fwg trendrapport 2010 zicht op zorg en functies

Transcriptie

1 fwg trendrapport 2010 zicht op zorg en functies

2 FWG trendrapport 2010 Zicht op zorg en functies Utrecht, oktober 2010

3 Het FWG trendrapport is een uitgave van FWG Tekst Astrid Westerbeek, Peter Andriessen Ontwerp Hollands Lof, Haarlem Druk Veenman Drukkers, Rotterdam isbn/ean:

4 Voorwoord inhoud Een jaar lang alles verzamelen wat anderen weten over de zorg. Een jaar lang alles opslaan wat anderen aanreiken over veranderingen in de zorg. Een jaar lang waardevrij laten binnenkomen wat mogelijk relevant is. Daarna de uitwerking om te komen tot Zicht op zorg en functies. Voor het tweede jaar op rij hebben we heel veel kennis en informatie verzameld over trends en ontwikkelingen in de zorg. Al die informatie hebben we geordend, gelabeld en geanalyseerd om te komen tot een overzicht van ontwikkelingen zoals die zich op dit moment manifesteren. Eerder ingezette ontwikkelingen rollen zich verder uit, worden breder en concreter zichtbaar. Nieuwe ontwikkelingen doen hun intrede. In beide gevallen hebben we zo goed mogelijk geprobeerd weer te geven wat de mogelijke gevolgen zijn, voor organisaties en voor functies. Zodat u en wij - erop kunnen anticiperen. De afbeelding die we kozen voor de omslag illustreert onze wens om goed zicht te krijgen. Tegelijkertijd illustreert het de noodzaak tot samenwerking, tot het reiken over de eigen pijler heen. En het laat de weinig stabiele, gefragmenteerde ondergrond zien, waarbij de associatie met het huidige stelsel en de politiek voor de hand liggen. Wat mag u van dit tweede trendrapport verwachten? Naast een overzicht van ontwikkelingen, vooral ook de vertaling ervan naar effecten op (FWG kern-) functies. We hebben gemerkt dat het trendrapport 2009 niet alleen richting geeft aan het functie-onderzoek, maar dat het ook is gaan leven buiten deze primaire scope. Bijvoorbeeld in de directiekamer, in het onderwijs, bij P&O en bij lijnmanagers eigenlijk bij iedereen die in het rapport iets van zijn gading kan vinden. We zijn enthousiast over de vele positieve reacties en over het kritische commentaar en we blijven een beroep doen op u. We willen graag geattendeerd worden op innovaties en ontwikkelingen, zodat deze een plaats kunnen krijgen in het volgende FWG trendrapport. We zijn ervan overtuigd dat Zicht op zorg en functies meer is dan een richtsnoer voor het jaarlijkse functieonderzoek in de zorgsector, en hopen en verwachten dat de lezer in welke hoedanigheid dan ook de meerwaarde van deze publicatie kan onderschrijven. We wensen u veel leesplezier! Directie FWG voorwoord 3

5 4 fwg trendrapport 2010 inhoud

6 Inhoud Voorwoord 3 Inleiding 7 Onderzoek en verantwoording 11 Naar een duurzaam stelsel 21 1 Marktwerking 23 2 Financiering 35 3 Rol van de verzekeraars 53 4 Duurzaamheid 69 Een nieuwe visie 75 5 Preventie 77 6 Consumentenrol 93 7 Ketenzorg en samenwerking Gezondheid Druk op de arbeidsmarkt Arbeidsmarkt en HRM Mantelzorg Taakherschikking Internationalisering 169 Meer maatwerk Kwaliteit van zorg Multiculturalisering Veiligheid Bouw en wonen 211 inhoud 5

7 Bijlagen Bijlage 1 Bronnen 225 Bijlage 2 Index 239 Bijlage 3 Expertgroepen 243 Bijlage 4 Vergelijking hoofdstukindeling 2009 en Bijlage 5 Verklarende woordenlijst 247 Bijlage 6 Functiecategorieën en trends 249 Bijlage 7 Prioritering macro- en mesogroep 251 Bijlage 8 Functiematrix fwg trendrapport 2010

8 Inleiding Een heel onderzoeksjaar verder. Een hele ronde van verzamelen, classificeren en analyseren verder. Wat levert dat op? Wat ons betreft vooral een nieuw trendrapport, met 16 uitgewerkte thema s. Maar ook meer zicht op de manier waarop ontwikkelingen zich voltrekken. De val van het kabinet maakte dit jaar duidelijk hoezeer de politiek met de sector verweven is. Veel ingezette ontwikkelingen en belangrijke onderwerpen werden controversieel verklaard en kwamen tot stilstand. De richting van veel ontwikkelingen is daarmee goeddeels afhankelijk geworden van de nieuwe politieke situatie. Desondanks gaat de zorg door en wordt er in Nederland dagelijks kwalitatief hoogwaardige zorg geleverd. Die kwaliteit is dit onderzoeksjaar een belangrijk punt van aandacht. Uit alle hoeken kwamen berichten die, vanuit heel verschillende perspectieven, de kwaliteit van zorg centraal stelden. Zo duidelijk, dat we hebben besloten om Kwaliteit van zorg apart als thema in dit rapport te behandelen. Ook de aandacht voor Multiculturalisering in de zorg is evident, en leidde tot een apart hoofdstuk. Uit de analyses kwam bovendien naar voren dat de overlap tussen enkele thema s die vorig jaar apart beschreven werden zo groot is, dat samennemen een logische stap vormt. In onderstaande tabel ziet u de 16 thema s die dit jaar de dienst uitmaken. Voor een vergelijk met de indeling van 2009 verwijzen we naar bijlage 4, achterin dit rapport. De thema s van Marktwerking 2 Financiering 3 Rol van de verzekeraars 4 Duurzaamheid 5 Preventie 6 Consumentenrol 7 Ketenzorg en samenwerking 8 Gezondheid Arbeidsmarkt en HRM 10 Mantelzorg 11 Taakherschikking 12 Internationalisering 13 Kwaliteit van zorg 14 Multiculturalisering 15 Veiligheid 16 Bouw en wonen Tabel 1 De thema s van 2010 inleiding 7

