Duurzame energie in het landschap ondanks klimaatbeleid

Transcriptie

1 Gebiedsgerichte benadering van burgers en bedrijven heeft de toekomst Duurzame energie in het landschap ondanks klimaatbeleid Michaël Meijer - tekst & foto s Eind 2012 is het 25 jaar geleden dat het Verdrag van Kyoto werd ondertekend. Formeel trad het pas in 2005 in werking, nadat Rusland het verdrag had bekrachtigd. In Kopenhagen (2009) hadden er afspraken gemaakt moeten worden over de emissiereductie van broeikasgassen na Op de recente klimaattop in Durban is deze termijn uitgesteld. Pas in 2015 moet er een verdrag liggen dat vanaf 2020 wordt geïmplementeerd. Het geduld van veel mensen raakt nu op. Dagblad NRC kopte op 26 november dat klimaatbeleid steeds meer een zaak van burgers en bedrijven wordt. In Portugal in de bergen rond Porto maken de windmolens echt deel uit van het landschap en maken ze de topografie leesbaar doordat ze de hoogste punten accentueren. 16 Gezond Bouwen & Wonen

2 Energie Een overdaad aan palen, beton, hoogspanningskabels en hekken verstoort het landschap maximaal, hier ten noorden van Bemmel in Gelderland. Op het platteland zullen ook steeds meer biogas-installaties hun plaats moeten vinden. Bron: Wanneer we naar ons eigen land kijken ontstaat in eerste instantie ook een droevig beeld. Het Nederlandse klimaatbeleid is de laatste jaren veel van haar ambitie kwijtgeraakt en de meeste woningbezitters en huurders lopen nog steeds niet warm voor energiebesparing. Toch is er al jaren een groeiende groep burgers en zijn recentelijk steeds meer ondernemers actief met eigen initiatieven. Gezond Bouwen & Wonen doet hier al 25 jaar verslag van. Met de trage en weinig ambitieuze besluitvorming in de politiek is juiste een blik op de kleinere energie-initiatieven hoopgevend. In het landelijk gebied zijn ondernemers actief met windenergie en vergisting van mest en biomassa. Ook worden er in navolging van Duitsland steeds meer lokale energiebedrijven opgericht. Zo blijkt dat energie en landschap sterk met elkaar zijn verbonden. Windmolens in het landschap De kosten van windenergie op land zijn al lager dan nucleaire energie en binnenkort ook lager dan kolenstroom. Wanneer de externe kosten voor de vervuiling worden meegerekend is dit ook nu al het geval. Toch is er nog veel discussie over windmolens op land. Ook de grote windmolens van tegenwoordig hoeven in veel landschappen niet te misstaan. Ze interfereren er niet mee maar vormen een eigen laag van een andere orde. De omgevingspsychologie stelt dat het landschap een bepaalde hoeveelheid gebiedsvreemde elementen op kan nemen zonder verrommeld te raken. Een combinatie van verstorende elementen als hoogspanningsmasten, grootschalige bedrijfsbebouwing en spoor- en snelwegen, al dan niet met geluidschermen, is natuurlijk te veel van het goede. Het zijn doorgaans juist de kleine elementen als gebiedsvreemde bebouwing en een overdaad aan reclame, hekken en verkeersborden die een landschap verstoren. Een kijkje over de grens Wanneer je met de trein of auto de grens passeert, duiken in het Duitse landschap al snel de windmolens op. Deze misstaan doorgaans niet in het agrarische landschap. Ook zonnepanelen kom je vaker tegen in Duitsland. Dat duurzame energie beter van de grond komt in Duitsland heeft te maken met het veel besproken overzichtelijke belastingsysteem en het feed-in-tarief, de zekere financiële regelingen voor (kleine) energieleveranciers. Ondernemers en lokale energiebedrijven zijn daar volop actief. Protesten tegen windmolens blijven doorgaans uit omdat de bewoners van de streek meegenieten van een veel lagere energierekening. In Nederland hebben we nog steeds last van de nimby-(not in my back yard)-reactie als het om windmolens op land gaat. Nederland moet over deze houding heen zien te komen, óf andere vormen van duurzame energie omarmen en zijn energieverslaving onder ogen zien. Laat de politiek eerst beginnen deze initiatieven te ondersteunen en ze niet tegen te houden met beperkende regelgeving of tegendraadse marktmechanismen. Er gaat bijvoorbeeld meer geld uit de schatkist naar fossiele- dan duurzame energie in Nederland. Gezond Bouwen & Wonen

