DE WAARDERING VAN HET VRUCHTGEBRUIK BIJ EEN OMZETTING IN KAPITAAL

Transcriptie

1 DE WAARDERING VAN HET VRUCHTGEBRUIK BIJ EEN OMZETTING IN KAPITAAL Aantal woorden: Sylvie Brusselle Stamnummer : Promotor: Prof. dr. Bertel De Groote Co-promotor: Sarah Van Brée Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van: Master of Science in de Handelswetenschappen Academiejaar:

2

3 DE WAARDERING VAN HET VRUCHTGEBRUIK BIJ EEN OMZETTING IN KAPITAAL Aantal woorden: Sylvie Brusselle Stamnummer : Promotor: Prof. dr. Bertel De Groote Co-promotor: Sarah Van Brée Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van: Master of Science in de Handelswetenschappen Academiejaar:

4 IV

5 VERTROUWELIJKHEIDSCLAUSULE NO PERMISSION Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef niet mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden. Naam student: Sylvie Brusselle V

6 WOORD VOORAF Het schrijven van een dankwoord maakt mij wat melancholisch. Het maakt des te duidelijker dat het einde van mijn studententijd in zicht is. Het einde van een fantastische periode die ik beleefd heb aan de Universiteit Gent, maar ook in de stad Gent. Ik kreeg er de kansen mij zowel op intellectueel als persoonlijk vlak te ontwikkelen en mij te ontplooien tot wie ik nu ben. Samen met mijn medestudenten, waarvan sommigen vrienden voor het leven, hebben we vier jaar lang toegeleefd naar dit naderend einde. De afgelopen vier jaar gingen ook niet zonder slag of stoot. Vaak stonden we voor hete vuren, maar het is steeds gelukt die te doorstaan en nu kunnen we met een lach hierop terugblikken. Er wordt verwacht dat dit werk, die u hoogstwaarschijnlijk zo meteen zal lezen, de kers op de taart van mijn opleiding vormt. Ik heb er dan ook alles aan gedaan om deze verwachtingen zo goed mogelijk in te lossen. Ging dit zonder slag of stoot? Neen. Het was lastig, ik had het onderschat en het zal nooit echt af zijn. Kon ik dit alleen realiseren? Neen. Daarom uit ik graag een woord van dank aan verschillende personen. Eerst en vooral wil ik mijn vader bedanken. Niet alleen om mij de kans te geven deze opleiding te laten volgen, maar ook om mijn urenlange klaagtirades steeds opnieuw aan te horen en toch dat positieve in mij dan nog aan te wakkeren. Zonder mijn vader was dit alles nooit gelukt. Daarnaast bedank ik ook graag mevrouw Sarah Van Brée om mij zo goed te begeleiden tijdens deze masterproef. Uw feedback gaf mij moed. Als laatste dien ik ook mijn vrienden te bedanken. Zij waren er tijdens de opleiding, tijdens het schrijven van deze masterproef en straks zullen we hier ook samen een goeien op drinken. Bedankt! VI

7 Inhoud 1 Inleiding Het vruchtgebruik uit de doeken Begrip vruchtgebruik Erfrecht langstlevende echtgenote en wettelijk samenwonende partner Langstlevende echtgenote Wettelijk samenwonende Mogelijkheden tot omzetting van het vruchtgebruik Een waarde kleven op het vruchtgebruik Vroeger, voor 22 mei Een vage regeling met moeilijkheden Aangeboden oplossing: wet 22 mei Doelen Voordelen Verloop Invoeging van nieuw art. 624/1 BW De verschillende componenten van de wettelijke waarderingsmethode Verkoopwaarde Levensverwachting Waarderingsdatum Een paragraaf vergeten? Eenvoudige toepassing met nieuwe omzettingstabellen Nood aan de wet van 19 juni Kritische kijk lijkt noodzakelijk Van het wetboek naar de praktijk Een minnelijke schikking treffen Methode wetboek successierechten en registratierechten Waarderingsmethode Ledoux Waarderingsmethode e-notariaat Waarderingsmethode Schryvers Waarderingsmethode Levie Waarderingsmethode Jaumain Waarderingsmethode Taymans en Grégoire VII

8 5.1.8 Waarderingsmethode De Wulf Besluit naar mening van E. Adriaens Algemene synthese van de mogelijke omzettingsmethoden Vergelijking tussen het resultaat van de wettelijke omzetting en de methoden binnen de minnelijke schikking Notarissen aan het woord Besluit Geraadpleegde bronnen... X 7.1 Wetgeving... X 7.2 Rechtspraak... XI 7.3 Rechtsleer... XI Handboeken... XI Tijdschriften... XII 7.4 Andere bronnen... XIII 8 Bijlages... XV 8.1 Bijlage 1 wettelijke omzettingstabel... XV 8.2 Bijlage 2 Wettelijke omzettingstabel vergelijkend over drie jaren heen... XVI 8.3 Bijlage 3 fiscale omzettingstabel volgens art VCF... XX VIII

9 AFKORTINGENLIJST BE BW Ger. W. NIS OLO s VCF VE VG Blote eigendom Burgerlijk Wetboek Gerechtelijk Wetboek Nationaal Instituut voor Statistiek Obligations Lineaire(s) Obligaties; Belgische staatsleningen Vlaamse Codex Fiscaliteit Volle eigendom Vruchtgebruik IX

