Monitor alcoholverstrekking jongeren 2007

Transcriptie

1 NALEVING LEEFTIJDSGRENZEN 16 EN 18 JAAR DRANK- EN HORECAWET: TWEEJAARLIJKSE METINGEN - Monitor alcoholverstrekking jongeren A. Kruize B. Bieleman

2

3 Monitor alcoholverstrekking jongeren NALEVING LEEFTIJDSGRENZEN 16 EN 18 JAAR D RANK- EN HORECAWET : TWEEJAARLIJKSE METINGEN - September 2008 I NTRAVAL Groningen-Rotterdam

4 COLOFON St. INTRAVAL Postadres: Postbus BT Groningen Kantoor Groningen: Kantoor Rotterdam: St. Jansstraat 2C Goudsesingel 184 Telefoon Telefoon Fax Fax September 2008 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Tekst: Opmaak: Druk: Omslag: Opdrachtgever: drs. A. Kruize, drs. B. Bieleman drs. M. Boendemaker Repro GMW E. Cusiel Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) ISBN: ISSN:

5 INHOUDSOPGAVE Pagina Samenvatting I Hoofdstuk 1 Inleiding Achtergrond Probleemstelling Opzet onderzoek Analyse Indeling rapport 8 Hoofdstuk 2 Drinkgedrag Prevalentie alcoholgebruik Indrinken Bezoeken keet Krijgen van alcohol via anderen Uitgaan 15 Hoofdstuk 3 Kopen Zwak-alcoholhoudende dranken Sterke drank Koopindex Identiteitsbewijs Kooptactieken 30 Hoofdstuk 4 Verkopen Kennis leeftijdsgrenzen Leeftijden klanten Controle 36 Hoofdstuk 5 Conclusies Alcoholgebruik jongeren Verkrijgbaarheid alcohol Controle leeftijd Ten slotte 50 Geraadpleegde literatuur 51 Bijlage 1 Wegingstabel jongeren 55 Bijlage 2 Stroomschema s jongeren 57 Bijlage 3 Tabellen jongeren 65 Bijlage 4 Tabellen alcoholverstrekkers 95

6

7 SAMENVATTING Om inzicht te krijgen in de naleving van de leeftijdsgrenzen van 16 en 18 jaar uit de Drank- en Horecawet heeft de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) onderzoeks- en adviesbureau INTRAVAL opdracht gegeven hiernaar onderzoek te doen. Het betreft een monitor, waarbij periodiek metingen plaatsvinden onder jongeren en ondernemers. Tot dusverre hebben metingen plaatsgevonden in,,, en. Opzet onderzoek Er is een telefonische enquête afgenomen onder meer dan jongeren van 13 tot en met 17 jaar. Daarnaast zijn ruim 400 leidinggevenden (alcoholverstrekkers) geïnterviewd van verschillende soorten ondernemingen, te weten cafés en discotheken, levensmiddelenzaken en slijterijen. Prevalentie In heeft ruim drie kwart van alle jongeren ooit wel eens alcohol gedronken, in is dit gedaald naar iets minder dan twee derde. Bijna twee derde van de jongeren in die wel eens alcoholhoudende dranken hebben gedronken heeft dat in de vier weken voorafgaande aan de enquête geconsumeerd, in was dit nog ruim twee derde. Tijdens het uitgaan wordt door de 13-jarigen en de 14/15-jarigen steeds minder vaak alcohol gedronken. Alcohol krijgen In geeft drie kwart van de jongeren aan wel eens alcoholhoudende dranken van anderen te krijgen, in is dit gedaald naar de helft. De trend die zich tussen en heeft ingezet waarbij jongeren steeds vaker alcoholhoudende dranken van (oudere) vrienden krijgen en minder vaak van hun ouders, heeft zich in verder voortgezet. Alcohol kopen De bestelpogingen van zwak-alcoholhoudende dranken in horecagelegenheden van jongeren beneden de 16 jaar laat tussen en een dalende tendens zien van 14% in naar 5% in. Daarnaast is het percentage jongeren dat zwak-alcoholhoudende dranken bij een slijterij of levensmiddelenzaak koopt eveneens gedaald tussen en. Het bestellen van sterke drank laat ongeveer hetzelfde beeld zien. Het percentage jongeren dat alcoholhoudende dranken bestelt en vervolgens ook krijgt is tussen en nauwelijks veranderd. Het slagingspercentage ligt in het algemeen op 85% of hoger. Bij de slijterijen is overigens als enige sprake van een daling in de slaagkans. De koopindex is een samenvoeging van de bestelpoging en de slaagkans. Hierbij worden alle leeftijdscategorieën samengenomen en geen onderscheid gemaakt naar het kopen van zwak-alcoholhoudende dranken en sterke drank. Er blijkt sprake te zijn van een dalende trend in het percentage jongeren dat probeert alcoholhoudende dranken te kopen en daarin vervolgens slaagt. In ligt dit percentage op 32%, terwijl het in is gedaald naar 13%. Wellicht doen jongeren door striktere controle op de leeftijdsgrenzen door de alcoholverstrekkers en de toenemende aandacht voor alcoholmisbruik door jongeren minder pogingen om alcohol te bestellen. Samenvatting I

8 Alcohol verkopen De meerderheid van de alcoholverstrekkers zeggen zich altijd te houden aan de leeftijdsgrenzen. Het controleren van de leeftijden gebeurt volgens de alcoholverstrekkers steeds vaker door het vragen naar een identiteitsbewijs. Jongeren geven ook steeds vaker aan altijd hun identiteitsbewijs bij zich te hebben als ze alcoholhoudende dranken gaan kopen. Het inschatten van de leeftijd door de alcoholverstrekkers is voor het eerst afgenomen. II INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

