Raming van de belastingfraude in België.

Transcriptie

1 Raming van de belastingfraude in België. Jozef Pacolet HIVA Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving Katholieke Universiteit it it Leuven s - Hang it all Vitra Design Charles & Ray Eames Belgisch Instituut voor de Openbare Financiën De Lunchdebatten Brussel, North Galaxy, 12 oktober 2010

2 Inhoud 1. Ruime definitie van ondergrondse economie en sociale en fiscale fraude 2. Methoden van meten van fraude 3. Europese inspanningen in verband met het meten van de ondergrondse economie 4. De DULBEA-studie 5. Recente Belgische cijfers 6. Conclusies 2

3 It s time to acknowledge how little we really know about unobserved economy despite forty years of effort to measure their size and growth Feige, Urban,

4 1. Ruime definitie van sociale en fiscale fraude Ontduiking Ontwijking Het wettelijk niet Grijze of minder belasten omdat zone niet volledig niet volledig kan belasten Grijze wil belasten zone P.m. fiscale onderschatting Fisca ale bijdra agen Inkomen niet aangegeven Naar vorm Verplaatsen bel. basis In de tijd spreiden Roerend vermogen KI eigen woning Spaarboek Forfaits van bepaalde beroepen Socia ale bijdrag gen Zwartwerk Naar vorm Verplaatsen bel. basis In de tijd spreiden Vrijstelling en subsidie Huiselijke hulp PWA, amnestie Huiselijke hulp PWA, diensten- cheques Forfaits van bepaalde beroepen Sociale uitkering gen Uitkeringsfraude en misbruik Criminele en illegale activiteiten 4

5 2. Methodes van raming omvang ondergrondse economie -Macro-economische methoden: monetaire, discrepantie-analyses, via reële indicatoren -Micro-economisch: i enquêtes (bij gebruikers, aanbieders, controleurs), controleurs (administratie belastingen, sociale inspectie) -Meso- niveau: ad hoc sectorale inschattingen -Drie groepen producenten van dit soort informatie: Nti Nationale rekenaars Controle-instanties Onderzoekers e -Reconciliatie van methoden 5

6 2. Macro-economische inschatting - Approche sectorielle vs. Approche globale - Approche globale Monétaire: encaisses monétaires vs. dépôts bancaires Divergence entre séries statistiques: confrontation des optiques de la comptabilité nationale Indices présumés de présence d activités souterraines : fiscalité directe, importance des réglementations, taux de chômage, moralité fiscale, consommation électrique, 6

7 2. Administratieve data -SI, TSW, RVA, RSZ -SIOD -RSVZ -Financiën -E-government: vermijdt de spoken -Evaluatie van het beleid 7

8 2. Administratieve data: goed ontwikkelde e- government -Traditie van verregaande automatisering Kruispuntbank Sociale Zekerheid, KBO,DIMONA,DMFA, Financiën -Steeds nieuwe systemen toegevoegd GOTOT,GENESIS,OASIS, GENESIS OASIS -Basis van administratieve vereenvoudiging -Bron voor controle fraude -Bron voor data-mining en risicoanalyse -Vermijdt spoken -Bron voor raming omvang ondergrondse economie en strijd ertegen 8

9 2. Administratieve data -Controlepotentieel -Aantallen controles -Aantallen gecontroleerden en pakkans -Vaststellingen -Fraudeomvang -Regularisaties -Boetes -Handhavingsbeleid 9

10 3. Recente studies van de EU over de omvang van de Informele economie 1. Sinds einde van de jaren negentig was het omzetten van zwartwerk in reguliere arbeid een doelstelling van het Europees werkgelegenheidsbeleid 2. Benchmarking was daarin belangrijk 3. Meten van de omvang via directe methode: organisatie van een enquête; eerste Europese realisatie via de Eurobarometer (zie tabel hierna) 4. Overzicht van indirecte methoden: stellen een aantal macro- economische methoden in vraag, maar stellen een beter gebruik voor van de arbeidskrachtentelling en van administratieve gegevens 10

