Seminar Design for LEAN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Seminar Design for LEAN"

Transcriptie

1 Toyota Early Management Vroegtijdig managen van problemen Seminar Design for LEAN ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. Eigenaar PSTAMP & Practical JIPM-Certified TPM/LEAN-expert Agenda Voorstellen Doelstelling & Methodologie Het grote misverstand & oorzaak Vroegtijdig managen van problemen Praktijk: Design-projecten managen De Bermuda driehoek Project-communicatie Voorbeelden: Winkelketen X en Fabriek Y Voorstellen. Hein Winkelaar Studie: Chemische Technologie 15 jaar in industrie gewerkt 5 jaar Onderzoek naar nieuwe producten & processen 5 jaar FabriekenBouwen en Opstarten (USA, Brazil, Spain & Thailand) 5 jaar Productie Manager (USA, Netherlands) 6 jaar PSTAMP.COM Practisch advies TPS/LEAN en verkoop barcodescanners t.a.v. inspectie/onderhoud/veiligheid 12 jaar als gast-docent verbonden aan Hogeschool/Universiteit van Utrecht, Certified JIPM-instructor, veel praktische ervaring met LEAN/TPM Wat is het uitgangspunt en waar moeten wij beginnen? DOELSTELLING & METHODOLOGIE Op dit moment werkzaam voor o.a. Shell Catalyst, Heineken, Heerema, Heembouw en Schiphol (baggage) Scanners actief binnen Chemische- & Voedingsmiddelen Industrie en Overheid Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 1

2 Originele doelstelling Kiichiro Toyoda Founder of TOYOTA Taiichi Ohno father of the Toyota Production System, today known as Lean Manufacturing Continuously improve all operational conditions within a production system; by stimulating the daily awareness of all employees. KAIZEN change to better everybody, everywhere everyday Originele Methodologie (1) Identificeer Verliezen (2) Creëer Bewustwording (3) Los problemen op (4) Verbeter Continu Op korte- of lange termijn geld verdienen? HET GROTE MISVERSTAND Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 2

3 Groot misverstand (ga uw eigen projecten na) Voordat wij verder gaan Wil ik u vragen: Kunt u allemaal uw armen over elkaar doen? 1 kosten snijden 1 verlies elimineren Blijf even zo zitten Nu gaan wij aan de slag met: Design ❹ LEAN het is slechts een andere manier van denken DESIGN-fase Doe nu uw armen omgekeerd over elkaar, en blijf zo zitten. Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 3

4 Wat wij net hebben ervaren is de essentie, zo ook het grootste probleem van : Design ❹ LEAN het is slechts een andere manier van denken, maar vergt veel aandacht, energie en begeleiding.. hierover later meer Waarom werkt het vaak niet? Maar wij zijn toch zeker TOYOTA niet? OORZAAK VAN MISVERSTAND Do Uitvoering Plan Stel doelen Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 4

5 Dit was bij Toyota ook zo TPM LEAN TPS 6σ 2 simpele zaken werden benoemd Zo simpel dat ze op een servetje passen Hein s servet-logica 1 van 2 Hein s servet-logica 1 van 2 Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 5

6 Continu Verbeteren, ofwel LEAN iedereen, elke dag, overal Act! verbeteren = aanpassen Check meet & vergelijk Plan stel doelen Do uitvoering Tja, we moeten anders denken en werken Is dit wel mogelijk? Want we zijn tenslotte TOYOTA niet. Gondoorzaak : Bedrijven willen meestal veel te grote stappen nemen, zonder enige vorm van oefening en zelfreflectie. Even een stukje psychologie Vreemd, op school en bij sport is dit heel anders. Toyota: Je kunt pas rennen, nadat je hebt leren lopen Hoe-doe-je-dat? Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 6

7 Neuroplasticiteit Neuroplasticiteit Elk individu (dus ook organisatie) heeft de mogelijkheid te leren en zijn/haar gedrag aan te passen. In andere woorden : Jezelf herschrijven Wat houdt dit in? OK, als we op een andere manier denken & doen VROEGTIJDIG MANAGEN VAN PROBLEMEN Het (drastisch) reduceren van de tijd tussen initieel ontwerp en full-scale productie & het bewerkstelligen van een verticale opstart (een opstart welke snel, vrij van fouten en in één keer goed is). Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 7

8 Om dit goed te begrijpen een stukje van The Toyota Way Principe 8 Gebruik alleen betrouwbare, grondig geteste apparatuur die uw mensen en processen helpen. Principes 8, 12 en 13 vertellen iets over Design ❹ LEAN Vaak is beter met de hand zaken uit te werken om een betrouwbaar proces te ontwerpen, voor u probeert om nieuwe technologie toe te passen. Principe 12 en Ga zelf kijken om een grondig inzicht te hebben Vertrouw niet alleen op wat je hoort van andere mensen of wat je ziet op het computerscherm. Zelfs topmanagers moet dit beginsel oefenen. 13. Neem beslissingen langzaam door consensus, overweg alle opties grondig; voer besluiten snel uit De consensus proces verbreedt het zoeken naar oplossingen, en staat garant voor een snellere uitvoering. Ingrediënten t.a.v. Design ❹ LEAN Waar moeten/kunnen wij mee werken? Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 8

9 Historische (verspilling) feiten Praktijk Ervaringen Design ❹ LEAN Bewezen Innovatie Praktijk: Design-projecten managen DE BERMUDA DRIEHOEK Verliezen in Design ❹ LEAN Q T $ In een project Altijd een continue afweging tussen: Geld, Tijd & Kwaliteit Ervaring leert, dat slechts 2 van de 3 gekozen kunnen worden, de laatste is een continu aandachtspunt! Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 9

10 Goed (kwaliteit) Goed (kwaliteit) Snel (tijd) Goedkoop (geld) Snel (tijd) Goedkoop (geld) Ik wil het binnen tijd en binnen budget hebben Goed (kwaliteit) Ik wil het goed en goedkoop opleveren Ik wil het goed en snel hebben, want tijd=geld Goed (kwaliteit) Engineering & Ontwikkeling Onderhoud & Productie Snel (tijd) Goedkoop (geld) Snel (tijd) Goedkoop (geld) Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 10