9 1. INLEIDING De Voedsel en Warenautoriteit (VWA) is de overheidsorganisatie die de veiligheid van voedsel en consumentenproducten onderzoekt en bewaakt. Een van de activiteiten van de VWA is het toezicht op de naleving van de leeftijdsgrenzen van 16 jaar (zwakalcoholhoudende dranken) en 18 jaar (sterke drank) uit de Drank- en Horecawet door alcoholverstrekkers. Ten einde goed inzicht te krijgen in de naleving van deze leeftijdsgrenzen heeft de VWA, onderzoeks- en adviesbureau INTRAVAL opdracht gegeven hiernaar onderzoek te doen. Het onderzoek dient te worden beschouwd als een inventarisatie van de situatie in oktobernovember en is op vergelijkbare wijze uitgevoerd als de voorgaande metingen in januarifebruari, oktober-november, oktober-november en oktober-november, zodat vergelijkingen tussen de vijf metingen mogelijk zijn. Op deze manier is er sprake van periodieke metingen, oftewel het monitoren, van de naleving van de leeftijdsgrenzen van 16 en 18 jaar uit de Drank- en Horecawet. De wijziging die in ten opzichte van zijn aangebracht blijven van kracht in de metingen van, en. Het gaat hierbij om de uitbreiding bij de jongeren met de leeftijdscategorie 13-jarigen, terwijl de categorie horeca is uitgebreid met de subcategorieën snackbars en sportkantines/instellingen voor sociaal-cultureel werk. 1.1 Achtergrond In Nederland drinken veel mensen alcohol. Volgens een meting van het CBS uit 2008 drinkt 81% van de bevolking van 12 jaar en ouder 'wel eens' alcohol ( Matig gebruik van alcohol door volwassenen levert doorgaans weinig problemen op; overmatig gebruik echter wel. Alcoholmisbruik staat in de top-10 van de gezondheidsproblemen in ons land ( Per jaar overlijden tot mensen aan de gevolgen van alcoholmisbruik. Hierbij gaat het om verslavingsproblemen en acute gezondheidsschade door alcohol, zoals alcoholvergiftiging. Daarnaast levert overmatig alcoholgebruik ook veel maatschappelijke schade op. Tieners die een aantal jaren overmatig alcohol gebruiken, hebben vaak last van leer- en geheugenproblemen. Het deel van de hersenen dat belangrijk is voor leren en geheugen krimpt als gevolg van langdurig overmatig alcoholgebruik, wat vervolgens weer leidt tot slechtere prestaties op school. Omdat de hersenen van tieners nog in ontwikkeling zijn, kan overmatig alcoholgebruik tot blijvende schade aan de hersenen leiden (Verdurmen e.a. 2006; Spear 2002; Tapert et al ; Brown et al 2000; Tapert en Brown ). Ook het incidenteel overmatig alcoholgebruik kan al permanente hersenschade veroorzaken. Daarnaast zijn jongeren minder gevoelig voor het verdovende effect van alcohol. Waarschijnlijk zijn jongeren hierdoor meer geneigd door te drinken (Verdurmen e.a. 2006). Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is verantwoordelijk voor het ontwikkelen van het alcoholbeleid. In de 'Hoofdlijnenbrief alcoholbeleid' van 20 november wordt door het Ministerie van VWS gesteld dat de belangrijkste doelstelling van het beleid ten aanzien van alcohol in algemene zin is het voorkomen van schadelijk alcoholgebruik. De belangrijkste doelgroep hierbij zijn jongeren. Het Ministerie wil met het landelijke alcoholbeleid bereiken dat: kinderen niet voor hun 16e jaar gaan drinken; jongeren minder gaan drinken; minder mensen lichamelijk of geestelijk afhankelijk worden vanwege overmatig alcoholgebruik; de schadelijke gevolgen van overmatig alcoholgebruik Inleiding 1

10 in bijzondere situaties (in het gezin, op het werk, in het verkeer en bij het uitgaan) worden verminderd ( Alcoholgebruik is niet alleen een kwestie van vraag, maar ook van aanbod. Het is een wisselwerking tussen de vraag van de klant en het aanbod van de ondernemer/producent. Het wettelijk kader om vraag en aanbod te reguleren is de Drank- en Horecawet. Per 1 november 2000 is een herziening van de Drank- en Horecawet van kracht geworden, waarmee het alcoholmatigingsbeleid in Nederland verder is aangescherpt. De wet is gericht op verantwoorde alcoholverstrekking, in het bijzonder ter voorkoming van gezondheidsrisico's en maatschappelijke problemen door misbruik van alcoholhoudende dranken. De wetswijzigingen hebben belangrijke gevolgen voor de alcoholverstrekkers. Voor het verkrijgen van een Drank- en Horecawet-vergunning moet worden voldaan aan leeftijdseisen en zedelijkheidseisen (Ministerie van VWS ). Bovendien moet men kennis en inzicht hebben met betrekking tot verantwoorde verstrekking van alcoholhoudende dranken. Dit laatste kan onder meer door het volgen van de cursus Sociale Hygiëne (Kruize en Bieleman ). Eén van de bepalingen in de Drank- en Horecawet is dat aan jongeren beneden 16 jaar geen zwak-alcoholhoudende dranken en aan jongeren beneden 18 jaar geen sterke drank mag worden verkocht c.q. geschonken. De alcoholverstrekker is verplicht de leeftijd van de kopende jongere vast te stellen aan de hand van een leeftijdsdocument, tenzij het overduidelijk is dat de koper oud genoeg is (Ministerie van VWS ). Ook volgens de gedragscode van de horeca zouden jongeren bij het aanmoedigen van het gebruik van alcohol juist zoveel mogelijk moeten worden ontzien. Controle naleving Drank- en Horecawet De VWA controleert of bedrijven zich houden aan de Drank- en Horecawet. Er is binnen iedere regio van de VWA een speciaal team opgericht dat onder andere toezicht houdt op de naleving van de Drank- en Horecawet, de zogeheten DHT-teams. Zij voeren inspecties uit bij vergunningplichtige bedrijven, zoals cafés, discotheken en slijterijen en bij niet-vergunningplichtige bedrijven zoals levensmiddelenzaken en snackbars. Naast de VWA spelen ook de gemeenten een belangrijke rol in het kader van de Drank- en Horecawet. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor het verlenen van de Drank- en Horecawetvergunningen. De gemeente kan de vergunning intrekken als de ondernemer zich niet aan de regels houdt. Daarnaast kan de politie, evenals de VWA, optreden als er sprake is van het overtreden van de Drank- en Horecawet. Jongeren Jongeren vormen een belangrijke risicogroep voor wat betreft het op problematische wijze omgaan met alcohol. De effecten van alcohol zijn bij jongeren vaak sterker omdat hun lichaam nog niet gewend is aan alcohol (Keijsers en Vaandrager 2000). In vergelijking met volwassenen drinken jongeren per keer vaak veel. Bovendien is bekend dat alcohol een ontremmende werking heeft. Al enige tijd zijn er signalen dat agressief gedrag onder jongeren toeneemt. Verondersteld wordt dat het nuttigen van alcohol door jongeren de kans op agressie vergroot. Dit zou vooral het geval zijn bij excessief alcoholgebruik, al dan niet in combinatie met het gebruik van sommige uitgaansdrugs (Bieleman e.a. 1998; Keijsers en Vaandrager 2000). Sinds 1984 voert het Trimbos-instituut elke vier jaar een onderzoek uit naar het middelengebruik van scholieren in Nederland, het zogeheten Peilstationonderzoek. Uit de laatste meting () blijkt dat het percentage scholieren dat ooit alcohol heeft gedronken in is gedaald ten opzichte van : van 85% in naar 79% in (Monshouwer e.a. 2 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