10 1 INLEIDING Momenteel ligt de gemiddelde levensverwachting voor mannen en vrouwen respectievelijk op 78,55 en 83,16 jaar in België 1. Een gemiddelde masterstudent met wat geluk in het leven, heeft dus makkelijk nog 50 jaar om alles van ons bestaan te ontdekken. Dat we nog een heel leven voor de boeg hebben, wil niet zeggen dat het erfrecht ons koud laat. Uiteraard gaat het erfrecht veel verder dan ontvangen en een eventueel testament voorzien. Ons Burgerlijk Wetboek regelt het ganse erfrecht. Dit is zeer ruim: wie zijn de afstammelingen, wat moet elke afstammelingen minimum ontvangen, op welke manieren en in hoeverre kunnen personen beslissen wie een deel van zijn erfenis ontvangt, Alles omtrent het erfrecht staat in ons Burgerlijk Wetboek (code Napoléon) die dateert uit Er kan gesteld worden dat deze regelgeving al niet meer van de jongste is. Daarom worden jaarlijks vele aanpassingen aangebracht. Onze samenleving is niet meer te vergelijken met deze van meer dan 2 eeuwen geleden. Tegenwoordig zullen mensen veel minder snel in het huwelijksbootje stappen en zijn echtscheidingen geen uitzonderingen meer. Ook samengestelde gezinnen komen veel vaker voor. Dit maakt snel duidelijk dat het erfrecht niet kan achterblijven en zich hieraan moet aanpassen. Volgens Michiels is er nood aan meer beschikkingsvrijheid over de erfenis en minder conflictuele regels 2. De hervormingen van het erfrecht worden al langer dan vandaag besproken. Het erfrecht heeft nood aan modernisatie, Het erfrecht werd nooit aangepast aan de maatschappelijke evoluties waardoor het systeem niet meer overeenkomst met onze huidige vormen van samenleven, aldus minister Turtelboom 3. Minister Annemie Turtelboom, voormalig minister van Justitie, heeft de onderhandelingen hieromtrent eind 2012 begonnen en deze worden verdergezet door huidig minister van Justitie, Koen Geens. Specifiek gaat het om een werkgroep bestaande uit politici, academici en vertegenwoordigers van het notariaat en de advocatuur die hier maandelijks voor bijeenkomen. Momenteel is er een wetsvoorstel van 25 januari 2017 die een parlementaire onderhandeling zal ondergaan in Het gaat om 74 nieuwe artikelen die men wil invoegen in ons Burgerlijk Wetboek 4. De eerste hervormingen van het erfrecht werden verwezenlijkt door minister Turtelboom. Één van deze hervormingen voorziet een wettelijke omzettingstabel voor het vruchtgebruik bij een omzetting in kapitaal. 1 Statistieken omtrent sterfte, levensverwachting en doodsoorzaken in België in Consulteerbaar op: 2 D. MICHIELS, Het nieuwe erfrecht, KU Leuven, Presentatie op basis van wetsvoorstel van 27/01/ A. TURTELBOOM, Erfrecht wordt gemoderniseerd, artikel 15 januari Consulteerbaar op: 4 D. MICHIELS, Het nieuwe erfrecht, KU Leuven, Presentatie op basis van wetsvoorstel van 27/01/

11 Nu lijkt dit op het eerste zicht een iets minder relevant onderwerp in tegenstelling tot thema s als erfenissprongen, erfelijke onwaardigheid, erfenisovereenkomsten, het beschikkingsrecht, Desalniettemin valt er over de waardering van het vruchtgebruik heel wat te zeggen. In het wetsontwerp hieromtrent haalt minister Turtelboom het belang aan van de omzetting van het vruchtgebruik in kapitaal. Een dergelijke omzetting wordt, gelet op het toenemend aantal nieuw samengestelde gezinnen, waarbij de erfgenamen die de blote eigendom verwerven steeds vaker niet de natuurlijke kinderen zijn van de langstlevende die het vruchtgebruik geniet, steeds belangrijker 5. Verder deelt de minister mee dat ze er van overtuigd is dat door de invoering van het wetsontwerp een aantal nutteloze discussies vermeden zullen worden en dit er zal toe bijdragen dat er in families en de samenleving meer vrede wordt gehandhaafd. In dit werk wordt uitvoerig nagegaan of deze doelstelling van minister Turtelboom is bereikt. Om dit te onderzoeken, wordt vooreerst dieper ingegaan op het concept vruchtgebruik. Daarna zal de problematiek rond de omzetting van het vruchtgebruik besproken worden en hoe het wetsontwerp van minister Turtelboom hier een, al dan niet, goede oplossing op biedt. Uiteindelijk resulteerde dit wetsontwerp in art. 745sexies, 3 BW. Het uiteindelijke doel van dit werk is dan ook een kritische blik werpen op dit nieuwe artikel. 2 HET VRUCHTGEBRUIK UIT DE DOEKEN 2.1 BEGRIP VRUCHTGEBRUIK 1 Het vruchtgebruik is Het recht om van een zaak waarvan een ander de eigendom heeft, het genot te hebben, zoals de eigenaar zelf, maar onder verplichting om de zaak zelf in stand te houden (art. 578 BW). Het vruchtgebruik wordt gevestigd door de wet of door de wil van de mens (art. 579 BW) en dit zuiver en eenvoudig, of voor bepaalde tijd, of onder een voorwaarde (art. 580 BW) en op alle soorten van roerende of onroerende goederen (art. 581 BW). Met andere woorden, het begrip vruchtgebruik wordt in ons Burgerlijk Wetboek samengevat in vier korte artikelen 6. 2 De vruchtgebruiker, de persoon die het zakelijk genotsrecht over een zaak bezit, heeft het recht het goed te gebruiken en de vruchten ervan te behouden. Dit alles gebeurt onder de verplichting om de zaak zelf in 5 Wetsontwerp houdende invoeging van artikel 624/1 in het Burgerlijk Wetboek en tot wijziging van artikel 745sexies van het Burgerlijk Wetboek teneinde de regels vast te leggen voor de waardering van het vruchtgebruik in geval van omzetting van het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot en van de langstlevende wettelijk samenwonende, Parl. St. Kamer , /003, 3. 6 CARLIER en K. VERHEYDEN, Vruchtgebruik, Antwerpen, Standaard Uitgeverij, 1998, 7. 2

12 stand te houden. Naast de vruchtgebruiker is er de blote eigenaar. Deze persoon heeft enkel het beschikkingsrecht over de zaak waarbij hij de rechten van de vruchtgebruiker dient te respecteren 7. Wanneer iemand zowel de vruchtgebruiker als de blote eigenaar is van een goed, dan wordt er niet meer gesproken over beide rechten, maar wordt deze de volle eigenaar. Dan is men in bezit van de volle eigendom van het goed. 3 Het vruchtgebruik en de blote eigendom zijn rechten van verschillende aard. Dit is de reden dat er geen sprake kan zijn van onverdeeldheid tussen beiden partijen. Er kan dus geen uitonverdeeldheidtreding plaatsvinden 8. 4 Daarentegen kan er wel een omzetting van het vruchtgebruik plaatsvinden. Dit betekent dat het vruchtgebruik beëindigd wordt en de vruchtgebruiker volle eigenaar wordt ofwel dat de blote eigenaar de volle eigendom verkrijgt 9. De mogelijkheden omtrent de omzetting van het vruchtgebruik in volle eigendom worden later in dit werk aangehaald. 2.2 ERFRECHT LANGSTLEVENDE ECHTGENOTE EN WETTELIJK SAMENWONENDE PARTNER 5 Sinds 14 mei 1981 is de langstlevende echtgenote 10 een volwaardige erfgename en is zij een deelgenoot in de vereffening en verdeling van de nalatenschap. Ook de langstlevende wettelijk samenwonende partner heeft bij invoering van de wet van 28 maart 2007 rechten in de nalatenschap van de vooroverleden partner. Welke rechten beiden langstlevenden nu precies toekomen, wordt hierna besproken LANGSTLEVENDE ECHTGENOTE 6 Art. 731 BW bepaalt dat de nalatenschap van de overledene onder andere toekomt aan de langstlevende echtgenote die noch uit het echt, noch van tafel en bed gescheiden is. Daarnaast moet de langstlevende ook voldoen aan de algemene vereisten van erfbekwaamheid. Wat wil zeggen dat zij nog in leven moet zijn bij het openvallen van de nalatenschap en niet onwaardig is 11. Verder voorziet art. 745septies BW dat de langstlevende echtgenote geheel of gedeeltelijk van haar erfdeel kan worden uitgesloten indien ze geheel of gedeeltelijk ontzet is uit het gezag over de kinderen uit het huwelijk met de vooroverledene A. RENIERS, Waardering van vruchtgebruik: zeer technisch en weinig sexy, Notariaat 2015, afl. 8, 1. 8 Ibid., 2. 9 Art. 745quater, 1 BW. 10 In dit werk zal steeds verwezen worden naar langstlevende echtgenote. Uiteraard kan dit evengoed de echtgenoot zijn. Deze keuze werd gemaakt om het werk vlotter te laten lezen. 11 R. DEKKERS en H. CASMAN, Handboek burgerlijk recht. 4: Huwelijksstelsels, erfrecht, giften, Antwerpen, Intersentia, 2010, Art. 745septies, 1 BW. 3