11 Goed (kwaliteit) Goed (kwaliteit) Als het maar goed is, daar gebruik ik mijn hersenen voor Als het maar snel is, dan kan ik de concurrentie voor zijn Onderzoek Als het maar goedkoop is, dan kan ik de beste marge maken Marketing Verkoop Snel (tijd) Goedkoop (geld) Snel (tijd) Goedkoop (geld) Goed (kwaliteit) Onderzoek Management Verkoop Productie Feasibility Basic Detailed Construct Commission Start-up Onderhoud & Productie Onderzoek Engineering & Ontwikkeling Marketing Ontwikkeling Engineering Onderhoud Marketing Verkoop Snel (tijd) Goedkoop (geld) Management Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 11

12 Project-communicatie: De Kapitein Wat gaat er vaak fout in ontwerp-projecten PROJECT COMMUNICATIE Onderzoek Management Verkoop Onderzoek Management Verkoop Wij moeten dingen aanpassen Feasibility Basic Detailed Construct Commission Start-up Feasibility Basic Detailed Construct Commission Start-up Marketing Ontwikkeling Engineering Marketing Ontwikkeling Engineering Onderhoud Productie Mogen wij meedenken? Onmogelijk! We moeten produceren, GEEN TIJD/GELD Bijna alles ligt vast, jullie details kosten te veel. Volgende keer eerder! Bijna alles ligt vast, jullie details kosten te veel. Volgende keer eerder! Jullie willen te veel details, die bespreken wij later Jullie willen te veel details, die bespreken wij later Onderhoud Productie Wij hebben alleen concepten, jullie kunnen hier geen inbreng in hebben Wij hebben alleen concepten, jullie kunnen hier geen inbreng in hebben Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 12

13 Kosten & tijd project 2 vergelijkbare projecten Winkel-keten X 120% Design ❹ LEAN 0 opleverpunten! Collega aannemer 100% 80% 60% meerwerk Voorbeelden uit de prakltijk WINKELKETEN X & FABRIEK Y 40% 20% Ve r w a c h t t e l o o p t i j d p ro j e c t Omzet winkel Overeengekomen looptijd project 0% dec/11 feb/12 apr/12 mei/12 jul/12 aug/12 okt/12 dec/12 jan/13 Fabriek Y (3 projecten) Highlights - Design ❹ LEAN Ga zelf kijken Neem kleine stappen Gebruik betrouwbare, grondig geteste apparatuur Plan gezamenlijk, beslis door consensus en voer besluiten snel uit Gebruik feedback gedurende gehele project Evaluatie is de krachtigste manier om te leren Historische (hiervoor zijn vele tools beschikbaar) (verspilling) feiten Praktijk Ervaringen Design ❹ LEAN Bewezen Innovatie Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 13

14 THE END Lezing ir. Hein M. Winkelaar M.Sc. 14

Lean Workshop 16 juni 2015

Lean Workshop 16 juni 2015 Lean Workshop 16 juni 2015 Wat is Lean? 2 De klant staat centraal Samen doelen bereiken en doorbraken realiseren Operationele Stabiliteit Kwaliteit Doorlooptijd Kosten per item Altijd op tijd De gevraagde

Nadere informatie

Lean. Lean denken in lokale besturen

Lean. Lean denken in lokale besturen Lean Lean denken in lokale besturen Vonk www.apbvonk.be Basis van lean: continu verbeteren van efficiëntie Vertrekken vanuit het bestaande. Stap voor stap verbeteren. Het continue verbeteren werkbaar en

Nadere informatie

Kaizen, Lean en Six Sigma. Verschillen en overeenkomsten. Bert van Eekhout

Kaizen, Lean en Six Sigma. Verschillen en overeenkomsten. Bert van Eekhout Kaizen, Lean en Six Sigma Verschillen en overeenkomsten Bert van Eekhout Van Eekhout Consulting Lean, Six Sigma & Supply Chain Optimisation Telefoon +31 318 641387 Mobiel +31 6 46241071 E-mail: beekhout@wxs.nl

Nadere informatie

Verbeter uw operationele rendement. Joris Aalberse BDO Consultants

Verbeter uw operationele rendement. Joris Aalberse BDO Consultants Verbeter uw operationele rendement Joris Aalberse BDO Consultants Joris Aalberse Professionele ervaring: Procesoptimalisatie in service en productie Lean Six Sigma Black Belt Ruime ervaring in diverse

Nadere informatie

Onderhoud kan productieprocessen LEAN-er maken. LEAN en onderhoud in de voedingsmiddelen industrie 16 september 2011. Inhoud

Onderhoud kan productieprocessen LEAN-er maken. LEAN en onderhoud in de voedingsmiddelen industrie 16 september 2011. Inhoud Onderhoud kan productieprocessen LEAN-er maken LEAN en onderhoud in de voedingsmiddelen industrie 16 september 2011 Rob Brager 1 Inhoud 1. Inleiding 2. Waarom productieprocessen? 3. Traditioneel productieproces

Nadere informatie

Verbeter management of Change management

Verbeter management of Change management Verbeter management of Change management Kwaliteitsdienst Mark van Bokhoven Werktuigbouwkundig ingenieur Specialist in verbeteren Adviseur en trainer Schrijver van best-sellers Lean en TPM Innovatie voor

Nadere informatie

Heidag NDC mediagroep 31 mei 2012 LEAN MANAGEMENT. Praktische toepassing

Heidag NDC mediagroep 31 mei 2012 LEAN MANAGEMENT. Praktische toepassing Heidag NDC mediagroep 31 mei 2012 LEAN MANAGEMENT Praktische toepassing Programma 09.30-09.45 uur: Ontvangst met koffie/thee en iets lekkers 10.00-12.30 uur: Workshop door Machtelt Dijk en Lucie Kraaijeveld

Nadere informatie

LEAN ISO 9001. Mede mogelijk gemaakt door ISO 9001:2015

LEAN ISO 9001. Mede mogelijk gemaakt door ISO 9001:2015 LEAN ISO 9001 Mede mogelijk gemaakt door ISO 9001:2015 Wie is er bekend met: ISO 9001 ISO 9001:2015 LEAN 2 LEAN ISO 9001 ISO 9001 Algemeen toepasbaar bedrijfskundig model om je organisatie adequaat in