11 ). Vergeleken met 15 jaar geleden (1992) is het aantal scholieren dat ooit heeft gedronken echter nog steeds significant hoger. Over de afgelopen 20 jaar is echter wel sprake geweest van kleine fluctuaties. De percentages in zijn namelijk niet significant hoger dan die in 1988 en 6. Verder blijkt uit de laatste meting dat er bij de jongens eveneens sprake is van een daling in het percentage dat de maand voorafgaande aan het onderzoek heeft gedronken, bij de meisjes is de daling niet significant. Het aantal scholieren dat ooit dronken is geweest is tussen en stabiel gebleven. Jongeren zijn wel schadelijker gaan drinken: het aandeel van de drinkende jongeren dat binge drinkt is in bijna 10% hoger dan in (Van Dorsselaer e.a. ). 1 In eerdere onderzoeken van INTRAVAL, waaronder metingen van de handhaving van de leeftijdsgrenzen in,, en geven jongeren aan dat in de horeca in veel gevallen niet wordt gecontroleerd op leeftijd (Maarsingh e.a. 1998; Ten Den e.a. ; Bieleman e.a. 2002; Bieleman e.a. 2004; Bieleman e.a. 2006). Jongeren beneden 16 en 18 jaar zeggen vaak zonder problemen alcohol te kunnen bestellen. Verder melden jongeren beneden 16 en 18 jaar ook in slijterijen en levensmiddelenzaken op relatief eenvoudige wijze zwakalcoholhoudende respectievelijk sterke dranken te kunnen kopen. Begin 2006 is aan de Universiteit Twente in opdracht van de Stichting Alcoholpreventie (STAP) een afstudeerstudie uitgevoerd naar de verkoop van alcoholhoudende dranken aan jongeren onder de wettelijke leeftijdsgrens (Gosselt 2006). Hierbij is gebruik gemaakt van mysteryshopping. Dit betekent dat een levensmiddelenzaak of slijterij wordt bezocht door een jongere van 15 of 17 jaar die zich voordoet als klant, zonder dat het personeel van het bedrijf hiervan op de hoogte is. De jongeren kregen de opdracht om alcoholhoudende dranken te kopen. In totaal zijn 150 levensmiddelenzaken en 150 slijterijen bezocht. De levensmiddelenzaken zijn alleen door de 15-jarigen bezocht. Van alle aankooppogingen in levensmiddelenzaken was 88% succesvol. Bij de slijterijen was 77% van de aankooppogingen door 15-jarigen succesvol en 89% van de aankooppogingen door de 17-jarigen. In de studie is geen aandacht besteed aan horecagelegenheden. Het IVO heeft in in opdracht van het NIGZ onderzoek gedaan naar het aankoop- en drinkgedrag van jongeren. Uit dit onderzoek komt naar voren dat 45% van de jongeren van jaar wel eens zelf alcoholhoudende dranken koopt. Naarmate jongeren ouder zijn, hebben ze vaker alcohol gekocht. Voor de 12/13-jarigen geldt dat 10% wel eens alcohol heeft gekocht, terwijl dit voor 35% van de 14/15-jarigen geldt. Naast het eigen koopgedrag is gevraagd of jongeren wel eens anderen alcoholhoudende dranken voor hen laten kopen. Ruim de helft (54%) zegt dat dit inderdaad wel eens is gebeurd. De dranken worden vooral gekocht door hun moeder (16%) en de beste vriend of vriendin (14%). Wanneer naar de afzonderlijke leeftijdscategorieën wordt gekeken, blijkt dat het met name de 16/17-jarigen zijn die aangeven dat anderen wel eens alcoholhoudende dranken voor hen kopen: 73% van de 16/17-jarigen tegenover 56% van de 14/15-jarigen en 32% van 12/13-jarigen. 1 Onder binge drinken wordt verstaan het drinken van vijf of meer glazen alcoholhoudende dranken op één gelegenheid. Inleiding 3

12 1.2 Probleemstelling De probleemstelling van de monitor naar de verkrijgbaarheid van alcohol voor jongeren luidt als volgt: In welke mate worden de leeftijdsgrenzen van 16 jaar voor zwakalcoholhoudende dranken en 18 jaar voor sterke drank uit de Dranken Horecawet nageleefd? Uit de probleemstelling kunnen de volgende onderzoeksvragen worden geformuleerd: In hoeverre kunnen jongeren beneden 16 en 18 jaar zwak-alcoholhoudende dranken respectievelijk sterke drank verkrijgen in horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken? Op welke wijze en in welke mate worden de leeftijdsgrenzen van 16 en 18 jaar nageleefd door horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken? In hoeverre zijn er veranderingen opgetreden tussen eind, eind, eind, eind en begin? 1.3 Opzet onderzoek Het landelijk onderzoek naar jongeren en ondernemers is uitgevoerd in meer dan 25 gemeenten verspreid over Nederland en bestaat uit diverse onderdelen. Bij de keuze van de gemeenten is rekening gehouden met het aantal inwoners en de provincie. Op deze manier ontstaat een goede dwarsdoorsnede van Nederland. Activiteiten Allereerst is wederom een telefonische enquête afgenomen onder ongeveer jongeren van 13 tot en met 17 jaar. In een kort gesprek (10-15 minuten) is hen gevraagd naar het feitelijk koopgedrag en de reacties daarop bij het verkrijgen van alcohol in horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken. Daarnaast is in de betreffende gemeenten opnieuw een leidinggevende telefonisch geïnterviewd in twee cafés of discotheken, twee snackbars, vier sportkantines of instellingen voor sociaal-cultureel werk, vier slijterijen en vier levensmiddelenzaken, in totaal 404 respondenten. Onderwerpen van gesprek zijn: verkoopgedrag aan jongeren beneden 16 en 18 jaar; controlemaatregelen; en knelpunten bij handhaven leeftijdsgrenzen. Selectie gemeenten De 25 oorspronkelijke gemeenten zijn als volgt geselecteerd. Allereerst is afhankelijk van het aantal inwoners per provincie het aantal te selecteren gemeenten bepaald. Bij de keuze van de gemeenten is vervolgens rekening gehouden met de volgende aspecten: spreiding en gemeentegrootte (tabel 1.1). De gemeenten zijn op de volgende wijze ingedeeld: I: > inwoners; II: inwoners; III: inwoners; IV: inwoners; V: < inwoners. 4 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