13 7 De langstlevende echtgenote kan opkomen samen met verschillende andere erfgenamen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen een opkomst met (a) afstammelingen van de vooroverledene, (b) andere bloedverwanten dan deze in (a) bedoeld, (c) zonder bloedverwanten. 8 Art. 745bis, 1, lid 1 BW stelt dat wanneer we ons in geval (a) bevinden, de langstlevende echtgenote het vruchtgebruik over de ganse nalatenschap toekomt. De afstammelingen zullen dan de blote eigendom ontvangen. Wanneer de langstlevende opkomt met anderen, geval (b), beschrijft lid 2 van hetzelfde artikel dat zij een grotere erfaanspraak heeft. Ze ontvangt de volle eigendom over de nalatenschap van de eerst overledene in het huwelijksvermogen en het vruchtgebruik op het eigen vermogen van de overleden echtgenoot. Als de langstlevende opkomt zonder bloedverwanten, geval (c), zal zij alles in volle eigendom erven Bijkomend zorgt art. 745octies, 3 BW er expliciet voor dat de langstlevende het recht heeft op de huur van het onroerend goed dat voor het overlijden diende als gemeenschappelijke woonplaats voor het gezin en het vruchtgebruik op de aanwezige huisraad. Deze worden als de preferentiële goederen beschouwd. Het vruchtgebruik op deze preferentiële goederen kan enkel en alleen maar omgezet worden met toestemming van de langstlevende echtgenote WETTELIJK SAMENWONENDE 10 Zoals eerder vermeld, heeft de wettelijk samenwonende ook een, eerder beperkt, erfrecht. Hierbij maakt het niet uit met wie de langstlevende partner tot de nalatenschap komt De rechten van de wettelijk samenwonende worden geregeld en toegekend in het Burgerlijk Wetboek 16. Concreet wil dit zeggen dat de langstlevende wettelijk samenwonende partner het vruchtgebruik erft van de gemeenschappelijke verblijfplaats en de daarin aanwezige inboedel. Net zoals bij de langstlevende echtgenote, kan dit vruchtgebruik enkel worden omgezet met toestemming van de langstlevende wettelijk samenwonende partner. Een groot verschil met het erfrecht van de langstlevende echtgenote is echter dat de wettelijk samenwonende partner geen reservatair erfrecht heeft. Het is dus mogelijk dat de langstlevende wettelijk samenwonende partner van zijn beperkt erfrecht wordt ontzegd door testament. 13 R. BARBAIX en A.-L. VERBEKE., Beginselen erfrecht, Brugge, Die Keure, 2013, Art. 745quater, 4 BW. 15 R. DEKKERS en H. CASMAN, Handboek burgerlijk recht. 4: Huwelijksstelsels, erfrecht, giften, Antwerpen, Intersentia, 2010, Wet van 28 maart 2007 betreffende de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende en wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 8 mei

14 3 MOGELIJKHEDEN TOT OMZETTING VAN HET VRUCHTGEBRUIK 12 De wetgever zorgt ervoor dat de langstlevende echtgenote en de eigenaar van de blote eigendom in een gedwongen relatie terechtkomen. De opsplitsing in blote eigendom en vruchtgebruik kan voor vele conflicten zorgen bij de erfgenamen. In de rechtspraak blijkt dat deze opsplitsing bij een verstoorde relatie tussen vruchtgebruiker en blote eigenaar moeilijkheden met zich meebrengt in verband met de bijdragen van beide partijen in de kosten van de met vruchtgebruik belaste goederen 17. Anders dan bij het conventioneel vruchtgebruik hebben de erfgenamen er niet voor gekozen om in deze cohabitation terecht te komen. Daarom voorziet de wetgever een soepelere uittredingsregime bij het erfrechtelijk vruchtgebruik 18. Er zijn verschillende mogelijkheden om uit deze verhouding te treden. 13 Ten eerste kan het vruchtgebruik teniet gaan door de gemeenschappelijke gronden die omschreven staan in art BW. Voorbeelden hiervan zijn het verstrijken van de tijd waarvoor het vruchtgebruik verleend was, de dood van de vruchtgebruiker, het geheel tenietgaan van de zaak waarop het vruchtgebruik is gevestigd, 19 Ten tweede door de specifieke beëindigingsvormen zoals omschreven in art. 745quater BW 20. Op deze specifieke beëindigingsvormen wordt hieronder dieper ingegaan. 14 De omzetting van het vruchtgebruik in volle eigendom kan op verschillende manieren gebeuren. Zo kan het vruchtgebruik worden omgezet in volle eigendom door de betaling van een: - gewaarborgde en geïndexeerde rente; - een som geld (kapitaal); - of doordat één of meerdere andere goederen in volle eigendom worden gegeven De omzetting in een som geld is de meest voorkomende vorm 22. Dit werk zal zich dan ook vooral focussen op de omzetting in kapitaal en hoe deze waardering dient te gebeuren. 16 Het erfrechtelijk vruchtgebruik kan éénzijdig door ofwel de vruchtgebruiker, ofwel de blote eigenaar afgedwongen worden in welbepaalde gevallen. Deze worden hierna besproken. Hiervoor kunnen de partijen opteren voor een minnelijke schikking of wanneer er geen akkoord bereikt kan worden, een 17 Antwerpen (3 e k.) 8 april 2015, T. Not. 2015, R. BARBAIX en A.-L. VERBEKE., Beginselen erfrecht, Brugge, Die Keure, 2013, Art. 617 BW. 20 N. LABEEUW, Nieuwe waarderingsregels voor omzetting vruchtgebruik, NNK 2014 afl. 4, Art. 745quater, 1 BW. 22 Wetsvoorstel (G. SWENNEN) c.s., Parl. St. Senaat , nr /1. 5

