Verslag Bodemcafé Het Groene Woud Donderdag 23 maart 2017, Gasthuishoeve te Boskant, Kremselen 2, 5492 SJ Sint-Oedenrode

Transcriptie

1 Verslag Bodemcafé Het Groene Woud Donderdag 23 maart 2017, Gasthuishoeve te Boskant, Kremselen 2, 5492 SJ Sint-Oedenrode Dit verslag en de presentaties van Mark van Iersel en Nick van Eekeren zijn te vinden op Openingswoord Anne-Marie Spierings, gedeputeerde provincie Noord-Brabant met in haar portefeuille onder ander agrarische ontwikkeling en energie, opent het 2 e Bodemcafé van het BodemNetwerkBrabant in Het Groene Woud. De opgave voor een gezonde bodem vraagt inspanning vanuit diverse invalshoeken. Zo opende gedeputeerde Johan van den Hout in januari het 1 e Bodemcafé in De Kempen vanuit zijn portefeuille natuur, water en milieu. Anne-Marie benadrukt het belang van een gezonde bodem voor de diverse opgaven waar onze maatschappij voor staat en memoreert de onlangs opgerichte werkgroep van het BodemNetwerkBrabant. Ze daagt mensen uit om hierbij aan te sluiten. Deze bijeenkomsten zorgen ervoor dat bodemverhalen worden uitgewisseld en dat we van elkaar kunnen leren. Lancering digitaal platform BodemNetwerkBrabant Met een countdown en een warm applaus opent Karla Niggebrugge (prov. Noord-Brabant) ons digitale platform. Het platform is naast de bodemcafe s bedoeld om kennis uit te wisselen, informatie te delen, (bodem)projecten toe te lichten, vragen te stellen en actualiteiten te delen. 1

2 Presentatie Mark van Iersel (Van Iersel Compost en Soiltech) Mark geeft een toelichting over de bedrijven van Iersel Compost en Soiltech en beschrijft dat veel bodems vanwege een tekort aan organische stof gevoelig zijn voor droogte en zware regenval, weinig natuurlijke weerstand hebben tegen ziekten en voedingsstoffen moeilijk kunnen vasthouden. Vervolgens beschrijft Mark een initiatief in Kaindorf (Oostenrijk) waarbij niet-agrarische bedrijven hun CO 2 -productie afkopen en geld in een fonds stoppen. Via dit fonds worden grondgebruikers gestimuleerd om aan humus-opbouw te werken. Hoe meer humus-opbouw, des te groter de financiële beloning voor de boer. Dit levert een betere bodemconditie op, CO 2 wordt in de bodem vastgelegd en de investeerders krijgen een klimaatneutraal-label. De humusopbouw bleek vaak groter dan verwacht. In het begin was men sceptisch, maar de aanpak is zo succesvol dat CO 2 -producerende bedrijven en agrariërs er spontaan mee door gaan. De investeerders betalen in deze regio 45,-/ton CO 2 waarvan 30,- naar de grondgebruikers vloeit. Er is met dit project in Oostenrijk al veel kennis opgedaan. Deze kennis is vastgelegd in een boek (Humusaufbau, Chance für Landwirtschaft und Klima). Binnenkort verschijnt een nieuwe versie. Kennisdeling is essentieel, er worden in Oostenrijk veel kennisbijeenkomsten georganiseerd. Vragen uit de zaal: 1. Wie betaalt de compost? Antwoord: Deze wordt door de ondernemers betaald, zij krijgen financiële ondersteuning uit het fonds als ze na een paar jaar kunnen aantonen dat het humusgehalte in de bodem is gestegen. 2. Mondiaal is het slecht gesteld met het humusgehalte. Hoe is met het humusgehalte in Brabant? Antwoord: In Brabant is het minder erg dan gemiddeld in de wereld, maar ook in Brabant zijn er schrale zandgronden. 3. Kun je ook zonder subsidie hier mee aan de gang? Antwoord: Eigenlijk hebben de boeren de subsidie niet nodig, want de opbrengst wordt groter, maar er is nog geen boer die de subsidie niet heeft opgehaald. Presentatie Sjaak Sprangers (Melkveehouder) Sjaak heeft, samen met andere ondernemers, een nieuw stalsysteem gebouwd (Kwatrijnstal) met het doel om mestscheiding toe te passen en dierenwelzijn te verhogen. Het stalconcept berust op 4 pijlers. Dierenwelzijn Milieu (minder emissie, hoogwaardige mest voor de bodem -> mestscheiding) Landschappelijke inpasbaarheid 2