9 De 16 thema s hangen onderling in meer of mindere mate samen. Met het benoemen van vier grotere clusters of categorieën, hebben we geprobeerd de interne samenhang zoveel mogelijk zichtbaar te maken. Het trendrapport start met de zwaarste categorie waarin ontwikkelingen in de richting van een duurzaam stelsel centraal staan, beschreven aan de hand van de thema s Marktwerking, Financiering, Rol van de verzekeraars en Duurzaamheid. We hebben ervoor gekozen Duurzaamheid in dit blok op te nemen, omdat bijna iedere nieuwe ontwikkeling plaatsvindt in het kader van betaalbare zorg en een houdbaar, toekomstbestendig, en dus duurzaam zorgstelsel. De tweede categorie is Een nieuwe visie genoemd en gaat in op de grote verschuivingen die voor de toekomst worden geschetst. Een grote rol voor Preventie, een grotere Consumentenrol, nadruk op Ketenzorg en samenwerking en de start van de digitale revolutie onder de noemer Gezondheid 2.0. In de derde categorie zijn thema s rond het onderwerp arbeidsmarkt gebundeld, waaronder ook Internationalisering. Dit laatste omdat we in de signalen een sterke toename zien van uitwisseling en werving van personeel over de grens. De vierde en laatste categorie hebben we Meer maatwerk genoemd. Een ontwikkeling waarbij gericht aanbod voor het individu meer aan de orde is, wat zichtbaar wordt in de thema s Kwaliteit van zorg, Multiculturalisering, Veiligheid en Bouw en wonen. Het stramien van ieder thema is gelijk aan vorig jaar en volgt de opbouw van macro (nationaal en sectorniveau) naar meso (brancheniveau) en micro (effecten op functies). De indeling van functies in processen, zoals door FWG gehanteerd, is opnieuw aangegeven met kleuren. Een overzicht hiervan vindt u in tabel 2. PP-functies Primair Proces Functies die zijn gericht op behandeling, begeleiding of verpleging/verzorging van patiënten, cliënten, bewoners. DOPP-functies Directe Ondersteuning Primair Proces Functies die zijn gericht op de directe ondersteuning van behandeling, begeleiding of verpleging/verzorging van patiënten, cliënten, bewoners. AAS-functies Administratie, Automatisering Functies die zijn gericht op administratie, automatisering en stafwerkzaamheden en Staf FB-functies Facilitair Bedrijf Functies die zijn gericht op het faciliteren zoals de bereiding en uitgifte van voeding, logistieke ondersteuning, onderhoud aan gebouwen, terreinen, apparatuur en dienstverlening. MGT-functies Management Functies die zijn gericht op het leidinggeven. Tabel 2 FWG-processen en functies 8 fwg trendrapport 2010

10 De informatie die de basis heeft gevormd voor dit rapport, is goeddeels verzameld in de periode augustus 2009 augustus In een enkel geval is informatie van na die datum opgenomen, wanneer het een hele relevante toevoeging op een geconstateerde ontwikkeling vormde. De formatie van het nieuwe kabinet, inclusief (concept-)regeerakkoord en gedoogakkoord, is niet meegenomen in dit rapport. Los van actualiteit, hebben we geprobeerd om zoveel mogelijk de grote lijnen van het afgelopen jaar voor u te schetsen, de nieuwe ontwikkelingen in kaart te brengen en voor zover mogelijk doorkijkjes te geven naar de toekomst. Afsluitend willen we hier een aantal mensen bedanken. Te beginnen met het uitspreken van onze enorme dank aan de experts op macro- en mesoniveau. Zij hebben hun kennis en inzichten om niet met ons willen delen. Zonder hun bijdrage is zicht krijgen op ontwikkelingen naar onze mening niet mogelijk. Om ze te onderscheiden van andere deskundigen (en omdat we ze ons graag een beetje toe-eigenen), refereren we in dit rapport aan ze als onze experts. Een overzicht van de expertgroepleden vindt u achter in dit rapport (bijlage 3). Onze dank gaat ook naar Maarten Sprengers en Marlou Slaghuis (MarktMonitor BV), die ons geweldig ondersteund hebben gedurende het hele proces. Tot slot willen we Bert Morsink bedanken voor zijn kritische commentaar bij de concepttekst en danken we directie en collega s van FWG voor de ruimte en het vertrouwen dat we (opnieuw) gekregen hebben. Astrid Westerbeek Peter Andriessen inleiding 9

11 10 fwg trendrapport 2010

12 Onderzoek en verantwoording Innovaties in kaart gebracht Het onderzoek naar trends en ontwikkelingen van FWG is in deze vorm dit jaar voor de tweede keer uitgevoerd. Het doel van het onderzoek is in een vroeg stadium trends en ontwikkelingen te signaleren en zicht te geven op de (verwachte) effecten, onder meer om afstemming van activiteiten te bereiken. Op deze wijze kunnen sectormiddelen meer efficiënt worden ingezet om innovatie te ondersteunen. Om dit doel te bereiken worden trends en ontwikkelingen opgespoord, geordend naar voor de sector herkenbare verschijningsvormen, en de effecten op functies en organisaties in beeld gebracht. Zo kan worden bijgedragen aan een optimale verspreiding en adoptie van innovaties, en het beperken van het risico van het vertragen of falen van innovaties. Voor dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van een methode die is ontwikkeld en al langer wordt toegepast in een aantal technische sectoren. Systematisch kijken naar innovaties De methode is ontwikkeld om op sectorniveau innovatiebeleid te ondersteunen en is gebaseerd op de volgende uitgangspunten. Eerst wordt de sector geordend in een brancheplattegrond. Hierin worden de vakgebieden en niveaus waarop deze worden uitgevoerd naast elkaar en onder elkaar gezet. Dit levert een belangrijk stramien voor het onderzoek, de resultaten worden aan deze brancheplattegrond gekoppeld. Een tweede belangrijke pijler van het onderzoek is het intensief gebruik maken van deskundigheid uit de sector. Hiervoor wordt een netwerk van experts ingericht en onderhouden. Zij voeden en volgen het onderzoek inhoudelijk, en zij kunnen de resultaten van het onderzoek verder inbedden in activiteiten van de organisaties die zij vertegenwoordigen. De experts is gevraagd deel te nemen vanuit hun eigen expertise en ze zijn verdeeld over de verschillende branches op basis van de hiervoor genoemde brancheplattegrond. Zij worden regelmatig gevraagd ontwikkelingen te melden vanuit hun eigen expertise en vakgebied. Een derde belangrijke pijler is de deskresearch. Dat zorgt voor verdere onderbouwing en verbreding van het onderzoek. Samen met de signalen van de experts levert dit in een vroeg stadium zicht op relevante ontwikkelingen. De vierde pijler van het onderzoek is de systematische classificatie en ordening van het bronmateriaal en het aanbrengen van relaties naar thema s en trends (ontwikkelingen binnen thema s). onderzoek en verantwoording 11

