DIVERSITEIT, GENDER en GELIJKE KANSEN

Transcriptie

1 Thema s DIVERSITEIT, GENDER en GELIJKE KANSEN 1. Diversiteit in de samenleving 1.1. Evenwichtig of uit balans? Onze samenleving is geen eenheidsworst meer, er zijn migranten van allerlei nationaliteiten, er zijn singles, gehuwden, jongeren en ouderen, personen met een handicap, holebi s, enz. Dit zijn allemaal minderheidsgroepen in de samenleving die een interessante inbreng kunnen geven aan een adviesraad. Daarnaast is er ook een meerderheidsgroep die vaak over het hoofd wordt gezien of ondervertegenwoordigd zijn: vrouwen. Uiteraard kunnen al deze groepen een waardevolle bijdrage leveren aan de samenleving. Toch vinden we ze niet in evenredige mate terug in de verschillende deelaspecten van onze samenleving. Dat betekent dat er een waardevol perspectief verloren gaat. We nemen eerst eens een kijkje naar de verschillende kansengroepen: Vrouwen Allochtonen Holebi s Kansarmen Personen met een handicap 1.2. Alle kansengroepen op een rijtje M/V, geslacht en gender Gelukkig hebben vrouwen reeds een lange weg afgelegd in hun emancipatie. Wettelijk zijn reeds veel zaken verwezenlijkt (zoals stemrecht of gelijk loon voor gelijk werk), maar in de praktijk blijken er toch verschillende (verborgen) mechanismen van uitsluiting te blijven bestaan. In de praktijk verdienen vrouwen bijvoorbeeld slechts 80% p 1

2 van een mannenloon. De mechanismen in onze samenleving die zorgen voor een discriminatie van mannen en vrouwen op basis van hun geslacht zonder dat daar een biologische basis voor is noemen we gender. Gender gaat dus over hoe een samenleving op een bepaald moment mannelijkheid en vrouwelijkheid invult, los van de biologische verschillen. Zo kunnen vrouwen nog maar enkele generaties naar school alhoewel er geen enkele biologische aanwijzing is om te denken dat ze minder of meer intelligent zijn dan mannen. Het historisch uitsluiten van vrouwen in onderwijs drukt echter wel een stempel: ook vandaag nog zien we bijvoorbeeld een grote ondervertegenwoordiging van vrouwen bij de hoogleraren (slechts 7% vrouwelijke professoren in België). Omgekeerd zien we dat ook mannen sterk worden gedetermineerd door hun gender, zoek maar eens een mannelijke kleuterleider. Die zijn op hun beurt dan weer erg schaars! Naast het feit dat je geslacht je Geslacht : biologische kenmerken bepaalt, biologische kenmerken van mannen en vrouwen, niet veranderlijk in tijd en ruimte. worden er dus ook allerlei andere kenmerken aan verbonden. Zo gaat Gender: men ervan uit dat jongens liever Culturele en maatschappelijke kenmerken van voetballen, omdat ze nu eenmaal mannen en vrouwen, wel veranderlijk in tijd en ruimte. competitief en agressief zijn. Meisjes daarentegen houden meer van dansen, omdat ze nu eenmaal zacht en lief zijn. Deze kenmerken worden zelden in vraag gesteld, men gaat ervan uit dat ze een biologische oorsprong hebben en dus geen verklaring nodig hebben. Toch leert de realiteit ons anders. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld is voetbal helemaal niet de populairste sport bij mannen, en in sommige culturen is dansen enkel een voorrecht voor mannen en niet voor vrouwen. Zowel de kenmerken als de realiteit die aan mannelijkheid en vrouwelijkheid worden toegeschreven, blijken dus veel flexibeler dan de louter biologische verschillen. Het feit dat in België vooral meisjes en geen jongens dansles volgen, is dus eerder een culturele invulling dan een biologische. Onderzoek dat in de jaren 70 bleek te wijzen op een verschillende werking van vrouwelijke en mannelijke hersenen (je weet wel, vrouwen kunnen niet kaartlezen en mannen kunnen geen multi-tasking) blijken met de huidige hersen onderzoektechnieken niet meer te kloppen. Blijkbaar zijn we veel minder biologisch gedetermineerd dan we vaak denken. Elke cultuur, in elk verschillend tijdperk, geeft dus een eigen definitie over hoe mannen en vrouwen zich horen te gedragen. De culturele invulling van mannelijkheid en vrouwelijkheid is dus veel minder op biologische verschillen gestoeld dan vaak wordt beweerd. Dit heeft ook tot gevolg dat er in realiteit erg grote individuele verschillen zijn tussen mannen onderling en vrouwen p 2