13 Tabel 1.1 Indeling gemeenten Provincie Gemeente Inwoners Gemeentegrootte (afgerond) Groningen Groningen II Drenthe Assen III Friesland Sneek IV Overijssel Ommen V Enschede II Flevoland Noordoostpolder IV Gelderland Groenlo V Apeldoorn II Groesbeek V Utrecht Utrecht I Bunnik V Zeeland Goes IV Noord-Brabant Den Bosch II Landerd V Roosendaal III Noord Holland Amsterdam I Haarlem II Castricum IV Zuid Holland Rotterdam I Den Haag I Capelle a/d IJssel III Gouda III Gorinchem IV Limburg Heerlen III Beek V Bron: Jongeren De enquête onder de jongeren heeft plaatsgevonden in januari en februari, in oktober en november, in oktober en november, in oktober en november en in oktober en november. In zijn jongeren van 14 tot en met 17 jaar geënquêteerd. In,, en zijn ook 13-jarige jongeren ondervraagd. Van de verschillende leeftijdsgroepen zijn, zowel in, als in, per gemeentecategorie tenminste 200 jongeren geënquêteerd. In en is er naar gestreefd om voor de 13-jarigen per gemeentecategorie tenminste 200 jongeren te enquêteren en voor de twee oudste leeftijdscategorieën tenminste 160, in totaal dus zo'n jongeren. In tabel 1.2 staan de aantallen geënquêteerde jongeren per leeftijdscategorie vermeld. Zowel in als in is de deelname aan de enquête bijzonder goed te noemen. Van alle jongeren die zijn bereikt is in 87% en in 85% bereid mee te werken aan het onderzoek. In ligt de respons weer op het niveau van : 73% van de benaderde jongeren is bereid mee te werken aan de telefonische enquête, terwijl in de respons is gedaald naar 66%. Dit is nog steeds een goede respons vergeleken met menig ander telefonisch onderzoek. Tabel 1.2 Geënquêteerde jongeren 13-jarigen 14- en 15-jarigen 16- en 17-jarigen De oorspronkelijke van jongeren in de 25 geselecteerde gemeenten blijkt onvoldoende groot om per gemeentecategorie genoeg jongeren te bereiken. Vooral in de kleine gemeenten (categorie V) kunnen te weinig jongeren worden geselecteerd. Om deze Inleiding 5

14 reden is het aantal gemeenten waarin jongeren zijn geënquêteerd uitgebreid. Het gaat hier om gemeenten verspreid over het land. De spreiding van de respondenten over het land is hierdoor verder toegenomen. Focusgroepen Om kwalitatieve achtergrondinformatie te verkrijgen van jongeren over hun drinkgedrag en met name het kopen, krijgen en/of laten kopen van alcohol zijn focusgroepen gehouden waarbij met ongeveer tien jongeren per groep is gepraat over deze onderwerpen. Er hebben drie focusgroepen plaatsgevonden met jarigen en vier met jarigen (zie tabel 1.3). Vijf groepen zijn afkomstig uit het vmbo, één uit havo/vwo en één uit het vwo. De uitkomsten van de focusgroepen zijn verwerkt in de hoofdstukken waar de resultaten van de enquête onder de jongeren worden besproken. Tabel 1.3 Overzicht gehouden focusgroepen Plaats focusgroep leeftijd opleidingsniveau Apeldoorn Heerenveen Leek Amsterdam Eelde 12/13 jaar 12/13 jaar 12/13 jaar 14/15 jaar 14/15 jaar vmbo vmbo havo/vwo vmbo vmbo Groningen 14/15 jaar vwo Weert 14/15 jaar vmbo Alcoholverstrekkers De telefonische enquête bij medewerkers van horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken heeft plaatsgevonden in januari en februari, in oktober en november, in oktober en november, in oktober en november en in oktober en november. In de meting van bestaat de categorie horecagelegenheden uit cafés en discotheken. In is deze categorie op verzoek van de VWA opgedeeld in: cafés en discotheken; snackbars/cafetaria's; en instellingen voor sociaal-cultureel werk en sportkantines. In, en is deze indeling voortgezet. 2 In tabel 1.4 zijn de aantallen geënquêteerden naar soort onderneming en jaar weergegeven. Tabel 1.4 Geënquêteerde alcoholverstrekkers Horecaondernemingen 1. cafés/discotheken 2. snackbars/cafetaria's 3. sportkantines/sociaal cultureel werk Slijterijen Levensmiddelenzaken De gesprekken met de alcoholverstrekkers duren 15 à 30 minuten. In de meting van is de respons bij de horecagelegenheden en slijterijen 71% en bij de levensmiddelenzaken 57%. In bedraagt de respons bij de horecagelegenheden 77%, bij de slijterijen 78% en bij de levensmiddelenzaken 87%, terwijl de respons in bij de horecagelegenheden 2 Bij de face-to-face gesprekken in is geprobeerd bij elke onderneming een leidinggevende en een uitvoerende te interviewen. Aangezien dit geen (significante) verschillen heeft opgeleverd zijn in, en weer alleen de leidinggevenden geïnterviewd. Hierdoor is het totale aantal geënquêteerden bij de ondernemingen in in vergelijking met,, en hoger. 6 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

15 83% is, bij de slijterijen 68% en bij de levensmiddelenzaken 69%. In de vorige meting is de respons bij de horecagelegenheden 71%, bij de slijterijen 75% en bij de levensmiddelenzaken 73%. De respons in ligt bij de horecagelegenheden op 54%, bij de slijterijen op 57% en bij de levensmiddelenzaken op 56%. De gemiddeld genomen hogere respons in zal mede te maken hebben met een andere interviewvorm, face-toface in plaats van telefonisch. Redenen die sommige alcoholverstrekkers hebben gegeven om niet mee te werken zijn onder meer geen tijd of geen interesse. Verder verwijzen vooral ondernemers en bedrijfsleiders van levensmiddelenzaken en slijterijen door naar het hoofdkantoor. Een deel geeft aan dat zij wel mee willen werken wanneer er sprake zou zijn van een schriftelijke vragenlijst. Tot slot blijkt de oorspronkelijke van alcoholverstrekkers in de 25 geselecteerde gemeenten, evenals bij de jongeren, onvoldoende groot te zijn om per gemeentecategorie genoeg alcoholverstrekkers te bereiken. Vooral in de kleine gemeenten (categorie IV en V) kunnen te weinig (geschikte) alcoholverstrekkers worden geselecteerd. Om deze reden is het aantal gemeenten waarin alcoholverstrekkers zijn geënquêteerd uitgebreid. Het gaat hier om gemeenten verspreid over het land. De spreiding van de respondenten over het land is hierdoor verder toegenomen. 1.4 Analyse Bij de enquête onder de jongeren is op basis van de omvang van de gemeente waar de jongere woont een weging toegepast. Hiermee is gecorrigeerd voor het werkelijke aantal jongeren woonachtig in gemeenten behorende tot categorie I tot en met categorie V (zie bijlage 1). Door het toepassen van de wegingsfactoren zijn de bevindingen van de geënquêteerde jongeren representatief voor alle 13-jarige, alle 14/15-jarige en alle 16/17-jarige jongeren in Nederland. Bij de analyses is in de eerste plaats nagegaan welke veranderingen zich hebben voorgedaan ten opzichte van de vorige metingen. Bij de alcoholverstrekkers is in eerste instantie een vergelijking gemaakt met de metingen van en voor wat betreft de cafés en discotheken (horeca), slijterijen en levensmiddelenzaken. Wanneer zich in de tussenliggende jaren opvallende veranderingen hebben voorgedaan wordt dit vermeld. Daarnaast worden in de tabellen alleen de resultaten van de cafés en discotheken weergegeven, terwijl in de tekst in voorkomende gevallen ook aandacht wordt besteed aan de snackbars/cafetaria's en de sportkantines en instellingen voor sociaal cultureel werk. Bij de analyse van de gegevens van de jongeren is nagegaan welke verschillen er bestaan tussen de verschillende leeftijdscategorieën in en tussen de metingen in en. Daar waar betekenisvolle (significante) verschillen zijn aangetroffen worden deze beschreven (significantieniveau p=0,05). Worden geen verschillen beschreven, dan betekent dit dat er geen betekenisvolle significante verschillen zijn geconstateerd. Tot slot dient te worden opgemerkt dat de analyses bij de jongeren op een andere manier zijn uitgevoerd dan in en. In de metingen van en is voor het kunnen kopen van alcoholhoudende dranken gekeken naar de vragen: "Hoe vaak heb je alcoholhoudende dranken kunnen kopen zonder dat de verkoper opmerkingen maakte?" en "Hoe vaak had de verkoper wel vragen of opmerkingen". In de huidige en de vorige rapportage is echter uitgegaan van de vragen: "Heeft de verkoper wel eens opmerkingen gemaakt bij het verkopen van alcoholhoudende dranken?" en "Hoe vaak heb je ondanks de opmerkingen van de verkoper de alcoholhoudende dranken toch kunnen kopen?". Door deze andere manier van Inleiding 7