13 Vijf innovatieniveaus Het in kaart brengen van ontwikkelingen begint met de verzameling van signalen. Enerzijds door het bevragen van experts, anderzijds door deskresearch. Dit levert een bonte verzameling op die ontdubbeld en geordend moet worden. De signalen zijn vaak zeer verschillend van aard, soms gaan ze over nieuwe technieken, producten en diensten, maar het kunnen ook nieuwe inzichten zijn over de organisatie van werkprocessen, economische ontwikkelingen, of maatschappelijke vraagstukken. Sommige signalen zijn heel kleinschalig en betreffen één of enkele werkzaamheden van één bepaalde functie(groep), andere signalen betreffen de gehele sector, als het gaat om bijvoorbeeld financieringsvraagstukken. Een dergelijk grote diversiteit vraagt eerst om ordening naar het niveau waarop signalen zich afspelen (zie figuur 1). nationaal sector branche organisatie functie Figuur 1 De vijf onderscheiden niveaus van innovatie Alle signalen worden in bovenstaande systematiek geclassificeerd. Daarna worden dwarsverbanden gelegd tussen signalen op hetzelfde niveau en, waar mogelijk, verticaal tussen niveaus. Hierdoor ontstaan clusters van signalen, die we thema s en trends noemen. Deze thema s en trends worden besproken met de deskundigen en in de discussie met hen geprioriteerd naar de mate waarin thema s belangrijk zijn voor de sector. Het belang wordt uitgedrukt in de mate waarin thema s effecten zullen hebben op de ontwikkelingsprogramma s van branches en branchepartijen, de werkwijzen en producten en diensten van organisaties, en de invulling van functies van de medewerkers daarbinnen. Nadat de mate van belang door de deskundigen is bepaald, worden de (potentiële) effecten uitgewerkt in een jaarlijkse rapportage. Een netwerk van macro-experts In 2009 is gestart met het inrichten van het netwerk van macro-experts. Op persoonlijke titel werden personen gevraagd deel te nemen aan het onderzoek in de rol van expert. Het streven is om de expertgroep een zo goed mogelijke afspiegeling te laten zijn van de hele zorgsector. Daarom wordt ieder jaar gezocht naar uitbreiding van het netwerk (meer expertise, en een betere dekking van de brancheplattegrond). Dit onderzoeksjaar vonden we enkele nieuwe experts bereid om deel uit te maken van de groep. Momenteel bestaat het netwerk uit 30 personen (zie ook bijlage 3 achterin dit rapport). 12 fwg trendrapport 2010

14 Een netwerk van meso-experts In 2010 is een begin gemaakt met het inrichten van een tweede netwerk van experts op meso-niveau. Het doel van deze groep is de ontwikkelingen verder te inhoud te geven en te vertalen naar voor de sector en branches herkenbare verschijningsvormen: door welke ontwikkelingen gaan werkprocessen en functies veranderen en hoe? De criteria voor de samenstelling van de groep hebben betrekking op functie/positie van de experts binnen hun eigen organisatie en het hebben van een helikopterview. Hiervoor zijn managers en directeuren benaderd, die met de voeten in de modder staan, directe verantwoordelijkheid hebben in het aansturen van mensen en/of processen, en in staat zijn vanuit een helikopterview naar ontwikkelingen te kijken en vanuit die positie effecten kunnen aangeven van ontwikkelingen op organisaties en functies. Ook hier zijn de experts op persoonlijke titel gevraagd deel te nemen aan het onderzoek. Momenteel bestaat het netwerk uit 13 personen (zie ook bijlage 3 achterin dit rapport). Het onderzoek in 2010 hebben twee netwerkbijeenkomsten plaatsgevonden, één met de groep macro-experts, en één met de groep meso-experts. In elk van de bijeenkomsten zijn verschillende aspecten besproken en verdiept. Bij de macro-experts lag het accent op het stellen van prioriteiten en het aangeven van reële termijnen waarop de trends en ontwikkelingen door de sector en branches zouden zijn ingebed. Bij de meso-experts lag de nadruk op de vertaling van de trends en ontwikkelingen naar effecten op werkprocessen binnen organisaties en veranderingen in functies. Bijeenkomst met macro-experts Uit de 25 thema s die in het onderzoek van 2009 naar voren zijn gekomen, zijn in 2009 de tien veronderstelde belangrijkste thema s voorgelegd aan de experts voor prioritering. Het criterium voor het stellen van de prioriteiten was het belang van het thema voor de toekomst. In 2009 gaven de experts de volgende volgorde aan de thema s (waarbij 1 van het meeste belang wordt geacht voor de toekomst): 1. Duurzaamheid 2. Preventie 3. Efficiency 4. Marktwerking 5. Zorg op afstand 6. Ketenzorg 7. Arbeidsmarkt 8. Mantelzorg 9. Financiering 10. Uitbesteden Tabel 3 Prioritering thema s 2009 onderzoek en verantwoording 13

15 In de expertbijeenkomst van dit jaar zijn de experts opnieuw geraadpleegd met betrekking tot het belang van de thema s uit Wat vonden zij nu het meest van belang? De thema s zoals benoemd in 2009 werden nogmaals door de experts geprioriteerd, in tegenstelling tot 2009 nu alle 25. Dat leverde de volgende top tien op: 1. Efficiency 2. Preventie 3. Consumentenrol 4. Zorg op afstand 5. Digitalisering/automatisering 6. Ketenzorg 7. Ambulantisering 8. Onderwijs 9. Arbeidsmarkt 10. Van aanbod naar vraag Tabel 4 Prioritering thema s 2010 De top-tiens van beide jaren vertonen enkele verschillen. Deze zijn deels toe te schrijven aan de a priori selectie van 10 te prioriteren items in 2009, ten opzichte van de 25 thema s in Ook kan er voor een deel sprake zijn van verschuiving. Op methodologische gronden (geen a priori selectie van te prioriteren thema s) is meer waarde te hechten aan de uitkomsten van In de bijeenkomst van dit jaar is met de experts ook gediscussieerd over het tempo van ontwikkelingen. Doel hiervan is om, ten behoeve van de strategische planning van trends en innovaties, zichtbaar te krijgen op welke termijn het reëel zou zijn dat trends ingebed zijn in de reguliere werkprocessen van de sector en de branches. Tevens is gevraagd aan te geven welke stakeholders een rol wordt toegedicht in het ontplooien van initiatieven om ontwikkelingen verder te brengen. Ofwel: wat is het reëel ingeschatte verloop van innovaties? Hoe worden ze verwerkt door de sector en weggewerkt in functies en werkprocessen? Verdeeld over vijf groepen hebben de experts hun keus bediscussieerd en beargumenteerd voor één van drie standaard ontwikkelingscurves. De curves geven het mogelijke verloop van een innovatie weer. De standaard ontwikkelingscurves waarvan gebruik is gemaakt zijn: 14 fwg trendrapport 2010