3 onderling en dat emancipatie juist betekent dat men die verschillen in alle vrijheid kan ontwikkelen en beleven. Je geslacht is niet bepalend voor je karakter, mentaliteit, waarden, overtuigingen, enz. Daarin verschillen we allemaal van elkaar. Wanneer we naar onze samenleving kijken vanuit het genderperspectief, dan worden we ons bewust van de bestaande verschillen en de rijkdom of ongelijkheid die ze met zich meebrengen. Een verschil kan immers verrijkend zijn (zo is het goed dat sommige jongens of meisjes houden van ballet en anderen van voetbal) maar geeft soms ook aanleiding tot uitsluitingsmechanismen, zoals het feit dat vrouwen vaak minder verdienen dan mannen voor hetzelfde werk. Vanuit de gender theorie, proberen we dus de bestaande ongelijkheden weg te werken. Allochtonen Een tweede belangrijke groep in Vlaanderen zijn de allochtonen. Hun aantal is moeilijk te meten omdat velen onder hen doorheen de jaren de Belgische nationaliteit hebben aangenomen. Dit betekent dat het hieronder gebruikte criteria van nationaliteit, slechts een klein deel van de allochtone bevolking weergeeft. Wat nationaliteit betreft kunnen we zien dat er in Vlaams Brabant vreemdelingen wonen. p 3

4 BELGEN VREEMDELINGEN WOONPLAATS MANNEN VROUWEN TOTAAL MANNEN VROUWEN TOTAAL P Antwerpen P Vlaams-Brabant P West-Vlaanderen P Oost-Vlaanderen P Limburg G Vlaams Gewest In Vlaanderen gebeurt er geen etnische registratie. Dat wil zeggen dat enkel de nationaliteit van iemand wordt geregistreerd, niet de herkomst. Indien iemand dus de Belgische nationaliteit aanneemt, kan je achteraf niet meer ontdekken of deze persoon een vreemde origine heeft. Dat maakt het dus erg moeilijk om de grootte van deze groep te meten. Toch kunnen we ervan uitgaan dat de groep allochtonen een pak groter is dan de geregistreerde vreemdelingen in Vlaanderen. Het gaat dus over een grote groep en wellicht kunnen we ervan uitgaan dat er zeker 1 op 10 personen in Vlaanderen van allochtone afkomst zijn. Velen onder hen zijn reeds jaren hier en kunnen een constructieve stem laten horen in adviesraden. Onderzoek wijst echter uit dat ze erg ondervertegenwoordigd zijn in verschillende maatschappelijke aspecten. Vlaanderen heeft verschillende migranten golven gekend. Begin vorige eeuw waren het vooral migranten vanuit Zuid Europa (Italië), in de jaren 60 vooral Turkse en Marokkaanse gezinnen. Uiteraard zijn er ook veel personen van andere Europese lidstaten die in de rand rond Brussel komen wonen omwille van de Europese instellingen in de hoofdstad of Nederlanders in de provincie Antwerpen. De socioeconomische categorieën waartoe deze groepen behoren kunnen erg verschillen. We kunnen ervan uitgaan dat terwijl er een groep rijke vreemdelingen/allochtonen in Vlaanderen zal zijn (Europese instellingen) er wellicht ook een groep (kans)arme allochtonen zullen zijn die naar ons land zijn gekomen als economische of politieke vluchteling. Holebi s Net zoals bij de allochtonen, zijn er geen exacte cijfers over hoeveel holebi s er in Vlaanderen zijn. Onderzoek wijst uit dat het wellicht om een groep gaat tussen de 5% p 4

5 en 10% van de bevolking. Doorgaans is hun concentratie in de grote steden groter. Ook dit is dus een niet te verwaarlozen groep. De drempels die holebi s ondervinden hebben vooral te maken met homofobie. Nog te vaak worden holebi s gediscrimineerd omwille van hun seksuele geaardheid en ondervinden ze problemen om voor hun geaardheid uit te komen in het dagelijkse leven. Zo wordt er bijvoorbeeld aan een man al snel gevraagd heb je een vrouw en kinderen? omdat dit nu eenmaal als maatschappelijke norm wordt genomen. Zich outen als homoseksueel brengt voor vele holebi s nog steeds onzekerheid teweeg. Ook indien mensen de holebi geaardheid van iemand kennen, betekent dit niet dat ze dit zomaar aanvaarden. Uit een enquëte in 2006 blijkt dat nog steeds 8% van de bevolking het een probleem zou vinden als hun kind les zou krijgen van een homoseksuele leraar. Bijna 18% vinden het niet goed dat holebi s kunnen huwen. 26% van de mensen vinden dat de strijd van holebi s voor gelijke rechten te ver gaat. Wetende dat het over ongeveer 10% van de bevolking gaat, is de kans groot dat er ook leden in uw omgeving tot de holebi groep behoren. Of ze hiervoor durven uitkomen en opkomen voor hun rechten zal in grote mate afhangen van de openheid in je omgeving. Personen met een handicap Personen met een handicap die ernstig verhinderd worden in hun normaal functioneren, kunnen aanspraak maken op een inkomensvervangende en integratietegemoedkomende vergoeding (IVT/IT). In België is het aantal rechthebbende eind 2008 in totaal personen. Dat is een stijging van 4,2% ten opzichte van het jaar daarvoor. Deze stijging is reeds jarenlang waarneembeer. Een andere belangrijke uitkering voor personen met een handicap is de tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden. Hiervoor zijn er rechthebbenden. Dat is een stijging van 1,9% ten opzichte van het jaar daarvoor. Ook deze trend gaat reeds lange tijd in stijgende lijn omwille van de vergrijzing van de bevolking. Zoals we dus kunnen zien, gaat het ook hier over een belangrijk grote groep. Naast deze personen die met een ernstige handicap te maken hebben, zijn er natuurlijk ook een heleboel mensen die geen uitkering krijgen, maar toch slechtziend zijn of niet goed te been, enz. gezien de vergrijzing van de bevolking zal deze groep nog toenemen. p 5