16 kijken naar de gegevens kunnen verschillen ontstaan ten opzichte van de gegevens zoals die zijn gepresenteerd in de rapportage over de metingen en. 1.5 Indeling rapport De indeling van het rapport is als volgt. In hoofdstuk 2 wordt het drinkgedrag van de jongeren besproken. Hoofdstuk 3 behandelt het kopen van alcohol door jongeren. Hoofdstuk 4 gaat in op het verkopen van alcohol door alcoholverstrekkers aan jongeren. Het rapport wordt in hoofdstuk 5 afgesloten met de belangrijkste conclusies, waarbij de resultaten van de jongeren worden afgezet tegen die van de alcoholverstrekkers. 8 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

17 2. DRINKGEDRAG In dit hoofdstuk komen de resultaten van de vragen over het drinkgedrag uit de enquête onder de jongeren aan bod. Deze vragen zijn in aan de vragenlijst toegevoegd en in en wederom gesteld. Alle tabellen die bij dit hoofdstuk horen zijn opgenomen in bijlage Prevalentie alcoholgebruik Er zijn onder andere aanvullende vragen gesteld over het drinkgedrag van de jongeren. Uit figuur 2.1 blijkt dat in ruim drie kwart (78%) van alle jongeren ooit wel eens alcohol heeft gedronken, in is dit gedaald naar bijna twee derde (63%). Ook bij alle drie de afzonderlijke leeftijdscategorieën is er sprake van een significante daling in het percentage jongeren dat ooit wel eens alcohol heeft gedronken. Figuur 2.1 Jongeren die ooit wel eens alcohol hebben gedronken, in % * jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen - Noot: significante daling tussen en, p <.05 * 13-jarigen: N=1.061, N=1.053, N=1.026; 14/15-jarigen: N=1.133, N=851, N=826; 16/17-jarigen: N=1.063, N=852, N=827; totaal: N=3.257, N=2.755, N= Uit de gesprekken met de focusgroepen blijkt dat 12 jaar doorgaans de leeftijd is waarop jongeren hun eerste glas alcoholhoudende drank consumeren. Dit gebeurt nagenoeg altijd in het bijzijn van ouders en/of andere familieleden. Meestal wordt het eerste glas alcohol gedronken op een feestelijke dag, zoals met oud en nieuw of op een verjaardag. Ook de vakantie wordt genoemd als een moment waarop de eerste alcoholhoudende drank wordt gedronken. De jongeren die aangeven wel eens alcohol te hebben gedronken, is vervolgens gevraagd of zij de afgelopen vier weken alcoholhoudende dranken hebben gedronken. Ook hier geldt weer, dat er sprake is van een afname van 68% in naar 63% in (figuur 2.2). Deze afname doet zich hier met name voor bij de 13-jarigen (van 46% naar 38%) en de 14/15- jarigen (van 68% naar 58%). Drinkgedrag 9

18 Figuur 2.2 Jongeren die de afgelopen vier weken wel eens alcoholhoudende dranken hebben gedronken, in %* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen - Noot: significante daling tussen en, p <.05 * 13-jarigen: n=597, n=546, n=377; 14/15-jarigen: n=943, n=679, n=567; 16/17-jarigen: n=998, n=775, n=736; totaal: n=2.538, n=2.000, n= In tabel 2.1 is de frequentie te zien waarin de jongeren de afgelopen vier weken alcoholhoudende dranken hebben gedronken. Bij zowel de 13-jarigen als bij de 14/15- jarigen geeft in een kleiner deel aan dat zij in de maand voorafgaande aan het onderzoek drie tot vier keer alcoholhoudende dranken hebben gedronken dan in. Bij de 16/17-jarigen is ten opzichte van een afname waar te nemen in het percentage jongeren dat aangeeft zeven tot acht keer alcoholhoudende dranken te hebben gedronken in de maand voorafgaande aan het onderzoek. Tabel 2.1 Het aantal keer dat jongeren de afgelopen vier weken wel eens alcoholhoudende dranken hebben gedronken, in % 13-jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen n=597 n=546 n=377 n=943 n=679 n=567 n=998 n=775 n=736 n=2538 n=2000 n=1681 Nooit keer keer keer keer keer of vaker Weet niet/wil niet zeggen Noot: + significante stijging tussen en, p <.05 - significante daling tussen en, p <.05 In heeft de helft van de jongeren die de afgelopen maand hebben gedronken, tijdens die maand wel eens vijf of meer drankjes gedronken bij één gelegenheid (figuur 2.3). In is dit gestegen naar 56%, terwijl tussen en nog een daling was te zien van 50% naar 44%. De stijging tussen en wordt met name veroorzaakt door de 13- jarigen: in geeft een kwart (26%) aan bij één gelegenheid vijf of meer drankjes te hebben gedronken, terwijl dit in voor een derde (34%) geldt. 10 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