Nadere informatie

René Aernoudts Directeur Lean Management Instituut

René Aernoudts Directeur Lean Management Instituut Wat is Lean... R éa dt René Aernoudts Directeur Lean Management Instituut Lean Management Instituut LMI is de Nederlandse tak van het Lean Global Network, eennon profit non corporation met het hoofdkantoor

Nadere informatie

Lean in de zorg Finance & control

Lean in de zorg Finance & control Lean in de zorg Finance & control Wat kun jij doen? 27 maart 2018 Even voorstellen Wil van der Heijden - wvanderheijden@zorggroep-almere.nl Msc Ivan Lievestro - I.Lievestro@adcpi.nl drs Karin van der Lelij

Nadere informatie

Lean in mijn bedrijf, Waar moet ik beginnen?

Lean in mijn bedrijf, Waar moet ik beginnen? Lean in mijn bedrijf, Waar moet ik beginnen? Jacqueline Hofstede Ynova / Lean Innovation Network Symposium Hollander Techniek 17 10-2013 Waarom Lean? Om waarde te creëren voor klanten/eindgebruikers Om

Nadere informatie

Weekstart Keek op de Week

Weekstart Keek op de Week Weekstart Keek op de Week Het WAAROM van de Weekstart? Roll up van de afgelopen week zorgt voor focus op hulpvragen die uit de afgelopen week zijn gekomen en geeft de mogelijkheid de opgeloste hulpvragen

Nadere informatie

Lean Six Sigma. 1. Wat is het? Wat is Lean Six Sigma (LSS)?

Lean Six Sigma. 1. Wat is het? Wat is Lean Six Sigma (LSS)? 1. Wat is het? 2. Wat levert het me op? 3. Hoe werkt het? Lean, Six Sigma en DMAIC. 4. Wie gebruikt het? 5. Hoe maak ik een eerste stap? Lean Six Sigma 1. Wat is het? Wat is Lean Six Sigma (LSS)? Het gebruikt

Nadere informatie

Het verschíl maken vanuit Inzicht & Systemisch overzicht!

Het verschíl maken vanuit Inzicht & Systemisch overzicht! Thales HR-dag 24 september 2015 Het verschíl maken vanuit Inzicht & Systemisch overzicht! De oplossing vind je nooit op het niveau van het probleem zelf Waar of Niet Waar? De kracht van systemische (organisatie)

Nadere informatie

LEAN KENT VEEL TOOLS EN TECHNIEKEN, ORGANISATIES EN WETENSCHAPPERS KIJKEN VOORAL NAAR DE METHODEN

LEAN KENT VEEL TOOLS EN TECHNIEKEN, ORGANISATIES EN WETENSCHAPPERS KIJKEN VOORAL NAAR DE METHODEN LEAN KENT VEEL TOOLS EN TECHNIEKEN, ORGANISATIES EN WETENSCHAPPERS KIJKEN VOORAL NAAR DE METHODEN TOOLS EN TECHNIEKEN LEIDEN NAAR HETZELFDE ANDERE FOCUS, MAAR ZELFDE DOEL: CONTINU VERBETEREN afgebakend

Nadere informatie

mber 2012 Denkt u bij Black Belts nog steeds aan Oosterse vechtsporten?

mber 2012 Denkt u bij Black Belts nog steeds aan Oosterse vechtsporten? SHELL 241 P&T septe mber 2012 Denkt u bij Black Belts nog steeds aan Oosterse vechtsporten? OPENING EN PROGRAMMA 15:30 uur Ontvangst met hapje & drankje 16:00 uur Opening 16:10 uur Korte introductie Lean

Nadere informatie

Het toepassen van LEAN op het laboratorium. Hoe doe je dat?

Het toepassen van LEAN op het laboratorium. Hoe doe je dat? Het toepassen van LEAN op het laboratorium. Hoe doe je dat? Michiel de Ruiter De wereld verandert 1 Crisis?%Welke%crisis?% Toepassen van Lean 2 WAT is LEAN Lean is een andere wijze van denken. Lean bestaat

Nadere informatie

Werken op en aan een Lean Airport Schiphol Voorwaarden en valkuilen voor succes

Werken op en aan een Lean Airport Schiphol Voorwaarden en valkuilen voor succes Werken op en aan een Lean Airport Schiphol Voorwaarden en valkuilen voor succes Ex-Manager Lean & Six Sigma Programma Theo van Heijningen 26 september 2017 Schipholwaarden Betrouwbaar Efficient Duurzaam

Nadere informatie

erbeterdezaak.nl Processen managen Een inleiding erbeterdezaak.nl

erbeterdezaak.nl Processen managen Een inleiding erbeterdezaak.nl Processen managen Een inleiding Proces cultuur De klant komt eerst Zorg dat je altijd waarde toevoegt Moedig eigen initiatief aan Geef medewerkers ruimte Moedig teamwerk aan Beloon team prestaties Werk

Nadere informatie

MASTERCLASS AGILE MANAGEMENT

MASTERCLASS AGILE MANAGEMENT MASTERCLASS AGILE MANAGEMENT SNEL EN WENDBAAR WERKEN AAN CONTINUE VERBETERING IN ORGANISATIES LEADERSHIP, ENTREPRENEURSHIP, STEWARDSHIP NYENRODE. A REWARD FOR LIFE INDEX Inleiding 3 Masterclass Agile Management

Nadere informatie

Donderdag 28-jan 6:30 8:27 11:54 12:54 15:34 17:23 19:20

Donderdag 28-jan 6:30 8:27 11:54 12:54 15:34 17:23 19:20 Januari 2016 Vrijdag 1-jan 6:44 8:50 11:41 12:44 14:55 16:41 18:45 Zaterdag 2-jan 6:44 8:50 11:41 12:45 14:56 16:42 18:46 Zondag 3-jan 6:44 8:50 11:42 12:45 14:57 16:43 18:47 Maandag 4-jan 6:44 8:49 11:42