15 gerechtelijke procedure zoals omschreven in art Ger.W. Dan komt het de notaris-vereffenaar toe om de omzetting concreet invulling te geven 23. Dit wil zeggen, een waarderingsmethode bepalen om de waarde van het vruchtgebruik vast te stellen. Dit op de wijze die het hof op vordering van minstens één partij bepaalt. De keuze van de wijze van omzetting van het vruchtgebruik, hiermee wordt bedoeld de keuze tussen een omzetting in volle eigendom, kapitaal of gewaarborgde en geïndexeerde rente, komt verplicht toe aan de houder van het vruchtgebruik die de omzetting vordert Het voorgaande standpunt wordt bevestigd in het arrest van het hof van beroep te Gent op 15 januari : J.V., in dit arrest de langstlevende echtgenote die de omzetting van het vruchtgebruik vordert, preciseerde de wijze van de omzetting van het vruchtgebruik niet. Dit is nu net het pijnpunt, want het hof kan de wijze van omzetting niet vrij bepalen door het beschikkingsbeginsel. De keuze van de wijze van omzetting komt verplicht toe aan de houder van het vruchtgebruik die de omzetting vordert. Bij gebreke aan een (eventueel impliciete) keuze, moet de rechter de vordering afwijzen op straffe van beslissing ultra petitia 26. Het hof heeft dan ook de vordering van J.V. onvolkomen verklaard en moeten afwijzen. 18 Over dit beschikkingsbeginsel is niet iedereen het eens. Reniers stelt in vraag of de wijze van de omzetting al dan niet meteen moet bepaald worden door de eisende partij en wanneer dit niet gebeurt, de vordering dan moet worden afgewezen. Volgens het hierboven besproken arrest, moet de wijze gepreciseerd zijn. Reniers is van mening dat dit voor kritiek vatbaar is. Volgens haar zou een omzetting het best gebeuren wanneer het in eerste plaats duidelijk is om welke goederen het gaat. Ten tweede lijkt haar dat de beste oplossing pas kan gevonden worden als al de mogelijkheden openblijven. Indien de eisende partij op voorhand al moet bepalen op welke wijze de omzetting dient te gebeuren, zou dit een afbreuk doen aan de ruime appreciatiebevoegdheid van de familierechtbank In het arrest van het hof van beroep te Brussel op 17 februari , staat een gelijkaardige problematiek beschreven. In het arrest eist de zoon de omzetting van het erfrechtelijk vruchtgebruik op een appartement aan zee waarvan hij de blote eigenaar is en zijn moeder de vruchtgebruikster. De appelante, in deze zaak de moeder, haalde aan dat de omzetting niet mogelijk was doordat de wijze van de 23 C. DE BUSSCHERE, De wettelijke opdracht van de diverse notarissen aangewezen in het raam van de gerechtelijke omzetting van het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot, RW , afl. 4, Gent (11 e k.) 15 januari 2015, RW , Gent (11 e k.) 15 januari 2015, RW , 137 en Gent (11 e k.) 15 januari 2015, RW , W. Pintens e.a., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, A. RENIERS, Omzetting vruchtgebruik: moet vooraf de keuze gemaakt worden op welke manier dit zal gebeuren?, RABG 2016, afl. 4, Brussel (1e k.) 17 februari 2009, T. Not. 2009,

16 omzetting niet was aangegeven door de geïntimeerde. Op dit argument is de rechtbank niet ingegaan, doordat de eerste rechter in een tussenvonnis wel degelijk de wijze had bepaald. Het arrest haalt aan dat de wijze niet eens hoefde bepaald te zijn. De rechtbank zou de zaak kunnen doorverwijzen naar een notaris die dan de meest adequate wijze van omzetting kon voorstellen. Deze vermelding het arrest sluit aan bij de mening van Reniers en gaat in tegen het beschikkingsbeginsel waarbij de wijze van op voorhand bepaald moet zijn om de vordering toegankelijk te maken. 20 Ik merk hier een tegenstrijdigheid op in de rechtspraak. Moet de wijze van omzetting nu op voorhand bepaald worden, of niet? Ik sluit mij aan bij het arrest van 17 februari 2009 en dus ook bij de mening van Reniers. Wanneer er een gerechtelijke procedure gestart wordt, heeft de rechter een dubbele taak 29. Eerst moet hij namelijk afwegen of de omzetting moet doorgaan, en vervolgens zal hij het vruchtgebruik waarderen aan de hand van een waarderingsmethode. Deze taken wijzen op een grote appreciatiebevoegdheid van de rechter. Hij is dus degene die bepaalt of er een omzetting mogelijk zal zijn. Indien er een omzetting mogelijk is, moeten de verdere goederen in de nalatenschap gepreciseerd worden en daarna kan men overgaan tot de bepaling van de wijze van de omzetting. Het lijkt mij voorbarig om op voorhand al de wijze te preciseren wanneer nog niet zeker is of er wel een omzetting wordt toegestaan. 21 Er moet, zoals eerder aangehaald, een onderscheid gemaakt worden tussen het conventioneel vruchtgebruik, zoals het vruchtgebruik verkregen door schenkingen onder levenden of van een derde gekocht 30 en het vruchtgebruik door erfrecht. Enkel het vruchtgebruik door erfrecht van de langstlevende echtgenote of wettelijk samenwonende kan worden omgezet aan de hand van een gerechtelijke procedure Volgens art. 745quater, 1 BW kan de vruchtgebruiker of blote eigenaar eenzijdig de gehele of gedeeltelijk omzetting van het vruchtgebruik vorderen. Art. 745quater BW maakt nog een verder onderscheid. Wanneer de langstlevende echtgenote opkomt samen met afstammelingen van de erflater, kunnen zij op ieder moment de omzetting vorderen ( 1). Dit in tegenstelling tot wanneer de langstlevende met anderen dan afstammelingen tot de nalatenschap komt. In dat geval zal enkel de omzetting van het vruchtgebruik door de langstlevende echtgenote gevorderd kunnen worden binnen de vijf jaar na het 29 Antwerpen (3 e k.) 8 april 2015, T. Not. 2015, A. RENIERS, Omzetting vruchtgebruik: moet vooraf de keuze gemaakt worden op welke manier dit zal gebeuren?, RABG 2016 afl. 4, M. PEULINCKX-COENE, De wet van 22 mei 2014 bracht helaas geen rust inzake de waardering van levenslang vruchtgebruik bij kapitalisatie of bij omzetting van het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenote of wettelijk samenwonende, T.Not. 2015,