16 1. Snelle start en afvlakking 2. Langzame start en doorgroei 3. S-curve 100% 100% 100% toepassingsgraad > toepassingsgraad > toepassingsgraad > tijd > tijd > tijd > Figuur 2 Ontwikkelingscurves Deze exercitie is niet voor alle thema s uitgevoerd. Uit de prioritering van 2010 zijn de vier belangrijkste thema s op deze manier uitgewerkt, te weten Efficiency, Preventie, Consumentenrol en Zorg op afstand. In groep jes is per innovatiethema een keuze gemaakt uit één van de drie ontwikkelingscurves, als reëel geachte ontwikkelingscurve. De opdracht luidde: geef het verloop aan zoals je dat verwacht en benoem daarbij partijen die hierin een rol hebben (stakeholders). Ofwel: wat is het gewenste verloop van deze ontwikkeling, naar jullie inschatting, en waar staan we over twee en over vijf jaar? Resultaten van ontwikkelingstijdpaden Gevraagd naar het verwachte verloop van Efficiency (geoperationaliseerd in: van functies naar proces; van branches naar ketenzorg; logistiek vanuit kosten en patiënt) kozen vier groepen voor curve 3 (S-curve) en één groep voor curve 2. Motivaties die erbij gegeven werden, hadden vooral betrekking op het feit dat efficiency-veranderingen om cultuurveranderingen vragen en dat andere rollen nodig zijn om de veranderingen tot stand te brengen. Als belangrijkste stakeholders werden het ministerie van VWS, zorginstellingen, zorgverzekeraars, NZa (zorgautoriteit), vakbonden, beroepsorganisaties, consumenten- en patiëntenorganisaties genoemd. Voor het thema Preventie (geoperationaliseerd in: samenwerking voor interventies in leefstijl; lichte zorg waar mogelijk) kozen vier groepen voor de tweede curve (langzame start en doorgroei) en één groep voor curve 3 (S-curve). Motivaties hadden betrekking op het gegeven dat Nederland poldert en veranderingen (dus) langzaam gaan en dat het opleidingsniveau ook van invloed is op het tempo van innoveren. Als belangrijkste stakeholders werden ministeries, gemeenten, zorgverzekeraars, onderzoeksbureaus, scholen, bedrijven, ouderenbonden en consumentenbonden genoemd. Voor het thema Consumentenrol (geoperationaliseerd in: toename mondigheid en eigen verantwoordelijkheid van cliënten) kozen drie groepen voor de S-curve, één groep voor curve 1 en één groep koos voor zowel curve 1 (voor mondigheid ) als voor curve 2 (voor eigen verantwoordelijkheid ). onderzoek en verantwoording 15

17 Motivaties hadden betrekking op het feit dat ook hier sprake is van een cultuuromslag en dat mondigheid tegen kan vallen op het moment dat iemand zorg nodig heeft. Als belangrijkste stakeholders werden de branches, beroepsorganisaties, zorginstellingen, patiëntenorganisaties en het ministerie van OCW genoemd. Voor het thema Zorg op afstand (geoperationaliseerd in: domotica, beeld-/ spraakverbindingen, robotica) kozen twee groepen voor curve 2, één groep voor curve 3 en één groep voor de (niet aangeboden) hypecurve 1. Motivaties hadden betrekking op het feit dat we nu vóór de piek staan en het pas over vijf jaar voorzichtig zal toenemen. Als belangrijkste stakeholders werden de zorgverzekeraars, zorginstellingen, onderwijs, kenniscentra, O&O-fondsen en het zorginnovatieplatform genoemd. Bijeenkomst met meso-experts In een bijeenkomst in maart 2010 is aan de meso-experts een groot aantal ontwikkelingen voorgelegd (de trends zoals die binnen de thema s van 2009 zijn geformuleerd). Per ontwikkeling is besproken welke functiecategorieën hierdoor naar verwachting het sterkst beïnvloed zullen worden, en op welke wijze. Hiervoor is een indeling van functies in negen functie categorieën gebruikt 2 (zie ook bijlage 6). Er is voor gekozen om de managementfuncties niet toe te voegen aan de functiecategorieën. Reden hiervoor is de aanname dat bijna alle genoemde trends wel een effect hebben op managementfuncties. Verwacht werd dat het beeld vertroebeld zou worden door ook de categorie managementfuncties op te nemen. Aan de experts uit de mesogroep is gevraagd één keus te maken om zicht te krijgen op de meest relevante functiecategorie. Uit de 116 beschreven ontwikkelingen in het FWG trendrapport 2009 (dit zijn de trends binnen de 25 thema s) zijn er 44 geselecteerd. Hierbij is gekozen voor trends uit thema s die hoog in de prioritering van 2009 waren geëindigd, en voor trends die in 2010 al een redelijke mate van concrete verschijningsvorm hebben. De vraag op welke functiecategorie heeft deze trend het meest effect? kon daarmee ook werkelijk vanuit de praktijk beantwoord worden. Een overzicht van de trends is terug te vinden in bijlage 6. De experts is gevraagd om, met behulp van stemkastjes, voor elk van de 44 trends aan te geven op welke functiecategorie deze het meeste effect heeft, of zal krijgen. De twee functiecategorieën die per trend het hoogst eindigden (de nummers 1 en 2), zijn vastgelegd. Wanneer meerdere functiecategorieën gelijk waren geëindigd (evenveel stemmen), werd om 1 Een hypecurve is een ontwikkelingscurve die aangeeft dat een te snelle groei in een te vroeg stadium omslaat in het afnemen van de toepassing van een innovatie, om soms pas weer op langere termijn te leiden tot echte integratie van de innovatie. 2 In deze negen categorieën zijn alle functies in de gezondheidszorg onder te brengen. 16 fwg trendrapport 2010

18 redenen van spreiding en diversiteit gekozen voor de meest van de eerste afwijkende functiecategorie. Resultaten verandering per functiecategorie De uitkomsten van de stemming met stemkastjes, samengenomen over de 44 trends, zijn hieronder grafisch weergegeven (figuur 3). Verzorgende en verpleegkundige functies Paramedische functies Service-, horeca- en huishoudelijke functies Geneeskundige functies Automatiseringsfuncties Staf- en beleidsfuncties Technische, bouw- en vastgoedfuncties Laboranten-, analisten-, apotheekfuncties Financiële, administratieve functies figuur 3 Effecten van trends op functiecategorieën 3 De meso-experts geven aan dat de verzorgende en verpleegkundige functies het meest beïnvloed zullen worden door de gekozen trends. Tijdens de stem ming (44x) eindigde deze functiecategorie maar liefst 28 keer als hoog ste. Op de financiële en administratieve functies wordt het minste effect verwacht. Na de stemming voor functie categorieën, is de experts gevraagd om meer specifiek aan te geven welke aspecten van de functie hoofdzakelijk zullen veranderen en in welke richting. Hiervoor is door de experts per trend, per functiecategorie aangegeven in welke aspecten verandering optreedt of op zal treden. De hoogst geëindigde functiecategorieën per trend, zijn hiervoor opnieuw voorgelegd aan de experts. Ook is gevraagd in welke richting de verandering zal plaatsvinden (een positief of een negatief effect? Meer of minder?). Aspecten waaruit gekozen kon worden, waren: kennis; sociale vaardigheden; verantwoordelijkheid en zelfstandigheid. 3 Voor figuur 3 en 4 geldt dat de weergegeven waarden op de X-as de gemiddelde gewogen veranderingen zijn van alle aspecten over alle trends. Daarmee betreft het relatieve (en geen absolute) waarden om de mate van verandering uit te drukken. onderzoek en verantwoording 17

