HET VLAAMS AGROVOEDINGSCOMPLEX

Transcriptie

1 FOCUS 213 HET VLAAMS AGROVOEDINGSCOMPLEX STAND VAN ZAKEN Vlaamse overheid Departement Landbouw en Visserij Nog steeds moeilijke tijden voor het ABC ABC in een notendop 1. Aantal bedrijven 2. Omzet 3. Toegevoegde Waarde 4. Tewerkstelling 5. Arbeidsproductiviteit 6. Kredietverlening 7. Winstgevendheid 8. Investeringen 9. Aan- en verkopen Geraadpleegde bronnen NOG STEEDS MOEILIJKE TIJDEN VOOR HET ABC In 21 was de situatie in de agrovoedingsketen nog steeds ongunstig, maar in 211 lijkt er verbetering in zicht volgens de recentste cijfers van de FOD Economie. Het aantal land- en tuinbouwbedrijven en voedingsbedrijven bleef weliswaar afnemen. In 211 waren er bedrijven in het agrobusinesscomplex (ABC), waarvan 26.7 land- en tuinbouwbedrijven. Ze realiseerden een omzet van 52 miljard euro. Dat is een stijging van bijna 1% (inclusief 3,5% inflatie) ten opzichte van % daarvan is voor rekening van de voedingsindustrie. De land- en tuinbouw is goed voor ongeveer 1% van de totale ABC-omzet. De daling in bedrijven betekent ook een verlies aan banen en aan toegevoegde waarde: er waren mensen tewerkgesteld in de Vlaamse agrovoedingsketen, 7% minder dan in % werkt in de voedingsindustrie en 39% zijn landbouwers. De toegevoegde waarde van het ABC daalde in 21 met,7%. De arbeidsproductiviteit vertoonde een status quo in 21 maar neemt gestaag toe over de periode Enkel de groothandel kan sinds 27 een toenemende arbeidsproductiviteit voorleggen. De financiële situatie van de ABC-bedrijven bleef ondermaats in 21: ze spraken verder hun kredieten aan bij de banken tot in het 3 de kwartaal van 211. De aanwendingsgraad lag op 75%. Ook de rendabiliteit van het agrovoedingscomplex was matig, met een rendabiliteit op het eigen vermogen van ongeveer 8%. De investeringen van land- en tuinbouwers bleven in 28 en 29 op een laag pitje, maar vanaf 21 namen de subsidiabele investeringskosten opnieuw toe en bedroegen 34 miljoen euro. Dat was vooral het geval in de landbouwsector. In de tuinbouw liepen de investeringen terug ten opzichte van 211. De voedingsindustrie en de groothandel kregen het in 21 hard te verduren, maar in 211 namen de investeringen opnieuw toe. Tot slot werd er in 21 voor 36,5 miljard euro aan- en verkocht door alle schakels van het ABC. Dat is bijna 1% meer dan in % daarvan gebeurt tussen de verschillende schakels van het ABC. Meer info vindt u op /studies Vermenigvuldiging en/of overname van gegevens zijn toegestaan mits de bron expliciet vermeld wordt: Samborski V. (213) Het Vlaams agrovoedingscomplex. Stand van zaken, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel. Depotnummer: D/212/3241/121. 1

2 ABC IN EEN NOTENDOP Landbouw staat niet op zichzelf. De primaire sector maakt samen met de agrarische toelevering, de voedingsindustrie (bestaande uit de primaire en secundaire verwerking) en de groothandel deel uit van een groter geheel, het agrobusinesscomplex of de agrovoedingssector (hierna ABC). Binnen het ABC vindt de volledige doorstroom van productie tot de groothandel plaats. De distributie naar de eindverbruiker valt buiten de monitoring van het ABC door de zwakke regionale binding van deze sectoren met het ABC. Heel wat omzet wordt hier gerealiseerd door bedrijven die hun hoofdzetel in het buitenland hebben en de kans bestaat dat de producten op de buitenlandse markt terechtkomen. De productieomgeving van de landbouwer wordt sterk gedreven door de toename van de globale concurrentie en steeds hogere eisen op vlak van voedselveiligheid, milieu, landschappelijke waarde, welzijn en ethiek. De landbouwer is meer dan vroeger ingebed in een netwerk van relaties door de industrialisatie van de landbouwsector. Hierdoor is de landbouw ook verbonden met de chemische, farmaceutische en metaalnijverheid. Figuur 1: Beschrijving van de schakels en relaties in het ABC agrarische toelevering (productie) zaden en plantgoed, stallenbouw, voeders, gewasbescherming, etc. agrarische tussenhandel belangenverenigingen kredietinstellingen landbouwsector tuinbouw akkerbouw veeteelt overheid verzamelende handel voedingsindustrie (eerste en tweede transformatie) onderzoek, advies & scholing groothandel productieketen retail catering consument Bron: Idea Consult en Agro Business Consultancy 2