Nadere informatie

Lean management in een paar minuten

Lean management in een paar minuten management in een paar minuten Introductie De term staat voor slimmer, sneller en slanker alles met de helft doen: slimmer werken, niet harder! is een managementfilosofie en een bedrijfsstrategie Focus

Nadere informatie

KAIZEN Institute wereldwijd

KAIZEN Institute wereldwijd KAIZEN Institute wereldwijd Benelux Oprichter Masaaki Imai KAIZEN is K A I Veranderen Z E N om beter te worden. K A I Z E N = CI - Continu Verbeteren Iedereen! Elke dag! Overal!... CI Lean Strategie! Hoe

Nadere informatie

ERP & Lean: Hoe kunnen ze elkaar versterken. 7 juni 2007

ERP & Lean: Hoe kunnen ze elkaar versterken. 7 juni 2007 ERP & Lean: Hoe kunnen ze elkaar versterken 7 juni 2007 Even voorstellen. Erik Meevis, partner bij KCLA KCLA: Groep onafhankelijke organisatieadviseurs Afkomstig uit MKB Gericht op productiebedrijven in

Nadere informatie

LEAN LEIDERSCHAP. Een kwestie van vertrouwen. Tosca Klinkenberg Wil van der Heijden

LEAN LEIDERSCHAP. Een kwestie van vertrouwen. Tosca Klinkenberg Wil van der Heijden LEAN LEIDERSCHAP Een kwestie van vertrouwen Tosca Klinkenberg Wil van der Heijden DOEL AGENDA Definities van lean Soorten leiderschap Lean leiderschap; principes en profiel Reflectie Hoe word je een lean

Nadere informatie

Lean Innovation Network

Lean Innovation Network Lean Innovation Network Lean met LEF De kracht van het stil staan in Ohno Cirkels bij Brink Climate Systems te Staphorst De langzame maar consistente schildpad veroorzaakt minder verspilling en meer waarde,

Nadere informatie

1 Sociale Innovatie 2 Waarom SMART niet werkt 3 Hoe dan wel? 4 Hoofdthema s 5 LEAN filosofie en S.I. 6 Opbrengst?

1 Sociale Innovatie 2 Waarom SMART niet werkt 3 Hoe dan wel? 4 Hoofdthema s 5 LEAN filosofie en S.I. 6 Opbrengst? Promosheet PHILIP VAN LONDEN - Specialist Sociale Innovatie (2004) Meer over Sociale Innovatie? http://philipvanlonden.wordpress.com Bedrijfsgegevens? http://www.londen-design.nl INHOUD Leiderschap & Arbeidsparticpatie

Nadere informatie

Theorie en aantekeningen Naam:

Theorie en aantekeningen Naam: Het Voortdurend Verbeterboekje Theorie en aantekeningen Naam: Versie: maart 2013 Ter introductie Inleiding Voor u ligt het Voortdurend Verbeterboekje. Het geeft een overzicht op hoofdlijnen van de achtergronden,

Nadere informatie

Utrecht Business School

Utrecht Business School Cursus Lean- & Proces Management De cursus Lean & Process Management duurt ongeveer 2 maanden en omvat 5 colleges van 3 uur. U volgt de cursus met ongeveer 10-15 studenten op een van onze opleidingslocaties

Nadere informatie

Groei in Leiderschap & Management - Jaaropleiding

Groei in Leiderschap & Management - Jaaropleiding Groei in Leiderschap & Management - Jaaropleiding Zakenwijzer Het is tijd voor nieuw en ander leiderschap en management We kunnen ons niet meer verloven te blijven doen wat we deden. Als alles verandert,

Nadere informatie

Meer succes met je website

Meer succes met je website Meer succes met je website Hoeveel geld heb jij geïnvesteerd in je website? Misschien wel honderden of duizenden euro s in de hoop nieuwe klanten te krijgen. Toch levert je website (bijna) niets op Herkenbaar?

Nadere informatie

Nieuwsbrief Co-Efficiënt Management Consulting BEZUINIGEN MET PLEZIER

Nieuwsbrief Co-Efficiënt Management Consulting BEZUINIGEN MET PLEZIER Nieuwsbrief Co-Efficiënt Management Consulting BEZUINIGEN MET PLEZIER Start 2010: een heel nieuw jaar ligt voor ons vol nieuwe kansen! En ook met nieuwe uitdagingen. Voor veel organisaties vraagt de huidige

Nadere informatie

DE KR8 VAN LEAN MANAGEMENT

DE KR8 VAN LEAN MANAGEMENT DE KR8 VAN LEAN MANAGEMENT workshop WOW conferentie 1 nov. 2011 Marion Wierda (hoofd afd. vergunningen, Waterschap Rivierenland) Margo de Wolf (hoofd afd vergunningen & handhaving, RWS Oost Nederland)

Nadere informatie

Noort Organisatie Ontwikkeling

Noort Organisatie Ontwikkeling Procesoptimalisatie Procesoptimalisatie: Onderscheiden van concurrenten: Zodra u te maken heeft met toenemende concurrentie, is het belangrijk dat u zich kunt onderscheiden. Dit doet u onder meer door

Nadere informatie

Lean Six Sigma trainingen voor HR-professionals

Lean Six Sigma trainingen voor HR-professionals Feit: Lean-trajecten zijn succesvoller als HR betrokken is. HR speelt een cruciale rol bij het introduceren van Lean in een organisatie. Het is de smeerolie die draagvlak creëert, iedereen aan boord houdt

Nadere informatie

Lean Innovation Network

Lean Innovation Network Lean Innovation Network Lean Transformation en de kracht van het stil staan bij VMI - group te Epe - 17 juni 2014 De langzame maar consistente schildpad veroorzaakt minder verspilling en meer waarde, dan

Nadere informatie

Lean Finance Management Green Belt Training

Lean Finance Management Green Belt Training Lean Finance Management Green Belt Training Aan het stuur met Lean Management Informatie die echt werkt - Verbeterpotentieel in kaart - Met jouw Lean project succesvol aan de slag Drs. Louis Brackel RC,