17 openvallen van de nalatenschap ( 2). Op dit tweede geval kan de rechter een uitzondering maken wanneer hij dit billijk acht. Dan kan de omzetting van het vruchtgebruik eventueel na de vijfjarige periode toegekend worden Een toepassing van de uitzondering besproken in art. 745quater, 2 BW is het arrest van het hof van beroep te gent van 17 september Het gaat om een hofstede waarbij de blote eigendom toebehoort aan andere personen dan bedoeld in art. 745quater, 1 BW. De langstlevende echtgenote stelt de vordering in voor de omzetting van het vruchtgebruik van de hofstede in een som geld. Deze vordering wordt na de periode van vijf jaar (art. 745quater, 2 BW) na het openvallen van de nalatenschap ingesteld. Uiteindelijk wordt de vordering alsnog toelaatbaar verklaard door volgende redenen: ten eerste waren er aanzienlijke spanningen tussen de weduwe die vruchtgebruiker was en de blote eigenaars, ten tweede had de hofstede een sterk verouderd karakter, ten derde was er een noodzaak aan structurele herstellingen en renovatie en ten vierde had de weduwe te beperkte mogelijkheden om de nodige kosten te dragen. Met deze redenen, is er op de vordering ingegaan en werd de waarde van het vruchtgebruik bepaald aan de hand van oud art. 745sexies, 3 BW. Dit doordat de vordering dateert van voor 25 januari 2015 (infra nr. 20). 24 Verder zorgt art. 745quater, 2 BW er ook voor dat de langstlevende-vruchtgebruiker de afkoop van de blote eigendom kan eisen wanneer ze niet samen opkomt met afstammelingen van de overledene 34. Op deze manier kan ze eisen dat de blote eigendom van de gezinswoning en huisraad wordt overgedragen aan haar tegen de betaling van een som geld 35 wanneer deze toehoort aan anderen dan afstammelingen van de overledene. 25 In tegenstelling tot het erfrechtelijk vruchtgebruik kan de omzetting van het conventioneel vruchtgebruik niet eenzijdig worden afgedwongen. Hiervoor moeten beide partijen tot een akkoord komen. De partijen moeten hier zelf tot een overeenkomst komen over de modaliteiten van de omzetting. Daarbij worden ze niet gebonden door de waarderingsmethode beschreven in art. 745sexies, 3 BW, die later dit 32 D. VAN LAERE en A. VEIRMAN, De vernieuwde regelgeving over de waardering bij omzetting van het vruchtgebruik in R., BARBAIX en N., CARETTE (eds.), Tendensen vermogensrecht 2015, Antwerpen, Insertia, 2015, Gent (11 e k.) 17 september 2015, T.Not. 2015, E. ADRIAENS, Proeve van een wettelijke waarderingsmethode bij de gerechtelijke omzetting van vruchtgebruik, TEP 2013 afl. 2, M. PEULINCKX-COENE, De wet van 22 mei 2014 bracht helaas geen rust inzake de waardering van levenslang vruchtgebruik bij kapitalisatie of bij omzetting van het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenote of wettelijk samenwonende, T.Not. 2015,

18 werk besproken wordt 36. Bij de omzetting in het geval van art. 745quater, 1 BW kan vanaf 25 januari 2015 gebruik gemaakt worden van de waarderingsmethode beschreven in art. 745sexies, 3 BW. 26 Deze methode dient enkel en alleen maar toegepast te worden voor zover de partijen geen andere berekeningswijze overeengekomen zijn 37. Dit wordt zo aangenomen in de rechtsleer, maar Peulinckx-Coene maakt hier een bedenking bij. Zij stelt de vraag of bij een gerechtelijke omzetting steeds verplicht gebruik gemaakt moet worden van de wettelijke waarderingsmethode, en of er een mogelijkheid is deze aan de kant te schuiven. 27 Peulinckx-Coene merkt op dat het artikel niet aanvangt met Tenzij partijen anders overeenkomen, waardoor volgens haar bij een loutere lezing van het artikel twijfel zou kunnen ontstaan. Men zou ervan uit kunnen gaan dat, wanneer een gerechtelijke procedure is aangevat, men enkel en alleen het waarderingsmoment onderling kan overeenkomen. Dat zou niet stroken met de traditionele visie dat bij een gerechtelijke omzetting de partijen enkel de elementen kunnen voorleggen waarover betwistingen bestaan 38. Volgens de traditionele visie is het dus mogelijk om de wettelijke methode aan de kant te schuiven wanneer geen betwistingen bestaan rond de waarderingsmethode. Maar hoe evident is het dat wanneer partijen die al een gerechtelijke procedure hebben aangevat, een akkoord bereiken over de te hanteren omzettingsmethode? 4 EEN WAARDE KLEVEN OP HET VRUCHTGEBRUIK 4.1 VROEGER, VOOR 22 MEI Tot 22 mei 2014, werd de gerechtelijke omzetting van het levenslang vruchtgebruik geregeld door oud art. 745sexies BW. Wanneer er een gerechtelijke omzetting plaatsvindt, bepaalt het artikel dat: Het vruchtgebruik wordt berekend volgens de waarde op de dag van de omzetting. Bij die waardering wordt onder meer en naargelang van de omstandigheden rekening gehouden met de waarde en de opbrengst van de goederen, eraan verbonden schulden en lasten en de vermoedelijke levensduur van de vruchtgebruiker R. BARBAIX, Enkele vragen over de waardering van het vruchtgebruik na de wet van 22 mei 2014 in E. ALOFS, H. CASMAN en A. VAN DEN BOSSCHE, Liber amicorum H. Michielsens, A. RENIERS, Waardering van vruchtgebruik: zeer technisch en weinig sexy, Notariaat 2015, afl. 8, M. PEULINCKX-COENE, De wet van 22 mei 2014 bracht helaas geen rust inzake de waardering van levenslang vruchtgebruik bij kapitalisatie of bij omzetting van het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenote of wettelijk samenwonende, T.Not. 2015, Art. 745sexies, 3 BW. 9

