hbo-master Vaktherapieën Hogeschool Zuyd 1 april 2009 NVAO Toets Nieuwe Opleiding

Transcriptie

1 hbo-master Vaktherapieën Hogeschool Zuyd 1 april 2009 NVAO Toets Nieuwe Opleiding Paneladvies

2 Inhoud 1 Samenvattend advies 3 2 Inleiding en verantwoording Werkwijze panel Opbouw paneladvies 7 3 Beschrijving van de opleiding Algemeen Profiel instelling Profiel opleiding 8 4 Beoordeling per onderwerp Doelstellingen opleiding Programma Inzet van personeel Voorzieningen Interne kwaliteitszorg Condities van continuïteit 29 5 Overzicht advies 32 Bijlage 1: Samenstelling panel 33 Bijlage 2: Programma locatiebezoek 36 Bijlage 3: Overzicht van bestudeerde documenten 38 Bijlage 4: Lijst met afkortingen 40 pagina 2

3 1 Samenvattend advies De aanvragende instelling heeft een Informatiedossier aangeleverd dat door de NVAO in voldoende mate geschikt werd bevonden om inhoudelijk te worden beoordeeld door een panel van deskundigen. Die inhoudelijke beoordeling heeft plaatsgevonden aan de hand van de kwaliteitscriteria die het Toetsingskader nieuwe opleidingen hoger onderwijs daarvoor aanreikt. Het informatiedossier en de nader verstrekte schriftelijke en - ter gelegenheid van het locatiebezoek - gegeven mondelinge informatie hebben het panel van deskundigen in staat gesteld om tot de volgende, weloverwogen beoordeling van de voorgedragen opleiding te komen. Het panel stelt vast dat de instelling op het punt van de formulering van de doelstellingen (de beoogde eindkwalificaties) van de opleiding eerder leidend dan volgend is. Van een aansluiten bij de eisen die (buitenlandse) vakgenoten ter zake van het vakdomein stellen kan dan ook in de eigenlijke zin van dat woord geen sprake zijn. De door de instelling geformuleerde eindkwalificaties zijn niettemin voldoende domeinspecifiek te noemen en in samenspraak met het werkveld ontwikkeld, dan wel achteraf erkend en verwerkt in een voor het domein van de vaktherapie te hanteren beroepsprofiel. Het panel geeft aan de instelling in overweging om in de opleiding een mediumspecifieke module op te nemen, om daarmee te borgen dat de deelnemers uit de verschillende disciplines tijdens het curriculum kennis nemen van state of the art inzichten en ontwikkelingen op het eigen mediumspecifieke vakgebied, naast en bovenop de opdrachten die daartoe nu reeds in het programma zijn voorzien. De met de opleiding te behalen competenties en vaardigheden kwalificeren een afgestudeerde naar het idee van het panel als een master, gemeten naar de maatstaven van de Dublin descriptoren. Met het oog op internationale herkenbaarheid van de opleiding komt het aan het panel raadzaam voor dat de instelling op korte termijn voor een Engelse benaming van de opleiding kiest (bijv. Master in Arts Therapy) en ernaar streeft deze benaming Europees ook ingang te doen vinden. Het panel meent dat de instelling op bevredigende wijze aannemelijk heeft weten te maken dat het beoogde programma, het didactisch concept, de werkvormen en de wijze van toetsing de te bereiken eindkwalificaties van de opleiding weerspiegelen. Het didactisch concept van: projectmatig werken, open, aanbodgericht en vraaggericht leren, duaal leren en action learning, komt op evenwichtige wijze in het curriculum aan bod. En de gekozen werk- en toetsvormen sluiten daar goed bij aan. Afgaande op de module- en projectenbeschrijvingen zijn de te bereiken eindkwalificaties van de opleiding aantoonbaar en adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het beoogde programma. Het panel wenst wel een kanttekening te plaatsen bij de onderzoeksprojecten zoals die in het tweede studiejaar zijn voorzien, in het bijzonder het praktijkgerichte kwantitatief onderzoek. Wat bij dit laatste in het oog springt zijn de lage scores die voor dat onderzoek door vrijwel alle studenten worden geboekt. Het panel geeft de instelling in overweging eventueel extra ondersteuning en training te geven bij dit studieonderdeel, dat door studenten als lastig wordt ervaren. Het gaat hier om een essentieel onderdeel van de studie omdat van een opgeleide evidence based (scientific) practitioner mag worden verwacht dat hij/zij tot statistisch verantwoorde uitspraken in staat is over aan die praktijk ontleend pagina 3

4 cijfermateriaal (practice based evidence). De scores zouden voor dit project over de hele linie op een beduidend hoger niveau dienen te liggen. Het programma is naar het oordeel van het panel samenhangend en studeerbaar en voldoet aan de wettelijke minimumeis wat betreft de duur van een master. Het onderwerp inzet van personeel waardeert het panel over de hele linie als voldoende. De docenten die voor de opleiding worden ingezet zijn in staat een verbinding te leggen tussen de opleiding en de beroepspraktijk. De kwantiteit van het in te zetten personeel is toereikend om de opleiding te kunnen starten en te continueren. De beoogde staf/student-ratio geeft een gunstige score te zien. Het panel zag graag dat de instelling die score ook bij een groeiende instroom zal weten te handhaven. De kwaliteit van de docenten, zowel die van het kernteam en de vaste staf als ook die van de gastdocenten, is hoog. Mede afgaande op de cv s van de in te zetten personen, meent het panel dat sprake is van docenten die zowel inhoudelijk, didactisch als organisatorisch voldoende gekwalificeerd zijn om het programma te realiseren. De materiële voorzieningen voldoen ruimschoots aan de daarvoor geldende eisen. De instelling stelt voldoende onderwijsruimten en faciliteiten beschikbaar om de opleiding te kunnen aanbieden, en voorziet in adequate mate in leerondersteunende voorzieningen, waaronder de algemene ICT-faciliteiten, de audiovisuele middelen en de mediathecaire voorzieningen. Die voorzieningen zijn van goede kwaliteit. De eigen KenVaK-bibliotheek is voor studenten gemakkelijk toegankelijk en voorziet in een duidelijke behoefte. Op het punt van de studiebegeleiding levert de instelling maatwerk. Dat levert voor de docenten evenwel een behoorlijke belasting op, die naar het idee van het panel ware te verlichten door een formatieve uitbreiding van het docentenbestand of door het betrekken van zittende docenten uit de verschillende bacheloropleidingen Vaktherapie bij de voorgedragen master. Het panel heeft kunnen vaststellen dat de instelling beschikt over een goed werkend systeem van interne kwaliteitszorg. Alle processen van kwaliteitszorg zijn helder beschreven en zowel op instellings - als facultair niveau geïmplementeerd. De PDCA-cyclus wordt op opleidingsniveau systematisch doorlopen en leidt tot bewuste verbeteracties. Al tekent het panel daar wel bij aan dat die verbeteringen hoofdzakelijk betrekking hebben op het curriculum en het onderwijsmodel. Personeelszorg, studentenzorg, logistieke processen en externe gerichtheid komen in de cyclus nog maar weinig en incidenteel aan bod. De betrokkenheid van de verschillende stakeholders bij de kwaliteitszorg is naar het oordeel van het panel door de instelling wel voldoende duidelijk en expliciet aangetoond. Het betrekken van alumni bij de kwaliteitszorg kan naar het idee van het panel nog wel wat systematischer. De samenstelling van de International Advisory Board vindt het panel indrukwekkend, maar het vraagt zich wel af wat de precieze inbreng van de groep is (en is geweest) in de ontwikkeling en de kwaliteitsbewaking van het curriculum. Naar het idee van het panel fungeert de Board feitelijk als een soort comité van aanbeveling, met een tamelijk vrijblijvende positie in het geheel van het systeem van kwaliteitszorg. De condities voor continuïteit zijn aanwezig, zowel wat betreft de afstudeergarantie als waar het gaat om de investeringen en de financiële voorzieningen. pagina 4