11 3. België in de Eurobarometer module over zwartwerk, Vlaanderen Wallonië België EU27 Vraag naar zwartwerk 1) Diensten verworven die zwartwerk veronderstellen 15% 16% 15% 9% 2) Goederen verworven die zwartwerk veronderstellen 8% 8% 8% 6% 3) Diensten en/of goederen verworven die zwartwerk 23% 24% 23% 15% veronderstellen Aanbod van zwartwerk 1) zwartwerk uitvoeren 4,8% 5,3% 2 6% 5% Als deel van totale productie 0,6% 0,6% 2) ontvangt cash in de hand (onder tafel) 5,3% 4,6% 6% 5% Als deel van het totale inkomensvolume 0,86% 2,2% 3) perceptie over het geschatte gedeelte van de bevolking dat aan 25,4% 19,3% zwartwerk doet Perceptie over zwartwerk 1) Pakkans zeer hoog en redelijk hoog 25,6% 36,6% 31% 33% 2) Verwachte sancties: normaal verschuldigde belasting + boete 74,4% 84,6% 78% 60% Opinie i over categorieën meest vatbaar voor zwartwerk 1) werklozen 42% 62% 47% 41% 2) irreguliere immigranten 22% 19% 23% 23% 3) Zelfstandigen 18% 11% 16% 13% [2] Volgens taal: Nederlandstalig of Franstalig. Bron: European Commission, Eurobarometer 2007 en berekeningen voor de gewesten met dank aan E. Fegatilli, CREPP, ULg. In Adriaenssens,Van Meeteren,Pacolet,De Wispelaere, Hendrickx,Engbersen,

12 4. Dulbea studie : nieuwe raming op basis van BTW 1. Sluit aan bij vroegere ramingen van Office de Recherches Sociale Européennes 2. Gebaseerd op theoretische BTW% (16,77%) en effectief geïnde BTW (14,12%) of 2,65% of 18,8% minderontvangsten 3. Na correctie voor enkel marktsector zou dit 14% van de toegevoegde waarde betreffen, waarop een aanslagvoet van 50% wordt geheven, wat goed is voor 6,9% van het BBP aan minderontvangsten 4. Recente alternatief gebruik van BTW- cijfers: DG Taxation and Customs Union Study to quantify and analyse the VAT gap: 1. Theoretische BTW-schuld: 25,4 miljard in Werkelijke ontvangsten: 22,6 miljard 3. Kloof: 2,8 miljard of 12,4 % 4. Minderontvangsten dan ook in de orde van 4,5 % van het BBP 12

13 4. Dulbea studie : nieuwe raming op basis van huishoudbudgetenquête 1. Vergelijkt aangegeven inkomen in de belastingaangifte personenbelasting met inkomen in huishoudbudgetonderzoek 2. Vermoedelijk een overschatting van de fraude door meetellen van toegerekende huur (zie tabel) 3. Maar zou toch nog een percentage van gederfde ontvangsten tussen 4 en 6 % opleveren 13

14 4. Dulbea studie : nieuwe raming op basis van huishoudbudgetenquête Aantal gezinnen Beschikbaar inkomen in euro min Voordelen in natura 630 Kinderbijslag en premies Uitbetalingen door het ziekenfonds 568 OVERIG OVERGEDRAGEN INKOMEN 420 INKOMENSLASTEN 272 Gebruikt inkomen in DULBEA studie maal aantal gezinnen = totaal inkomen, in miljard 151 Beschikbaar inkomen volgens belastingaangiften, in miljard 106 Niet aangegeven inkomen, in miljard 45 ontdoken belasting : hypothese 45% 20 als % BBP 6 Alternatief: na aftrek ook van fictief inkomen eigen woning Fictief inkomen voor zelf-bewoonde eigen woning beschikbaar inkomen zonder fictief inkomen, in euro maal aantal gezinnen = totaal inkomen, in miljard 132 Niet aangegeven inkomen, in miljard 26 ontdoken belasting : hypothese 45% 12 als % BBP 4 14