19 Om redenen van herkenbaarheid en eenvoud van scoren tijdens de netwerkbijeenkomst, is gekozen voor deze vier redelijk generieke aspecten en niet voor een meer gedetailleerde classificatie van aspecten zoals bijvoorbeeld de FWG-gezichtspunten. Hoe pakt dat uit? Een voorbeeld: de experts geven aan dat de trend Toename van palliatieve zorg en euthanasie het meest effect zal hebben op de verpleegkundige en verzorgende functies (1) en op de paramedische functies (2). Welke aspecten van deze functies zullen dan het meest veranderen? De experts geven aan dat met name de vraag naar Kennis en naar Sociale Vaardigheden onder invloed van deze trend zal toenemen. In totaal zijn de uitkomsten voor de aspecten, samengenomen per functiecategorie, weergegeven in figuur 4. Kennis Sociale vaardigheden Verantwoordelijkheid Zelfstandigheid Verzorgende en verpleegkundige functies Paramedische functies Service-, horeca- en huishoudelijke functies Geneeskundige functies Automatiseringsfuncties Staf- en beleidsfuncties Technische, bouw- en vastgoedfuncties Laboranten-, analisten-, apotheekfuncties Financiële, administratieve functies 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 Figuur 4 Verandering van aspecten per functiecategorie Uit de resultaten blijkt dat het aspect Kennis (groen) dwars door alle functiecategorieën heen het meest beïnvloed wordt door trends en ontwikkelingen in de zorg. Dit aspect is voor bijna alle functiecategorieën het meest genoemd. Op de tweede plaats gevolgd door Sociale vaardigheden en vervolgens door Verantwoordelijkheid. Het effect op Zelfstandigheid is het kleinst. Opvallend is (ook uit de grafiek af te lezen) dat voor de verzorgende en verpleegkundige functies en voor de service-, horeca- en huishoudelijke functies niet Kennis, maar het aspect Sociale vaardigheden (donkerblauw) 18 fwg trendrapport 2010

20 het meest verandert onder invloed van trends. Deze twee functiecategorieën wijken daarmee dus inhoudelijk af van de overige functiecategorieën. Omdat de relevantie van trends en ontwikkelingen in de praktijk kan afwijken van de mening van de macro-experts, is ook aan de meso-experts gevraagd welk belang zij hechten aan de ontwikkelingen in de zorg. Hiervoor vroegen we hen om net als de macro-experts de thema s uit het onderzoek van 2009 te ordenen naar belang voor de zorg. Het resultaat van deze prioritering is hieronder weergegeven. 1. Efficiency 2. Arbeidsmarkt 3. Onderwijs 4. Preventie 5. Ambulantisering 6. HRM 7. Financiering 8. Consumentenrol 9. Zorg op afstand 10. Digitalisering/automatisering Tabel 5 Geprioriteerde thema s meso-groep Ook in deze prioritering vinden we (weliswaar soms op een andere plaats in de rangorde) dezelfde thema s terug. Kennelijk bestaat er relatief grote overeenstemming over de belangrijke zorgthema s. Een grafische weergave van de prioriteringen van zowel de macro- als de mesogroep vindt u, gezamenlijk op één pagina, in bijlage 7. Interpretatie van de resultaten Met name op de verzorgenden en verpleegkundigen komt veel af. De trends die naar verwachting relatief snel aan de orde zullen zijn (uitkomsten macrogroep) zullen met name deze functiecategorie raken (uitkomsten mesogroep). Behalve een beperkt effect op de mate van Verantwoordelijkheid en Zelfstandigheid binnen deze functies, zullen de trends naar verwachting vooral de Sociale vaardigheden raken van de verzorgenden en verpleegkundigen. In de tweede plaats zullen de ontwikkelingen die op deze functiegroep afkomen, een appèl doen op Kennis. Daarbij zal gevraagd worden naar meer en ook nieuwe kennis, en met de vraag om meer en nieuwe kennis een vraag naar continue (bij)scholing. Dat verklaart wellicht ook waarom Onderwijs hoog scoort in de prioritering door de meso-experts. In dit licht kunnen bovendien ook de resultaten van de macro-groep bezien worden, voor zover het de stakeholders betreft: meermaals worden onderwijsinstellingen, kenniscentra en O&O-fondsen als belangrijke partij genoemd. Aan deze partijen wordt kennelijk een belangrijke rol toegedicht als het gaat om onderhoud van de sectorale kennisinfrastructuur. onderzoek en verantwoording 19

21 Tot slot De onderzoekscyclus zoals die in 2009 is gestart, is voortgezet in Er zijn nog veel aspecten van trends en ontwikkelingen uit te diepen met experts, zowel op macroniveau als op mesoniveau. Deze aspecten zullen gaandeweg de verdere ontwikkeling van het onderzoek in bijeenkomsten met de deskundigen aan de orde worden gesteld. 20 fwg trendrapport 2010

22 naar een duurzaam stelsel 1. marktwerking 2. financiering 3. rol van de verzekeraars 4. duurzaamheid

23

24 1 Marktwerking Trends 2010: Marktwerking onder vuur Meer aandacht voor transparantie Toename van concurrentie Toename van specialisaties Stagnerende aandacht voor marketing Roep om visie 1.1 Marktwerking onder vuur Gereguleerde marktwerking, dat betekent concurrentie waar mogelijk (en verantwoord) toestaan tussen zorgaanbieders, zodat de prijs omlaag gaat en de kwaliteit stijgt. Of, zoals vorig jaar omschreven, de cliënt of zorgconsument neemt producten af van de zorgleverancier, maar anders dan op de gewone markt met tussenkomst van de zorgverzekeraar. De overheid houdt grip op tarieven en premies en bepaalt waar de marktwerking wel en niet gaat gelden. Marktwerking leidde (ook) dit jaar tot veel weerstand en kritiek, vooral binnen de ggz waar gewerkt wordt aan de (gedeeltelijke) overgang naar DBCbekostiging. De val van het kabinet gaf voor- en tegenstanders de ruimte om opnieuw hun standpunten te berde te brengen en menigeen pleitte ervoor om de afgedwongen stilstand als moment van bezinning te gebruiken. Het lijkt erop dat het gebrek aan hard bewijs, zowel voor- als tegenstanders in de kaart speelt. Zo zou marktwerking de zorg goedkoper maken, maar net zo goed duurder; zou het de kwaliteit omhoog maar evenzogoed omlaag brengen; zou het de zorg efficiënter en patiëntvriendelijker maken, maar evenzogoed de keuze voor consumenten beperken en hun benadelen met onbedoelde effecten. Dat de gereguleerde marktwerking heel veel extra administratieve lasten met zich heeft meegebracht, én extra wet- en regelgeving voor controle en kwaliteitsborging, daarover zijn alle partijen het eens. Of er een systeemwijziging nodig is, daarover zijn de meningen verdeeld. Duidelijk wordt wel dat de rol van overheid en politiek in de Nederlandse zorg zodanig groot is, dat de continuïteit soms in het geding dreigt te komen. Ook op dit punt wordt gepleit voor een herbezinning. In het kader van de brede heroverwegingen, sprak de ambtelijke werkgroep Curatieve Zorg zich expliciet uit. Het huidige stelsel voor curatieve zorg leidt marktwerking 23