19 Figuur 2.3 Jongeren die de afgelopen vier weken vijf of meer drankjes (met alcohol) hebben gedronken bij één gelegenheid, in %* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen + + Noot: significante stijging tussen en, p <.05 * 13-jarigen: n=274, n=197, n=140; 14/15-jarigen: n=641, n=416, n=323; 16/17-jarigen: n=818, n=620, n=581; totaal: n=1.733, n=1.233, n= Ook hier is weer gekeken naar de frequentie waarin jongeren vijf glazen of meer alcoholhoudende dranken hebben gedronken bij één gelegenheid. Het blijkt dat het percentage 13-jarigen dat dit in de maand voorafgaande aan het onderzoek één tot twee keer heeft gedaan is gestegen van 24% in naar 31% in, terwijl dit tussen en was gedaald van 24% naar 13% (tabel 2.2). Bij de 16/17-jarigen is eveneens een stijging waar te nemen in het percentage dat aangeeft dit één tot twee keer te hebben gedaan: 33% in tegenover 40% in. Tabel 2.2 Het aantal keer dat jongeren de afgelopen vier weken vijf of meer drankjes (met alcohol) hebben gedronken bij één gelegenheid, in % 13-jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen n=274 n=197 n=140 n=641 n=416 n=323 n=818 n=620 n=581 n=1733 n=1233 n=1043 Nooit , , keer , , keer keer keer keer of vaker Weet niet Noot: + significante stijging tussen en, p <.05 - significante daling tussen en, p < significante stijging tussen en, p < significante daling tussen en, p < Indrinken In en is de jongeren gevraagd of ze voordat ze uitgaan ook alcoholhoudende dranken drinken, met andere woorden of de jongeren indrinken 1. In blijkt dat de helft (50%) van de jongeren wel eens indrinkt, in is dit 54% (figuur 2.4). Ook bij de afzonderlijke leeftijdscategorieën is er geen sprake van significante veranderingen in het percentage dat wel eens indrinkt. 1 Het gaat hierbij alleen om de jongeren die al eerder in de vragenlijst hebben aangegeven wel eens alcoholhoudende dranken te drinken. Drinkgedrag 11

20 Figuur 2.4 Jongeren die wel eens indrinken, in %* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen * 13-jarigen: n=65, n=32; 14/15-jarigen: n=268, n=210; 16/17-jarigen: n=597, n=554; totaal: n=930, n=795. De jongeren blijken dit voornamelijk thuis (61% in en 50% in ) of bij vrienden (65% in en 66% in )) te doen. Het indrinken op straat is gestegen van 6% in naar 12% in. Uit de focusgroepen komt hetzelfde beeld naar voren. Bijna alle jongeren drinken thuis: bij zichzelf of bij iemand anders. In nagenoeg alle gevallen zijn de ouders op de hoogte wanneer de jongeren in huiselijke situaties alcohol drinken. Het gemiddeld aantal glazen alcoholhoudende dranken dat de jongeren drinken tijdens het indrinken is tussen en niet veranderd; in drinken ze gemiddeld 4,1 glazen tegenover gemiddeld 3,8 in. 2.3 Bezoeken keet In zijn aan de vragenlijst voor de jongeren enkele vragen toegevoegd over het bezoeken van een zogenoemde keet. Keten en hokken zijn semi-particuliere settings waar jongeren samenkomen voor de gezelligheid en om te drinken. In zijn deze vragen wederom gesteld. Uit figuur 2.5 blijkt dat beide jaren een tiende (11% in en 10% in ) van de jongeren wel eens naar een zogenoemde keet bij hen in de buurt gaat. De 14/15-jarigen en de 16/17-jarigen gaan vaker naar een keet dan de 13-jarigen. Figuur 2.5 Jongeren die wel eens naar een zogenoemde keet gaan bij hen in de buurt, in %* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen * 13-jarigen: N=1.052, N=1.026; 14/15-jarigen: N=851, N=826; 16/17- jarigen: N=851, N=827; totaal: N=2.754, N= INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

21 Vervolgens is de jongeren gevraagd of ze wel eens alcohol drinken als ze in een keet zitten. Ook hier blijkt weer dat het met name de twee oudste leeftijdscategorieën zijn die dit doen. Van de 16/17-jarigen geeft 82% in en 89% in aan wel eens alcohol te drinken, terwijl dit voor 65% in en 61% in van de 14/15-jarigen geldt (figuur 2.6). De percentages liggen voor de 13-jarigen in beide jaren lager; 26% in en 30% in. Figuur Jongeren die wel eens alcohol drinken wanneer ze naar een zogenoemde keet gaan bij hen in de buurt, in %* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen * 13-jarigen: n=84, n=39; 14/15-jarigen: n=122, n=80; 16/17-jarigen: n=100, n=90; totaal: n=306, n=209. De jongeren die wel eens alcohol drinken tijdens hun bezoek aan een keet drinken in gemiddeld 4,8 glazen alcoholhoudende dranken 2 tijdens zo'n bezoek (figuur 2.7). In ligt het gemiddelde op 5,0. In is er sprake van een significant verschil tussen de 13- jarigen en de 16/17-jarigen: de 13-jarigen drinken gemiddeld 3,5 glazen, terwijl de 16/17- jarigen gemiddeld 5,3 glazen drinken. In bestaan er geen significante verschillen tussen de leeftijdscategorieën. Figuur ,5 Gemiddeld aantal glazen dat jongeren drinken tijdens hun bezoek aan een keet 3,4 4,5 4,6 13-jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen 5,3 5,5 4,8 5 * 13-jarigen: n=22, n=5; 14/15-jarigen: n=80, n=30; 16/17-jarigen: n=82, n=46; totaal: n=184, n=82. 2 Inclusief blikjes en flesjes, deze worden gezien als 1,5 glas. Drinkgedrag 13

22 2.4 Krijgen van alcohol via anderen Vanaf is gevraagd hoe vaak jongeren alcoholhoudende dranken krijgen en van wie ze die dan krijgen. Uit figuur 2.8 blijkt dat in drie kwart (76%) van de jongeren wel eens alcoholhoudende dranken krijgt van anderen, in is dit gedaald naar de helft (50%). Deze daling doet zich het sterkst voor bij de 13-jarigen (van 68% naar 36%) gevolgd door de 14/15-jarigen (van 78% naar 48%). Figuur 2.8 Jongeren die wel eens alcoholhoudende dranken van anderen krijgen, in %* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen - Noot: - significante daling tussen en, p <.05 * 13-jarigen: n=596, n=546, n=377; 14/15-jarigen: n=943, n=681, n=567; 16/17-jarigen: n=998, n=774, n=736; totaal: n=2.537, n=2.001, n= Bijna de helft van de jongeren (46%) in geeft aan dat zij minder dan één keer per maand drankjes van anderen krijgen, in is dit gedaald naar ruim een kwart (28%) (tabel 2.3). Ook het percentage dat één tot drie keer per maand alcoholhoudende dranken van anderen krijgt is gedaald van 23% in naar 14% in. Bij de 16/17-jarigen is tussen en sprake van een stijging in het percentage dat aangeeft meer dan één keer per week drankjes van anderen te krijgen: 12% in naar 16% in. In is dit echter weer gedaald naar 11% Tabel 2.3 Frequentie waarmee jongeren alcoholhoudende dranken krijgen van anderen, in % 13-jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen n=596 n=546 N=377 n=943 n=681 N=567 n=998 n=774 N=736 N= 2537 N= N= 1681 Nooit < 1 keer per maand keer per maand keer per week Weet niet en - significant verschil tussen en, p <.05 De trend die zich tussen en heeft ingezet waarbij jongeren de dranken steeds vaker van (oudere) vrienden en minder vaak van hun ouders krijgen, heeft zich in verder voortgezet (tabel 2.4). In geeft 63% aan wel eens drankjes van (oudere) vrienden te krijgen, terwijl dit in en voor respectievelijk 68% en 74% geldt. Daarnaast geeft in 44% aan wel eens alcoholhoudende dranken van hun ouders te krijgen, in en is dit 38% en 35%. Deze daling doet zich voornamelijk bij de 13- jarigen voor. 14 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