6 Wanneer iemand moet leven met een handicap kunnen alledaagse zaken enorm complex worden of helemaal ontoegankelijk. Ondanks alle goede voornemens om gebouwen beter toegankelijk te maken voor bijvoorbeeld rolstoelgebruikers, blijft dit een heikel punt in de realiteit. Niet alleen een fysieke handicap die problemen oplevert in verband met toegankelijkheid is problematisch, ook personen die een mentale handicap of hun familieleden kunnen veel ondersteuning gebruiken. Kansarmen Ook in Vlaanderen leven mensen in kansarmoede. Wanneer we de statistieken bekijken zien we dat in begin 2008 in België personen leven van een bestaansminimum/leefloon. Een andere belangrijke indicator voor armoede is de achterstand bij afbetalingen, leningen en kredieten. In het Vlaams Gewest zijn er personen met betalingsachterstand. Het kan hier gaan om tijdelijke armoede ten gevolge van bijvoorbeeld de financiële crisis, maar het kan ook gaan om structurele generatie armoede. Zulke mensen zijn vaak erg beschaamd over hun situatie en bevinden zich aan de rand van de samenleving. Zij zullen dus ook drempels (niet fysieke) ervaren om deel te nemen aan de samenleving. Gelukkig zijn er verschillende organisaties in Vlaanderen die hen groeperen en waar armen zelf het woord nemen Streven naar gelijkheid en gelijkwaardigheid van deze kansengroepen Intersectionaliteit Wanneer we de hierboven beschreven kansengroepen bekijken, wordt meteen duidelijk dat ze niet op zichzelf staan. Een persoon heeft nooit slechts 1 identiteit, maar is telkens een samenvatting van een waaier aan identiteiten. Het kan dus gebeuren dat iemand zowel kansarm als allochtoon is, of een lesbische vrouw met een handciap, enz. In dat geval krijgen we vaak een complexe samenhang tussen de verschillende mechanismen die deze persoon eventueel achterstellen of discrimineren. Tegenwoordig spreekt men in deze context over intersectionaliteit. p 6

7 Een synoniem voor dit begrip is kruispuntdenken, omdat elke persoon zich op een kruispunt van identiteiten bevindt. Definitie: Intersectionaliteit gaat over het feit dat de maatschappelijke positie van mensen en vormen van discriminatie worden bepaald door een combinatie van maatschappelijke verschillen, zoals gender, etniciteit, nationaliteit, klasse, leeftijd en seksuele voorkeur, die elkaar beïnvloeden. ( Het is dus belangrijk dat we de samenhang in het oog houden en ons bewust zijn dat verschillende vormen van discriminatie niet eenvoudigweg zijn op te tellen in 1 persoon. Ze vormen daar een complex samenspel wat de maatschappelijke positie van deze persoon sterk zal beïnvloeden. Wettelijke en feitelijke gelijkheid De ontvoogdingsstrijd van al deze kansengroepen verloopt meestal in verschillende stadia. In eerste instantie is het nodig om te streven naar wettelijke gelijkheid. Dat wil zeggen dat de wet op zulke manier moet worden aangepast dat gelijkheid mogelijk wordt (verkrijgen van stemrecht, gelijk loon voor gelijk werk, holebi huwelijk, tegemoetkomingen aan personen met een handicap, enz.). Daarna volgt het vertalen van deze wettelijke aanpassingen naar de realiteit. Dan gaat het om feitelijke gelijkheid. Vaak spreekt men liever over gelijkwaardigheid dan over gelijkheid, waarbij gelijkwaardigheid dan veeleer de nadruk wil leggen op de specificiteit van de kansengroepen en de mogelijke specifieke maatregelen die dit met zich mee kan brengen. Een vrouw moet dus geen man worden om zich te emanciperen of omgekeerd. Het zelfde geld voor een allochtoon of een holebi: ze moeten hun eigenheid niet verstoppen om te voldoen aan de norm. Beleidsmatig betekent dit dat de verschillende maatregelen gelijkwaardig moeten zijn. Het mag dus niet zo zijn dat bijvoorbeeld sectoren waar traditioneel veel vrouwen tewerkgesteld worden systematisch lager verlonen, dan sectoren waar veel mannen aan de slag gaan. Een organisatie mag dus bijvoorbeeld wel een meertalig beleid voeren om zo de nieuwkomers migranten gelijke kansen te geven ten opzichte van de oudkomers. p 7