25 tot matige kwaliteit tegen een hoge, snel stijgende prijs. Door de spagaat tussen aanbodsturing en liberalisering krijgen de sector en de consument het slechtste van twee werelden. De werkgroep pleit voor een heldere keuze [ ] ten aanzien van het eindmodel met daarbij een geloofwaardige commitment aan de beweging daarheen. Die roep om een heldere keuze, om een duidelijke visie, komt breed naar voren. Een visie op de vergrijzing, op de chronische zorg, op de langdurige ouderenzorg. Een visie op toegankelijkheid, betaalbaarheid, solidariteit. Een visie op verzekerde zorg en de mate waarin burgers zelf verantwoordelijkheid dragen voor zorg en zorggebruik. Een visie op innovaties, technologische ontwikkelingen en de gewenste (zorg)positie van Nederland in internationaal perspectief. Visies met een lange houdbaarheidstermijn, over de grenzen van politieke vierjaarscycli heen. Uitwerkingen daarvan vinden we al in thema s als Gezondheid 2.0 en de gewenste paradigmashift die Preventie centraal stelt (zie ook de gelijknamige hoofdstukken). Marktwerking betekent ook: de keuze hebben. Voor consumenten en verzekeraars is transparantie dan ook van groot belang. Inzicht in prijs en prestatie van organisaties, om te kunnen vergelijken waar de beste verhouding geleverd wordt. Inzicht ook in de kwaliteit van verschillende verrichtingen, zodat er voor specifieke behandelingen vergelijking voor handen is. Deze gegevens zijn relevant voor de verzekeraar en voor de consument: beiden hebben in hun nieuwe rol informatie over kwaliteit, prijs en prestaties nodig om een keuze te kunnen maken. Voor de verzekeraars is de nog gebrekkige, onbetrouwbare informatie op dit moment reden om hun inkooprol nog niet goed in te vullen. Als de verzekeraar een sturende rol moet hebben en voorkeursinstellingen moet bepalen voor zijn klanten, dan moeten de gegevens waarop hij dat baseert helder en eenduidig zijn (zie ook het thema Rol van de verzekeraars). Hoewel er al veel stappen gezet zijn en de zorg meer open en transparant is geworden, lijkt het huidige transparantiebeleid zo stellen onze experts vast te lopen door gebrekkige onderbouwing van indicatoren en slecht vergelijkbare gegevens. We komen hier nog op terug bij het thema Consumentenrol en het thema Kwaliteit van zorg. De nieuwe rollen binnen het stelsel van gereguleerde marktwerking zijn nog niet uitgekristalliseerd en behoeven op punten aandacht, zo blijkt uit de signalen. Een van de voorbeelden is het Richtsnoer contracteren, zoals de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) dat in 2010 wil opstellen. In het richtsnoer komen gezamenlijke afspraken te staan over hoe marktpartijen met elkaar om zouden moeten gaan tijdens het onderhandelen over een contract. De NZa vindt een richtsnoer nodig, omdat ze in toenemende mate signalen krijgt dat het maken van afspraken tussen zorgverzekeraars en vrije beroepsbeoefenaren (zoals fysiotherapeuten en apothekers) moeizaam verloopt. Een aantal zorgmarkten bevindt zich op dit moment in een 24 naar een duurzaam stelsel

26 overgangsfase van volledige regulering naar gereguleerde marktwerking met vrije prijzen. Doordat de overheid bij een overgang naar vrije prijzen meer naar de achtergrond treedt, moeten marktpartijen hun nieuwe rol in het zorgstelsel oppakken. Dit betekent onder meer dat zij met elkaar afspraken moeten gaan maken over kwaliteit en prijs van zorg. Omdat het voor vrije beroepsbeoefenaren wettelijk niet toegestaan is om in grote collectieve verbanden te onderhandelen, is het juist voor deze groep zorgaanbieders en de zorgverzekeraars van belang goed te weten wat onderling van elkaar verwacht mag worden. 4 Marketing 1.2 Concurrentie en marketing Met de komst van marktwerking, werd het Nederlandse stelsel ook opengesteld voor nieuwe toetreders en private initiatieven. Deze partijen bieden niet alleen aanvullende, andersoortige diensten, maar concurreren eveneens mee in het vrij onderhandelbare deel van ziekenhuizen en de curatieve ggz (het b-segment). Onderzoek toont aan dat de zelfstandige behandelcentra (ZBC s) het goed doen: consumenten waarderen de geleverde zorg (cijfers boven de 8) en het aantal is groeiende. Als het huidige groeitempo doorzet, kan hun aandeel oplopen tot ruim 16% van de markt in We komen hier op terug bij het thema Consumentenrol. 4 Zorgmarkt, marktwerking 25