19 Concreet hield dit in dat de rechter een notaris aanwees die de omzetting regelde. De procedure van deze omzetting staat beschreven in art Ger.W.. 29 Oud art. 745sexies, 3 BW bepaalt dat het vruchtgebruik berekend moet worden aan de hand van enkele criteria. De rechter, of beter gezegd de aangewezen notaris, wordt niet gebonden door deze criteria en de opsomming van deze criteria is ook niet limitatief. De opsomming houdt dus louter voorbeelden in 40. Daarnaast laat de wetgever ook na welke criteria doorslaggevend is. Met andere woorden, de opgegeven criteria zijn niet meer dan wat grote lijnen waar de rechter rekening mee kan houden. Blijkbaar was men zich bewust van deze vage criteria bij het invoeren van dit artikel. In het verslag Cooreman staat immers dat: De rechtsleer, de rechtspraak en de notariële praktijk zullen ongetwijfeld een aantal concrete regels uitwerken 41. In het arrest van het hof van beroep te Brussel op 17 februari , wordt duidelijk dat deze vage omschrijving tot discussiepunten kan leiden. In het arrest zal de appelante aanhalen dat de waardebepaling van het goed, uitgevoerd door een deskundige schatter, niet correct is doordat enkel rekening werd gehouden met de waarde van het goed en niet met alle criteria die opgesomd staan in oud art. 745sexies, 3 BW. In het arrest zal de rechter erop wijzen dat de wetgever in het artikel niet verplicht is om rekening te houden met alle vier de criteria. Er was in de zaak dan ook geen reden om over te gaan tot een nieuwe schatting. 30 In oud art. 745sexies, 3 BW worden niet veel concrete wettelijke criteria meegegeven voor de waardering van het vruchtgebruik. Wat wel duidelijk vermeld staat is het tijdstip. De waardering dient te gebeuren op de dag van de omzetting. De dag waarop het vonnis van de gerechtelijke omzetting definitief wordt, zal de dag van omzetting zijn Verder moet men rekening houden met de opbrengst, dit zou het belangrijkste criterium zijn. Maar uit de rechtsleer wordt snel duidelijk dat dit begrip zich niet zo eenvoudig laat vertalen in de praktijk (zie infra moeilijkheden). Verschillende waarderingsmethoden die zich hebben ontwikkeld in de rechtsleer, gebruiken verschillende manieren om de opbrengst te bepalen. Voor sommigen is de actuele waarde het uitgangspunt, anderen gaan uit van een potentiële opbrengst met een reëel karakter (bijvoorbeeld een op 40 W. Pintens (ed.), Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, 2010, E. ADRIAENS, Proeve van een wettelijke waarderingsmethode bij de gerechtelijke omzetting van vruchtgebruik, TEP 2013 afl. 2, Brussel (1 e k.) 17 februari 2009, T. Not. 2009, A.L. VERBEKE, Vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot in W. PINTENS, (ed.), De vereffening van de nalatenschap, Antwerpen, Intersentia, 2007,

20 til zijnde verkoop van de goederen of aankomende verhoging van de huurprijs). Ook kan er geopteerd worden voor de abstracte potentiële opbrengst, dit zal bijvoorbeeld het geval zijn bij de waarderingsmethode van Ledoux (zie infra nr. 123) 44. In het arrest van het hof van beroep te Gent op 10 september , wordt de methode Ledoux gebruikt. Daarbij werd rekening gehouden met de potentiële opbrengst, de meest recente sterftetafels en de waarde van de om te zetten goederen. Het argument van de tegenpartij was hierbij dat er geen opbrengstwaarde in rekening gebracht kon worden, daar het onroerend goed niet verhuurd of bewoond werd. Dit argument werd verworpen omdat het gaat om de realistische potentiële opbrengst. Er dient gekeken te worden naar de opbrengst in het geval het goed toch verhuurd zou worden. 32 Naast de opbrengst van het goed, moet de waarde van het goed bepaald worden. Een goed dat geen opbrengst genereert, is immers niet waardeloos. Dus bij goederen die geen reële netto-opbrengst hebben, of deze verwaarloosbaar laag zijn, zal men best kijken naar de waarde van dat goed. Vaak wordt dan de venale waarde van het goed geschat op moment van de omzetting De vermoedelijke levensduur is ook een criteria waar rekening mee gehouden moet worden bij de waardering van het vruchtgebruik. Concreet stoot men hier op 3 moeilijkheden. De eerste vraag is welke sterftetabel men moet hanteren. Ten tweede kan men zich afvragen of er een onderscheid moet gemaakt worden naar geslacht. Zo ja, is dit verenigbaar met het gelijkheidsbeginsel? Ten derde rijst de vraag of de leeftijd in volle jaren of al dan niet in jaren, maanden en dagen moet worden weergegeven De vage omschrijving in art. 745sexies, 3 BW zorgt ervoor dat de rechtsleer zijn eigen waarderingsmethoden gaat ontwikkelen. Concreet zijn er 7 forfaitaire formules die vaak terugkeren in de literatuur. De methode van het e-noriaat, Ledoux, Schryvers, Levie-Levie, Taymans en Grégoire, Jaumain, De Wulf en de rudimentaire methoden zoals omschreven in het wetboek Successie- en Registratierechten J.L. LEDOUX en M. DENUIT, Capitalisation de l usufruit. Tables Ledoux 2007, RNB 2007, 185, nr Gent (3 e k.) 10 september 2009, TGR-TWR 2009, E. ADRIAENS, Proeve van een wettelijke waarderingsmethode bij de gerechtelijke omzetting van vruchtgebruik, TEP 2013 afl. 2, E. ADRIAENS en A.-L. VERBEKE, De nieuwe wettelijke waarderingsmethode voor de gerechtelijke omzetting van vruchtgebruik in een som geld, RW , E. ADRIAENS en A.-L. VERBEKE, De nieuwe wettelijke waarderingsmethode voor de gerechtelijke omzetting van vruchtgebruik in een som geld, RW ,

21 Geen enkele van deze methoden kan veralgemeend worden 49. Later dit werk zullen deze methoden uitgebreid toegelicht worden en vergeleken. 4.2 EEN VAGE REGELING MET MOEILIJKHEDEN 35 De wetgever heeft dus een compromis gemaakt tussen de kinderen en de langstlevende echtgenote. Het systeem waarbij de langstlevende echtgenote het vruchtgebruik over de goederen ontvangt en kinderen de blote eigendom, werkt naar behoren bij de meeste gezinnen Toch stuiten we met dit systeem, de opsplitsing tussen vruchtgebruik en blote eigendom, in de huidige samenleving op meer en meer problemen. Vooral wanneer de vruchtgebruiker in samenloop komt met niet-gemeenschappelijke kinderen. Deze situatie, waarbij de vruchtgebruiker samen opkomt met de kinderen uit een vorige relatie van de overledene, zijn dan ook veel talrijker geworden in vergelijking met vroeger. In de jaren 80 was dit veel minder het geval. De wettelijk bepaalde verhouding, vruchtgebruik/blote eigendom, loopt niet altijd even vlot tussen deze partijen De opsplitsing tussen het vruchtgebruik en de blote eigendom brengt ook nog een ander probleem met zich mee. Het wordt beschouwd als anti-economisch 52. Het goed wordt beheerd door twee verschillende partijen waardoor de met vruchtgebruik bezwaarde goederen geïmmobiliseerd worden. Wanneer er daarbij spanningen zijn tussen beide partijen, kan dit zorgen voor problemen wat betreft de bijdragen in kosten van goederen 53. Dit kan eventueel ten nadele gaan van de economische waarde van de goederen. 38 De criteria waarmee rekening gehouden moest worden bij de waardering van het vruchtgebruik volgens oud art. 745sexies, 3 BW beoogden een billijke waardering van het vruchtgebruik. Volgens het verslag Cooreman 54 betekent dit een waardering die zowel de rechten van de vruchtgebruiker als de rechten van de blote eigenaars respecteert. Na 30 jaar toepassen van deze richtlijnen blijkt dat deze te vaag zijn. Deze vaagheid is dan ook een bron van ruzie. 49 Vergelijkende studie: E. ADRIAENS (eds.), Hoe kan het vruchtgebruik binnen de minnelijke omzetting worden gewaardeerd? in PINTENS, W. en DECLERCK, C., Patrimonium 2013, Antwerpen, Insertia, 2013, E. ADRIAENS en A.-L. VERBEKE, De nieuwe wettelijke waarderingsmethode voor de gerechtelijke omzetting van vruchtgebruik in een som geld, RW , Wetsvoorstel (G. SWENNEN) c.s., Parl. St. Senaat , nr /1. 52 Wetsvoorstel (G. SWENNEN) c.s., Parl. St. Senaat , nr /1. 53 Antwerpen (3 e k.) 8 april 2015, T. Not. 2015, Verslag Cooreman namens de Commissie voor de Justitie over het ontwerp van wet tot wijziging van het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, Parl.St. Senaat , nr. 600/2,