3 1. AANTAL BEDRIJVEN De cijfers zijn gebaseerd op het aantal aangevers van de btw-aangifte. Voor de landbouw werd een beroep gedaan op de landbouwtelling van ADSEI. Het aantal bedrijven binnen het agrovoedingscomplex blijft afnemen van jaar op jaar. Tussen 21 en 211 is de afname zelfs nog sterker dan de jaren ervoor. In 211 waren er bedrijven in het ABC waarvan 26.7 land- en tuinbouwbedrijven, 5.53 voedingsbedrijven, 3.45 groothandelsbedrijven en bedrijven in de overige categorieën (machines, diensten, textiel, verdelgingsmiddelen). Vooral de jaarlijkse daling van het aantal landbouwers heeft weerslag op de onderliggende schakels. In de periode nam het aantal ABC bedrijven inclusief de landbouw af met -31%. In de land- en tuinbouw bedraagt die afname -36%. In de voedingsindustrie is dat -19%. Vlaanderen telde in 211 nog actieve bedrijven die binnen de definitie van het agrobusinesscomplex vallen. Dat is een aandeel van 66% in het Belgische ABC. Ondanks deze dalende trend blijft de totale omzet van het ABC toenemen, vooral door de voedingsindustrie. Figuur 2: Aantal bedrijven binnen het ABC, , Vlaanderen ABC totaal land- en tuinbouw voeding groothandel ABC, excl NACE 1 Bron: FOD Economie 3

4 2. OMZET IN HET ABC De omzetgegevens voor de agrovoedingsindustrie zijn afkomstig uit de verwerkte btw-aangiftes van de FOD Economie. Door het gebruik van nieuwe confidentialiteitsregels door Europa werd de cijferreeks aangepast met terugwerkende kracht tot en met 25. Extra controles op de cijfergegevens door de FOD hebben de kwaliteit van de gegevens nog verder verbeterd. De regels hebben ook tot gevolg dat niet voor alle gevraagde Nace-codes een omzet verkregen kon worden. Voor de omzet van de landbouw- en visserijsector werd de eindproductiewaarde gebruikt als equivalent (Raes W. et al. (212)). In 211 steeg de omzet van het ABC in Vlaanderen met bijna 1% ten opzichte van het jaar ervoor en bedroeg 51,9 miljard euro. In 21 was dat nog 47 miljard euro. Die groei is vooral te danken aan de voedingsindustrie, die een omzet haalde van 32,5 miljard euro 1 ofwel +12% ten opzichte van 21 en de overige non-foodsectoren zoals de textielindustrie en landbouwmachines (+15%). De hoge inflatiecijfers van 211 (3,5% voor bewerkte voedingsmiddelen, prijsdaling voor versproducten) wijzen op een daling van de koopkracht. In de omzetstijging zitten dus ook doorgerekende hogere kosten in de consumentenprijs. De voedingsindustrie heeft in 211 een aandeel van 63% in de totale omzet van het ABC, de groothandel 21%, de land- en tuinbouw 1% en de overige sectoren 6%. 49% van de omzet van de voedingsindustrie wordt gehaald uit export (FEVIA). Figuur 3: Evolutie van de omzet van het agrovoedingscomplex, Vlaanderen, miljard euro, ABC voeding groothandel land- en tuinbouw (eindproductiewaarde) Bron: FOD Economie 1 Schattingen van FEVIA wijzen op 35,8 miljard euro (Economische Ontwikkeling van de Voedingsindustrie ), zijnde een Vlaams aandeel van 82% in een nationale omzet van 43,7 miljard euro. 4