3 Energieneutraal Bij het ontwikkelen van de Kwatrijnstal is Sjaak uitgegaan van het welzijn van zijn koeien, gezonde dieren geven gezonde mest. De vaste ligplaatsen van de koeien bestaan uit een strobed. In de stal is ruimte voor 12m 2 per koe. De Kwatrijnstal is in feite een potstal met ronde gaatjes in de vloer, waarlangs de urine naar de kelder stroomt. Een mestrobot haalt de vaste mest uit de stal. De urine in de kelder stinkt niet, omdat hij met rust gelaten wordt. Wageningen University & Research (WUR) heeft in de urine een ammoniak-reductie van 50 % berekend. Mestvloer met ronde gaatjes Vaste mest met veel organische stof blijkt op het land het verschil te maken. Op de percelen waar dit wordt toegepast, ziet Sjaak in de winter geen plasvorming en bij droog weer blijft het gewas langer groen. De stikstof in de stalmest is niet direct beschikbaar voor de plant; de stikstof in de urine juist wel. Dit maakt dat men goed en tijdig kan doseren. De vaste mest wordt ook steeds meer gewaardeerd in de omgeving. Dit blijkt uit het feit dat vaste mest in tegenstelling tot drijfmest om niet is af te zetten in de agrarische sector. Het motto van Sjaak is om eigen mest op eigen grond te benutten, op die manier de bodem gezonder te maken, de opname-efficiëntie te verhogen en mesttransporten overbodig te maken. Sjaak heeft een biologisch bedrijf, waarbij hij de kringloop van koe naar mest, van mest naar grasland en van grasland naar koe sluitend gemaakt heeft. Het systeem kan door elk bedrijf ingezet worden. De voordelen zijn: een robot doet het werk, de mest wordt beter benut voor de bodem en het gewas en de uitstoot van nitraten naar het milieu is zeer minimaal. Vragen uit de zaal: 1. Hoeveel mensen gebruiken dit systeem? Antwoord: Er komt steeds meer belangstelling voor het systeem. Die varieert van bedrijven die geïnteresseerd zijn in het strosysteem tot bedrijven die zijn geïnteresseerd in het hele systeem. 2. Hoe is de verhouding van het aantal rundvee ten opzichte van landgebruik? Antwoord: Sjaak heeft 90 ha grasland en 70 koeien, dat is zeer extensief. Het aantal stuks vee maakt echter niet zoveel uit. Je kunt de mest beter benutten en vaste mest is makkelijker af te zetten dan natte mest (bv bij boom- en fruittelers). Vaste mest wordt zonder onkosten gratis opgehaald, de afzet van drijfmest kost euro per m3. 3. Hoe kun je, als je geen poststal meer mag bouwen, toch potstal mest krijgen? 3