23 Tabel 2.4 Personen van wie jongeren alcoholhoudende dranken krijgen, in %* 13-jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen =403 =284 N=129 n=740 n=447 N=266 n=800 n=576 N=414 N= 1943 N= 1307 N= 809 (Oudere) vrienden Ouders (Oudere) broers/ zussen Andere familieleden Kennissen/bekenden Onbekenden Anders Weet niet * Meer dan één antwoord mogelijk, percentages sommeren daarom niet tot 100% + en - significant verschil tussen en, p <.05 Uit de focusgroepen blijkt eveneens dat ouders wel eens alcoholhoudende dranken voor hun kinderen kopen, dit is vaak wanneer een jongere een feestje geeft. Ook geven de jongeren aan dat oudere broers, zussen en vrienden alcoholhoudende dranken voor hen kopen. 2.5 Uitgaan In deze paragraaf wordt allereerst het uitgaansgedrag van de geënquêteerde jongeren besproken. Vervolgens wordt ingegaan op de vraag of de jongeren alcohol drinken tijdens het uitgaan. Beide vragen zijn vanaf de eerste meting gesteld. Uitgaan In de eerste plaats is de jongeren gevraagd of zij wel eens uitgaan. Het percentage 13- jarigen dat wel eens uitgaat is tussen en gedaald van 33% naar 28% (figuur 2.9). Bij de 14/15-jarigen is tussen en nauwelijks verandering waar te nemen in het uitgaansgedrag, ruim de helft (52% in en 51% in ) geeft aan wel eens uit te gaan. Figuur 2.9 Percentage jongeren dat wel eens uitgaat* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen 77 * 13-jarigen: N=1.031, N=1.061, N=1.054, N=1.026; 14/15-jarigen: N=1.080, N=1.133, N=1.133, N=851, N=826; 16/17-jarigen: N=1.024, N=1.065, N=1.063, N=853, N=827. Drinkgedrag 15

24 Bij de 16/17-jarigen is het percentage jongeren dat uitgaat na een lichte stijging tussen en, weer gedaald naar het niveau van. In geeft 80% aan dat zij wel eens uitgaan, terwijl dit geldt voor 86% in en 85% in. In ligt het percentage op 77%. Alcohol drinken tijdens uitgaan Vervolgens is bij de uitgaande jongeren nagegaan of zij tijdens het uitgaan alcohol drinken. Uit figuur 2.10 blijkt dat in de jongste leeftijdscategorie minder vaak alcohol drinkt tijdens het uitgaan dan in (39% in versus 11% in ). Bij 14/15-jarigen is eveneens een daling waar te nemen: in geeft 67% van de 14/15-jarigen aan dat zij tijdens het uitgaan wel eens alcohol drinken tegenover 50% in. Bij 16/17-jarigen doen zich geen veranderingen voor in het percentage dat wel eens alcohol drinkt tijdens het uitgaan (87% in en in ). Figuur 2.10 Percentage jongeren dat wel eens alcohol drinkt tijdens het uitgaan* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen - Noot: significante daling tussen / en, p <.05 * 13-jarigen: n=338, n=313, n=338, n=292: 14/15-jarigen: n=563, n=661, n=604, n=432, n=419: 16/17-jarigen: n=819, n=915, n=907, n=684, n=640. De jongeren die tijdens het uitgaan alcohol drinken geven aan voornamelijk zwakalcoholhoudende drank te drinken (figuur 2.11). Het percentage 13-jarigen dat zwakalcoholhoudende drank drinkt tijdens het uitgaan is tussen en nauwelijks veranderd. Bij zowel de 14/15-jarigen als de 16/17-jarigen is er tussen en sprake van een stijgende trend in het drinken van zwak-alcoholhoudende dranken en een dalende in het drinken van sterke drank. Voor de 14/15-jarigen geldt dat het percentage jongeren dat zwak-alcoholhoudende drank drinkt tijdens het uitgaan tussen en is toegenomen van 72% naar 94%. Bij de 16/17-jarigen is de toename minder groot: van eveneens 72% in naar 85% in. 16 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

25 Figuur 2.11 Percentage jongeren dat tijdens het uitgaan zwak-alcoholhoudende en/of sterke drank drinkt* jarigen 14-/15 -jarigen 16-/17-jarigen Zwak Beide Sterk Zwak Beide Sterk Zwak Beide Sterk Noot: ++ en -- significante verschillen tussen en, p <.05 * 13-jarigen: n=131, n=55, n=65, n=32; 14/15-jarigen: n=377, n=491, n=387, n=268, n=210; 16/17-jarigen: n=716, n=833, n=806, n=598, n=554. Tot slot is de jongeren in en gevraagd naar het aantal glazen alcoholhoudende dranken dat zij drinken tijdens het uitgaan. In geven de jongeren aan gemiddeld 4,8 glazen alcoholhoudende dranken te drinken op een uitgaansavond, terwijl dit aantal in op gemiddeld 5,1 ligt. Drinkgedrag 17

26 18 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

27 3. KOPEN In dit hoofdstuk komen de resultaten van de vragen over het kopen van alcoholhoudende dranken uit de enquête onder de jongeren aan bod. De 13- en 14/15-jarige jongeren is onder meer gevraagd naar hun ervaringen met het kopen van zwak-alcoholhoudende dranken in horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken. Tevens is hen gevraagd naar hun ervaringen met het kopen van sterke drank in horecagelegenheden en slijterijen. De 16/17- jarige jongeren is uitsluitend gevraagd naar hun ervaringen met het kopen van sterke drank in horecagelegenheden en slijterijen. Er wordt zoveel mogelijk gekeken naar de verschillen tussen en. Wanneer zich in de tussenliggende metingen opvallende zaken hebben voorgedaan zal dit wel worden vermeld. Aangezien in geen 13-jarigen zijn geënquêteerd, kan bij deze leeftijdscategorie alleen een vergelijking worden gemaakt tussen en. In bijlage 2 worden de stroomschema's van het koopgedrag van de jongeren weergegeven. Alle tabellen die bij dit hoofdstuk horen zijn opgenomen in bijlage Zwak-alcoholhoudende dranken Allereerst wordt aandacht besteed aan de vraag of de jongeren die uitgaan en zwakalcoholhoudende dranken drinken de dranken zelf hebben besteld. Vervolgens wordt nagegaan of jongeren wel eens zwak-alcoholhoudende dranken kopen bij een slijterij of levensmiddelenzaak. Bestelpoging De uitgaande en alcohol drinkende jongeren is gevraagd of zij dit in de afgelopen maand zelf hebben besteld. Wanneer de 13-jarigen en de 14/15-jarigen samen worden genomen, blijkt er sprake te zijn van een daling in het percentage jongeren dat tijdens het uitgaan zelf hun zwak-alcoholhoudende dranken bestelt (figuur 3.1). Bij de 14/15-jarigen is er sprake van een dalende trend in het zelf bestellen van zwakalcoholhoudende dranken. Het percentage jongeren dat zelf zwak-alcoholhoudende drank bestelt tijdens het uitgaan is gedaald van 65% in naar 46% in. Kopen 19