22 39 Swennen deelt in de toelichting van zijn wetsontwerp enkele voorbeelden van moeilijkheden mee. Zo zou er eensgezindheid zijn dat er bij de waardering van het vruchtgebruik rekening moet worden gehouden met het netto-inkomen, wat wil zeggen na aftrek van financiële en burgerlijke lasten. Maar daar wringt het schoentje. Met welk type belastingen moeten we rekening houden? Daarnaast is er discussie over het soort inkomen. Moet men kiezen voor het potentieel inkomen of het werkelijk inkomen? Het lijkt Swennen idealiter het werkelijk inkomen na te streven, maar hij haalt aan dat dit een onmogelijke zaak is. Het is vooral moeilijk de werkelijke netto-opbrengst te bepalen op volledige nalatenschappen waarin verschillende goederen zitten met andere rendementen en lasten. Wanneer we zomaar rekening zouden houden met goederen die hoog renderen en met een hoge levensverwachting, zou de kapitalisatiewaarde hoger kunnen zijn dan de waarde van de volle eigendom Daarnaast zorgt het werkelijk inkomen voor een probleem bij goederen die niets opbrengen. Betekent dit dan dat het vruchtgebruik geen enkele waarde meer heeft? Er bestaan bijvoorbeeld goederen met een negatieve opbrengst. We denken maar aan een oldtimer die niet verkocht wordt. Daar zijn geen opbrengsten van en komen enkel lasten bij kijken. Hoe zal men zulke goederen dan waarderen 56? Naar mijn mening zou er idealiter rekening gehouden moeten worden met de realistische potentiële opbrengst. Op het eerste zicht lijkt het, zoals Swennen aanhaalt, het best om de reële opbrengsten in rekening te brengen. Maar doordat een goed waarbij de rechten opgedeeld zijn in vruchtgebruik en blote eigendom niet altijd in de beste omstandigheden wordt beheerd, ik denk daarbij terug aan het arrest omtrent de vervallen hofstede die hierboven besproken werd, zou dit volgens mij een vertekend beeld kunnen geven van de opbrengsten. 41 Naast het inkomen, zijn er nog vele andere parameters waar discussies kunnen rond ontstaan. Voor de waardering moet men een actualiseringspercentage bepalen, de levensverwachting van de vruchtgebruiker, de normale verkoopwaarde van het goed, 57 Het gebrek aan een vaste en eenduidige methode zorgt voor vele verschillende uitkomsten bij de waardering van het vruchtgebruik. Daardoor zal 55 M. PEULINCKX-COENE, De wet van 22 mei 2014 bracht helaas geen rust inzake de waardering van levenslang vruchtgebruik bij kapitalisatie of bij omzetting van het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenote of wettelijk samenwonende, T.NOT 2015, E. ADRIAENS, Proeve van een wettelijke waarderingsmethode bij de gerechtelijke omzetting van vruchtgebruik, TEP 2013 afl. 2, Wetsvoorstel (G. SWENNEN) c.s., Parl. St. Senaat , nr /1. 13

23 de waardering ook sterk afhangen van het gerechtelijk arrondissement en/of de instrumenterende notaris die instaat voor de omzetting Een veranderende maatschappij en al deze onduidelijkheden zorgen voor heel wat discussies en ruzies, wat onder andere een onnodig lang aanslepend conflict tot gevolg kan hebben. Daarnaast zijn zulke betwistingen nefast voor de familievrede 59. Het staat vast dat erfenissen zorgen voor een indrukwekkend aantal ruzies. Zo heeft 40%,, in een onderzoek gepubliceerd in De Tijd, van de ondervraagde personen die een erfenis ontving te maken gehad met ruzie over de erfenis. Daarbij leidden die ruzies in 60% van de gevallen tot blijvende verbreking van familiebanden 60. Het wetsvoorstel Swennen onderbouwt grondig de pijnpunten van het huidig systeem en belicht op deze manier de noodzaak aan verandering. 43 Volgens notaris van Hoestenberghe 61 moet men deze moeilijkheden relativeren. Een gerechtelijke omzetting van het vruchtgebruik komt in de praktijk niet vaak voor doordat de partijen bij de notaris vaak al een minnelijke schikking kunnen treffen. Ook de omzetting van dergelijk erfrechtelijk vruchtgebruik zonder verkoop van het onroerend goed, is geen dagelijkse kost op een doorsnee notariskantoor. Notariskantoren komen vaker in contact met situaties waarbij een goed verkocht wordt, en het vruchtgebruik en de blote eigendom niet in handen zijn van één dezelfde persoon. Ook notaris Lommée bevestigt dat een gerechtelijke procedure vaak niet de waarderingsmethode als discussiepunt heeft. 4.3 AANGEBODEN OPLOSSING: WET 22 MEI De wet van 22 mei 2014 voorziet onder andere een wijziging in art. 745sexies, 3 BW. Voortaan luidt deze als volgt: 3. De minister van Justitie bepaalt voor de omzetting van het vruchtgebruik twee omzettingstabellen: een voor mannen en een voor vrouwen. Deze omzettingstabellen bepalen de waarde van het vruchtgebruik als een percentage van de normale verkoopwaarde van de goederen onderworpen aan het vruchtgebruik, rekening houdend met: - de gemiddelde rentevoet over de laatste twee jaar van de lineaire obligaties waarvan de maturiteit gelijk is aan de levensverwachting van de vruchtgebruiker. De rentevoet die overeenstemt met de hoogste maturiteit wordt toegepast wanneer de levensverwachting deze maturiteit overschrijdt. Deze rentevoet wordt toegepast na aftrek van de roerende voorheffing. De bij het opstellen van de omzettingstabellen in aanmerking te nemen rentevoet mag evenwel niet lager zijn dan 1 % per jaar. 58 E. ADRIAENS, Proeve van een wettelijke waarderingsmethode bij de gerechtelijke omzetting van vruchtgebruik, TEP 2013 afl. 2, M. COENE en A. VERBEKE, Comm.Erf., Art. 745sexies, 2008, afl. 34, 119, nr Enquête bijlage De Tijd Netto 9 juni Informatie verkregen via gesprek met Notaris Van Hoestenberghe en Notaris Lommée. 14