4 Antwoord: Je kunt de vloer in je bestaande stal vervangen door een andere vloer met een gleuf- en gatensysteem die de vaste mest scheidt van de urine. Reactie: Dat moet dan wel in de stal passen en technisch werken. Kan iemand komen kijken om te adviseren wat er kan? Antwoord: Dat kan altijd. NB.: Ondernemers die advies hierover willen kunnen dat aangeven op de website of contact opnemen met een van de leden van het team BodemNetwerkBrabant. 4. Kan iedereen deze mest gewoon uitrijden of zitten daar ook nog regels aan? Antwoord: De vaste mest mag bovengronds uitgereden worden, rekening houdend met de mestwetgeving. Voor het bovengronds uitrijden van urine heb je ontheffing nodig en moet je aan wat meer voorwaarden voldoen, o.a. ureumgehalte. Je kunt urine uitrijden samen met water door middel van een duotank, waardoor er geen ammoniak uitstoot is. Is een mooi systeem, maar het mag niet overal. 5. Naar aanleiding van vraag 4 worden nog twee vragen gesteld die gaan over aanpassing van weten regelgeving. Het gaat om: Verruimen van uitrijtijden voor agrariërs die mest en urine scheiden en zodanig op het land brengen dat geen schade ontstaat aan milieu en ecosysteem. Vaste mest heeft een positief effect op het bodemleven en er spoelt geen stikstof uit ook al wordt hij midden in de winter uitgereden. Als urine doormiddel van een duotank uitgereden wordt met de helft of 1/3 water geeft dat zoveel ammoniakbeperking dat het bodemleven gespaard wordt en er geen ammoniakuitstoot of uitspoeling plaats vindt.. Voldaan hebben aan de verwerkingsplicht als mest gescheiden wordt in de stal en met vaste mest je eigen grond en die van anderen verrijkt wordt. NB: Het team BodemNetwerkBrabant verzamelt deze vragen als signalen voor de wetgever(s) en beleidmakers. Presentatie Nick van Eekeren (Louis Bolk Instituut) Louis Bolk is een onderzoeksinstituut in Driebergen. Nick hield zijn verhaal over bodemkwaliteit in relatie tot keuzes in landgebruik. Hij geeft een toelichting op de functies van de bodem (naast productiefunctie, kwantiteit en kwaliteit, ook biodiversiteit en waterkwantiteit en kwaliteit, klimaat CO2 vastlegging) en beschouwd bodemkwaliteit aan de hand van 6 elementen: 1. Organische stof 2. Bodemstructuur 3. Beworteling 4. Bodemleven 5. Waterhuishouding 6. Bodemchemie 4

5 Grasland blijkt in verhouding tot akkerland beter voor de bodem als het gaat om organische stof, bodemleven en bodemstructuur. Ook het stikstof leverend vermogen (NLV) van grasland is veel groter. Deze factoren zorgen ervoor dat mais het erg goed doet op voormalig grasland, zeker het 1e jaar. De bodemkwaliteit kan dus verbeterd worden door goede keuzes te maken in landgebruik. Nick adviseert voor een melkveebedrijf met 80% grasland (derogatie-eis), 60% blijvend grasland te houden, 20% grasklaver in vruchtwisseling en 20% snijmais in vruchtwisseling. Bij het project Vruchtbare Kringloop in de Achterhoek is bij dit teeltplan een winst te behalen van 7000,- voor een gemiddeld melkveebedrijf. Omdat de organische stofgehaltes in Brabant lager zijn, zal in Brabant dit saldo nog hoger liggen. Vragen uit de zaal: 1. Nederland bestaat voor bijna de helft uit bouwland dat meestal nog op traditionele wijze wordt bewerkt. We hebben het hier steeds over het effect van grasland. Is er ook inzicht in het effect van niet kerende grondbewerking op het organisch stof gehalte? Antwoord: Niet kerende grondbewerking is één van de alternatieven voor traditionele grondbewerking. Met niet kerende grondbewerking komt er minder lucht in de grond, dus er wordt minder organisch stof afgebroken. En je houdt meer organisch stof in de bovenlaag, dus meer bodemleven. 2. Wat zijn de mogelijkheden voor Sorghum? Antwoord: Nick ziet kansen voor Sorghum. Hij verwacht dat in de toekomst maisland veelal in rotatie met Sorghum (eventueel in combinatie met Rode klaver) zal worden verbouwd, omdat de productie van mais na Sorghum groter is. De ras-keuze is belangrijk (Sorghum Soedanese v.s. Sorghum Bicolor), waarbij de eerste zeer diep kan wortelen, maar de laatste meer geschikt zal zijn voor productie van ruwvoer. 3. Bestaan er bewerkingen in grasland waardoor het organisch stof gehalte daalt? Antwoord: Organisch stof wordt afgebroken door bodemleven. Mineralisatie van organisch stof is niets anders dan actief bodemleven. Hoe meer lucht in grond, hoe actiever bacteriën en hoe meer afbraak van organisch stof. Met woelen van grasland zal het effect op het organisch stof gehalte echter minimaal zijn. 4. Wat zijn de opbrengsten bovengronds, is daar ook naar gekeken? Antwoord: De bovengrondse productie is in kaart gebracht door iemand die 20 jaar ervaring heeft met graslandveredeling. Er bleek geen verschil te zijn tussen de productieopbrengst van jong en oud grasland. De stijging in bodemkwaliteit in het oude grasland bleek het veredelingseffect van het jonge gras te compenseren. 5