27 De concurrentie die met marktwerking gepaard gaat, dwingt zorginstellingen zich te profileren en beter in te springen op de behoeften van de omgeving. Waarom moeten verzekeraars en consumenten kiezen voor die ene specifieke organisatie? Het is een vraag die nog weinig zorgorganisaties zich stellen, terwijl deze vraag vaak wel aan de orde is als het gaat om werving (waarom zou een medewerker moeten kiezen voor die ene specifieke organisatie?). Ludieke en onderscheidende acties zien we dan ook wel ontstaan op het gebied van de arbeidsmarkt (zie ook het thema Arbeidsmarkt en HRM), maar organisatiebrede marketing is nog nauwelijks aan de orde. Marktwerking door mevr. A. Bambach, De Drie Notenboomen Als het over marktwerking in de zorg gaat, komt al snel de vraag op of dit op termijn gaat leiden tot tweedeling. Blijft de zorg wel voor iedereen toegankelijk op het moment dat zorg aanbieders zich als markt partijen gaan gedragen? Bij de start van de Thomashuizen kregen wij ook vaak de vraag of wij niet alleen de krenten uit de pap haalden. Natuurlijk: de open setting van een Thomashuis (en ook van de Herbergier) brengt met zich mee dat ernstige gedragsproblemen moeilijk hanteer baar zijn, vooral omdat dan de veiligheid van de andere bewoners niet kan worden gegarandeerd. Maar verder hanteren wij geen in- of uitsluitings criteria en kan iedereen onafhankelijk van de zorgzwaarte in een Thomashuis wonen. Dit komt omdat afhankelijk van de zorgzwaarte de overheid voldoende budget garandeert om de zorg te leveren. Het probleem van de tweedeling van zorg ligt dus niet bij het wel of niet toetreden van marktpartijen in de zorg, maar bij de overheid en de zorgverzekeraars die een slimme bekostigings methodiek moeten hanteren waarbij de juiste prikkels worden ingebouwd om goede, toegankelijke en goedkopere zorg te leveren. Het persoonsgebonden budget (pgb) heeft al veel van dit soort initiatieven voortgebracht, hopelijk dat het nieuwe kabinet snel stappen gaat zetten om het wettelijk te verankeren! Begin 2010 kwamen de resultaten van het Zorgmarketingonderzoek 2009 beschikbaar. Hieruit kwam naar voren dat het implementeren van marketing in de organisatie voor zorgaanbieders niet eenvoudig blijkt. Onvoldoende tijd en capaciteit zijn de belangrijkste oorzaken waardoor Nederlandse zorgorganisaties nauwelijks aan marketing toekomen. Ook het ontbreken van deskundigheid en onduidelijkheid over verantwoordelijkheden komen vaak voor. De onderzoekers stellen bovendien dat, ondanks de toenemende marktwerking, het beeld weinig veranderd is ten opzichte van De 26 naar een duurzaam stelsel

28 zorgsector staat nog aan het begin van het marketingtijdperk. Het grootste deel (37%) van de ondervraagden bevindt zich nog in de bewustwordingsen oriëntatiefase. Concrete marketingacties worden door geen enkele organisatie uitgevoerd en slechts een enkele organisatie is aan de slag met een marketingplan. De rest bevindt zich in het gebied tussen het opstellen van een marketingstrategie en het uitvoeren van daadwerkelijke acties. Wat dat betekent voor de marketingfuncties binnen organisaties, bespreken we in de paragraaf Effecten op functies (pagina 29). 1.3 De branches Met het toelaten van nieuwe aanbieders in de markt, ontstaat soms ook ongewenste concurrentie en dreigt het risico van mindere kwaliteit. Voorbeelden hiervan in de ziekenhuiswereld zijn de plannen voor het bouwen van een oncologisch ziekenhuis in Boxmeer. De extra aanbieder leidt hier tot mogelijke versnippering van zorg, onduidelijkheid voor cliënten, het wegtrekken van personeel en daarmee wellicht ook tot afname van kwaliteit. De oncologiezorg in de regio is er, zo stellen meerdere bronnen, niet mee gediend en de cliënt evenmin. Vergelijkbaar zijn de signalen over het teveel aan dottercentra. Het uitvoeren van dotterbehandelingen is met ingang van 2010 niet meer uitsluitend voorbehouden aan ziekenhuizen met een afdeling hartchirurgie. Door dat besluit dreigen er te veel dottercentra te komen. Artsen doen daardoor straks te weinig ervaring op met de behandelmethode en dat is gevaarlijk voor patiënten. Opvallend is dat de NVZ met de meeste ervaring op het gebied van marktwerking in het brancherapport Vizier op vertrouwen (2009) heel positief is. De NVZ is met name tevreden over de goede prestaties van de ziekenhuizen op het gebied van kwaliteit. Ook de productiviteit van de ziekenhuizen blijkt de afgelopen jaren sterk gegroeid. In 2008 produceerde een ziekenhuis met dezelfde inzet van middelen 15% meer zorg dan in Op het gebied van marktwerking constateert de NVZ verschuivingen in marktaandeel van de verschillende ziekenhuizen tot wel 15%. De verschuivingen zijn het duidelijkst in de planbare zorg en dan met name in regio s met een groot ziekenhuisaanbod. Andere geluiden over marktwerking in de branche komen vanuit de oogheelkundige zorg: de zorg zou verschralen, en markt werking zou samenwerking in de weg staan (collega s worden concurrenten). Als het gaat om marktwerking en ziekenhuizen, zien we nog steeds toename van het aantal gespecialiseerde poliklinieken, als mogelijkheid om je als organisatie te onderscheiden van andere organisaties. Ook vorig jaar constateerden we deze groei, maar de ontwikkeling gaat door. Een greep hieruit: het OLVG in Amsterdam opende een ouderenpolikliniek; in het WTC in Amsterdam is een snurkkliniek geopend; de urologen van Máxima Medisch Centrum (MMC) in Veldhoven zijn samen met ZBC Medisch Centrum Waalre (MCW) een speciaal spreekuur gestart voor mannen met erectiestoornissen marktwerking 27

29 en plasklachten (de mannenpoli); het UMC St Radboud in Nijmegen startte een ééndagspoli voor kinderen met een ongecompliceerde vorm van ADHD, en Medisch Spectrum Twente startte een polikliniek Bewegingsstoornissen. Hoewel huisartsen zich storen aan de wildgroei van poli s en aangeven dat het werk wegneemt van de huisartsen en daarmee de zorg op kosten jaagt 5, benadrukken verschillende andere bronnen dat de poli s juist goed zijn vanwege de expertisebundeling en de multidisciplinaire aanpak. Ontwikkelingen met betrekking tot de financiële kanten van marktwerking in de ziekenhuisbranche, zijn beschreven onder het thema Financiering. Behalve in de ziekenhuisbranche, zien we ook in andere branches nieuwe toetreders en nieuwe initiatieven. Zo zien we bijvoorbeeld in de gehandicaptenzorg het initiatief Thomas op kamers, een project voor de kleinschalige opvang van licht verstandelijk gehandicapten, en de (voorzichtige) opkomst van luxueuze ouderenzorg en verpleeghotels in de verpleeghuiszorg, verzorgingshuiszorg en thuiszorg (VVT). Ook in de VVT: een innovatief initiatief om voor kleinere thuiszorgorganisaties een shared service center voor de back office op te stellen, terwijl de instellingen aan de voorkant concurreren op de zorgverlening. Voor wat betreft de ggz, laat onderzoek van de NZa zien, dat de ggz-markt nog slecht toegankelijk is. Dat wordt vooral veroorzaakt door de garantiebudgetten die zorgverzekeraars aan bestaande aanbieders geven. Voor nieuwe toe treders is het hierdoor lastig om een deel van het budget te krijgen. Zoals elders in dit hoofdstuk beschreven, is de curatieve ggz in de overgangsfase richting DBC-financiering en gaat dat met weerstand gepaard. In alle branches is efficiënter werken nog aan de orde. Dat leidt tot groei van de productiviteit en als het goed is tot betere zorg. Tegelijkertijd komt duidelijk naar voren dat efficiency (en bezuinigingen) ook leidt tot ontslagen, zowel bij ziekenhuizen als bij thuiszorginstellingen. En het streven naar efficiency schiet soms door en leidt dan tot mindere kwaliteit van zorg (zoals bijvoorbeeld de stopwatchzorg in de thuiszorg, beschreven onder het thema Kwaliteit van zorg). Tot slot willen we op het gebied van marketing nog Revalidatie Nederland noemen, die een marketingplatform in het leven heeft geroepen om zich beter te kunnen profileren. Bijna vier jaar geleden startte Revalidatie Nederland de werkgroep Marktwerking, die de discussie over marktwerking binnen de sector moest aanjagen. Dit resulteerde onder andere in twee boekjes: Oriëntatie op de Markt en Revalidatie Toekomstverkenning Nadat de werkgroep werd opgeheven, kwam het thema marketing onder verantwoordelijkheid van de Bestuurscommissie Informatiebeleid en Marketing, die medio dit jaar het marketingplatform in het leven riep. 6 5 Landelijke Huisartsen Vereniging en de Huisartsen Kring Amsterdam in de Volkskrant, 18 mei Skipr, naar een duurzaam stelsel