24 De periode van twee jaar loopt vanaf 1 mei van het tweede aan de bekendmaking van de omzettingstabellen voorafgaande jaar tot 30 april van het jaar van de bekendmaking van die tabellen; - de Belgische prospectieve sterftetafels die jaarlijks worden gepubliceerd door het Federaal Planbureau. Tenzij partijen anders zijn overeengekomen gebeurt de waardering van het vruchtgebruik op basis van de omzettingstabellen, de verkoopwaarde van de goederen en de leeftijd van de vruchtgebruiker op de datum van de indiening van het in 2 bedoelde verzoekschrift. De waarde van het vruchtgebruik verstrekt door de omzettingstabellen is gelijk aan het verschil tussen de waarde van de volle eigendom en de waarde van de blote eigendom. De waarde van de blote eigendom is gelijk aan een breuk waarvan de teller gelijk is aan de waarde van de volle eigendom; de noemer is gelijk aan één te vermeerderen met de rentevoet, deze som zijnde verheven tot de macht die gelijk is aan de levensverwachting van de vruchtgebruiker. De levensverwachting uitgedrukt in jaren, de rentevoet uitgedrukt in procent, en de waarde van het vruchtgebruik uitgedrukt in procent van de waarde van de volle eigendom, bevatten twee decimalen. De vruchtgebruiker behoudt het vruchtgebruik van de goederen tot op het ogenblik dat de kapitalisatiewaarde van zijn vruchtgebruik hem effectief is betaald. Tot dat ogenblik brengt deze som geen intresten op in het voordeel van de vruchtgebruiker, behalve indien de vruchtgebruiker na de definitieve vaststelling van de kapitalisatiewaarde van zijn vruchtgebruik beslist om afstand te doen van het genot van de zaak. In dit geval zal aan de vruchtgebruiker een intrest verschuldigd zijn gelijk aan de wettelijke intrest vanaf het ogenblik waarop deze aan de blote eigenaar, bij aangetekende zending of deurwaardersexploot, bevestigt dat hij afstand heeft gedaan van het genot van de zaak en hij de blote eigenaar in gebreke stelt tot het betalen van deze intrest. Wanneer evenwel omwille van de gezondheidstoestand van de vruchtgebruiker zijn verwachte levensduur manifest lager is dan deze van de statistische tabellen, kan de rechter hetzij de omzetting weigeren, hetzij de toepassing van de omzettingstabellen uitsluiten en andere omzettingsvoorwaarden bepalen. De minister van Justitie bepaalt jaarlijks op 1 juli de in het eerste lid bedoelde omzettingstabellen. Bij deze gelegenheid houdt hij rekening met de in het tweede en derde lid vermelde parameters en met de voorstellen van de Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat, na kennis te hebben genomen van de resultaten van de werkzaamheden geleverd door het Federaal Planbureau en het Instituut voor actuarissen in België. De omzettingstabellen worden ieder jaar in het Belgisch Staatsblad bekendgemaakt. Naast de leeftijd van de vruchtgebruiker vermelden deze tabellen diens levensverwachting evenals de overeenkomstige rentevoet en waarde van het vruchtgebruik. 45 Deze wet trad in werking op 25 januari Voor welke verzoeken tot gerechtelijke omzetting dit gevolgen heeft, wordt hierna besproken. Voor de volledigheid moet erop gewezen worden dat partijen steeds een andere waarderingsmethode kunnen overeenkomen DOELEN 46 Eerder werd verwezen naar de moeilijkheden en pijnpunten omtrent de omzetting en waardering van het vruchtgebruik in kapitaal. De wet Swennen beoogt hier een oplossing voor te bieden. Het wetvoorstel 15

25 streeft een verbetering aan te brengen en meer zekerheid te bieden bij het deblokkeren van de gedwongen opsplitsing vruchtgebruik/blote eigendom Het nieuw art. 745sexies, 3 BW moet een einde maken aan de oeverloze discussies en rechtsonzekerheid bij de omzetting van het levenslang vruchtgebruik in kapitaal. Wanneer een gerechtelijke omzetting van het vruchtgebruik diende te gebeuren, was het onzeker welke waarderingsmethode de rechter zou hanteren en kon men bijgevolg zeer moeilijk inschatten wat de uitkomst van de waardering zou zijn 63. Door de jaren heen heeft de praktijk immers verschillende omzettingstabellen ontwikkeld die tot zeer verschillende uitkomsten kunnen leiden 64. In het arrest van het hof van beroep te Gent op 10 september , blijkt duidelijk dat verschillende waarderingsmethoden kunnen leiden tot een heel andere waardering van het vruchtgebruik. In het arrest wenst de eiseres, de langstlevende echtgenote die het vruchtgebruik bezit, gebruik te maken van de tabellen Ledoux. Deze zouden in haar geval leiden tot een waardering van het vruchtgebruik van 42.8% van de waarde van de volle eigendom. De verweerders, de blote eigenaars van het goed, willen beroep doen op de waarderingsmethode zoals omschreven in het wetboek Successierechten. Deze methode zorgt ervoor dat het vruchtgebruik 15% van de waarde van de volle eigendom zou zijn. 48 Volgens Reniers is deze ingreep geen overbodige luxe. Doordat het suppletief recht is, zijn de partijen niet gebonden en weten ze wat de uitkomst zal zijn wanneer ze niet tot een akkoord komen. Volgens Reniers zal dit de rechtszekerheid vermoedelijk ten goede komen 66. Dit is dan ook het ultieme doel van de wet Swennen. Komaf maken met de onduidelijke wetgeving van art. 745sexies, 3 BW en zorgen voor een constante, rechtlijnige en eenvormige reglementering Sommige auteurs spreken zelfs over een happy end voor de modernisering van het familiaal vermogensrecht bij het wetsvoorstel tot wijziging van art. 745sexies, 3 BW en de invoeging van art. 624/1 BW. Het wetsvoorstel werd op de valreep goedgekeurd door het parlement en daar mogen we gelukkig om zijn volgens hen 68. Niet iedereen is van deze mening. Mevrouw S. Smeyers laat in het commissieverslag op 62 Wetsvoorstel (G. SWENNEN) c.s., Parl. St. Senaat , nr /1. 63 RENIERS, A., Waardering van vruchtgebruik: zeer technisch en weinig sexy, Notariaat 2015, afl. 8, K. BOONE en H. JACOBS, Modernisering van het familiaal vermogensrecht: een gemiste kans?, T. Fam. 2014, afl. 5, Gent (3 e k.) 10 september 2009, TGR-TWR 2009, RENIERS, A., Waardering van vruchtgebruik: zeer technisch en weinig sexy, Notariaat 2015, afl. 8, Wetsvoorstel (G. SWENNEN) c.s., Parl. St. Senaat , nr /1. 68 K. BOONE en H. JACOBS, Modernisering van het familiaal vermogensrecht: een gemiste kans?, T. Fam 2014, afl. 5,