5 Het panel adviseert de NVAO om positief te besluiten ten aanzien van de kwaliteit van de nieuwe opleiding Vaktherapieën van de Hogeschool Zuyd. Den Haag, 1 april 2009 Namens het panel ter beoordeling van de toets nieuwe opleiding Vaktherapieën van de Hogeschool Zuyd, prof. dr. M. Probst (voorzitter) mr. dr. Th.L. Bellekom (secretaris) pagina 5

6 2 Inleiding en verantwoording Bij brief van 30 mei 2008 is door de Hogeschool Zuyd, onder aanbieding van een informatiedossier met bijlagen, bij de NVAO een aanvraag ingediend voor een toets nieuwe opleiding (Tno) ten behoeve van de hbo-masteropleiding Vaktherapieën. Na te hebben vastgesteld dat het aanvraagdossier in voldoende mate geschikt was om inhoudelijk te worden beoordeeld, is van de kant van de NVAO een aanvang gemaakt met de Tnoprocedure. Met het oog op een in dat verband uit te brengen advies over de kwaliteit en het niveau van de voorgedragen opleiding is bij besluit van 25 november 2008 door het bestuur van de NVAO een panel van deskundigen ingesteld. Voor de samenstelling van dat panel, alsmede een opgaaf van relevante kwalificaties van de afzonderlijke leden daarvan, zij verwezen naar Bijlage 1 bij dit advies. 2.1 Werkwijze panel Het panel heeft zich bij de toetsing van de kwaliteit en het niveau van de opleiding gebaseerd op de criteria van het Toetsingskader nieuwe opleidingen hoger onderwijs van de NVAO van 14 februari 2003 (hierna: Toetsingskader) en de Handreiking aanvraag toets nieuwe opleidingen hoger onderwijs. Het panel is daarbij als volgt te werk gegaan. Het is zijn toetsingsarbeid begonnen met het bestuderen van het door de instelling aangeleverde informatiedossier en het daarbij gevoegde bijlagendossier. Deze dossiers waren dermate uitputtend (verwezen zij hier naar Bijlage 3.I voor een indicatie van de omvang en inhoud van deze dossiers) dat het panel heeft gemeend te kunnen afzien van een voorbereidend vooroverleg voor een inventarisatie van punten ten aanzien waarvan informatie mogelijk zou kunnen ontbreken. Aan de instelling zijn, voorafgaande aan het locatiebezoek, dan ook geen nadere schriftelijke vragen voorgelegd. Daar was ook om die reden geen behoefte (meer) aan omdat de instelling er - de maand voorafgaande aan het locatiebezoek - eigener beweging toe overging aan het panel nog de nodige aanvullende gegevens en documenten toe te sturen [het gaat hier om stukken die grosso modo dezelfde zijn als die welke door de instelling ter gelegenheid van het locatiebezoek beschikbaar werden gesteld; zie de lijst van documenten in Bijlage 3.II bij dit advies]. Wel heeft het panel een inventarisatie gemaakt van vragen en vraagpunten die het de instelling mondeling wilde voorleggen. Die inventarisatie heeft het panel gemaakt tijdens een vooroverleg dat 9 e maart (de dag voorafgaande aan die van het locatiebezoek) s avonds is gehouden - in Kasteel Terworm te Heerlen. Eerder op die dag (van uur) had het panel met twee van zijn leden 1 een zogenaamd open spreekuur gehouden om docenten en studenten van de opleiding in de gelegenheid te stellen anoniem en in alle vrijheid met het panel te spreken. Van dit spreekuur (waaraan tevoren tijdig ruchtbaarheid was gegeven) is door niemand gebruik gemaakt. Het locatiebezoek zelf heeft op 10 maart 2009 plaatsgevonden in de vestiging van Hogeschool Zuyd aan de Nieuwe Eyckholt 300, te Heerlen. Tijdens dit bezoek heeft het panel zich in verschillende gespreksronden van nadere informatie voorzien, onder meer aan 1 Te weten: voorzitter M. Probst en het lid S. Lichtenstein pagina 6