15 5. Andere recente studies voor België 1. Diverse studies van F. Schneider gebaseerd op latente variabelen: situeren de omvang van de ondergrondse economie rond de 18 à 20 % BBP 2. INR publiceert reeds jaren zijn ophoging voor de zwarte economie (zie tabel) en raamt deze rond de 4 % van het BBP 3. In een voorlopig werkdocument van de NBB vergelijkt zij beide ramingen en concludeert: Indien de zwarte economie 18 pct. zou bedragen van het BBP (of 60 mrd. EUR) zou er zich een totale ontkoppeling voordoen tussen de administratieve, fiscale en statistische bronnen (jaarrekeningen, fiscale aangiften, RSZ-aangiften, statistieken buitenlandse handel en betalingsbalans, gezinsbudgetenquête, ) en de economische realiteit. (NBB, De zwarte economie in de Belgische nationale rekeningen, 2010, p. 15). 15

16 5. Nationale rekeningen en mogelijkheden tot aanvulling -Is gedetailleerd gedocumenteerd in 1997 en Bevat parameters voor ophoging -Gedetailleerd naar sector, economische agenten, economische grootheden als omzet, lonen, toegevoegde waarde, exploitatieoverschot, werkgelegenheid -Parameters niet geactualiseerd -Niet getoetst t t aan informatie sociale inspecties en fiscale inspecties -Verbeterbaar met bevolkingsenquêtes -Verbeterbaar met valorisatie enquêtes HBE, AKT -Verbeterbaar met sectorale enquêtes 16

17 5. Nationale rekeningen, inschatting omvang fraude, 2003 (INR) Omzet (70) Correcties Eindbedrag (correctieposten incl.) Correctie als % van het eindbedrag Lonen Omzet Lonen Omzet Lonen (62) (70) (62) (70) (62) Bruto toegevoegde waarde Bruto exploitatieover- schot Bruto toegevoegde waarde Bruto exploitatieover- schot Bruto toegevoegde waarde Bruto exploitatieover- schot Landbouw Visserij Winning van delfstoffen Industrie ,5 0,9 0,2 2,5 Productie en distributie van elektriciteit, gas en water Bouwnijverheid ,5 23,0 7,8 44,4 Groot- en kleinhandel; reparatie ,8 7,9 1,2 16,7 van auto s en consu- mentenartikelen Hotels en restaurants , ,7 15,5 2,1 33,5 Vervoer, opslag en commu ,9 1,5 0,2 3,5 nicatie Financiële instellingen Onroerende goederen, verhuur ,3 4,3 0,7 6,1 en diensten Openbaar bestuur Onderwijs , ,4 Gezondheidszorg en maat ,7 55 5,5 0,1 17,5 schappelijke dienstverlening Gemeenschapsvoorzieningen, sociaal-culturele en persoonlijke diensten ,3 5,4 0,7 13,0 17

18 5. Nationale rekeningen, inschatting omvang fraude, 2003 (INR) (vervolg) Correcties Eindbedrag (correctieposten incl.) Correctie als % van het eindbedrag Omzet Bruto Lonen Bruto Omzet Bruto Lonen Bruto Omzet Bruto Lonen Bruto (70) toegevoegde waarde (62) exploitatieoverschot (70) toegevoegde waarde (62) exploitatieoverschot (70) toegevoegde waarde (62) exploitatieoverschot S11 Niet Financiële ,9 40 4,0 1, sector S12 Financiële sectoren S13 Overheid S14 Huishoudens ,0 9,9 3,1 11,1 S15 vzw s t.b.v private huishoudens Totaal ,0 4,1 0,7 9,1 Particuliere huishoudens met huishoudpersoneel

19 5. Conclusies van een eerste analyse van de controlegegevens bij de RSZ -Bij de RSZ werd in de periode jaarlijks j ongeveerd 0,86% van de loonmassa geregulariseerd als het gevolg van controles bij ongeveer ¼ van de werkgevers -In de hypothese dat dit zelfde volume bij alle werkgevers zou kunnen gevonden worden, en nog eens verdubbeld omdat de RSZ beperkte middelen heeft om de fraude vast te stellen zou dit 6,8% kunnen zijn waarvan 0,86 % gerecupereerd. -De ophogingscoëfficient voor lonen bij het INR was 0,7% en 1% voor de marktsector 19