6 5. In Nederland zullen we ook steeds meer afgerekend worden op nitraat-residu (Kader Richtlijn Water). Zal de uitspoeling uit grasland altijd lager zijn dan bij bouwland? Antwoord: Klopt, bij maisland is de nitraatuitspoeling groter dan bij grasland. Het grootste probleem zit echter in maisland nadat je grasland van 4 jaar en ouder gescheurd hebt. 10 jaar geleden is scheuren van grasland in het najaar verboden om nitraatuitspoeling te voorkomen. In het voorjaar is graslandvernieuwing echter niet ideaal. Gevolg is dat boeren in plaats daarvan 1 tot 2 jaar mais op hun grasland zetten en grasland in het voorjaar pas scheuren als het 6 tot 8 jaar oud is. Dat betekent 2 tot 3 jaar uitspoeling van nitraat. Bovendien gaat heel veel bodembiologie verloren door de mais. Daarom ons advies: 60% blijvend grasland en 20% grasklaver afgewisseld met mais. Dan zal er veel minder nitraat uitspoelen. 6. Als we allemaal gaan werken zoals vanavond voorgesteld over landgebruik en we rijden geen drijfmest meer uit, kunnen de regels dan aangepast worden zodat we grasland weer in het najaar mogen vernieuwen? NB: Deze vraag wordt door het team BodemNetwerkBrabant meegenomen als signaal voor de wetgever(s) en beleidmakers. 7. Is er onderzoek gedaan met Sorghum als groenbemester in combinatie met rode klaver? Antwoord: Nee, niet gedaan. Sorghum wordt veel gebruikt als groenbemester. Maar de combinatie met rode klaver heeft Nick nog nooit uitgetest. Reactie uit de zaal op het antwoord: Met rode klaver kan de onkruiddruk verminderd worden, bovendien bindt het stikstof in de winter en kun je het in het voorjaar als groenbemester gebruiken. Je zou dus Sorghum als groenbemester kunnen zaaien en daarna rode klaver. 8. Organisch stof bestaat uit veel fracties, waarvan je een deel binnen een jaar kwijt bent en een deel jaren lang in de grond blijft. Wordt het niet tijd de fracties afzonderlijk te meten i.p.v. het totale gehalte aan organisch stof? Antwoord: Nick pleit ervoor eerst kwantiteit omhoog te brengen en daarna pas naar de kwaliteit kijken. Dialoog met aanwezigen Vraag aan de zaal: Er zijn vanavond goede voorbeelden voor goed bodembeheer genoemd. Wat houdt nog ons tegen om dit te gaan doen? Reacties: 1. Iedereen wil wel, maar de ruimte binnen de mestwetgeving is te beperkt om veranderingen door te voeren. 2. Voor stoppende boeren is er geen noodzaak om te veranderen. Zij krijgen een paar tientjes per m 3 uitgereden mest en verdienen geld door het verbouwen en verkopen van mais. Gras kunnen ze moeilijk kwijt omdat melkveehouders zelf voldoende gras hebben. 6