8 Gelijke kansen voor kansengroepen Zoals we hierboven reeds hebben gezien betekent een gelijke kansenbeleid dus dat er soms ongelijke maatregelen worden genomen die een bepaalde kansengroep een extra duwtje in de rug moeten geven zodat ze uiteindelijk wel gelijke kansen hebben als de andere groepen. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat er een sensibilisering gebeurt op de werkvloer rond holebi s, of dat er een taalcursus wordt aangeboden voor nieuwkomers of dat er een hellend vlak voor rolstoelen bij de ingang van een gebouw komt. Dit alles is er dus op gericht om de bestaande ongelijkheid weg te werken. Deze ongelijkheid is vaak gebaseerd op mechanismen van uitsluiting. Dit betekent dat de kansengroepen ondervertegenwoordigd zijn op plaatsen waar ze hun stem zouden kunnen laten horen zoals een adviesraad. Er zijn verschillende vormen van ondervertegenwoordiging die we kunnen onderscheiden: Evenwicht in de totale hoeveelheid kansengroepen Verticale segregatie: Evenwicht in de vertegenwoordiging van kansengroepen op alle hiërarchische niveau s van de samenleving (in een bedrijf: op staffuncties en uitvoerende functies, enz.) Horizontale segregatie: Evenwicht in de vertegenwoordiging van alle kansengroepen in alle domeinen van de samenleving (dus dat we ook mannen in de kinderopvang terug vinden en vrouwen in de ruimtevaart, enz) Verticale segregatie gaat om het probleem dat kansengroepen wel worden opgenomen in een organisatie, maar niet op de hoogste posten geraken. Dit vinden we terug bij de organisaties waarbij het voorzitterschap een overwegend mannelijke autochtone zaak is. Indien vrouwen of allochtonen dus participeren in een organisatie, dan is hun participatie niet leidinggevend. In die zin wordt ook soms gesproken over een glazen plafond. Dat wil zeggen dat kansengroepen een grens ervaren waar ze moeilijk bovenuit kunnen groeien. Een tweede segregatie is horizontale segregatie. Dit gebeurt wanneer kansengroepen evenwichtig op gelijke niveaus presteren, maar toch in verschillende domeinen. Zo staan techniekers en poetspersoneel misschien wel op hetzelfde niveau, maar zijn het toch mannen die de technische functies vervullen en vrouwen die poestvrouw worden. Bij sportverenigingen zien we zo dat vrouwen overwegend zullen turnen en mannen voetballen. p 8

9 Diversiteit mainstreamen Wanneer we het diversiteit perspectief mainstreamen dan betekent dit dat we in het beleid of in onze organisatie systematisch rekening houden met mogelijke specifieke kenmerken en noden van de kansengroepn. Dit doen we door een beleid uit te werken dat rekening houdt met de specificiteit en er voor zorgt dat die specificiteit geen aanleiding geeft tot ongelijke kansen. We stellen ons dus vragen over hoe we kunnen stimuleren dat kansengroepen toch deelnemen aan onze organisatie, m.a.w. hoe we de drempels kunnen wegwerken. Maar niet alleen dat. Diversiteit mainstreamen gaat ook over structurele veranderingen aanbrengen die bijdragen tot gelijkheid. Diversiteit mainstreamen betekent zoveel mogelijk obstakels wegnemen en voorwaarden creëren om kansengroepen optimaal te laten gebruik maken van de mogelijkheden die de maatschappij biedt. Als voorbeeld kunnen we de inrichting van publieke ruimte nemen: wie er zal genieten van de ruimte hangt af van de wijze waarop deze ruimte wordt ingericht. De aanwezigheid van kansengroepen in een organisatie is echter geen garantie voor de diversiteitgevoeligheid van de organisatie, maar vergoot wel de kans dat stemmen van kansengroepen worden gehoord en ze dus toch hun stempel kunnen drukken op het beleid. Een diversiteit gevoelige organisatie zal dus zorgen dat er voldoende kansengroepen aanwezig zijn. Dat hun stemmen worden gehoord en dat het beleidsadvies rekening houdt met de bestaande mechanismen van uitsluiting in onze samenleving. p 9