5 3. TOEGEVOEGDE WAARDE VAN HET ABC De (netto) toegevoegde waarde is het verschil tussen de omzet en de inputs (grondstoffen, diensten) en kan het best omschreven worden als de vergoeding voor de productiefactoren. De cijfers uit de Belfirst-databank zijn niet vergelijkbaar met de gegevens van FEVIA over de voedingsindustrie, waar de bruto toegevoegde waarde gebruikt wordt. In 21 vertoonde de netto toegevoegde waarde op basis van de Belfirst-gegevens een kleine daling met,7% in vergelijking met het jaar daarvoor en bedroeg 3,8 miljard euro. De toegevoegde waarde van de volledige agrobusiness wordt voor 21 geraamd op 6,4 miljard euro, waarvan ongeveer 6% gerealiseerd wordt door de voedingsindustrie, 12% door de land- en tuinbouw en 12% in de groothandel in voedingsproducten. De daling van de toegevoegde waarde is het gevolg van een de daling van het aantal bedrijven en van de tewerkstelling. Er wordt minder geproduceerd en dus minder toegevoegde waarde gecreëerd. Figuur 4: Evolutie van de toegevoegde waarde van het ABC, Vlaanderen, 2-21 (miljoen euro) ABC land- en tuinbouw voeding groothandel Bron: Departement Landbouw en Visserij op basis van Belfirst 5

6 4. TEWERKSTELLING IN HET ABC In 21 zijn naar schatting mensen tewerkgesteld in het ABC (inclusief de zelfstandigen). Dat is een daling met bijna 7% ten opzichte van 29. Terwijl de daling in het ABC zich doorzet, blijft het aandeel tewerkgestelden binnen de voedingsindustrie wel toenemen, van 42% naar een aandeel van 43%. De land- en tuinbouwsector telde in 21 in Vlaanderen arbeidskrachten (ADSEI, 211), waarvan ongeveer 9% zelfstandig is. Van de zelfstandige landbouwers oefent 68% zijn beroep uit in hoofdactiviteit. 16% van hen is deeltijds en 16% is nog actief na zijn pensionering (gegevens RSVZ). De voedingssector zorgt in de agrovoedingssector voor de meeste tewerkstelling. FEVIA spreekt in haar statistisch jaarrapport van arbeidsplaatsen in Vlaanderen (72% van het totale aantal arbeidsplaatsen in de Belgische voedingsindustrie) in arbeidskrachten zijn in de gespecialiseerde groothandel tewerkgesteld (RSZ-statistieken). Ten slotte zijn er nog 16.7 mensen tewerkgesteld in een aantal niet-voedingstakken die eveneens deel uitmaken van de agrovoedingsketen (bv. toeleveranciers, tabaksindustrie, machines en tractoren ). Figuur 5: Aandeel van het aantal tewerkgestelden per tak van de agrohandel, 21 overige schakels 12% distributie 6% primaire sector 39% voedings industrie 43% Bron: ADSEI, RSZ, RSVZ 6

7 5. ARBEIDSPRODUCTIVITEIT De arbeidsproductiviteit is een indicator die informatie verschaft rond de kwaliteit van de ingezette arbeid. De arbeidsproductiviteit wordt hier uitgedrukt in toegevoegde waarde (TW) per personeelslid op bedrijfsniveau. Een hogere arbeidsproductiviteit is het gevolg van bekwaamheid, specialisatie en mechanisering en staat voor een competitief bedrijf. Een lagere arbeidsproductiviteit verwijst meestal naar gebrek aan innovatie en een grotere diversiteit in kwalificaties binnen het personeelsbestand. Voor het ABC vertoont de indicator een licht stijgende tendens op langere termijn. De factor arbeid is in de keten uitermate belangrijk. Vooral de groothandel springt in het oog met een gemiddelde arbeidsproductiviteit, die 17.5 euro TW per werknemer bedroeg. In de voedingsindustrie ligt de arbeidsproductiviteit het laagst: ze daalde in 21 tot euro TW per werknemer. Die lage waarde kan het gevolg zijn van een moeilijker economisch klimaat voor de ondernemers in de sector, waardoor ze genoodzaakt zijn om investeringen in innovaties uit te stellen of te besparen op personeelskosten. Figuur 6: Gemiddelde arbeidsproductiviteit op bedrijfsniveau, Vlaanderen, 1 euro, ABC land- en tuinbouw voeding groothandel Bron: Belfirst 7