7 Er wordt in de zaal opgemerkt dat gras ook als bemesting toegepast kan worden, ingekuild gras kan in het voorjaar uitgereden worden over bouwland. 3. We hebben in Brabant heel veel bouwland en er moet veel gebeuren om de bodemkwaliteit daarvan te verbeteren. Niet kerende grondbewerking biedt kansen, maar hoe ga je dan om met de onkruiddruk? Hoe beheers je dat? 4. Waarom hebben we nog steeds gemengde mest? Waarom werkt niet iedereen met dit nieuwe stalsysteem? Is de ontwikkeling in de veehouderij van de laatste jaren zo moeilijk terug te draaien? 5. Is het niet beter de bemesting aan te passen op de grondsoort in plaats van generiek mestbeleid te maken? 6. Het verhaal van de opbouw van de humus (Mark van Iersel) is heel interessant. Maar hoe snel gaat het nu echt? Berekening met ophoogfactoren laten zien dat het in tijd erg tegenvalt voordat 1% is opgebouwd. De HAS heeft een project lopen in kader van plantwaardige toekomst. Daar komt dit thema in terug. De onderzoeksresultaten komen op de website. Vraag aan de zaal: Hoe bereikt de provincie een groter publiek met deze bodeminformatie; met name de mensen die niet zo gemakkelijk komen,? Reacties: 1. Door aandacht voor het onderwerp te vragen in studiegroepen. Er zijn er nogal wat in Brabant. 2. Door de informatie beschikbaar en beter toegankelijk te maken via cursussen via studiegroepen of e-learning. 3. Informatie en kennis beschikbaar maken via de website BodemNetwerkBrabant en vooral ook de positieve resultaten. 4. Bodemonderwijs zit bij de HAS in de leerrichtingen Dier & Veehouderij en Milieukunde. Oproep van de HAS: meer aandacht voor dit thema is zeer welkom binnen het leerplan. Het blijkt, vanwege de veelheid aan te behandelen onderwerpen, in de praktijk wel lastig om bodembeheer in het leerplan te houden. Het gaat daarbij niet zozeer om de traditionele bodemkunde, maar de kennis over kringlopen in de bodem en op het agrarische bedrijf. De HAS wil met jongere collega s ook meer werken met e-learning. Er loopt binnen de afdeling Dier & Veehouderij een pilotproject in samenwerking met uitgeverij Pearson. Reflectie gedeputeerde Anne-Marie Spierings Ik weet niet hoe het met jullie zit, maar ik heb vanavond veel bijgeleerd en ik dacht stiekem al best wel het een en ander te weten over dit onderwerp Anne-Marie is geïnspireerd door het verhaal van Mark van Iersel over de aanpak in Oostenrijk en vraagt of we in Noord-Brabant agrarische bedrijven 7

8 kunnen vinden die met de provincie een pilot op willen zetten om te onderzoeken of de werkwijze in Oostenrijk ook in Nederland kan werken en agrarische bedrijven deze blijvend toepassen. En dan het verhaal hoe je met mest omgaat. Dat is precies wat we in de relatie met de toekomst moeten gaat doen. Er zijn in Noord-Brabant 5 rondes mestdialogen gehouden in 4 gebieden en daar is de lijn uit gekomen dat de mest zo snel mogelijk stabiel gemaakt moet worden. Bij bewerken heeft iedereen een eigen beeld. De beste bewerkingsstap is de mest zo snel mogelijk te scheiden nadat deze het beest heeft verlaten. Met het Kwatrijnsysteem is dit uitvoerbaar. De emissies gaan flink omlaag en dat is goed voor het milieu. De voedingsstoffen blijven in de mest die daarmee gerichter is in te zetten voor de vitaliteit van de bodem. Bij het laatste verhaal heb ik aan mijn eigen moestuin zitten denken. Wat doe je nu als je geen melkveehouderij hebt maar gewoon groente wilt verbouwen en dus niet zo kunt roteren met gras? Misschien kan de vraag op de website komen te staan? Anne-Marie is gecharmeerd van het voorstel om meer te doen met digitale training/e-learning. De Avans Hogeschool werkt al met e-learning, de zogenaamde MOOC s (Massive Open Online Course). Met nog een aantal hele relevante kennisvragen hebben we een hele hoop opgehaald vanavond en het biedt de provincie veel handvatten om mee verder te gaan. Een geslaagde avond. 8