3 Historisch perspectief Energie en duurzame energie zijn al eeuwen deel van ons landschap. Door de wereldwijde stijging van energie- en voedselprijzen en het groeiende klimaatprobleem zullen het gebruik en de winning van duurzame energie een steeds belangrijker rol vervullen in het landschap. Door de eeuwen heen is het landschap gevormd en getekend door de winning van hout, hoog- en laagveen en de benutting van wind- en waterkracht. Historische wind- en watermolens herinneren hier bijvoorbeeld nog aan. Later hebben houtteelt voor de toepassing in de mijnbouw in Limburg en de winning van aardolie en -gas in Noord- Nederland hun stempel op het landschap gedrukt. Energiecentrales en hoogspanningskabels zijn steeds nadrukkelijker aanwezig in het landschap. Kolen, olie, aardgas en uranium voor kernenergie zijn energiedragers waar we het beste zo snel mogelijk afscheid van kunnen nemen. Het zijn eindige grondstoffen die bij de winning of na het gebruik kwalijke vervuilingen opleveren en in het geval van de eerste drie enorm veel CO2 en luchtvervuiling produceren. Het is tijd voor de grootschalige toepassing van duurzame energie. Ook dit heeft invloed op het landschap, of kan er juist een relatie mee aangaan waarin nog veel kansen liggen. Kansen die steeds meer door burgers en bedrijven benut worden. Alternatieven Naast de grootschalige inzet van wind- en zonne-energie liggen er tal van mogelijkheden in het benutten van biomassa, waterkracht en bodemwarmte. Het gaat om het slimmer organiseren van energie- en grondstofstromen. Veel zonne-energie komt bijvoorbeeld ook terecht in gewassen en beplanting die we kunnen benutten. Eigenlijk gaat het om het bijhouden van het huishoudboekje van een gebied. Hoe veel mest, snoeihout en restproducten zijn voorradig in een gebied en wat voor een vraag leeft er voor warmte, koude, gas, elektriciteit en meststoffen. Alles wat je direct in de buurt kan gebruiken zet je in voor de lokale behoeften. Wat je niet nodig hebt kan je leveren aan het gas- en elektriciteitsnet. Je ziet nu dan ook dat, wederom in navolging van Duisland, de bio-vergistingsinstallaties opkomen in het landschap. Zo wordt de boer ook energieproducent. Een andere toepassing is het benutten van reststromen, zoals snoeihout. Tot voor kort werd deze grondstof gezien als afval waardoor de opslag er van onbetaalbaar was. De voorgenoemde regelgeving is met veel moeite aangevochten en inmiddels worden er al zwembaden verwarmd met dit hout. Op de grens tussen Nederland en Duitsland bij de historische vestingstad Bourtange zie je de windmolens letterlijk opduiken in het Duitse landschap. Foto s onder, rechtsonder en -boven De kosten per energiedrager. External costs CO2 costs, ETS Fuel costs Maint. & op. Costs Fixed costs Bron: WNF / CE Delft Naturalgas, Naturalgas, Coal CCGT CHP Coal & Coal + CCS Nuclear, biomass EPR (50/50%) Wind onshore Wind offshore (excl. grid conn.) Wind offshore (incl. grid conn.) 18 Gezond Bouwen & Wonen

4 Energie Historisch perspectief De watermolen op Landgoed Staverden in Gelderland. Gezond Bouwen & Wonen

5 Het Duitse landschap op de grens tussen Nederland en Duitsland bij de historische vestingstad Bourtange. In Nederland hebben we nog steeds last van de nimby-(not in my back yard)-reactie als het om windmolens op land gaat. Met houtsnippers en een oven ter grootte van een zeecontainer is het mogelijk om een (klein) buitenzwembad te verwarmen. Het Plus-energie-haus van het Duitse ministerie voor bouw, verkeer en stadontwikkeling. Hier tentoongesteld in Dusseldorf in Gezond Bouwen & Wonen

6 Energie Ook op kleine schaal Ook voor gewone huishoudens in de stad of juist afgelegen op het platteland bestaan mogelijkheden om zelf in de energiebehoefte te voorzien. Het Duitse (alweer) ministerie van Bouw, Verkeer en Stadsontwikkeling toont de burger de kansen van de Plus Energiewoning. Een woning die de dag rond meer energie produceert dan verbruikt. Ideaal voor afgelegen woningen waar geen netwerk beschikbaar is. Ook windenergie is decentraal door bedrijven en huishoudens op te wekken, met kleine molens die veel minder opvallen in het landschap. Hiervoor geldt wel dat dit alleen rendabel is in gebieden waar het voldoende waait. Daarbij is het mogelijk om met smart grids de duurzame energie lokaal uit te wisselen en beschikbaar te maken voor iedereen, wat mogelijk weer hoogspanningsmasten in het landschap scheelt. Achterstand inhalen Velen die begaan zijn met het landschap zien daar geen plaats voor biovergistingsinstallaties of windmolens, of verwijzen naar zee of de polders als passende locatie. Hoewel goed bedoeld en goed gemeend zal dit argument binnenkort niet meer opgaan. De Nederlandse productie van duurzame energie loopt hopeloos achter terwijl de prijzen voor fossiele brandstoffen toenemen en het klimaatprobleem nog opgelost moet worden. Het is tijd om de particulieren en de ondernemers die duurzame energie opwekken te ondersteunen. Een kijkje over de grens kan bruikbare referenties voor stimulerend beleid en regelgeving opleveren. Dat kost de politiek nog geen euro of uitgesproken ambitie, maar maakt de weg vrij voor de burgers en bedrijven die zelf aan de slag willen. Michaël Meijer Michaël Meijer werkt als landschapsontwerper en planoloog bij Adviesbureau Haver Droeze in Amersfoort en als ontwerpdocent aan Hogeschool Rotterdam. Daarnaast is hij de secretaris van de BNSP NVTL werkgroep Duurzame Stedelijke Ontwikkeling. Bronnen: donqi.nl/ Gezond Bouwen & Wonen