8 6. KREDIETVERLENING AAN DE AGROVOEDINGSKETEN Het toegestane kredietbedrag is het maximale bedrag dat de begunstigde op een kredietlijn kan opnemen, terwijl het opgenomen bedrag het deel van het krediet weergeeft dat aan de kredietaanvrager uitgekeerd is. De aanwendingsgraad is de mate waarmee de bedrijven terugvallen op hun kredietlijnen en wordt berekend door de gebruikte kredieten te delen door de toegestane kredieten. Een hoge aanwendingsgraad kan wijzen op toegenomen investeringen maar ook op een (tijdelijke) financiële nood. De aanwendingsgraad van het ABC vertoonde een opvallende knik eind 29. Vanaf het tweede kwartaal 21 steeg het kredietverbruik tot bijna 8% in het derde kwartaal van 211. Pas eind 211 is er een lichte terugval. Figuur 7: Evolutie van de aanwendingsgraad (in %), opgenomen en toegestane kredieten door Vlaamse ABCbedrijven bij Belgische banken, per kwartaal, miljoen euro, % 14. 9% % 8. 7% % 2. 5% aanwendingsgraad ABC aanwendingsgraad land- en tuinbouw opgenomen kredieten (miljoen euro) aanwendingsgraad voedingsindustrie toegestane kredieten (miljoen euro) Bron: Kredietencentrale Nationale Bank van België De opgenomen kredieten zijn in 21 en een groot deel van 211 blijven stijgen van 55% naar 65%. De landbouw kent een vrij hoge maar stabiele aanwendingsgraad (tussen 8 en 85%). De voedingsindustrie maakte dan weer minder gebruik van haar kredietlijnen en zakte eind 211 net onder de 7%. 8

9 7. WINSTGEVENDHEID De gemiddelde rentabiliteit van het eigen vermogen (REV) is het verhoudingscijfer tussen de winst of verlies na belasting ten opzichte van het eigen vermogen. In theorie is een REV tussen 1% en 2% een gezonde waarde. Een REV van 1% betekent dat de bedrijfsleider een rendement van 1 eurocent realiseert op elke geïnvesteerde euro. De gemiddelde rentabiliteit binnen het ABC in Vlaanderen beleefde haar laatste piek in de jaren 22-23, waarin een percentage van bijna 12% werd bereikt. Het REV is in 28 teruggelopen tot 6% maar steeg sindsdien opnieuw tot 8% in 21, wat wijst op een licht verbeterde winstgevendheid. Alle rentabiliteitscijfers convergeren in 21 naar +8%, wat beschouwd wordt als een matig rendement. Volgens de gegevens van Belfirst vertoont de land- en tuinbouwsector de beste resultaten, met in 21 een gemiddeld REV van +9%, maar met een dieptepunt van amper +4% in 29. Hierbij dient erop gewezen te worden dat het enkel om een kleine groep land- en tuinbouwbedrijven gaat die een jaarrekening neerleggen bij de NBB. Dit cijfer is geenszins vergelijkbaar met uitspraken over rentabiliteit gebaseerd op landbouwboekhoudingen. De gemiddelde rendabiliteit in de voedingsindustrie en van de groothandelsbedrijven blijft ook in 21 schommelen rond +7%. Figuur 8: Gemiddelde rentabiliteit van het eigen vermogen, (in %) ABC land- en tuinbouw voeding groothandel Bron: Departement Landbouw en Visserij op basis van Belfirst 9

10 8. INVESTERINGEN IN HET ABC 8.1. Land- en tuinbouw De mate waarin geïnvesteerd wordt, geeft eveneens een indicatie of de sector het financieel moeilijk heeft of niet. Omdat de cijfers van de FOD Economie geen informatie geven over de landen tuinbouwsector, hebben we gebruik gemaakt van de cijfers uit het VLIF-jaarverslag. Om een idee te hebben, werden de subsidiabele investeringskosten onder de loep genomen. Die weerspiegelen veel beter de evolutie van de investeringen in de sector. Dat is nog niet alles, want ongeveer 2% van de investeringskosten wordt door het VLIF verworpen, en hoewel de meeste land- en tuinbouwers bij de overheid aankloppen, valt een deel van de investerende landbouwers onder de radar. Ook hier wordt gedacht dat het om 2% van alle investerende Vlaamse land- en tuinbouwers gaat. De totale investeringskosten van alle landbouwers zouden in 211 dus rond de 52 miljoen euro liggen. De ingediende subsidiabele kosten van de landbouwer nemen sinds 29 opnieuw toe. Die toename is vooral merkbaar in de landbouw, waar voor bijna 1 miljoen euro meer werd geïnvesteerd tussen 29 en 211. In de tuinbouwsector vielen de ingediende investeringskosten terug in 211 (figuur 9). Figuur 9: Evolutie van de subsidiabele investeringskost, opgesplitst naar de sectoren land- en tuinbouw, subsidiabele investeringskost totaal subsidiabele investeringskost landbouw subsidiabele investeringskost tuinbouw Bron: Agentschap voor Landbouw en Visserij, afd. SI 8.2. Overige schakels van het ABC De gemaakte investeringen in de overige ABC-schakels werden bepaald aan de hand van de informatie uit de btw-aangiften bij de FOD Economie. In 21 daalden de investeringen in de voedingsindustrie verder tot 77 miljoen euro. In 211 werd opnieuw meer geïnvesteerd tot 87 miljoen euro. In de groothandel is dezelfde trend merkbaar: in 21 nog een daling tot 146 miljoen euro, daarna een toename tot 172 miljoen euro (Belfirst). 1

11 8.3. Investeringssteun aan agrovoedingsbedrijven Het VLIF verleent steun aan agrovoedingsbedrijven sinds 25. Dat gebeurt door middel van oproepen, waarbij de bedrijven die in aanmerking komen, hun projecten kunnen indienen. De oproepen gebeuren niet jaarlijks en hangen af van de beschikbaarheid van budgettaire middelen. De financiële steun richt zich vooral naar bepaalde sectoren en dus niet de gehele agrovoeding, zoals die gedefinieerd wordt in dit rapport. De steun wordt toegekend in functie van bepaalde beleidsprioriteiten. De oproep 21 was gericht op milieu- en energie-investeringen voor bedrijven uit de verwerkingssectoren aardappelen, groenten en fruit, vlees, vleeswaren en zuivel. Eind december 21 werd een derde oproep gelanceerd voor de indiening van aanvragen in 211. Door de jaren heen bedroeg het steunpercentage tussen 5 en 1% van de aanvaarde investeringskosten. In 6 jaar tijd kregen 272 bedrijven uit de agrovoeding overheidssteun. In 211 was er geen oproep. De investeringssteun heeft als doelstellingen: de continuïteit van de agrovoedingsbedrijven verzekeren en structurele aanpassingen doorvoeren als schakel in het behoud en de ontwikkeling van de Vlaamse land- en tuinbouw; de verbetering van de concurrentie- en economische positie van de Vlaamse land- en tuinbouw door het doel- en actiegericht ondersteunen van investeringen bij de primaire verwerkingssector, gericht op activiteiten met directe of indirecte invloed op het land- en tuinbouwinkomen; ontwikkelen van een meer complementair en coherent beleid voor de landbouw en de (primaire) verwerkingssector van land- en tuinbouwproducten, terwijl voorheen de Vlaamse en Europese subsidiëring van investeringsprojecten uit de agrovoedingssector door verschillende administraties gebeurde, elk met hun eigen regelgevingen en doelstellingen. Tabel 1: Aantal aanvaarde dossiers, aanvaard investeringsbedrag en toegekende steun aan agrovoedingsbedrijven, Aantal goedgekeurde Aanvaard Toegekende steun aanvragen investeringsbedrag (euro) (euro) Totaal Bron: Agentschap Landbouw en Visserij 11

12 Leveranciers FOCUS: 9. AAN- EN VERKOPEN VAN HET ABC De btw-listings van de FOD Financiën zijn een jaarlijkse en verplichte aangifte van alle klanten waaraan een bedrijf goederen of diensten leverde. Per klant wordt het bedrag van de leveringen en het btw-bedrag aangegeven. Deze listing moet uiterlijk tegen 31 maart van het volgend jaar ingediend zijn. Ze zijn een belangrijke databron om een idee te krijgen hoeveel er verhandeld wordt tussen de verschillende schakels binnen het ABC en in andere sectoren. Dat geeft een indicatie over de economische omvang van het ABC. Op basis van een koppeling tussen ondernemingsnummer en Nace-code kunnen de diverse sectoren afgebakend worden. De transacties (aan- en verkopen) binnen het ABC kunnen hierdoor in beeld gebracht worden. Daarnaast worden ook de transacties in kaart gebracht die het ABC heeft met andere sectoren. Het betreft in deze oefening ook enkel transacties tussen bedrijven die hun hoofdzetel in Vlaanderen hebben, zowel aan leveranciers- als klantenzijde. Tabel 2: Transactiewaardes van het ABC in Vlaanderen, in miljard euro, 21 Klanten Landbouw ABC (excl. landbouw) Andere sectoren Landbouw 2,25 2,23 1,68 ABC (excl. Landbouw) 3,52 7,66 7,63 Andere sectoren 1,35 1,14 Bron: FOD Financiën De totale waarde van de aan- en verkopen door het ABC in Vlaanderen bedroeg 36,5 miljard euro in 21. Dat is bijna 1% meer dan het jaar daarvoor. Het verhoogde aantal transacties heeft gedeeltelijk te maken met het succes van ingevoerde verbeteringen bij de btw-administratie, dienst informatisering waardoor heel wat inconsistente gegevens uit de listings werden geweerd (FOD Financiën). Om die reden zijn de gegevens tussen 29 en 21 moeilijk vergelijkbaar. Tussen btw-plichtige landbouwbedrijven bedroeg de totale waarde van de transacties in 21 2,25 miljard euro. Daarnaast verkocht de landbouwsector voor 2,23 miljard euro aan de agrovoedingssector. Het gaat om onder meer verkopen aan de primaire verwerking, veilingen, textielindustrie enz. De overige 1,68 miljard aan transacties hebben betrekking op leveringen aan de geneeskundige industrie, de cosmetische nijverheid, de grootdistributie en de catering. De leveringen van ABC-sectoren aan de landbouw omvatten voornamelijk uitgangsmateriaal, machines, installaties en werktuigen. Ook de ABC-bedrijven, voornamelijk verwerkers en verdelers verhandelen onder elkaar. In 21 bedroeg dat 7,66 miljard euro. Dit cijfer is vooral representatief voor processen in de tweede verwerking zoals de levering van bloem aan de industriële bakkerij, van suiker aan de confiserie en de chocolade-industrie, leveren van aardappelen aan de aardappelverwerkende industrie, maar bijvoorbeeld ook levering van veiling en verwerker aan de distributiesector. De totale transacties binnen het ABC, dus zonder rekening te houden met andere niet-abc-sectoren, bedroeg 15,66 miljard euro in

13 Het zwaartepunt van de transacties ligt evenwel bij de levering van niet-abc-sectoren aan het agrovoedingscomplex, met 1 miljard euro. Ook dat is logisch: ABC-bedrijven maken dagelijks kosten voor de dagelijkse werking van hun bedrijf. Roerende en onroerende goederen, grond- en hulpstoffen zijn essentieel voor de productie. GERAADPLEEGDE BRONNEN Agentschap voor Landbouw en Visserij, VLIF-activiteitenverslagen 25 t.e.m. 211 Bureau Van Dijk, Belfirst Databank Federatie Voedingsindustrie (FEVIA), Economische ontwikkeling van de Belgische voedingsindustrie in 21/211, april 212 FOD Economie, Analyse van de prijzen 211 Raes W., Bernaerts E., Demuynck E., Oeyen A. & Tacquenier B. (212) Economische resultaten van de Vlaamse land- en tuinbouw 211, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel. 13