Nadere informatie

WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK. Wat is dat? Eva van de Sande. Radboud Universiteit Nijmegen

WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK. Wat is dat? Eva van de Sande. Radboud Universiteit Nijmegen WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK Wat is dat? Eva van de Sande Radboud Universiteit Nijmegen EERST.. WETENSCHAPSQUIZ 1: Hoe komen we dingen te weten? kdsjas Google onderzoek boeken A B C 1: We weten dingen door

Nadere informatie

Welkom bij workshop Lean: Empowering the workplace

Welkom bij workshop Lean: Empowering the workplace Welkom bij workshop Lean: Empowering the workplace Sprekers: Simone Leenders (WorkWire) Suzanne Meinen (Lean Six Sigma Groep) Programma 1 2 3 4 5 Introductie Achtergrond Lean Empowering the workplace Workplace

Nadere informatie

25 juni 2014 Masterclass Training within Industry

25 juni 2014 Masterclass Training within Industry 25 juni 2014 Masterclass Training within Industry De oorsprong van Training Within Industry Ontstaan tijdens Tweede Wereldoorlog om snel nieuwe vakmensen te trainen. Destijds op zoek naar duurzame opleidingsprincipes,

Nadere informatie

Life Sciences division Lean Workshop

Life Sciences division Lean Workshop Life Sciences division Lean Workshop Gaëlle Van Dyck 04 oktober 2012 Presentation title slide 1 version 1.0 Cartoons via www.ami.be Agenda» 1. Introductie interactief» 2. Wat is Lean?» 3. Hoe gaan we te

Nadere informatie

VEMW Energie besparen met een slim besparingsplan

VEMW Energie besparen met een slim besparingsplan VEMW Energie besparen met een slim besparingsplan 7 oktober 2016 René van Deursen Energy Lead MSD Animal Health Netherlands Content: Animal Health Boxmeer Energiebesparingsroute Monitoren en meten Recente

Nadere informatie

Verbeteren door benchmarking

Verbeteren door benchmarking Nekovri, 28-06-2012 Verbeteren door benchmarking Prof. dr. Kees Jan Roodbergen Rijksuniversiteit Groningen Even voorstellen Stad Groningen 2 Even voorstellen Rijksuniversiteit Groningen Opgericht in 1614

Nadere informatie

Hoe Zelforganisatie en Lean elkaar versterken. Alexander Berkhoff en Arie-Jan van der Maarl

Hoe Zelforganisatie en Lean elkaar versterken. Alexander Berkhoff en Arie-Jan van der Maarl Hoe Zelforganisatie en Lean elkaar versterken Alexander Berkhoff en Arie-Jan van der Maarl Agenda Kennismaken Wat is zelforganisatie? Wat is Lean? Twee cases: hoe Zelforganisatie en Lean elkaar versterken

Nadere informatie

Stappenplan voor een succesvol project

Stappenplan voor een succesvol project Discussieforum Productie Rapportering Deel uw ervaringen en leer uit die van anderen! Stappenplan voor een succesvol project Jan Devos, UGent Wat is de graad van succes met IT projecten? Succes = op tijd

Nadere informatie

Hoe kan lean bijdragen aan een Smart Advanced Factory. Lean Excellence in Productie & Office bij Philips te Drachten

Hoe kan lean bijdragen aan een Smart Advanced Factory. Lean Excellence in Productie & Office bij Philips te Drachten Hoe kan lean bijdragen aan een Smart Advanced Factory Lean Excellence in Productie & Office bij Philips te Drachten Datum : Donderdagmiddag 17 maart 2016 12.45 17.00 uur Adres : Oliemolenstraat 5 9200

Nadere informatie

11 oktober 2012. Bouwlokalen. Lean bouwen bij Waal

11 oktober 2012. Bouwlokalen. Lean bouwen bij Waal 11 oktober 2012 Bouwlokalen Lean bouwen bij Waal Corporatie Beleggers Ontwikkelaars Gemeenten Lean bouwen bij Waal Sinds november 2009 Onderdeel van maakiq Ketenintegratie Verbinding op drijfveren Gemba

Nadere informatie

Registratie Data Verslaglegging

Registratie Data Verslaglegging Registratie Data Verslaglegging Registratie Controleren en corrigeren Carerix helpt organisaties in het proces van recruitment en detachering. De applicatie voorziet op een eenvoudige wijze in de registratie

Nadere informatie

Training Within Industry - Job Instruction

Training Within Industry - Job Instruction Training Within Industry - Job Instruction Inleiding In veel bedrijven worden problemen opgelost door doelgericht aan die problemen te werken. Achteraf hadden deze problemen voorkomen kunnen worden, door

Nadere informatie

Daar wordt de medewerker blij van. NVA 29 januari 2016

Daar wordt de medewerker blij van. NVA 29 januari 2016 Daar wordt de medewerker blij van NVA 29 januari 2016 Veranderingen in de zorg Rinske Tabak Logopedist sinds 2005 Meewerkend Lean Adviseur sinds 2013 Zorgproffesional Gehoor- en Spraakcentrum Lean op het

Nadere informatie

Micha Reuter M.Sc. Fontys International Logistics Expertise Center (ILEC)

Micha Reuter M.Sc. Fontys International Logistics Expertise Center (ILEC) jaar>5 jaar=1 Ondernemers Onderwijs Overheid Visie Ambitie = INNVALL Micha Reuter M.Sc. Fontys International Logistics Expertise Center (ILEC) 2013 Agenda (1) Het INNVALLproject (2) Conclusies en praktische

Nadere informatie

Aantoonbaar in control op informatiebeveiliging

Aantoonbaar in control op informatiebeveiliging Aantoonbaar in control op informatiebeveiliging Agenda 1. Introductie key2control 2. Integrale interne beheersing 3. Informatiebeveiliging 4. Baseline Informatiebeveiliging Gemeenten 5. Demonstratie ISMS

Nadere informatie

PLANET AGILE 17E BPUG SEMINAR

PLANET AGILE 17E BPUG SEMINAR PLANET AGILE 17E BPUG SEMINAR. Lean toegepast op PRINCE2 Projectmanagement is waste (maar noodzakelijk) Martin van Borselaer Mens-, organisatie- en procesverbeteraar Projectmanager/verandermanager & coach