28 Figuur 3.1 Percentage jongeren dat tijdens het uitgaan in de afgelopen maand zelf zwak-alcoholhoudende dranken heeft besteld* jarigen 14/15-jarigen 16 --,--- - Noot: significante daling tussen en, p < significante daling tussen en, p < significante daling tussen en, p <.05 *13-jarigen: n=123, n=53, n=62, n=30; 14/15-jarigen: n=332, n=474, n=364, n=258, n=203. Alle jongeren is tevens gevraagd of zij in de maand voorafgaande aan de enquête wel eens zwak-alcoholhoudende dranken hebben gekocht bij een slijterij of levensmiddelenzaak. Uit figuur 3.2 blijkt dat er evenals bij het bestellen van zwak-acoholhoudende dranken in horecagelegenheden, sprake is van een daling tussen en in het percentage jongeren dat wel eens zwak-alcoholhoudende dranken koopt bij een slijterij of levensmiddelenzaak. Figuur 3.2 Percentage jongeren dat in de afgelopen maand zwak-alcoholhoudende drank heeft gekocht bij een slijterij, levensmiddelenzaak of in een horecagelegenheid* Slijterijen 13-jarigen 14/15-jarigen Levensmiddelenzaken Horeca Slijterijen Levensmiddelenzaken ,--- Horeca Slijterijen Levensmiddelenzaken Horeca Noot: - significante daling tussen en, p <.05: -- significante daling tussen en, p <.05: --- significante daling tussen en, p <.05 *13-jarigen: N=1.031, N=1.061, N=1.054, N=1.026; 14/15-jarigen: N=1.080, N=1.133, N=1.133, N=851, N=826; totaal: n=2.164, n=2.194, n= INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

29 In heeft 4% van de jongeren onder de 16 jaar aangegeven wel eens zwakalcoholhoudende dranken te kopen bij een slijterij, in is dit gedaald tot 1%. Bij de levensmiddelenzaken is er sprake van een daling van 13% in naar 5% in. De 13-jarigen hebben in minder vaak zwak-alcoholhoudende dranken bij een levensmiddelenzaak gekocht dan in (2% tegenover 6%). Bij de 14/15-jarigen doen zich geen grote veranderingen voor. Zowel in als in geeft een klein deel van de 14/15-jarigen aan wel eens alcoholhoudende dranken te kopen bij een slijterij. Het kopen van alcoholhoudende dranken bij levensmiddelenzaken is tussen en wel afgenomen van 18% in naar 9% in. Opmerkingen verkoper De 13- tot en met 15-jarige jongeren die in de maand voorafgaande aan het onderzoek zwak-alcoholhoudende dranken hebben gekocht is gevraagd in hoeverre de verkoper opmerkingen maakte bij het verkopen van deze dranken. Uit figuur 3.3 blijkt dat bij de verschillende metingen een beperkt deel van de jongeren aangeeft dat de verkoper opmerkingen maakt. In het algemeen krijgen de jongeren het vaakst opmerkingen te horen wanneer ze zwak-alcoholhoudende dranken kopen in een slijterij. Figuur 3.3 Percentage jongeren dat in de afgelopen maand zwak-alcoholhoudende drank heeft besteld/gekocht waarbij de verkoper opmerkingen maakte* jarigen Horeca Slijterijen Levensmiddelenzaken 14/15-jarigen Horeca Slijterijen Levensmiddelenzaken + Noot: significante stijging tussen en, p <.05 *13-jarigen: n=20-61, n=6-47, n=4-24, n=6-22; 14/15-jarigen: n=51-208, n=61-291, n=32-213, n=16-119, n= Voor de 14/15-jarigen lijkt het moeilijker te worden om drank te kopen in horecagelegenheden en levensmiddelenzaken. In toenemende mate krijgen zij hierover opmerkingen te horen van de barkeeper (van 6% in naar 22% in ). Bij de levensmiddelenzaken is er sprake van een stijgende trend: van 8% naar 31%. Het percentage verkopers in slijterijen dat een opmerking maakt bij het verkopen van zwak-alcoholhoudende drank aan 14/15- jarigen lijkt eveneens toe te nemen, hier is echter nog geen sprake van significante veranderingen. Vanaf de meting in is de jongeren waarbij de verkoper opmerkingen maakte, vervolgens gevraagd of zij ondanks de opmerkingen de zwak-alcoholhoudende dranken toch hebben meegekregen. Het blijkt dat het merendeel van de jongeren de drankjes toch heeft meegekregen (tabel 3.1). Zo heeft in 95% van de 14/15-jarigen de drank toch Kopen 21

30 gekregen ondanks de opmerkingen van de barkeeper. De barkeepers zijn vaker opmerkingen gaan maken, maar desondanks krijgen de jongeren de drankjes toch mee. Het kopen van zwak-alcoholhoudende dranken in levensmiddelenzaken laat hetzelfde beeld zien. De medewerkers maken vaker opmerkingen, maar het daadwerkelijk verkrijgen van de drank is niet veranderd. Tabel 3.1 Percentage zwak-alcoholhoudende drank kopende jongeren dat de drank wel of niet heeft gekregen na opmerkingen van de verkoper 13-14/ / / /15- jarigen jarigen jarigen jarigen jarigen jarigen jarigen jarigen Horeca n=11 n=61 n=4 n=31 n=4 n=20 n=1 n=18 Wel gekregen Niet gekregen Slijterijen n=2 n=14 n=2 n=8 n=4 n=6 n=2 n=5 Wel gekregen Niet gekregen Levensmiddelenzaken n=19 n=43 n=12 n=36 n=11 n=24 n=6 n=21 Wel gekregen Niet gekregen Slaagkans Wanneer wordt gekeken naar de slaagkans, oftewel de kans dat een jongere onder 16 jaar er in slaagt om zwak-alcoholhoudende dranken te kopen, blijkt dat deze kans in voor alle categorieën alcoholverstrekkers op 68% of hoger ligt (figuur 3.4). Figuur 3.4 Percentage jongeren onder 16 jaar dat er in slaagt zwak-alcoholhoudende drank te kopen in,, en * s 9697 s Horeca Slijterij Supermarkt Horeca Slijterij Supermarkt Horeca Slijterij Supermarkt Noot: - significante daling tussen en, p < 0,05 *jongens: n=51-175, n=21-119, n=14-81, n=13-66; meisjes: n=28-165, n=18-114, n=7-52, n=9-37; totaal: n=79-340, n=39-233, n=21-135, n= INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren