Bent u geïnteresseerd, stuur dan een mail naar info@silhouet online.nl
|
|
- Frans Sasbrink
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 ANGST BIJ OUDEREN Met veel genoegen presenteer ik mijn nieuwe boek ANGST BIJ OUDEREN, waaraan een aantal deskundige gastauteurs heeft meegewerkt. Prijs 19,90 exclusief 2,30 verzendkosten. Inhoud 287 pagina's. Jan van Ingen Schenau arts/hoofdredacteur tijdschrift Silhouet focus op angst en depressie Bent u geïnteresseerd, stuur dan een mail naar info@silhouet online.nl INHOUD `WARMING UP' 1 Champagne 2 Kennistoets Angst bij ouderen 3 Wat is uw score op de kennistoets? 4 Waarom dit boek? ANGST Algemene inleiding 5 `Oerangst' 6 Menselijke en dierlijke angst 7 Erfelijkheid van angststoornissen ANGST BIJ OUDEREN 8 Angst komt vaker voor dan dementie of depressie 9 Angst als symptoom en als stoornis 10 Addendum ouderen 10.1 Angstschaal 11 (Onder)diagnostiek en (onder)behandeling
2 ANGSTSTOORNISSEN 12 De `bijbel' van de psychiatrie 12.1 Gegeneraliseerde angststoornis ('piekerziekte') Beslisboom addendum 12.2 Paniekstoornis Wat is het? Milde paniek Hyperventilatiesyndroom. Het kind met het badwater weggegooid? Beslisboom addendum 12.3 Obsessieve compulsieve stoornis Obessies, intrusies en rituelen FAS (Family Accommodation Scale) Niet alleen de dwangpatiënt lijdt Beslisboom addendum 12.4 Posttraumatische stressstoornis Een nachtmerrie. De geschiedenis in flashbacks Beslisboom addendum 12.5 Sociale angststoornis Wat is het? Beslisboom addendum 12.6 Specifieke fobie Claustrofobie Vliegangst Spinnenangst Hoogtevrees Beslisboom addendum COMORBIDITEIT 13 Domino effect 14 Comorbiditeit angst en depressie 15 De geest en de fles ANGSTSYMPTOMEN 16 Leeftijdsgebonden angst 16.1 Criminaliteit 16.2 Angst om te vallen 16.3 `Vergeetfobie' 16.4 Lichamelijke ziekte 16.5 Medicijnen en drinkgewoonten ANGST IN HET VERPLEEGHUIS 17 Angst in het verpleeghuis THERAPIEËN 18 Behandelingen 18.1 Psychotherapie
3 Psychotherapie voor angst bij ouderen. Kan dat? 18.2 Antidepressiva 18.3 Natuurlijke therapieën 18.4 Deep brain stimulation 18.5 EMDR 18.6 Zelfhulp bij angstklachten 18.7 Begeleide zelfhulp 18.8 Lotgenotencontacten OVERDENKINGEN 19 Waarom zoeken ouderen géén hulp voor angstklachten? Geraadpleegde literatuur Alfabetisch register Angst bij Ouderen Fragmenten uit een aantal hoofdstukken 4 Waarom dit boek? Diagnostiek bij en behandeling van ouderen met angst is nog deels een terra incognita, een onbekend terrein. Er zijn nauwelijks specifieke studies bij ouderen gedaan en de therapieën die er zijn, zijn doorgaans geëxtrapoleerd van studies die bij volwassenen zijn uitgevoerd. Hoewel aanvankelijk werd gedacht dat gangbare therapieën zoals cognitieve gedragstherapie bij ouderen minder effectief zouden zijn of moeste worden aangepast aan ouderen, blijkt dit niet het geval te zijn. Sterker nog: ze blijken zelfs even effectief of effectiever te zijn vergeleken met volwassenen. De herkenning van angst zou ook moeilijker zijn vanwege de andere symptomatologie en het feit dat senioren hun angstproblemen als een deel zijn gaan zien als behorend tot hun persoonlijkheid of als onderdeel van de `oude dag'. Toch blijkt dat als artsen goed doorvragen, de angstproblematiek best wel boven tafel komt. Het gaat ook om de interesse in de oudere mens. Dit boek geeft een overzicht van de stand van zaken over angst bij ouderen. Als stoornissen zoals paniek of sociale fobie worden besproken, zullen natuurlijk de algemene symptomen ervan aan de orde komen, want angststoornissen zijn niet volstrekt anders bij ouderen, tenzij onderzoek dat nog gedaan moet worden, hierover helderheid verschaft. Angstsymptomen zoals angst om te vallen of angst voor criminaliteit zijn wel specifiek voor ouderen en vragen om een eigen behandeling. Een eigen boek over ouderen is zinvol en kan bijdragen aan meer aandacht voor Angst bij ouderen. Een volgend boek zal Depressie bij ouderen zijn, want angst en depressie zijn twee handen op één buik en kennen een grote comorbiditeit, ofwel het tegelijkertijd optreden van zowel angst als depressie. 6 `Oerangst' De Amerikaanse psychiater Irvin D. Yalom beschrijft vier fundamentele existentiële gegevenheden: de onvermijdelijkheid van de dood voor onszelf en voor degenen die wij liefhebben; de vrijheid die we hebben om ons leven de vorm te geven die wij willen; onze essentiële eenzaamheid en tenslotte de afwezigheid van een duidelijke zin of betekenis van het leven. Volgens hem speelt het lijden van al zijn cliënten/ patiënten zich af op één of meer van deze vier gebieden.
4 7 Menselijke en dierlijke angst Angst als een stoornis (anxiety) is waarschijnlijk niet typisch menselijk. Er zijn te veel argumenten die er voor pleiten dat een angsttoestand algemener voorkomt bij dieren en zeker bij de dieren die ons het meest na staan: de primaten en in die groep de grote apen. Er zijn te veel overeenkomsten in hersenen en gedrag die de voorwaarden kunnen scheppen dat mens en dier vergelijkbare gevoelens kunnen hebben. Het zal nog moeilijk zijn om de uitingsvormen bij dieren op hun waarde te schatten. We weten dat dieren lichamelijk kunnen lijden en angstig zijn bij dreigend gevaar, maar misschien wordt het ook steeds duidelijker dat dieren ook psychisch kunnen lijden. Op grond van wetenschappelijke resultaten tot nu toe lijkt dat niet onwaarschijnlijk. 8 Erfelijkheid van angststoornissen Er zijn twee strategieën om de complexiteit van psychiatrische stoornissen te lijf te gaan. De omvang van genetische studies moet aanzienlijk groter worden en de zoektocht naar fenotypes die bepaalde `angstgenen weerspiegelen moet geïntensiveerd worden. Door middel van de zogenoemde `genoombrede associatiestudies kunnen tot één miljoen genetische markers gelijktijdig gescreend worden. De zoektocht naar de `speld in de hooiberg, waarbij we het menselijk genoom als de hooiberg kunnen zien, wordt aanzienlijk vergemakkelijkt. Daarnaast moeten we gaan zoeken naar symptomen die direct een gevolg zijn van de effecten van `angstgenen. Zo blijkt uit MRI studies dat er bij patiënten met fobieën en PTSS in vergelijking met gezonde controlepersonen een toenemende activiteit is te zien in de hersendelen amygdala en insula. Zulke fenotypes zijn doelen voor genetische studies. 9 Angst komt vaker voor dan dementie of depressie In de Berlin Aging Study 2 werd de prevalentie van angstsymptomen en angststoornissen bij 258 ouderen (70 84 jaar) en zeer oude ouderen ( jaar) die nog thuis wonen, onderzocht. Deze bedroeg 4.3% voor de groep ouderen en 2.3% voor de groep zeer oude ouderen. Met het ouder worden lijken de angstklachten en angststoornissen niet toe te nemen, maar juist af te nemen. Het is de vraag of dit positief nieuws is en dat angstige mensen met het ouder worden minder angstig zijn, of dat er meer angstige mensen overlijden dan niet angstige mensen. Angst kan echter ook toenemen bij heftige levensgebeurtenissen of lichamelijke ziektemensen overlijden dan niet angstige mensen. Angst kan echter ook weer toenemen bij heftige levensgebeurtenissen of lichamelijke ziekte. Het is niet duidelijk hoe vaak angstsymptomen voorkomen. In het hoofdstuk `Angst in het verpleeghuis wordt een percentage angstsymptomen genoemd van 19.8%. Verwacht mag worden dat dit percentage in de algemene ouderenbevolking lager zal zijn, maar dat zal dus nog verder uitgezocht moeten worden. 11 Addendum ouderen Het addendum stelt zes vragen en geeft ook zes antwoorden over angststoornissen bij ouderen: Komen angststoornissen bij ouderen minder vaak, evenveel of meer voor vergeleken met jongvolwassenen? Doen de klachten zich bij ouderen anders voor dan bij jongvolwassenen? Loopt het proces van het stellen van de diagnose anders dan bij jongvolwassenen?
5 Als we denken aan een angststoornis bij ouderen, waar moeten we eerst nog aan denken voordat we de diagnose angststoornis stellen? Hoe kun je de ernst van angststoornissen in kaart brengen? Is de behandeling bij ouderen anders dan bij volwassenen? 12 (Onder)diagnostiek en (onder)behandeling Ouderen staan niet te popelen om over hun klachten te praten. Vaak wordt dat als een reden gezien dat de hulpverlener weinig informatie van ouderen krijgt. Maar een ervaren en gedreven arts of psycholoog moet dat toch kunnen tackelen? Met een doordachte anamnese moeten zij toch de symptomen van angststoornissen aan de patiënt kunnen ontfutselen? Zij moeten daar dan ook hun best voor doen en dan zijn 10 minuten bij de huisarts niet genoeg. De belangrijke winst van zo n aanpak is dat de oudere dan de therapie krijgt die hij of zij nodig heeft. De diagnostiek van angststoornissen bij ouderen is mogelijk wat lastiger. Mogelijk, want de vraag is of dat echt zo is. Want net zoals andere patiëntengroepen zoals baby s, kinderen of jongvolwassenen, zijn ouderen ook een bepaalde patiëntengroep met eigen kenmerken. Kenmerken die de arts moet leren kennen. Zo zouden angstsymptomen vaak vertaald worden in lichamelijke symptomen. Denk maar aan de paniekaanvallen. Met de oudere die bij de huisarts komt voor hoofdpijn, en een week later voor kramp in de buik en weer later voor pijn op de borst, moet de arts in gesprek gaan. Spelen psychische klachten misschien een rol? Gewoon op de man af vragen wat er speelt Gegeneraliseerde angststoornis (`piekerziekte') In een Amerikaanse studie 31 werd bij drie groepen ouderen de kwaliteit van leven onderzocht: een groep van 36 deelnemers met een GAS, een groep van 39 mensen met GAS en een bijkomende andere psychiatrische stoornis en een groep van 32 ouderen zonder een psychiatrische aandoening. GAS patiënten lieten een slechtere kwaliteit van leven zien dat mensen zonder een psychiatrische stoornis. De (slechtere) kwaliteit van leven verschilde niet tussen de participanten met alleen GAS of GAS met een comorbide psychiatrische aandoening. De mate van een beperkte kwaliteit van leven is lager dan bij een doorgemaakt hartinfarct of diabetes mellitus type 2 en is te vergelijken met de angstige mensen. Angst kan echter ook weer toenemen bij heftige levensgebeurtenissen of lichamelijke ziekte. Het is niet duidelijk hoe vaak angstsymptomen voorkomen. In het hoofdstuk `Angst in het verpleeghuis wordt een percentage angstsymptomen genoemd van 19.8%. Verwacht mag worden dat dit percentage in de algemene ouderenbevolking lager zal zijn, maar dat zal dus nog verder uitgezocht moeten worden Posttraumatische stressstoornis De opname van meneer de Wit in het verpleeghuis verliep dramatisch. Hij was volledig in de war en dacht dat hij doodgemaakt zou worden. Hij waande zich weer in het Jappenkamp en stond verschrikkelijke angsten uit. De arts, psycholoog en de verpleging wisten niet wat te doen. Totdat iemand een idee kreeg. `Als we hem nu naar een andere afdeling overplaatsen, dan is dat misschien voor zijn gevoel een bevrijding. Met meneer de Wit was geen land te bezeilen, dus het besluit werd gauw genomen. De familie werd ingelicht en met enig `ceremonieel werd meneer de Wit naar een andere afdeling overgeplaatst. Na aankomst op de andere afdeling vierde de familie en de afdeling feest, omdat meneer de Wit bevrijd was. En het wonder geschiedde. De angst en onrust viel van meneer de Wit af en hij voelde zich weer vrij. En vanaf die tijd was hij weer rustig en tevreden.
6 13.6 Specifieke fobie De factsheet 8 noemt een prevalentie van de specifieke fobie van 4%. De meest voorkomende specifieke fobieën bij ouderen zijn angst voor hoogte en afgesloten ruimtes. LASA 23 noemt een lager percentage van 3.1%. De NEMESIS studie 24 noemt een prevalentie voor jongere volwassenen van 7.1%, dus aanzienlijk meer dan de prevalentie bij ouderen. Specifieke fobieën zouden volgens een onderzoek in een volwassen stadsbevolking bij vrouwen meer voorkomen dan bij mannen, respectievelijk 11.7% versus 6.1% 25. Het onderzoek van Grenier e.a. 28 maakt bij 65 plussers onderscheid in de volledige fobie en de onvolledige (subthreshold) fobie. Het gaat om ouderen die nog thuis wonen. De jaarprevalentie bedraagt voor fobieën 2% en voor subthreshold fobieën 8.7%, dus een aanzienlijk percentage. Meer dan de helft van de deelnemers realiseerden zich niet het `excessieve' van hun fobie. Situationele en omgevingsfobieën waren de meest voorkomende subtypes. Vergeleken met mensen die geen fobie hadden, hadden de 65 plussers met een fobie en subthreshold fobie meer last van lichamelijke problemen, meer depressieve symptomen en gebruiken meer benzodiazepinen. Mensen met een fobie hebben meer comorbide angststoornissen dan mensen met een subthreshold fobie. Uit de studie van Sigstrom et al. 52 blijkt dat de specifieke fobie in 80% van de gevallen al voor het 21 e jaar begonnen zijn. Het addendum ouderen 1 stelt dat de specifieke fobie bij ouderen minder vaak voorkomt dan bij jongeren. De fobie ontstaat meestal op jongere leeftijd, zodat fobieën bij ouderen meestal een chronische aandoening is die doorloopt tot op latere leeftijd. Vaak kunnen ouderen de fobische situaties vermijden, zodat er redelijk mee om te gaan is. Bij overlijden van de partner kunnen `oude angsten, zoals onweer, weer in ernst toenemen Vliegangst Een trektocht door het Atlasgebergte in Marokko. Dat leek Henk van der Steen en zijn vrouw Lucy een mooie vakantie, ook al moesten ze vliegen om er te komen. Zijn vorige vlucht had hij voortdurend op de klok gekeken en zichzelf bij hoge spanning voorgehouden `Ik ben hier niet, ik zit in een bus. Op zaterdagochtend vertrokken ze met de trein naar Schiphol, een tocht van twee uur. Het was druk en ze moesten de hele reis blijven staan bij hun backpacks. Het vooruitzicht van een vliegreis van een paar uur maakte Henk niet bepaald vrolijk en de gedachte om misschien toch maar niet te gaan drong zich geregeld op. 16 De geest en de fles Dat alcohol bij mensen met angst en depressie een rol speelt, is eigenlijk niet te verbazen. Als je van angst de straat niet op durft te gaan, maar met een borrel op de halve stad door kunt lopen zonder angstig te zijn, dan smaakt dat natuurlijk naar meer. Voor verschillende angsten lijkt alcohol dé `toverdrank en zelfmedicatie door angstpatiënten ligt natuurlijk voor de hand. Feitelijk is alcoholgebruik dan ook een comorbiditeit. Dat betekent ook dat bij mensen met angst en depressie de kans op alcoholafhankelijkheid erg groot is Angst om te vallen `Valangst kan het sociale leven van ouderen drastisch veranderen. Een verjaardagsbezoek aan een kleinkind wordt niet meer afgelegd uit angst te vallen en iets te breken, al dan niet als gevolg van eerdere ervaringen met een val. Een gebroken heup kan bij ouderen immers binnen een paar maanden tot de dood leiden. Zo veroorzaakt de angst iets te breken vooral een breuk met de samenleving. Met als gevolg kans op depressie en sociale isolatie. Het is hoog tijd dat we hier iets aan proberen te doen, aldus Ruud Kempen 35, hoogleraar Sociale Gerontologie aan de universiteit van
7 Maastricht. Hij heeft een onderzoek gehouden onder 4000 zeventigjarigen. Ruim de helft (54%) is bang om te vallen en bij 38% van hen doet om die reden minder activiteiten Natuurlijke therapieën De interesse in alternatieve geneeswijzen voor de behandeling van angststoornissen neemt toe. Verschillende studies naar de effectiviteit, veiligheid en tolerantie van natuurlijke middelen zijn de laatste tien jaar gedaan. Een paar van deze studies lijken veelbelovend, maar daarbij moet wel aangetekend worden dat slechts een klein deel van deze onderzoeken gecontroleerde studies zijn. Globaal genomen zijn goed opgezette, klinische onderzoeken naar het effect van natuurlijke middelen schaars. Veel studies worden gekenmerkt door kleine onderzoeksgroepen, heterogene populaties, onbetrouwbare uitkomstmaten en inadequate doseringen. Bij veel studies ontbreken bovendien controle op patiëntvariabelen zoals andere medicatie die gelijktijdig gebruikt wordt, comorbiditeit, subtypen van angstoornissen en de meeste studies hebben geen placebogroep Deep brain stimulation Deep brain stimulation kan uitgevoerd worden bij ouderen. Sterker nog: DBS werd en wordt veel toegepast bij de ziekte van Parkinson, waar vaak toch oudere mensen aan lijden. Dus voor oudere mensen met een obsessieve compulsieve stoornis of een depressie is er hopelijk ook uitzicht op een verbetering van hun klachten. In Nederland is het AMC sinds 2005 actief in het onderzoek en behandeling van OCS door middel van deep brain stimulation. Wilt u het boek bestellen, stuur dan een mail naar info@silhouet online.nl
Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol
Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Angst is een menselijke emotie die iedereen van tijd tot tijd wel eens ervaart. Veel mensen voelen zich angstig of nerveus wanneer ze bijvoorbeeld
Nadere informatieStemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson
Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson Maastricht, 9 mei 2017 Dr. A.F.G. Leentjens, psychiater Afdeling Psychiatrie MUMC 1951-2014 1926-2002 Inhoud Depressieve klachten -wat is een depressie?
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Dutch summary)
Nederlandse samenvatting (Dutch summary) 125 Angststoornissen zijn veel voorkomende psychiatrische aandoeningen (ongeveer 1 op de 5 Nederlanders heeft, op enig moment in het leven een angststoornis). Onder
Nadere informatieSTAPPENPLAN ANGST IN DE EERSTE LIJN
STAPPENPLAN ANGST IN DE EERSTE LIJN Doel Vroegtijdige opsporing en behandeling van angst bij zelfstandig wonende ouderen. STAP 1: Screenen op angst in de eerste lijn (kruis aan). Voelde u zich de afgelopen
Nadere informatieADHD bij volwassenen met een angststoornis
ADHD bij volwassenen met een angststoornis Impuls Symposium AD(H)D, een hype? (Differentiaal) Diagnostiek en Comorbiditeit woensdag 1 april 2009 Anke Roodbergen, psychiater i.o. De Jutters/PsyQ, Den Haag
Nadere informatieInhoud. Nieuw in de NHG Standaard Angst. Vraag 2. Vraag 1. Vraag 3. Nieuw in de NHG standaard in beleid. Nieuw?! Diagnose en beleid RCT Implementatie
Inhoud Nieuw in de NHG Standaard Angst Christine van Boeijen PAO H 2012 Nieuw?! Diagnose en beleid RCT Implementatie En verder Wat hebt u geleerd? Vraag 1 Waarmee presenteert een patient met een angststoornis
Nadere informatieVroeginterventie via het internet voor depressie en angst
Samenvatting 141 Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst Hoofdstuk 1 is de inleiding van dit proefschrift. Internetbehandeling voor depressie en angst is bewezen effectief. Dit opent
Nadere informatieZorgprogramma Angststoornissen
Zorgprogramma Angststoornissen Doelgroep Het Zorgprogramma Angststoornissen is bedoeld voor volwassenen die een angststoornis hebben. Mensen met een angststoornis hebben last van angsten zonder dat daar
Nadere informatieANGST. Dr. Miriam Lommen. Zit het in een klein hoekje? Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.
ANGST Zit het in een klein hoekje? Dr. Miriam Lommen Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.nl Wie is er NOOIT bang? Heb ik een angststoornis? Volgens
Nadere informatieSamenvatting SAMENVATTING Hoofdstuk 1 is de algemene introductie over de inhoud van dit proefschrift. Depressie en angststoornissen zijn de meest voorkomende psychische stoornissen en brengen een grote
Nadere informatieAngststoornissen bij ouderen. Arjan Videler GGz Breburg SeneCure
Angststoornissen bij ouderen Arjan Videler GGz Breburg SeneCure Programma Angststoornissen Verschillen in etiologie & fenomenologie Differentiële diagnostiek Behandelopties Angststoornissen Angst is functioneel
Nadere informatieAngststoornissen. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over angst
ggz voor doven & slechthorenden Angststoornissen Als angst en paniek invloed hebben op het dagelijks leven Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over angst Herkent u dit? Iedereen
Nadere informatieVerslaving en comorbiditeit
Verslaving en comorbiditeit Wat is de evidentie? Dr. E. Vedel, Jellinek, Arkin 18 november 2014 Comobiditeitis hot 1 Jellinek onderzoek comorbiditeit Verslaving & persoonlijkheid, 1997 Verslaving & ADHD,
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/40073 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Schat, A. Title: Clinical epidemiology of commonly occurring anxiety disorders
Nadere informatieAngst & Verslaving. Angst en verslaving 10 oktober 2014 Bouwe Pieterse, psychiater
Angst & Verslaving Angst en verslaving 10 oktober 2014 Bouwe Pieterse, psychiater Inhoudsopgave Achtergrond Etiologie Epidemiologie Diagnostiek Behandeling Kushner ea Multidisciplinaire Richtlijn alcohol
Nadere informatieWat zijn angststoornissen en hoe worden ze behandeld?
NEDERLANDSE SAMENVATTING INTRODUCTIE Het vertrekpunt van dit proefschrift was een probleem dat in de klinische praktijk veel voorkomt. Mensen die een angststoornis hebben gebruiken vaak antidepressiva.
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4
Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Inzicht in de heterogeniteit van depressieve stoornissen 227 Depressies, ofwel depressieve stoornissen, zijn veel voorkomende ziektebeelden met een grote impact op het leven van
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatieDepressies en angststoornissen - Net zo vaak samen als apart. Prof.dr. W.A. Nolen UMC Groningen
Depressies en angststoornissen - Net zo vaak samen als apart Prof.dr. W.A. Nolen UMC Groningen NESDA - Verschillende cohorten Vanuit NEMESIS (303) Vanuit ARIADNE (261) 1 e lijn (1611) Met huidige depressie/angststoornis
Nadere informatieStepped care bij Angst & Depressie: van eerste tot tweede lijn
Stepped care bij Angst & Depressie: van eerste tot tweede lijn Het SAD-project Een onderzoek naar de behandeling van angst- en stemmingsklachten. Informatie voor deelnemers Drs. L. Kool Dr. A. van Straten
Nadere informatieAngst en depressie in de huisartspraktijk: signaleren van risicogroepen. Peter F M Verhaak NIVEL
Angst en depressie in de huisartspraktijk: signaleren van risicogroepen Peter F M Verhaak NIVEL 12-maands prevalentie stemmings-, angst- en middelenstoornis 250 200 N/1000 patiënten 150 100 50 Depressie
Nadere informatieDeel 1 Waar angst voor bedoeld is Angst is een emotie 23 1 Zes basisemoties 24
Voorwoord 11 Routeplanner 13 Deel 1 Waar angst voor bedoeld is 21 1 Angst is een emotie 23 1 Zes basisemoties 24 2 Het vreessysteem 29 1 Schrikken 29 2 Na de eerste schrik komt het besef 35 3 Minuten later
Nadere informatieAngststoornissen. P unt P. kan u helpen. volwassenen
Angststoornissen P unt P kan u helpen volwassenen Iedereen is wel eens bang en dat is maar goed ook. Angst is een ingebouwd verdedigingsmechanisme dat ons waarschuwt voor gevaar. Hormonen, zoals adrenaline,
Nadere informatiePatiëntenbrochure. Antidepressiva. Afbouwen of doorgaan?
Patiëntenbrochure Antidepressiva Afbouwen of doorgaan? Antidepressiva Afbouwen of doorgaan? Heeft u - in overleg met uw (huis)arts - besloten te stoppen met het gebruik van de antidepressiva? Of overweegt
Nadere informatieDoor dwang gegijzeld. (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen. Roos C. van der Mast
Door dwang gegijzeld (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen Roos C. van der Mast OCS bij ouderen De obsessieve-compulsieve stoornis is een persisterende en stabiele diagnose die zelden
Nadere informatieBehandeling van ouderen in de eerste lijn
Behandeling van ouderen in de eerste lijn Lucinda Meihuizen, GZ psycholoog Bestuurslid sectie ouderenpsychologen NIP Zorgpartners Midden-Holland en Samenwerkende psychologen Alphen a/d Rijn Agenda workshop
Nadere informatieAGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study
AGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study Angst en depressie bij verpleeghuisbewoners; prevalentie en risico indicatoren Lineke Jongenelis Martin Smalbrugge EMGO, onderzoeksprogramma common mental
Nadere informatieSOCIALE FOBIE PATIËNTENINFORMATIE
SOCIALE FOBIE PATIËNTENINFORMATIE ALGEMEEN Iedereen is wel eens angstig of gespannen in sociale situaties. Veel mensen vinden het vervelend om een praatje voor een groep mensen te houden, of om alleen
Nadere informatieAls je dip een depressie wordt. Dokter op dinsdag 11 december 2012 L.Breuning, psychiater
Als je dip een depressie wordt. Dokter op dinsdag 11 december 2012 L.Breuning, psychiater Wanneer is een dip een depressie Dip hoort bij het leven Depressie is een ziekte Ziekte die (nog) niet aan te tonen
Nadere informatiePatiënteninformatie. Psychiatrie- Obstetrie- Paediatrie (POP)-poli. Informatie voor patiënten over de POP-poli van Tergooi.
Patiënteninformatie Psychiatrie- Obstetrie- Paediatrie (POP)-poli Informatie voor patiënten over de POP-poli van Tergooi. Inhoudsopgave Pagina Inleiding 4 Psychiatrische aandoeningen en kinderwens of
Nadere informatieVoorlichting Angst en Dwangstoornissen
Voorlichting Angst en Dwangstoornissen INHOUD Wat is Angst? De meest voorkomende angststoornissen Oorzaken Behandeling en aanmelding Tips voor de omgeving Tijd voor vragen Wat is Angst? Fear: emotionele
Nadere informatieGeestelijke gezondheid
In dit onderdeel wordt ingegaan op de geestelijke gezondheid van ouderen. De onderwerpen die worden aangesneden zijn psychische stoornissen en eenzaamheid. Volgens gegevens uit de Rapportage 2001 van het
Nadere informatiePrevalentie. Prevalentie. Prevalantie. Prevalentie. Kenmerken van depressie bij ouderen
Ernstige neurotische stoornissen. Depressie, angst, verslaving Het grootste onderschatte leed. Sylvia Heijnen-Kohl, klinisch psycholoog / manager zorg Lieve Van Hoof, GZ-psycholoog / programmacoördinator
Nadere informatieDepressie. hoe, wat & hulp. Stef Linsen, psychiater. 12 oktober 2017 Amsterdam. Icarus Blender #2, Vitamine Z
Depressie hoe, wat & hulp 12 oktober 2017 Amsterdam Icarus Blender #2, Vitamine Z Stef Linsen, psychiater www.steflinsen-psychiatrie-partnerhulp.nl Hoe méer vitale kenmerken, hoe ernstiger: - wakker tussen
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH)
NEDERLANDSE SAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH) ACHTERGROND Depressie is een ernstige psychiatrische stoornis waar ongeveer één op de vijf à zes mensen gedurende de levensloop mee te maken krijgt. In Westerse
Nadere informatieE M D R een inleiding
E M D R een inleiding Lucinda Meihuizen GZ-psycholoog Zorgpartners Midden-Holland lucinda.meihuizen@zorgpartners.nl Wietske Soeteman GZ-psycholoog Pro Persona w.soeteman@propersona.nl Wat haal je uit deze
Nadere informatieDepressie bij ouderen
Depressie bij ouderen Bij u of uw familielid is een depressie vastgesteld. Hoewel relatief veel ouderen last hebben van depressieve klachten, worden deze niet altijd als zodanig herkend. In deze folder
Nadere informatieRichtlijnen, protocollen en standaarden. Intercultureel bruikbaar?
Richtlijnen, protocollen en standaarden. Intercultureel bruikbaar? Doel van een richtlijn Vastleggen van wetenschappelijke kennis en expertise rond een bepaalde stoornis t.b.v. hulpverleners en cliënten.
Nadere informatieKennislacunes NHG-Standaard Depressie
Kennislacunes Kennislacunes 1. Het nut van screening naar depressie bij mensen met een chronische somatische aandoening in de (noot 15-16). 2. De 4DKL als instrument om het verloop van de (ernst van de)
Nadere informatieAngststoornis bij ouderen
Angst bij besluitvorming Dr. Saskia Teunisse klinisch psycholoog, klinisch neuropsycholoog GERION & Amstelring Angststoornis bij ouderen Nederlands Kenniscentrum Ouderenpsychiatrie: Méést voorkomende psychiatrische
Nadere informatieDepressie bij ouderen
Depressie bij ouderen 2 Depressie bij ouderen komt vaak voor, maar is soms moeilijk te herkennen. Deze folder geeft informatie over de kenmerken en de behandeling van een depressie bij ouderen. Wat is
Nadere informatierecidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst
Nederlandse samenvatting Patiënten met een obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) hebben last van recidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst veroorzaken. Om deze angst
Nadere informatieSAMENVATTING. Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift
153 SAMENVATTING Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift Angst en depressie zijn de meest voorkomende psychische stoornissen, de ziektelast is hoog en deze aandoeningen brengen hoge kosten met
Nadere informatieToegankelijkheid en effectiviteit van de geestelijke gezondheidszorg voor ouderen. Samenvatting
Toegankelijkheid en effectiviteit van de geestelijke gezondheidszorg voor ouderen Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Psychische stoornissen komen geregeld voor bij ouderen (65-plus).
Nadere informatieIedereen is wel eens bang
Iedereen is wel eens bang Stichting nascholingscommissie voor Bedrijfs- en Verzekeringsartsen Noord Nederland 4 februari 2015 de Lawei, Drachten Dr. Kamini Ho Pian, psychiater Drs. Date van der Veen, klinisch
Nadere informatieDepressie en angst bij de ziekte van Parkinson Rianne van Gool Verpleegkundig specialist
Depressie en angst bij de ziekte van Parkinson Rianne van Gool Verpleegkundig specialist Dopamine Ziekte van Parkinson: minder dopamine Dopamine is een signaalstof die de communicatie tussen hersencellen
Nadere informatieInformatie voor patiënten
Informatie voor patiënten gegeneraliseerde angststoornis: wat is dat precies? Bij u is na de intakeprocedure de diagnose gegeneraliseerde angststoornis gesteld. Om deze diagnose te kunnen krijgen moet
Nadere informatieTRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009.
TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009. Werkafspraken De afdeling psychiatrie, gevestigd in het Academisch Psychiatrisch Centrum van het AMC, kent 4 zorglijnen: 1. Acute zorg 2.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.
Nadere informatieCognitieve gedragstherapiegroep voor mensen met een bipolaire stoornis
Psychiatrie Cognitieve gedragstherapiegroep voor mensen met een bipolaire stoornis www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl PSY002 / Cognitieve gedragstherapiegroep
Nadere informatieDepressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer
Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie en angstklachten tijdens de zwangerschap komen regelmatig voor. Toch wordt dit onderwerp nog vaak als taboe ervaren en is niet duidelijk welke
Nadere informatieKlik bovenaan op jeugdigen. Hier vind je alle informatie over Bureau Jeugdzorg en hoe je met ze in contact kan komen.
58 Links www.bureaujeugdzorg.info Klik bovenaan op jeugdigen. Hier vind je alle informatie over Bureau Jeugdzorg en hoe je met ze in contact kan komen. www.emdr.nl Informatie over de behandeling met EMDR.
Nadere informatieSamenvatting (summary in Dutch)
Samenvatting (summary in Dutch) 149 Samenvatting (summary in Dutch) Één van de meest voorkomende en slopende ziektes is depressie. De impact op het dagelijks functioneren en op de samenleving is enorm,
Nadere informatieLeven met een angststoornis
Leven met een angststoornis Geef om je hersenen Leven met een angststoornis Zenuwen, knoop in de maag, zweethanden in het vliegtuig. Iedereen kent angst in meer of mindere mate. Het helpt ons om alert
Nadere informatieKiezen voor Pillen of Praten?: Voorkeuren en Besluitvorming omtrent de Behandeling van Stemmings- en Angststoornissen
Kiezen voor Pillen of Praten?: Voorkeuren en Besluitvorming omtrent de Behandeling van Stemmings- en Angststoornissen Een wetenschappelijk onderzoek naar behandelvoorkeuren, gezamenlijke besluitvorming
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik
Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Kortdurende motiverende interventie en cognitieve gedragstherapie Een effectieve behandeling
Nadere informatieSymptom Questionnaire SQ-48. V. Kovács! M. de Wit! M. Lucas! LUMC Psychiatrie
Symptom Questionnaire SQ-48 V. Kovács! M. de Wit! M. Lucas! LUMC Psychiatrie SQ-48 Naam patiënt: Datum: Nummer: Geboortedatum: HOEVEEL LAST HAD U VAN: Nooit Zelden Soms Vaak Zeer Vaak 18. Ik had zin om
Nadere informatieBipolaire stoornissen
Bipolaire stoornissen PuntP kan u helpen volwassenen Sommige mensen hebben last van stemmingsschommelingen die niet in verhouding staan tot wat er in hun persoonlijke omgeving gebeurt. De stemming lijkt
Nadere informatieWerkgerichte interventies bij psychische klachten
Werkgerichte interventies bij psychische klachten Dr. Karen Nieuwenhuijsen voor Arbeid en Gezondheid, AMC Goed Gestemd aan het werk, 20 maart 2013 Inhoud I. Psychische aandoeningen en problemen in werk
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieDepressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,
Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling
Nadere informatieTrauma en verslaving. Mondriaan. Verslavingszorg. Informatie voor patiënten
Verslavingszorg Trauma en verslaving Als u naast uw verslaving ook last heeft van een nare of ingrijpende gebeurtenis uit uw verleden Informatie voor patiënten Mondriaan voor geestelijke gezondheid Trauma
Nadere informatieSuïcidepreventie. Marian de Groot Directeur handicap + studie Mede namens 113-Online
Suïcidepreventie Marian de Groot Directeur handicap + studie Mede namens 113-Online Missie en visie @113 Taboe op praten over zelfmoord doorbreken Drempels bij zoeken en vinden van hulp verlagen Landelijk
Nadere informatieOpkrabbelen: gerechtvaardigd optimisme
Feestelijk symposium 45 jaar PgD De kracht van de psychologie in de ouderenzorg Bunnik, 6 oktober 2016 Opkrabbelen: gerechtvaardigd optimisme Debby van Rhijn Marieke Terwel Marja Vink Programma Een gezamenlijk
Nadere informatie07-04-15. Herkennen van en omgaan met. Angst en Depressie. Na vanmiddag. bij ouderen met een verstandelijke beperking
Na vanmiddag Herkennen van en omgaan met Angst en Depressie bij ouderen met e Weet u hoe vaak angst en depressie voorkomen, Weet u wie er meer risico heeft om een angststoornis of depressie te ontwikkelen,
Nadere informatieGedwongen opname met een IBS of RM *
Gedwongen opname met een IBS of RM * Informatie voor cliënten Onderdeel van Arkin Inleiding In deze folder staat kort beschreven wat er gebeurt als u gedwongen wordt opgenomen. De folder bevat belangrijke
Nadere informatieEMDR. Behandeling bij de gevolgen van een schokkende ervaring
EMDR Behandeling bij de gevolgen van een schokkende ervaring EMDR betekent: Eye Movement Desensitization and Reprocessing. EMDR is een behandeling voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieDepressie. Informatiefolder voor zorgteam. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober
Depressie Informatiefolder voor zorgteam Zorgprogramma Doen bij Depressie Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken zijn bij de zorg voor een cliënt bij wie een depressie
Nadere informatieDepressie en comorbiditeit. Studies in de huisartsenpraktijk naar voorkomen en gevolgen voor de zorg.
Samenvatting Depressie en comorbiditeit. Studies in de huisartsenpraktijk naar voorkomen en gevolgen voor de zorg. Inleiding (hoofdstuk 1) Een depressie komt vaak tegelijkertijd voor met een chronische
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie
Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 3 Cognitieve gedragstherapie Een effectieve psychotherapie In deze brochure kunt u lezen
Nadere informatieDoen bij Depressie Alzheimer café Maarheeze, 11 juni 2014. Dr. Roeslan Leontjevas
Doen bij Depressie Alzheimer café Maarheeze, 11 juni 2014 Dr. Roeslan Leontjevas Doen bij Depressie: effectief depressie aanpakken Dr. Roeslan Leontjevas - psycholoog - onderzoek aan Radboud Universitair
Nadere informatieInhoud. Redactioneel 10. Over de auteurs 11. 1 Inleiding 12. 2 Geschiedenis 14
Inhoud Redactioneel 10 Over de auteurs 11 1 Inleiding 12 2 Geschiedenis 14 3 Anatomie en fysiologie 17 3.1 Acute pijn 17 3.2 Chronische pijn 23 3.3 Chronische pijn en limbisch systeem? 23 4 Pijnmeting
Nadere informatieDeel 1 Waar angst voor bedoeld is Angst is een emotie 23 1 Zes basisemoties 24
Inhoud Voorwoord 11 Routeplanner 13 Deel 1 Waar angst voor bedoeld is 21 1 Angst is een emotie 23 1 Zes basisemoties 24 2 Het vreessysteem 29 1 Schrikken 29 2 Na de eerste schrik komt het besef 35 3 Minuten
Nadere informatieAngststoornissen. Als angst en paniek uw leven beheersen
Als angst en paniek uw leven beheersen Iedereen is wel eens bang. Gelukkig maar, want angst waarschuwt u voor gevaar. U schrikt bijvoorbeeld als u een brandlucht ruikt. Uw lichaam maakt zich klaar voor
Nadere informatiePreventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant
Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Film: fragmenten Iedereen depressief (VPRO) - Depressie groot
Nadere informatieDe Week gaat van start met de Breingeindag op maandag 26 maart 2012 in t Veerhuis te Nieuwegein.
Op zoek naar waardevolle contacten De werkgroep Week van de Psychiatrie organiseert van 26 tot en met 31 maart 2012 de 38e Week van de Psychiatrie. Het thema van de Week van de Psychiatrie 2012 is Contact
Nadere informatieHOOFDSTUK 1: INLEIDING
168 Samenvatting 169 HOOFDSTUK 1: INLEIDING Bij circa 13.5% van de ouderen komen depressieve klachten voor. Met de term depressieve klachten worden klachten bedoeld die klinisch relevant zijn, maar niet
Nadere informatieNeDerLANDse samenvatting
CHAPTER 10 259 NEDERLANDSE SAMENVATTING Benzodiazepines zijn psychotrope middelen met anxiolytische, sederende, spierverslappende en hypnotische effecten. In de praktijk worden zij voornamelijk ingezet
Nadere informatieSamenwerkingsverband Vrijgevestigde Psychologen Amsterdam
Samenwerkingsverband Vrijgevestigde Psychologen Amsterdam Sanne Bakker en Marjan Kroon, 19 juni 2014 1. De invoering van de Basis GGZ 2. Het verwijsmodel 3. Overzicht van de DSM-IV stoornissen die vergoed
Nadere informatiePatricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn
Patricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn 9 november 2012 VU Medisch Centrum/GGZinGeest/Amsterdam Patricia van Oppen 1 Presentatie
Nadere informatieToepasbaarheid en effectiviteit van behandeling voor angststoornissen in de eerste lijn. Christine van Boeijen
Toepasbaarheid en effectiviteit van behandeling voor angststoornissen in de eerste lijn Christine van Boeijen Indeling presentatie Welke stoornissen Vooronderzoeken Hoofdonderzoeken Implementatie Welke
Nadere informatieDwangstoornissen. Als kiezen niet meer lukt
Als kiezen niet meer lukt Moeten als dwang Iedereen herkent het wel: controleren of het gas uit is, uw kleren netjes opruimen, steeds hetzelfde deuntje in uw hoofd hebben, alleen op de witte stoeptegels
Nadere informatieBehandeling van verslaving en comorbiditeit. de Noord Nederlandse ervaring
Behandeling van verslaving en comorbiditeit de Noord Nederlandse ervaring Gent 14 nov2014 Primaire problematiek naar voorkomen in bevolking en % in behandeling 1 Setting van hulp in VZ VNN 34 ambulante
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nicotine en alcohol kunnen de placenta passeren en zo het risico op nadelige uitkomsten voor het ongeboren kind verhogen. Stoppen met roken en alcoholgebruik tijdens de zwangerschap lijkt vanzelfsprekend,
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
249 Migraine is een ernstige en veelvoorkomende hoofdpijnaandoening met grote impact op het leven van patiënten en hun familieleden. Een migraineaanval wordt gekenmerkt door matige tot ernstige hoofdpijn,
Nadere informatiePersoonlijkheidsstoornissen en Angst. Ellen Willemsen
Persoonlijkheidsstoornissen en Angst Ellen Willemsen Overzicht Relevantie Persoonlijkheidsstoornissen Comorbiditeit in getallen PG cijfers comorbiditeit Relatie tussen angststoornissen en PS Aanbevelingen
Nadere informatieDe Stemmenpolikliniek
Universitair Centrum Psychiatrie (UCP) De Stemmenpolikliniek Inhoud Inleiding 1 Stemmen horen 1 De behandeling 2 Kennismaking 3 De inhoud van de behandeling 3 Behandelaars 4 Vragen 4 Belangrijke adressen
Nadere informatieEen depressie. P unt P. kan u helpen. volwassenen
Een depressie P unt P kan u helpen volwassenen Iedereen is wel eens moe, somber en lusteloos. Het is een normale reactie op tegenvallers, een verlies en andere vervelende gebeurtenissen. Wanneer dit soort
Nadere informatieHij heeft 7(angst, depressie, sociale fobie, agorafobie, somatische klachten, vijandigheid, cognitieve klachten)+2 (vitaliteit en werk) subschalen
SQ-48: 48 Symptom Questionnaire Meetpretentie De SQ-48 bestaat uit 48 items en is in 2011 ontworpen door de afdeling psychiatrie van het LUMC om algemene psychopathologie (angst, depressie, somatische
Nadere informatieN. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.
ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding
Nadere informatieKernboodschappen Gezondheid Haaksbergen
Kernboodschappen Gezondheid Haaksbergen De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Haaksbergen epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Haaksbergen en de factoren die hierop
Nadere informatieDiabetes en depressie, een zorgelijk samenspel. Dr. Caroline Baan
Diabetes en depressie, een zorgelijk samenspel Dr. Caroline Baan State of the art Inleiding Hoe vaak komt depressie voor bij mensen met diabetes Wat zijn de gevolgen? Welke factoren spelen een rol Hoe
Nadere informatieSamenvatting. BurcIn Ünlü Ince. Recruiting and treating depression in ethnic minorities: the effects of online and offline psychotherapy
Samenvatting 194 Dit proefschrift start met een algemene inleiding in hoofdstuk 1 om een kader te scheppen voor de besproken artikelen. Migratie is een historisch fenomeen die vaak resulteert in verbeterde
Nadere informatieInleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting
Inleiding Depressie en angst zijn veel voorkomende psychische stoornissen. Het ontstaan van deze stoornissen is gerelateerd aan een breed scala van risicofactoren, zoals genetische kwetsbaarheid, neurofysiologisch
Nadere informatie