7 de hand van de vragen die de dag tevoren waren voorbereid. Bijlage 2 bij dit advies geeft een overzicht van het programma van het locatiebezoek. Na afloop heeft het panel de bevindingen op basis van het materiaal en de uitkomsten van de verschillende gespreksronden onderling besproken en vertaald naar, aan het Toetsingskader gekoppelde, conclusies. Daarbij is eerst per facet afzonderlijk een beoordeling uitgesproken en is vervolgens per onderwerp een oordeel gegeven over de desbetreffende facetten in onderling verband, uitmondend in een voorlopig eindadvies. De secretaris van het panel heeft daarna een concept paneladvies opgesteld dat, na verwerking van de daarop binnengekomen commentaren van de panelleden, is geworden tot het definitieve advies zoals dat hier voorligt. Het paneladvies is geaccordeerd door alle panelleden en definitief vastgesteld door voorzitter en secretaris op 1 april Opbouw paneladvies De kern van dit paneladvies is hoofdstuk 4, waarin het panel de kwaliteit en het niveau van de aangevraagde opleiding toetst. Die toetsing gebeurde aan de hand van de zes onderwerpen met bijbehorende facetten die in het Toetsingskader worden aangereikt. De opbouw is daarbij zo dat het panel eerst per facet - onder het kopje Bevindingen - een samenvatting geeft van de door de aanvragende instelling aangeleverde informatie. Het gaat dan om een weergave van feiten en argumenten, voorzover vermelding daarvan naar het oordeel van het panel relevant is. Na de Bevindingen volgen de Overwegingen van het panel, waarbij hetgeen aan bevindingen is gereleveerd wordt beoordeeld en gewogen, uitmondend in een (per facet) afsluitende Conclusie. Ook per onderwerp geeft het panel steeds een samenvattend oordeel, daarbij summier concluderend tot voldoende wanneer de facetten eenduidig voldoende zijn gewaardeerd. Aan het kernhoofdstuk gaat een hoofdstuk (3) vooraf, waarin onder meer de voorgedragen opleiding (kort) wordt beschreven. In een afsluitend hoofdstuk (5) wordt met behulp van een tabel een samenvattend overzicht van de door het panel uitgesproken oordelen gegeven. Een samenvatting van zijn bevindingen en overwegingen die hebben geleid tot het eindoordeel, waartoe het panel is gekomen, is te vinden in hoofdstuk 1. Aan het advies is een viertal bijlagen toegevoegd, met informatie over de samenstelling van het panel, het programma van het locatiebezoek, een overzicht van geraadpleegde stukken en bronnen en een lijst van veelgebruikte afkortingen. pagina 7

8 3 Beschrijving van de opleiding 3.1 Algemeen Land Instelling Opleiding Niveau Oriëntatie Graad Locatie(s) Variant Sector Nederland Hogeschool Zuyd Vaktherapieën master hbo Master in Arts Therapy (MATh) Heerlen (afgewisseld met Amersfoort, HS Utrecht) duaal gezondheidszorg 3.2 Profiel instelling Hogeschool Zuyd profileert zich, blijkens haar website 2, als een ontmoetingsplaats voor studenten, medewerkers, bedrijven en overheidsinstellingen, waar kenniscirculatie op gang komt. Hogeschool Zuyd wil een Euregionale kennispoort zijn: zij ontwerpt inspirerende, studentgerichte leerprocessen voor initieel en postinitieel hoger beroepsonderwijs. De studiemogelijkheden die zij biedt zijn veelzijdig - qua inhoud en qua vorm. In haar nationaal en internationaal georiënteerde beroepsopleidingen legt de hogeschool de nadruk op kwaliteit en innovatie. Hogeschool Zuyd heeft een vitale functie voor de ontwikkeling van kennis en cultuur in haar omgeving - de Euregio. Zij verricht praktijkgericht onderzoek, ontwikkelt en verspreidt expertise. Zij functioneert binnen maatschappelijke netwerken en neemt deel aan cultuuruitingen voor diverse doelgroepen. De hogeschool is een flexibele organisatie, met aandacht voor mensen. Zij is inventief in het produceren van ideeën en effectief in het nastreven van toetsbare doelen Profiel opleiding Algemene context van de opleiding Over de achtergronden van de voorgedragen opleiding valt in het aanvraagdossier onder meer het volgende te lezen: `Ter voorbereiding van de masteropleiding Vaktherapieën vond in 2002 een marktonderzoek plaats. In 2003 en 2004 heeft de curriculumontwikkeling plaatsgevonden. De opleiding is in juni 2004 gestart met een eerste cohort. De jaren 2004 en 2005 zijn gebruikt om door middel van kwaliteitszorg het geïmplementeerde curriculum, waar nodig, te herzien en het resterende curriculum [inclusief toetshuis en onderwijs- en examenregeling] te ontwikkelen. Examencommissie, opleidingscommissie en werkveldcommissie zijn in 2005 geïnstalleerd Over Hogeschool Zuyd Missie pagina 8

9 De jaren 2004 en 2005 hadden wat betreft het werven van docenten een exploratief karakter. Er werd gewerkt met gastdocenten, die - als uit de kwaliteitsevaluaties blijkt dat ze voldeden -een aanbod kregen voor een vast docentschap. De verantwoordelijkheid, die aanvankelijk sterk bij de hoofdopleider lag, werd daarmee gespreid. In 2006 is een tweede cohort gestart, in 2007 is vanuit de kenniskring KenVaK een nieuw marktonderzoek uitgevoerd en in 2008 is het derde cohort gestart. In de jaren 2007 en 2008 is samen met de Hogeschool Utrecht (partner in KenVaK) een traject ingezet waarbij samenwerking met meerdere hogescholen wordt nagestreefd. Dit traject is onder meer afgestemd op de wensen van de CONO-kamer Vaktherapie om te komen tot een nascholingsaanbod voor vaktherapeuten. [..] De doelgroep van de hbo-master en daarmee van de masteropleiding Vaktherapieën betreft vaktherapeuten met een afgeronde bacheloropleiding vaktherapie, met vele jaren ervaring, die op basis van ervaringskennis (aangevuld met klinische supervisie, registratie, workshops, masterclasses, congresbezoek enz.) de complexiteit van het therapeutische vak in de vingers hebben. De masteropleiding Vaktherapieën komt tegemoet aan de tegenwoordig steeds luider klinkende vraag van deze ervaren vaktherapeuten naar het ontwikkelen, evidence based maken, theoretisch onderbouwen en legitimeren van hun vak. In deze Nederlandse situatie hoeft daarom in deze masteropleiding voor vaktherapeuten niet het accent te liggen op het trainen van therapeutische vaardigheden (door de bacheloropleiding en door praktijkervaring immers ruimschoots aanwezig). De masteropleiding Vaktherapieën richt zich op overkoepelende beroepsinnoverende competenties op het domein van de vaktherapie en ondersteunt vaktherapeuten op deze wijze bij het innoveren van hun mediumspecifieke handelen. Dit gebeurt door beroepsinnoverende competenties te koppelen aan het eigen medium. Het praktijkgericht onderzoek dat daarbij wordt uitgevoerd betreft het vaktherapeutische handelen in het medium. Studenten bevestigen dat ze daardoor een betere therapeut worden. Praktijkonderzoek staat altijd in dienst van beroepsinnovatie en betreft het ontwikkelen, implementeren en evalueren van behandelingen. De keuze van de opleiding past bovendien in de Nederlandse situatie waarin de opleiding tot therapeut en de bevoegdheden in de gezondheidszorg (BIG-wet) gekoppeld zijn aan de bacheloropleiding. [.] De voorgedragen opleiding richt zich met name op de professionalisering en verwetenschappelijking van het beroep door de professional zelf. [.] Anders dan universitaire opleidingen is deze masteropleiding bedoeld voor beroepsbeoefenaren met veel ervaring die door vakinhoudelijke en onderzoeksmatige kennis op maat hun beroep op de eigen werkplek en daarbuiten kunnen ontwikkelen. Practioners worden opgeleid tot scientific practitioner en ontwikkelen voor hun eigen werkplek systematisch indicaties, producten, richtlijnen, rationales enz. Zoals eerder opgemerkt staat de training in therapeutische vaardigheden daarbij niet centraal. Beschrijving van de opleiding op hoofdlijnen Het curriculum beslaat twee jaar en kent in beginsel de volgende opbouw en volgtijdelijkheid van modules en projecten: Jaar 1 1. Module indicatiestelling 2. Module ontwikkelen en vergelijken van producten pagina 9

10 3. Module evaluatie onderzoeksresultaten en richtlijnontwikkeling 4. Module theorieontwikkeling 5. Module professionalisering en verwetenschappelijking Elke module staat voor 8 ECTS Jaar 2 1. Project praktijkgericht kwalitatief onderzoek 2. Project praktijkgericht kwantitatief onderzoek Elk project staat voor 20 ECTS Nieuwe opleiding voor Nederland De masteropleiding Vaktherapieën is een nieuwe opleiding voor Nederland. Naar zeggen van de instelling hebben de masteropleidingen die op het gebied van vaktherapieën op dit moment (elders) in Nederland bestaan een ander karakter. Zo is de master Danstherapie van Codarts, Hogeschool voor de Kunsten te Rotterdam, een opleiding met een zeer diverse instroom (dansers, psychologen, fysiotherapeuten, pedagogen enz.) zonder dat een bachelor danstherapie verplicht is. De master Psychomotorische Therapie van de Hogeschool Windesheim is daarentegen weer eenzijdig gericht op een instroom van junior psychomotorisch therapeuten met geen of weinig praktijkervaring. Mede daardoor ligt bij deze opleidingen, anders dan de masteropleiding Vaktherapieën, het accent verhoudingsgewijs meer op het verwerven van therapeutische vaardigheden en minder op beroepsontwikkeling. Nieuwe opleiding voor de instelling De masteropleiding Vaktherapieën is een nieuwe opleiding voor de instelling, met dien verstande dat de opleiding al vanaf 2004 (met een instroom om het jaar ) door de instelling wordt aangeboden. Studieomvang De studielast bedraagt in totaal 80 ECTS, verspreid over twee studiejaren. Het eerste jaar omvat vijf modules van elk 8 ECTS, het tweede jaar twee praktijkgerichte onderzoeksprojecten - één kwalitatief en één kwantitatief onderzoek - van elk 20 ECTS. pagina 10

11 4 Beoordeling per onderwerp In dit hoofdstuk toetst het panel de aanvraag aan de hand van de zes onderwerpen en negentien facetten uit het toetsingskader. Per facet is telkens de letterlijke omschrijving ervan uit het toetsingskader overgenomen. Daarna volgen eveneens per facet een summiere samenvatting van de informatie verstrekt door de instelling, en de overwegingen en het oordeel van het panel. Tot slot geeft het panel per onderwerp een samenvattend oordeel. 4.1 Doelstellingen opleiding Voor een beschrijving van het programma en de algemene doelstellingen (achtergronden) van de opleiding wordt verwezen naar het voorgaande hoofdstuk 3. De doelstellingen, in de betekenis van te behalen eindkwalificaties, komen in de volgende drie paragrafen ter sprake Domeinspecifieke eisen (facet 1.1) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Bevindingen Van een aansluiten aan eisen die door buitenlandse vakgenoten en beroepspraktijk gesteld worden kan in deze geen sprake zijn, aldus de instelling. De hbo-master voor de opleiding Vaktherapieën zoals deze in Nederland bestaat is wat dat betreft moeilijk te vergelijken met masteropleidingen in het buitenland. In België worden de masteropleidingen met een professionele gerichtheid geacademiseerd, er bestaat daar geen hbo-master in de Nederlandse betekenis van dat woord. In Duitsland is de uitwerking die aan masteropleidingen in dit domein wordt gegeven weer een andere: hier is sprake van zgn. Aufbaustudien, waarbij de vaktherapeutische masteropleiding volgt op een bachelor kunstopleiding, een bachelor psychologie of een bachelor pedagogiek. Het betreft in dit geval dus verschillende soorten niet-vaktherapeutische bacheloropleidingen. De vaktherapeutische masteropleidingen die daarop volgen zijn in vaktherapeutische zin eigenlijk initiële masteropleidingen. Wat betekent dat studenten met de echte studie vaktherapie eerst in de masteropleiding een begin maken, aldus de instelling. Het ligt voor de hand dat in die masteropleidingen de nadruk sterk ligt op het trainen van vaktherapeutische interventies in het specifieke medium, stages, klinische supervisie en vaktherapeutische zelfervaring in het medium. In Nederland bestaan daarentegen 4-jarige fulltime bacheloropleidingen voor creatieve therapie. In een bij dat opleidingsaanbod aansluitende masteropleiding komt het er dan niet zozeer op aan een voortzetting te bieden van het leerproces uit de bachelor, maar om een programma aan te bieden waarbij tegemoet wordt gekomen aan de behoefte van (ervaren) vaktherapeutische professionals aan het onderzoeken, conceptualiseren en innoveren van de eigen beroepspraktijk. De hbo-master Vaktherapieën bedoelt in die behoefte te voorzien, zo stelt de hogeschool, die eraan toevoegt dat er internationaal wel een duidelijke behoefte te bespeuren valt aan een new generation universities, waar het gaat om het ontwikkelen van de professionaliteit door het doen van praktijkonderzoek: één van de pijlers die de voorgedragen masteropleiding Vaktherapieën nu juist te bieden heeft, zo benadrukt de instelling pagina 11

12 Is een internationale (Europese) benchmarking van de voorgedragen opleiding met bestaande buitenlandse opleidingen - met dit al - dus vrij lastig, geheel onmogelijk is ze nu ook weer niet, zo laat de hogeschool weten. Een vergelijking met buitenlandse opleidingen waar studenten een bachelor én een master vaktherapie kunnen volgen kan in dit verband zeker zinvol zijn. Een opleiding die zich daarvoor leent is het 5 jarige traject van bachelor én master Muziektherapie dat de universiteit van Aalborg te bieden heeft. Uit een vergelijkend onderzoek dat de instelling zelf heeft gedaan naar de opleiding in Aalborg en de voorgedragen master Vaktherapieën blijkt dat de twee opleidingen - programmatisch en qua domeinspecifieke doelstellingen - veel met elkaar gemeen hebben, wat erop lijkt te duiden dat inderdaad sprake is van een aansluiten aan een behoefte in de internationale beroepspraktijk. Overwegingen Het panel stelt vast dat de opleiding, zeker internationaal gezien, eerder als leidend dan als volgend valt aan te merken. Van aansluiten bij door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gestelde eisen kan dan ook in de eigenlijke zin van dat woord geen sprake zijn. De instelling gaat met de door haar gekozen uitgangspunten van verwetenschappelijking en professionalisering van de vaktherapeutische beroepspraktijk - en de daarop afgestemde eindkwalificaties van de opleiding - in feite vóór in de ontwikkeling van het domein van de vaktherapieën. Organisaties van vakgenoten in het vaktherapeutisch domein (met name de Federatie Vaktherapeutische Beroepen (FVB) en het Register van Vaktherapeutische Beroepen) hebben de door de instelling uitgezette lijn opgepikt door resp. het profiel van de vaktherapeutische beroepen af te stemmen op de eindkwalificaties van de voorgedragen opleiding (dec. 2008) en door goedkeuring te hechten aan de beroepscompetenties, zoals die met de opleiding worden beoogd te bereiken (febr. 2009). Naast de professionalisering en verwetenschappelijking van de vaktherapeutische beroepspraktijk van individuele therapeuten, bedoelt de opleiding - gevoed vanuit de KenVaK-kenniskring - ook bij te dragen tot de verdere ontwikkeling van de body of knowledge van het vaktherapeutisch domein. Van een opleiding met deze twee hoofddoelen kan worden gesteld dat er sprake is van voldoende domeinspecificiteit, zoals van een nieuwe opleiding - binnen het kader van het onderhavige facet van het Toetsingskader - wordt verlangd. Het panel vraagt zich af of het geen aanbeveling zou verdienen om in de opleiding een meer mediumspecifieke module op te nemen. De deelnemers uit de verschillende disciplines kunnen hierdoor, gezien het tijdsbestek datr tussen bachelor en master ligt, tijdens het curriculum kennis nemen van state of the art inzichten en ontwikkelingen op het eigen mediumspecifieke vakgebied. Het panel suggereert de instelling dit punt in overweging te nemen. Het panel juicht het in ieder geval toe dat de instelling er blijk van geeft oog te hebben voor het belang van mediumspecifieke kennisoverdracht. In de aanvulling op het informatiedossier merkt de instelling immers op dat Studenten die deelnemen aan de masteropleiding Vaktherapieën ook behoefte [hebben] aan doelgroepgerichte en mediumspecifieke kennis. De opdrachten van de master zijn zo opgesteld dat studenten systematisch en consequent op zoek gaan naar specialistische kennis, (o.a.) door het raadplegen van specifieke literatuur en websites en van vooraanstaande vaktherapeuten met kennis op het gebied van het desbetreffende medium en de doelgroep. 4 4 Aanvulling op het Informatiedossier van 30 mei 2008 (d.d. 16 februari 2009), p. 1/2 pagina 12

13 Het panel vindt dat het curriculum te allen tijde minimaal dit gegarandeerde minimum aan mediumspecificiteit dient te bevatten. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 1.1 domeinspecifieke eisen als voldoende Niveau master (facet 1.2) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een master. Bevindingen Als beoogde eindkwalificaties van de opleiding somt de instelling de volgende competenties op, die naar haar zeggen corresponderen met nationaal en internationaal geaccepteerde eindkwalificaties voor vaktherapeuten op masterniveau, t.w.: De afgestudeerde is in staat binnen zijn eigen beroepspraktijk: topics voor onderzoek te formuleren; de toegevoegde waarde van vaktherapieën te formuleren; evidence based indicaties en richtlijnen op te stellen; observatieschalen en diagnostische instrumenten te ontwikkelen; behandelproducten (werkwijzen, methoden en technieken) te ontwikkelen; resultaten van kwantitatief en kwalitatief onderzoek te evalueren; effecten van vaktherapieën theoretisch te onderbouwen; procesgericht en effectgericht kwantitatief en kwalitatief praktijkonderzoek uit te voeren. De geformuleerde eindkwalificaties zijn, naar zeggen van de instelling: door het beroepenveld herkend, in belangrijke mate toekomstgericht en toekomstvast, spelen in op internationale ontwikkelingen en specificeren het masterniveau. De eindkwalificaties van het curriculum zijn, naar zeggen van de instelling, geformuleerd in overeenstemming met de Dublin descriptoren en sluiten aan bij het Toetsingskader. De eindkwalificaties van het curriculum zijn op masterniveau getoetst door de leden van de werkveldcommissie en door de examencommissie van de opleiding, aldus de instelling. Aan de Dublin descriptoren wordt volgens de instelling, meer in het bijzonder, als volgt tegemoet gekomen: Kennis en inzicht: De studenten maken - met behulp van praktijkgerichte onderzoekstechnieken - bij hun reflectie op de eigen jarenlange praktijkervaringen gebruik van meervoudige kennismodellen en onderzoeksresultaten waardoor zij op verdiepende wijze in staat zijn de praktijk te beschrijven, te verklaren en te ontwikkelen. Toepassen van kennis en inzicht: Studenten nemen complexe problemen uit hun dagelijkse praktijk waarvoor zij nog geen standaardoplossing hebben als input voor de modulen. Door kennismodellen en onderzoeksresultaten tegen elkaar af te wegen en met elkaar te integreren ontwikkelen zij praktisch toepasbare indicatiestellingen en behandelproducten (methoden, werkwijzen en technieken). Oordeelsvorming: Studenten ontwikkelen diagnostische modellen en rationales voor het handelen op grond van beperkte of niet eenduidige informatie over hun cliënten en beoordelen op basis van samenhangen in deze zelf ontwikkelde modellen welke richting de behandeling moet uitgaan. pagina 13

14 Communicatie: Elke module wordt afgesloten met een interne presentatie tegenover vakgenoten. Elke module wordt afgesloten met een schriftelijk werkstuk dat eventueel publicabel kan worden gemaakt. De studenten geven presentaties in de instelling waar zij werken en ook doen zij dit tijdens studiedagen voor vakgenoten en niet-vakgenoten. Leervaardigheden: De hele opleiding is gebaseerd op principes van leren leren. De opleiding geeft aan dat in een nog te ondernemen actie, het masterniveau van de eindkwalificaties van het curriculum door onafhankelijke beoordelaars regelmatig getoetst moet worden. Overwegingen Het panel vindt dat de instelling erin is geslaagd de beoogde eindkwalificaties helder te beschrijven in termen van beoogde beroepscompetenties en deze op inzichtelijke wijze te relateren aan de zgn. Dublin-descriptoren. De met het voorgedragen curriculum op te leiden professionals laten zich daardoor naar het oordeel van het panel aanmerken als masters, die voldoen aan de nationaal en internationaal daarvoor geldende standaarden. Het curriculum veronderstelt tenminste bachelorniveau als instroomvereiste en bouwt van daaruit verder aan verdieping en verbreding van competenties die typerend zijn voor wat een master wordt geacht te kunnen. Zowel docenten als studenten, alsook het afnemend werkveld, geven aan dat afgestudeerden van de masteropleiding meer kennis en inzicht hebben verworven dan beroepsbeoefenaren met alleen een bacheloropleiding of dan een afgestudeerde bachelor met een rijke praktijkervaring. De studenten van de masteropleiding zijn in staat producten te ontwikkelen waar de beroepspraktijk behoefte aan heeft. Zij ontwikkelen hun vak en kunnen in hun beroepspraktijk het eigen vak sterker neerzetten. De afgestudeerden vervullen veelal een voortrekkersrol in hun werkpraktijk en worden gezien als een serieuze gesprekspartner in multidisciplinaire teams. Met het oog op internationale herkenbaarheid van de opleiding komt het aan het panel raadzaam voor dat de instelling op korte termijn voor een andere, eventueel Engelse, benaming van de opleiding kiest (bijv. Master in Arts Therapy) en ernaar streeft deze benaming Europees ook ingang te doen vinden. In dit verband merkt het panel nog op dat het eveneens aanbeveling verdient om de bestaande titulatuur meer te doen aansluiten bij de titulatuur die europees/internationaal gebruikelijk is. De huidige keuze voor MA muziektherapeut etc. levert geen eenduidigheid op. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 1.2 master als voldoende Oriëntatie hbo (facet 1.3) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de volgende beschrijvingen van een master in hbo: De beoogde eindkwalificaties zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepencompetenties. Een hbo-master heeft de kwalificaties voor het niveau van een zelfstandig en/of leidinggevend beroepsbeoefenaar in een beroep of spectrum van beroepen, dan wel het niveau van het functioneren in een multidisciplinaire omgeving waarvoor een hboopleiding vereist is of dienstig is. pagina 14

15 Bevindingen Naar zeggen van de instelling zijn nationale en internationale beroepsprofielen van beroepsverenigingen omgezet naar eindkwalificaties van de opleiding. De lector van de kenniskring KenVaK heeft een centrale rol gespeeld in de ontwikkeling van het nieuwe profiel voor de vaktherapeutische beroepen, conform de idee om de masteropleiding geïntegreerd met de ontwikkeling van de kenniskring invulling en uitwerking te geven. Centrale doelstelling van de kenniskring is namelijk om door middel van praktijkonderzoek het beroep vaktherapie te legitimeren, competenties van hbo-docenten te ontwikkelen en onderwijspakketten te ontwerpen voor de bachelor- en de masteropleiding vaktherapie die het mogelijk maken de onderzoekscompetenties van personen (studenten, docenten en vaktherapeuten) buiten de kenniskring te ontwikkelen. Bij de ontwikkeling van de master is gebruik gemaakt van de resultaten van een marktonderzoek dat in 2002 heeft plaatsgevonden. Na de ervaringen met een eerste cohort in de jaren 2004 en 2005 is in 2007, samen met de Hogeschool Utrecht (partner in de kenniskring) een traject ingezet waarbij samenwerking met meerdere hogescholen wordt nagestreefd. Dit traject is onder meer afgestemd op de wensen van de CONO-kamer Vaktherapie om te komen tot een nascholingsaanbod voor vaktherapeuten. Uit (na de start van de opleiding) gehouden marktonderzoeken, evaluaties van studenten en loopbaanontwikkeling van alumni blijkt, volgens de instelling, dat de opleiding voorziet in een sterke behoefte uit het werkveld. De eindkwalificaties zijn ontwikkeld op basis van onderzoek in de beroepspraktijk en zijn getoetst door de werkveldcommissie die onder meer bestaat uit personen met een goede kijk op ontwikkelingen in de beroepsvereniging. De eindkwalificaties zijn met name afgestemd op onderzoek in de beroepspraktijk. De eindkwalificaties sluiten aan bij de eisen die door Nederlandse vakgenoten zijn gesteld in het Profiel van de vaktherapeutische beroepen. 5 Uit een door de instelling verstrekte aanvulling op het informatiedossier (d.d. 16 februari 2009) blijkt dat de beroepsrelevantie en beroepscompetenties van de voorgedragen opleiding door de Federatie Vaktherapeutische Beroepen en het Register van Vaktherapeutische Beroepen recentelijk positief zijn beoordeeld. 6 Overwegingen De instelling heeft met de hier en de onder facet 1.1. beschreven tekstpassages en de daarop, bij gelegenheid van het locatiebezoek, gegeven nadere toelichtingen op goede wijze aannemelijk gemaakt dat de beoogde eindkwalificaties in samenspraak met het beroepenveld zijn opgesteld. Ook heeft het panel daaruit - en uit de beschrijving van het programma - kunnen opmaken dat een master bij afstuderen over de kwalificaties beschikt om op het niveau van zelfstandig beroepsbeoefenaar als scientific practitioner werkzaam te kunnen zijn. De voorgedragen opleiding reikt daarbij met praktijkgerichte modules en projecten, die kenmerkend zijn voor het hoger beroepsonderwijs, de middelen aan om tot dat niveau te kunnen groeien. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 1.3 oriëntatie als voldoende. 5 Rapport van de Federatie Vaktherapeutische Beroepen (FVB), december Aanvulling op het informatiedossier van 30 mei 2008, p. 4 pagina 15

16 4.1.4 Samenvattend oordeel onderwerp 1 Doelstellingen opleiding De facetten domeinspecifieke eisen, master en oriëntatie hbo heeft het panel als voldoende beoordeeld. Daarmee krijgt het onderwerp Doelstellingen opleiding als geheel een positieve beoordeling 4.2 Programma Eisen hbo (facet 2.1) Het beoogde programma sluit aan bij de volgende criteria voor het programma van een hboopleiding Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en of (toegepast) onderzoek. Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied/de discipline. Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk. Bevindingen Ten bewijze van het feit dat het voorgedragen programma aansluit bij de eisen die het Toetsingkader aan een hbo-opleiding stelt, voert de instelling in het informatiedossier onder meer de volgende relevante gegevens en argumenten aan: In het curriculum wordt gewerkt met Internationale basisliteratuur en verstrekt de opleiding een overzicht van internationale tijdschriften en databanken. In de opdrachten van de modulen en projecten is verder het zoeken naar internationale bronnen standaard opgenomen. De studenten maken gebruik van eigen cliëntdossiers, eigen behandelproducten en behandelproducten van anderen. De studenten leggen verbeterde en ontwikkelde producten voor aan vertegenwoordigers uit de beroepspraktijk, maken in samenwerking met vertegenwoordigers uit de beroepspraktijk een overzicht van belangrijke kwesties en doen praktijkonderzoek in samenwerking met respondenten uit de beroepspraktijk. De studenten hebben in meerdere modules en projecten de opdracht resultaten van onderzoek te zoeken en te evalueren. De studenten maken in meerdere modulen gebruik van praktijkonderzoek. De studenten voeren in projectvorm zowel een kwalitatief als een kwantitatief praktijkonderzoek uit. De studenten leveren in afstemming met de beroepsvereniging een bijdrage aan de landelijke productontwikkeling alsook de landelijke richtlijnontwikkeling. De studenten werken mee aan het maken van een ontwikkelingsplan voor de beroepsontwikkeling en de effectevaluaties. Tot slot dragen de studenten bij tot de ontwikkeling van Evidence Based Practice en Practice Based Evidence. De studenten worden competent in het ontwikkelen en toetsen van diagnostische modellen, indicaties, behandelproducten, rationales voor het handelen en de uitkomst van het handelen. Overwegingen Het panel is van mening dat het voorgedragen programma in bevredigende mate aansluit bij elk van de (drie) criteria die het Toetsingskader stelt aan een hbo-programma. pagina 16

17 Conclusie Het panel beoordeelt het facet 2.1 eisen hbo als voldoende Relatie tussen doelstelling en programma (facet 2.2) Het beoogde programma, het didactisch concept, de werkvormen en de wijze van toetsing weerspiegelen de te bereiken eindkwalificaties van de opleiding. De te bereiken eindkwalificaties zijn aantoonbaar vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het beoogde programma. Bevindingen Uit het samenstel van gegevens dat het Informatiedossier, het Bijlagendossier (met name bijlage 4) en het later nog toegezonden Curriculum Masteropleiding Vaktherapieën (van 1 oktober 2008) ter zake bevatten, heeft het panel de volgende relevante informatie met betrekking tot het onderhavige facet gevonden: Bij het ontwerpen van het didactisch model, de werkvormen, de opdrachten en het toetshuis is systematisch gebruik gemaakt van competentiegerichte en opdrachtgerichte didactische inzichten, ontleend aan de recente didactische literatuur. Er heeft een directe vertaling plaatsgevonden van de eindkwalificaties naar de leerdoelen van modulen en projecten. Het curriculum is ontwikkeld op basis van deze uitgangspunten van competentiegericht leren en persoonlijke activiteitenplannen (PAP s). De eindproducten van de curriculumonderdelen illustreren dat de student de beoogde competenties bereikt heeft. Elk curriculumonderdeel kent leerdoelen die corresponderen met de eindkwalificaties (competentiematrix) en de eindproducten van de curriculumonderdelen zijn voorgelegd aan de werkveldcommissie die daar positief over heeft geoordeeld. Het curriculum is ontwikkeld op basis van de uitgangspunten van onder meer probleemgeoriënteerd en praktijkgestuurd leren, projectmatig werken, open leren en action learning. Door de activiteiten, die systematisch in het curriculum zijn ingebouwd verwerft de student gaandeweg de competenties die corresponderen met de eindkwalificaties. In het eerste studiejaar neemt de student zijn eigen werkmodellen mee, reflecteert hierop, toetst de werkmodellen aan inzichten van collega s en theoretische inzichten uit de literatuur. De student stelt de werkmodellen bij en brengt deze ten uitvoer in de praktijk en start opnieuw met reflecteren. In het tweede studiejaar zetten studenten twee grote praktijkgerichte onderzoeksprojecten op. Het ene project is een kwalitatief onderzoek, het andere een kwantitatief onderzoek. Studenten stellen voor de gehele opleiding een persoonlijk ontwikkelplan (POP) op en per curriculumonderdeel een persoonlijk activiteitenplan (PAP). In de masteropleiding evalueren de studenten over welke competenties (en bijbehorende producten) zij al beschikken en welke zij willen verwerven om het handelen in de eigen beroepspraktijk verder te professionaliseren en te verwetenschappelijken. Projectonderwijs en open leren zijn de voertuigen waarmee de studenten hun competenties verwerven. Ten grondslag aan het proces van toetsing ligt het opstellen van een plan (in de vorm van PAP s), het doorlopen van de leercyclus (ontwerpen, uitvoeren, reflecteren, toetsen aan de theorie, ontwerpen, uitvoeren enz.) die uitmondt in de demonstratie van de competenties in de eigen praktijk, met tot slot de toetsing en beoordeling op basis van de portfolio die de bewijsstukken bevat dat de competenties verworven zijn. Formatief toetsen vindt plaats in de vorm van conceptbeoordelingen aan de hand van de toetscriteria door de docent(en) en door de presentaties die studenten houden aan het einde van module of project waarbij zij pagina 17

18 voor de eindbeoordeling feedback krijgen van hun medestudenten. Summatieve toetsing gebeurt door de docent(en) van het betreffende curriculumonderdeel aan de hand van het door de student gemaakte product, dat een neerslag vormt van zijn verworven competenties. Voor het beoordelen van de competentieontwikkeling wordt gebruik gemaakt van de portfolio. De student stelt een portfolio samen met concrete producten die verworven competenties daadwerkelijk zichtbaar maken en kunnen aantonen. Overwegingen De instelling heeft het panel overtuigd dat het beoogde programma, het didactisch concept, de werkvormen en de wijze van toetsing de te bereiken eindkwalificaties van de opleiding weerspiegelen. Het didactisch concept van projectmatig werken, aanbod- en vraaggericht leren, duaal leren en action learning komt op evenwichtige wijze in het curriculum aan bod. De gekozen werken toetsvormen sluiten daar goed bij aan. Afgaande op de module- en projectenbeschrijvingen zijn de te bereiken eindkwalificaties van de opleiding aantoonbaar en adequaat vertaald in leerdoelen. Het panel wenst wel een kanttekening te plaatsen bij de onderzoeksprojecten, in het bijzonder bij het praktijkgerichte kwantitatief onderzoek, zoals die in het tweede studiejaar zijn voorzien. Wat bij het kwantitatief onderzoek in het oog springt, zijn de lage scores die voor dat onderdeel door vrijwel alle studenten worden behaald. Dit deel wordt door studenten als lastig ervaren. Het kwantitatief onderzoek is onontbeerlijk in de practitioner master. Het gaat hier om een essentieel onderdeel van de studie omdat van een opgeleide evidence based (scientific) practitioner mag worden verwacht dat hij/zij tot statistisch verantwoorde uitspraken in staat is over aan die praktijk ontleend cijfermateriaal (practice based evidence). De scores zouden voor dit project over de hele linie op een beduidend hoger niveau dienen te liggen. Om die redenen adviseert het panel de instelling extra ondersteuning en training te geven bij dit studieonderdeel. Verder vindt het panel dat de resultaten van de beide onderzoeksprojecten op de een of andere manier publicabel gemaakt moeten worden. Het hoeft daarbij niet te gaan om een volwaardige (wetenschappelijke) publicatie in een vaktijdschrift, maar wel om een - in goed Nederlands gestelde - samenvatting van probleemstelling, onderzoeksmethode en onderzoeksresultaten in (bijv. de actualiteitenrubriek van) een daarvoor geëigend tijdschrift of website die door vakgenoten kan worden geraadpleegd. Het panel vraagt zich af of het leren wetenschappelijk schrijven voldoende is ingebouwd in de opleiding. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 2.2 relatie tussen doelstelling en programma als voldoende Samenhang programma (facet 2.3) Het beoogde programma is inhoudelijk samenhangend. Bevindingen De samenhang van het programma onderbouwt de instelling in hoofdzaak vanuit het model van de indicatiestelling van waaruit het curriculum is opgezet: De samenhang binnen het curriculum is gegarandeerd omdat alle curriculumonderdelen afgeleid zijn uit het overkoepelende systeem van indicatiestelling en uit de te verwerven eindkwalificaties. Het model voor indicatiestelling beschrijft het algemeen aanvaarde klinische redeneerproces bij therapie en is in het werkveld en het onderwijs in Nederland (en pagina 18

19 internationaal) breed geaccepteerd en verankerd. Dit model is vanaf 1990 op verzoek van de toenmalige Vereniging voor Creatieve Therapie door de huidige hoofdopleider van de Masteropleiding Vaktherapieën ten behoeve van een studiedag ontwikkeld, en daarna onder leiding van dezelfde persoon met een internationale commissie getoetst aan internationale maatstaven. Het indicatiemodel kreeg wereldwijd bekendheid doordat het werd gepubliceerd in internationale boeken en tijdschriften (Nederland, Duitsland, Spanje, VS, Japan). In Nederland wordt het in alle opleidingen en in het werkveld voor alle media gehanteerd. Het indicatiemodel is sterk verwant aan het model voor productontwikkeling dat door het Trimbos-instituut wordt gebruikt voor het beschrijven van behandelproducten en het zogenaamde PICO-model dat internationaal binnen de evidence based practice gangbaar is. Het indicatiemodel garandeert de samenhang omdat de studenten tijdens de opleiding in verschillende curriculumonderdelen bezig zijn met een onderdeel uit dit model. Het zorgt ervoor dat de modules in elkaar vloeien. Studenten geven aan dat zij dit ook zo ervaren. [ ] Het is in principe mogelijk de modules van het eerste jaar in volgorde te variëren. Waar de student ook insteekt, het indicatiemodel zorgt ervoor dat de onderdelen uiteindelijk samenvallen. In de praktijk echter is sprake van een bepaalde volgtijdelijkheid. Studenten doorlopen het indicatiemodel in een bepaalde volgorde. Deelname aan het tweede studiejaar is pas mogelijk als het indicatiemodel in het eerste studiejaar doorlopen is. De modulen van het eerste en de projecten van het tweede studiejaar vertonen eveneens een duidelijke samenhang. Studenten kunnen hun eigen methode door de hele opleiding heen onderbouwen, onderzoeken, innoveren en ontwerpen. Alle onderdelen sluiten daarbij naadloos op elkaar aan en studenten onderkennen dit. Verder voert de instelling nog als samenhang bevorderende elementen de volgende factoren op: Bij elk curriculumonderdeel is de leervraag van de student op basis van de eigen praktijk het uitgangspunt. De leerdoelen van elke module en elk project corresponderen met de eindkwalificaties. De leerinhouden binnen elke module en elk project zijn systematisch opgebouwd en hangen samen met de opdrachten. De student wordt vanaf het begin gestimuleerd te werken met een rode draad, die in de vorm het POP en de PAP s door het programma loopt. Overwegingen Het panel heeft er - bij gelegenheid van het locatiebezoek - kennis van genomen dat het uitgangspunt dat de studieroute voor het eerste studiejaar vrij was (d.w.z. dat de student de gelegenheid werd geboden op elk willekeurig moment/module in het programma in te steken) is verlaten. Studenten mochten in het verleden van de (voorkeurs)volgorde van de modules 1 t/m 5 afwijken, de opleiding zorgde dan voor maatwerkoplossingen voor de aansluiting op andere studieonderdelen. De opleiding heeft ervoor gekozen om de voorkeursvolgorde tot standaardvolgorde in te stellen, waarvan in beginsel niet kan worden afgeweken. Vanuit het oogpunt van samenhang van het programma vindt het panel deze verandering een gelukkige keuze. Het model van indicatiestelling, van waaruit het programma is opgezet, veronderstelt immers een volgtijdelijkheid van modules en projecten, die bij een vrije insteek in feite verloren gaat. Naast de modulaire lijn kent het programma ook nog de rode draad van het eigen medium en het eigen onderwerp die een student in het curriculum meeneemt en waarop hij zijn pagina 19