20 5. Conclusies van een enquête in de bouwsector over deloyale concurrentie -Analyse van administratieve data: Weinig sectorale gegevens beperkte analysemogelijkheden -Bevraging van de sector is doenbaar: 12% van alle offertes in sector: deloyaal Sector denkt dat 27 à 29% van de andere ondernemingen er gebruik van maken 50 à 60% zegt er schade van te ondervinden Verlies aan werk: 1,8 2,3 VTE / 25 31% totaal aantal werknemers 20

21 5. Sociale en fiscale fraude: welke informatie is nog nodig Moraliteit, gedrag Belasting,regulering, red tape Controle, pakkans, handhaving 21

22 5. Controle-inspanningen Sociale Inspectie SI: evolutie controlepersoneel versus gecontroleerde werkgevers aantal gec controleerde wer rkgevers inspecteurs en controleurs aantal sociaal i jaar Gecontroleerde werkgevers aantal sociaal inspecteurs en controleurs 22

23 5. Controle-inspanningen Toezicht Sociale Wetten TSW: evolutie controlepersoneel versus aantal gecontroleerde inrichtingen op zwartwerk aantal inrichting gen gecontroleer rd op zwartwerk inspecteurs en controleurs aantal sociaal jaar aantal inrichtingen gecontroleerd op zwartwerk sociaal inspecteurs en controleurs 23

24 5. Controlefrequentie Inspectiedienst % gecontroleerde werkgevers TSW 15% SI 6% RSZ 10% 24

25 5. Strijd tegen de fraude in perspectief, in miljoenen Sociale bijdragen totaal (RSZ) (2008) Gemiddeld gerecupereerde sociale bijdragen bij werknemers tussen 1998 en Als (theoretisch) % van het totale volume tussen 1998 en 2003 gemiddeld gerecupereerd bij werknemers 0,28% Fiscale ontvangsten totaal (2008) tot Geïdentificeerde extra belastingen via controles (2006) ,4% tot als (theoretisch) % van het totale volume (2006) 37% 3,7% Sociale uitkeringen totaal (2008) Geïdentificeerde uitkeringsfraude (2008) 102 als (theoretisch) % van het totale volume (2008) 0,22% Totale sociale bijdrage-en uitkeringsfraude (2008) 387 Bron: NBB, Jaarverslag 2009, p. 235; Pacolet, Perelman, Pestieau, Baeyens & De Wispelaere (2009); Pacolet, Strengs,

26 6. Conclusies 1. Behoefte aan een ruime definitie van sociale en fiscale fraude en ontwijking 2. Raming minderontvangsten tussen 2 over 4 à 6 tot 9%van het BBP 3. Behoefte aan valorisatie administratieve gegevens en bestaande enquêtes 4. Nieuwe ijkpunten zijn mogelijk, bijvoorbeeld periodiek ad hoc enquêtes over fraudegedrag in de bevolking, of in bepaalde sectoren 5. Reconciliatie van de gegevens bij voorkeur met de nationale rekeningen 6. Creatie van een satellietrekening voor de omvang van de sociale en fiscale fraude en ontwijking 7. Pleidooi voor een observatorium ondergrondse economie of minstens een jaarlijkse inventaris en rapport vergelijkbaar met Verslag Hoge Raad voor de Werkgelegenheid of Studiecommissie Vergrijzing 26

27 The more people know about fraud, the more they discuss it, and the better society can fight it OLAF, Deterring Fraud by Informing the Public 27

28 Publicaties Pacolet J. & De Wispelaere (2009), Naar een observatorium ondergrondse d economie. Een haalbaarheidsstudie, Acco, Leuven, 166 p. Pacolet J., Perelman S., Pestieau P., Baeyens K. & De Wispelaere F. (2009), Zwartwerk in België. Een indicator van omvang en evolutie Travail au noir en Belgique. Un indicateur concernant l étendue et l évolution, lévolution, Acco, Leuven, 195 p. 28