30 1.4 Effecten op functies PP-functies De toenemende marktwerking leidt tot standaardisering van functies (efficiënter, kostenverlagend) maar ook tot verbijzondering van functies (hogere kwaliteit en onderscheidend ten opzichte van andere organisaties). Dit laatste zien we onder meer terug bij paramedische functies zoals de fysiotherapeut, waar verbijzondering plaatsvindt richting specifieke doelgroepen (ouderen, kinderen). Uit het Panel Verpleging en Verzorging, geraadpleegd door het NIVEL, komt naar voren dat zorgverleners door krappe indicaties en personeelstekort steeds vaker voor dilemma s komen te staan. Moeten ze zich houden aan de indicatie of de zorg geven die ze zelf nodig vinden? Moeten ze hun vrije dag opgeven om de onderbezetting op te vangen? De meerderheid (70%) van de verpleegkundigen en verzorgenden vindt dat ze de laatste jaren steeds vaker voor morele dilemma s komt te staan. De dilemma s verschillen tussen de zorgsectoren. Zo speelt de indicatiestelling vooral in de thuiszorg en in de verpleeg- en verzorgingshuizen. Verpleegkundigen in de algemene ziekenhuizen ervaren vooral dilemma s in de omgang met medische informatie en bij verschil van inzicht met de arts. Zij willen graag extra aandacht voor de samenwerking en communicatie met de artsen. Zoals gezegd leidt Marktwerking ook tot toetreding van nieuwe aanbieders. Op het gebied van de huisartsen betreft het initiatieven als Huisarts aan Huis en SOS-arts. Deze worden door de NZa echter onverantwoord gevonden vanwege risico s van verwarring met de eigen huisarts; afstemming met de spoedeisende hulp en medisch specialisten; en risico s voor de beschikbaarheid van de zorg. Het initiatief SOS-arts mag nu starten met slechts de zakelijke markt als doelgroep. Voor de huisartsen is deze concurrentie voorlopig dus niet aan de orde. In zuidoost Brabant starten dit najaar elf kortelijnsverpleegkundigen, een functie die in het leven is geroepen om het tekort aan huisartsen op te vangen. De beroepsvereniging V&VN had liever gezien dat een beroep werd gedaan op de bestaande functie van verpleegkundig specialist/nurse practitioner AAS-functies Met betrekking tot de AAS-functies, zien we in het licht van markt werking vooral beweging op het gebied van marketing. Uit het Zorgmarketingonderzoek 2009 kwam naar voren dat bijna de helft van de deelnemende organisaties beschikt over een afdeling communicatie en PR (45%) en dat circa 1/3 beschikt over een marketingverantwoordelijke functionaris (32%). marktwerking 29

31 Marketingmedewerkers zijn doorgaans gepositioneerd binnen de stafafdeling marketing, communicatie en PR (48%) of in het directieteam van de organisatie (21%). In minder dan 1/5 van de gevallen is er een manager marketing aanwezig (19%). 7 Onder invloed van Marktwerking is ook sprake van een verdere professionalisering van (administratieve) producten en diensten. Dit wordt onder meer zichtbaar in de functie van stafadviseur validatie, gericht op het verbeteren van de (DBC) basisregistratie, met een focus op juistheid, volledigheid en tijdigheid FB-functies Marktwerking legt ook druk op de inkoopfuncties. Op het NEVI jaarcongres 2010 (Nederlandse Vereniging voor Inkoopmanagement) werd gesteld dat de inkoopfuncties veel druk van boven ervaren om de kosten van inkoop te drukken; dat er weinig tot geen ruimte is voor capaciteitsuitbreiding; dat het noodzakelijk is om inkoop te concentreren en inkoopcombinaties te organiseren met meerdere zorginstellingen. We zien die ontwikkeling ook terug, bijvoorbeeld in de samenwerking op het gebied van inkoop en logistiek van het Haga Ziekenhuis in Den Haag, de Reinier de Graaf Groep in Delft en het Sint Franciscus Gasthuis in Rotterdam (onder de noemer Zorgservice XL) MGT-functies Uit het materiaal komen veel ontwikkelingen (én opvattingen) naar voren rondom de manager. Marktwerking, in combinatie met een tekort aan personeel en financiële middelen, vraagt om veranderingen in de zorg. De behoefte aan nieuwe bestuurders en managers om deze veranderingen te leiden groeit. Wat bepaalt het succes van deze bestuurders en managers? Ervaring in de profitsector blijkt nauwelijks bepalend voor succes van managers en bestuurders in de zorg. Uit onderzoek blijkt dat visie, besluitvaardigheid en organisatie-sensitiviteit het meest relevant zijn voor het succes van een bestuurder of manager in de zorg. 9 Naast de uitkomsten van dit onderzoek, leggen we de mening van enkele van onze experts die aangeven toenemende aandacht voor new public management te verwachten (introductie van managementtechnieken uit het bedrijfsleven), omdat de organisatie van de zorg als sector doelmatiger en doeltreffender moet worden ingericht, en dit geheel nieuwe eisen stelt aan bestuurders. Belangrijke onderwerpen die hierbij worden genoemd zijn: governance, productiviteitsverbetering, prijsvorming en transparantie (zie ook de paragraaf Gevolgen voor scholing en onderwijs op pagina 32). 7 Zorgmarketingonderzoek Damen en Van Leeuwen, Zorgmarketingplatform.nl 8 Vacature Meander Medisch Centrum, februari Succesvol besturen en leidinggeven in de zorg. Blauw Research in opdracht van FunktieMediair, november naar een duurzaam stelsel