Nadere informatie

GESPREKKEN VOEREN NEDERLANDS AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG:

GESPREKKEN VOEREN NEDERLANDS AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG: AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG: - Kun je een verzorgde brief schrijven. - Kun je op een juiste manier werkwoorden vervoegen. - Schrijf je op een juiste manier in meervoud. - Gebruik je hoofdletters op een

Nadere informatie

Leiderschap en verbeteren

Leiderschap en verbeteren Leiderschap en verbeteren 1. Iets over leiders en managers (PS: ik goochel hieronder met de termen manager en leider. Deze termen zijn niet rechtstreeks op een visitekaartje terug te vinden. Wordt dus

Nadere informatie

New Control Room seminar. Eindgebruikers Visie 2020

New Control Room seminar. Eindgebruikers Visie 2020 New Control Room seminar Eindgebruikers Visie 2020 Sprekers Rob Everink Robert Teunissen Corporate manufacturing Process control Central Engineering Process Control Solutions www.wib.nl Process Automation

Nadere informatie

Breng je onbewuste belemmeringen in beeld! Orang Malu Coaching

Breng je onbewuste belemmeringen in beeld! Orang Malu Coaching Breng je onbewuste belemmeringen in beeld! Orang Malu Coaching Ik zou die studie wel willen beginnen maar Ik weet niet waarom ik in deze baan blijf hangen Ik wil mijn leven drastisch omgooien maar ik kom

Nadere informatie

Voorwoord 6. 1. Basis van Lean. 2. Gemba cultuur. 3. Standaard werk. 4. Werkplekorganisatie. 5. Probleem oplossing (Kaizen)

Voorwoord 6. 1. Basis van Lean. 2. Gemba cultuur. 3. Standaard werk. 4. Werkplekorganisatie. 5. Probleem oplossing (Kaizen) 3 Hoofdstuk Inhoud blz. Voorwoord 6 1. Basis van Lean 2. Gemba cultuur 3. Standaard werk 4. Werkplekorganisatie met 5S 5. Probleem oplossing (Kaizen) 6. Nul fouten (Zero Defects) 1.1 Definitie Lean 1.2

Nadere informatie

FOOD2MARKET INNOVATIE TRAINING. 14 november 2013

FOOD2MARKET INNOVATIE TRAINING. 14 november 2013 FOOD2MARKET INNOVATIE TRAINING 14 november 2013 Edwin Palsma The Food Agency Specialisten in food marketing Wij verbinden voedingskennis, technologie, marketing en sales om de marktpositie van agro & food

Nadere informatie

6. Project management

6. Project management 6. Project management Studentenversie Inleiding 1. Het proces van project management 2. Risico management "Project management gaat over het stellen van duidelijke doelen en het managen van tijd, materiaal,

Nadere informatie

Meerwaarde met Online Marketing Expertise

Meerwaarde met Online Marketing Expertise Meerwaarde met Online Marketing Expertise Webinar 26 mei 2015 Wat leer je in dit webinar? Nieuwe ontwikkelingen bij zelfstandig ondernemers De meest gestelde vraag door ondernemers Hoe je als VA daarop

Nadere informatie

Klant/patiënt Lean 9+

Klant/patiënt Lean 9+ Klant/patiënt Lean 9+ Medewerkerswaarde Klant/patiëntwaarde Financiële waarde Drs. Wilfred Achthoven Ir. Berry Veldhoen Directeur Altuïtion 2010 Klassiek Lean 3 Kernwaarden: - Medewerkerswaarde - Klant/patiënt

Nadere informatie

Inhoud in vogelvlucht

Inhoud in vogelvlucht Inhoud in vogelvlucht Over de auteurs... xiii Dankwoord... xv Inleiding... 1 Deel I: De grondbeginselen van Lean Six Sigma... 7 Hoofdstuk 1: De definitie van Lean Six Sigma... 9 Hoofdstuk 2: De beginselen

Nadere informatie

De 7 Doodzonden tegen Blijvende Verbeteringen

De 7 Doodzonden tegen Blijvende Verbeteringen De 7 Doodzonden tegen Blijvende Verbeteringen Zijn de Blijvende Verbeteringen binnen jouw organisatie steeds het Slachtoffer van één van de 7 Doodzonden? Doodzonde 1: Ontwikkelen van systemen en processen

Nadere informatie

Lean Bouwen. Lean Management Instituut. Copyright 2010 by Lean Management Instituut

Lean Bouwen. Lean Management Instituut. Copyright 2010 by Lean Management Instituut Lean Bouwen René Aernoudts en Tom Assink Lean Management Instituut Waarde Wanneer heeft deze bijeenkomst over Lean Bouwen waardevoor u opgeleverd? Hoe kunnen we dat testen? Lean Global Network Non profit

Nadere informatie

Niels Malotaux. 25 jaar West

Niels Malotaux. 25 jaar West Niels Malotaux niels@malotaux.nl www.malotaux.nl 1 Niels Malotaux Project Coach Evolutionair Project Management (Evo) Requirements Engineering Reviews and Inspecties Betrouwbaarheid Systemen die het gewoon

Nadere informatie

LEERGANG MIDDLE MANAGEMENT

LEERGANG MIDDLE MANAGEMENT LEERGANG MIDDLE MANAGEMENT Voor wie? Deze leergang is ontwikkeld voor middle managers in een productieomgeving, die de operatie via bijvoorbeeld lijnmanagers aansturen, motiveren en stimuleren. Wat levert

Nadere informatie

Doel van deze presentatie is

Doel van deze presentatie is Doel van deze presentatie is Oplossingsgericht? Sjoemelen? Evaluatie van de praktische oefening. Verbetersuggesties qua oplossingsgerichtheid (niet met betrekking tot de inhoud van de gebruikte materialen)

Nadere informatie

Y-choice. Luister naar De keuzes die je maakt van Van Dik Hout. Het nummer staat op de CD Het beste van 1994-2001. De songtekst vind je in bijlage 1.

Y-choice. Luister naar De keuzes die je maakt van Van Dik Hout. Het nummer staat op de CD Het beste van 1994-2001. De songtekst vind je in bijlage 1. Kiezen Opwarmertje Een eigen keuze (Naar: Kiezels 10 e jaargang, nr. 5) Laat één jongere beginnen met het noemen van een drietal belangrijke zaken uit zijn leven, bijvoorbeeld iemand kiest scooter, voetbal

Nadere informatie

Luisteren: muziek (A2 nr. 3)

Luisteren: muziek (A2 nr. 3) OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. U

Nadere informatie

E-resultaat aanpak. Meer aanvragen en verkopen door uw online klant centraal te stellen

E-resultaat aanpak. Meer aanvragen en verkopen door uw online klant centraal te stellen E-resultaat aanpak Meer aanvragen en verkopen door uw online klant centraal te stellen 2010 ContentForces Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,

Nadere informatie

Lean IT. Als je het niet ziet, dan kun je het niet verbeteren

Lean IT. Als je het niet ziet, dan kun je het niet verbeteren Lean IT Als je het niet ziet, dan kun je het niet verbeteren 2015 Agenda Wat willen we bereiken met IT? Omdat het kan? Nee, omdat het moet! Bear crossing Zo maar een voorbeeld Lean IT Lean wat is het?

Nadere informatie

The Toyota Way & Purpose

The Toyota Way & Purpose The Toyota Way & Purpose Lex van den Elsen, Louwman ambassadeur voor Toyota en Lexus 10 april 2019 Toyota = Lean benchmark Onze klanten Onze klanten Agenda 1 2 3 Een blik in de geschiedenis De grondleggers

Nadere informatie

Kasstaat Contante verkopen feb-10

Kasstaat Contante verkopen feb-10 Kasstaat Contante verkopen feb-10 Kasstuk 1 tm 233 Afleverdatum: 1-28 februari 45 Villa 225,00 10.125,00 110 Lodge 180,00 19.800,00 78 Cabin 150,00 11.700,00 Bedrag exclusief omzetbelasting 41.625,00 Omzetbelasting

Nadere informatie

JOB MARKETING. How to create a killer cv and cover letter. Jelle Verdoodt @Sportcareers

JOB MARKETING. How to create a killer cv and cover letter. Jelle Verdoodt @Sportcareers JOB MARKETING How to create a killer cv and cover letter Agenda 1. Voorstelling 2. Hoe past je cv en motivatiebrief in jullie zoektocht naar een job? 3. Hoe creëer je een killer cv? 4. Hoe zorg je dat

Nadere informatie

Hoe kun je Lean Thinking herkennen in een (zorg)organisatie?

Hoe kun je Lean Thinking herkennen in een (zorg)organisatie? 9-2-2010 1 Hoe kun je Lean Thinking herkennen in een (zorg)organisatie? Prof. dr.ir. Jannes Slomp Directeur Lean Operations Research Center (LO-RC) j.slomp@rug.nl, tel. 050-3637086 9-2-2010 2 Shigeo Shingo

Nadere informatie

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen!

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen! 1 Wil je wel leren? Opdracht 1a Wat heb jij vanzelf geleerd? 7 Opdracht 1b Van externe naar interne motivatie 7 Opdracht 1c Wat willen jullie graag leren? 8 2 Kun je wel leren? Opdracht 2a Op wie lijk

Nadere informatie

Rijnlands organiseren in de zorg

Rijnlands organiseren in de zorg Rijnlands organiseren in de zorg 16 januari 2014 Zitten we midden in een transitie? Of transformatie? Of paradigmaverschuiving? Jan Rotmans, professor transitiekunde en progressor Of zal het zo n vaart

Nadere informatie

Laboratorium voor Medische Microbiologie en Immunologie Tilburg. MBO labscholen. 2 april 2015. Ronald Aalbersberg

Laboratorium voor Medische Microbiologie en Immunologie Tilburg. MBO labscholen. 2 april 2015. Ronald Aalbersberg MBO labscholen 2 april 2015 Ronald Aalbersberg Laboratorium voor Medische Microbiologie en Immunologie Bureau Zorg Innovatie St. Elisabeth Ziekenhuis Budget >200 miljoen Euro 28 specialismen, 9 bovenregionaal

Nadere informatie

Anita Willemsen & Leander Westerbeek van Eerten

Anita Willemsen & Leander Westerbeek van Eerten Anita Willemsen & Leander Westerbeek van Eerten Programma Solliciteren Zoeken en benaderen Het gesprek Wat als het niet lukt? Hoe zorg je ervoor dat wat er in de motor zit ook uit de wielen komt? Alles

Nadere informatie

Lean. Jan Klein Hulze 13 oktober 2017

Lean. Jan Klein Hulze 13 oktober 2017 Lean Jan Klein Hulze 13 oktober 2017 Agenda 1. Inleiding 2. Hulpmiddelen - Boeken, - theoriebronnen, - Jargon en online informatie - Toolset - Game 3. Lean versus Six Sigma 4. Lean Manufacturing 5. Examinering

Nadere informatie

BIM 2.0 VANUIT HET PERSPECTIEF VAN EEN AANNEMER WILLEM PEL BALANCE & RESULT. Pioneering BIM werkplaats 27 januari 2012

BIM 2.0 VANUIT HET PERSPECTIEF VAN EEN AANNEMER WILLEM PEL BALANCE & RESULT. Pioneering BIM werkplaats 27 januari 2012 BIM 2.0 VANUIT HET PERSPECTIEF VAN EEN AANNEMER WILLEM PEL BALANCE & RESULT Pioneering BIM werkplaats 27 januari 2012 Aannemer als de spil in de keten Een aannemer is de verbindende schakel tussen: Creatieve

Nadere informatie

Essentiele eisen in de praktijk

Essentiele eisen in de praktijk EU Packaging directive Essentiele eisen in de praktijk Hoe pakken we het aan bij Sara Lee? Marion Beugelsdijk Packaging Specialist Sara Lee Oktober 2011 Marion Beugelsdijk Packaging Specialist Research

Nadere informatie

Spreken. Les 4: Wat zeg je? In een kledingzaak OPDRACHTKAART. www.nt2taalmenu.nl

Spreken. Les 4: Wat zeg je? In een kledingzaak OPDRACHTKAART. www.nt2taalmenu.nl OPDRACHTKAART www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. U kunt ook veel oefeningen

Nadere informatie

Agile in Projecten minimalisme of strak pak? Richard Weber PMP

Agile in Projecten minimalisme of strak pak? Richard Weber PMP Agile in Projecten minimalisme of strak pak? Richard Weber PMP De Spreker Richard Weber Directeur & oprichter Adviseur & coach Projectmanagement Profile Dynamics ICT & Bedrijfskundige achtergrond Trainer

Nadere informatie

LEAN & GREEN. Hoe kun je rekening houden met groene voorzieningen in het ontwerp, design & productieproces. 1 februari 2011 N-B-C - Nieuwegein

LEAN & GREEN. Hoe kun je rekening houden met groene voorzieningen in het ontwerp, design & productieproces. 1 februari 2011 N-B-C - Nieuwegein LEAN & GREEN Hoe kun je rekening houden met groene voorzieningen in het ontwerp, design & productieproces. Ter introductie Ben Vellinga 10 jaar werkzaam binnen OEM vacuumpompen en compressoren Gardner

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Programma 5. Module Verandermanagement 6. Module Leadership 7. Module Ethiek 8. Module Strategie & Beleid 9.

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Programma 5. Module Verandermanagement 6. Module Leadership 7. Module Ethiek 8. Module Strategie & Beleid 9. 1 Inhoudsopgave Inleiding 4 Programma 5 Module Verandermanagement 6 Module Leadership 7 Module Ethiek 8 Module Strategie & Beleid 9 Rooster 10 Opleidingskosten 10 Netherlands Business Academy Postbus 6546

Nadere informatie

Leerstijlentest van David Kolb Davy Jacobs, GDD1B

Leerstijlentest van David Kolb Davy Jacobs, GDD1B Leerstijlentest van David Kolb Davy Jacobs, GDD1B Inleiding Mensen, studenten dus ook, verschillen nogal in de wijze waarop ze leren. Als je dat weet, begrijp je beter waarom een student iets aanpakt,

Nadere informatie

B².DNA. Strategische GedragsVerbetering

B².DNA. Strategische GedragsVerbetering Het begrip waarde is een modewoord. Maar wat waarde precies is weten maar weinigen. In dit artikel wordt het begrip overzichtelijk uit de doeken gedaan. Met concrete aanwijzingen voor de praktijk van de

Nadere informatie

E-book. 49 vragen voor een effectieve continue dialoog

E-book. 49 vragen voor een effectieve continue dialoog E-book 49 vragen voor een effectieve continue dialoog Inleiding Door Jochem Aubel Veel organisaties hebben de ambitie om een continue dialoog op gang te brengen. Een doorlopend gesprek tussen medewerkers

Nadere informatie

De 17 principes van lean working

De 17 principes van lean working De 17 principes van lean working Lean working kan samengevat worden in 17 basis principes. De totale aanpak is hieruit opgebouwd. Het kennen en beheersen van de principes is belangrijk voor de continu

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker Agenda Lean in de huisartsenpraktijk Over je grenzen heen? Belangenverstrengeling (potentiele) Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven: Sponsoring of onderzoeksgeld

Nadere informatie

Kennis maken met Lean Samenwerking lectoraat Lean en World Class Performance en Onze Huisartsen Fred Cornelissen en Kirsten Schol-Janssen

Kennis maken met Lean Samenwerking lectoraat Lean en World Class Performance en Onze Huisartsen Fred Cornelissen en Kirsten Schol-Janssen Kennis maken met Lean Samenwerking lectoraat Lean en World Class Performance en Onze Huisartsen 14-6-2018 http://www.han.nl/lectoraatlean Fred Cornelissen en Kirsten Schol-Janssen Programma Kennismaken

Nadere informatie

E-book. 49 vragen voor een effectieve continue dialoog

E-book. 49 vragen voor een effectieve continue dialoog E-book 49 vragen voor een effectieve continue dialoog Inleiding Door Jochem Aubel Veel organisaties hebben de ambitie om een continue dialoog op gang te brengen. Een doorlopend gesprek tussen medewerkers

Nadere informatie

opleiding Leergang Train de Trainer Trainers in

opleiding Leergang Train de Trainer Trainers in Trainers in opleiding Leergang Train de Trainer Het is niet de sterkste die overleeft, ook niet de slimste, maar degene die het meest openstaat voor verandering. Unieke insteek! De wereld om ons heen verandert

Nadere informatie

Krachtig samenwerken: meer bereiken

Krachtig samenwerken: meer bereiken Of ligt het misschien ook aan mij? Krachtig samenwerken: meer bereiken Voor verantwoordelijke, resultaatgerichte managers en professionals die willen leren hoe ze meer voor elkaar krijgen. Belangrijke

Nadere informatie

Even voorstellen. Presentatie SBRCurnet Lean Praktijk van VORM Beter Bouwen doe je samen. Lean Praktijk bij VORM Beter bouwen doe je samen!

Even voorstellen. Presentatie SBRCurnet Lean Praktijk van VORM Beter Bouwen doe je samen. Lean Praktijk bij VORM Beter bouwen doe je samen! Lean Praktijk bij VORM Beter bouwen doe je samen! SBRCURnet 11-6-2015 1 Even voorstellen CRAFT Lean Management Eerste Lean consultancybedrijf in NL Klanten in alle branches Focus op totale plaatje + doen!

Nadere informatie

Lean management Hoe optimaliseer je het werk op je bedrijf door middel van gezond boerenverstand?

Lean management Hoe optimaliseer je het werk op je bedrijf door middel van gezond boerenverstand? Lean management Hoe optimaliseer je het werk op je bedrijf door middel van gezond boerenverstand? Webinar 14 juni 2017 Wie ben ik? Veerle Serpieters Innovatieconsultent Innovatiesteunpunt Focus op organisatievraagstukken

Nadere informatie