MONITOR DIVERSITEIT 2011

Transcriptie

1 MONITOR DIVERSITEIT 2011 Een kwantitatieve studie naar de zichtbaarheid van diversiteit op het scherm in Vlaanderen Een vervolgstudie van Kleur Bekennen 2004 en Monitor Diversiteit 2007 & 2009 VRT-studiedienst in samenwerking met ENA (Universiteit Antwerpen & Katholieke Universiteit Leuven) Julie De Smedt Knut De Swert Anne Hardy Marc Hooghe Stefaan Walgrave September

2 1. INLEIDING Binnen het kader van Beheersovereenkomst heeft de VRT zich geëngageerd om een diversiteitsmonitor te ontwikkelen om haar programma s op diversiteit te evalueren. Na een eerste pilootstudie in 2004 met het rapport Kleur bekennen, werd in de Monitor Diversiteit 2007 een echte nulmeting en methode vastgelegd, die nodig was om de evolutie van de aanwezigheid van op het scherm te kunnen monitoren op verschillende vlakken (kleur, gender, leeftijd, functiebeperking). De Monitor Diversiteit 2009 en nu ook deze Monitor Diversiteit 2011 maken gebruik van ditzelfde instrument en dezelfde werkwijze. Hoewel de continuïteit al gegarandeerd is door het hanteren van dit instrument, is de uitvoering ervan door hetzelfde team onderzoekers van het ENA een extra garantie dat verschillende resultaten in ieder geval niet aan de gehanteerde werkwijze te wijten zijn. Net zoals in eerdere Diversiteitsmonitoren is er ook in dit rapport aandacht voor de uiterlijke kenmerken van etnisch-culturele diversiteit, genderdiversiteit, diversiteit op het vlak van leeftijd en de zichtbaarheid van mensen met een functiebeperking op het scherm. De analyse-eenheid in deze studie is de actor. Actoren zijn deze personen die communicerend aan bod komen binnen zowel fictie als non-fictie programma s. In het totaal zijn er dergelijke actoren in het onderzoek opgenomen, afkomstig uit de 587 programma s die in de onderzoeksperiode werden uitgezonden op de acht grootste Vlaamse televisiezenders: Eén, Canvas, Ketnet, VTM, 2be, VT4, Vijftv en Vitaya. In dit rapport staan we eerst stil bij de methodologie om de informatie te verzamelen en te verwerken. Daarna wordt de core van de Diversiteitsmonitor behandeld: kijken naar de aanwezigheid en de evolutie van elke diversiteitsvariabele (kleur, gender, leeftijd en functiebeperking). Bij de belangrijkste resultaten gaan we ook na of eventuele gevonden verschillen statistisch significant zijn. 2

3 2. METHODOLOGIE De dataverzameling, het codeerwerk en de rapportering werden, zoals in 2009, uitbesteed aan een onafhankelijke instantie. Het ENA (Elektronisch Nieuwsarchief) is een samenwerkingsverband tussen onderzoekers van de Universiteit Antwerpen en de Katholieke Universiteit Leuven. Prof. Stefaan Walgrave (UA), Prof. Marc Hooghe (KUL) en de onderzoekers Knut De Swert (UA/UvA), Anne Hardy (UA) en Julie De Smedt (UA) stonden in voor de uitvoering van het project. De onderzoekers die verbonden zijn aan het ENA hebben een ruime ervaring met kwantitatieve inhoudsanalyses op media-inhoud (o.a. de Diversiteitsmonitor 2009), en hebben hierover door de jaren heen verschillende studies gepubliceerd. A. Steekproef De opnameperiode viel tussen maandag 4 april 2011 en maandag 23 mei Om de representativiteit te verhogen is er gewerkt met samengestelde weken, net als in 2007 en De verschillende zenders werden in de tijd gespreid, zodat de invloed van eventuele atypische weken (door allerlei gebeurtenissen of speciale programmatie) beperkt bleef. Voor elke zender is elke dag van de week één maal opgenomen, behalve voor Ketnet/Canvas (waarvoor bepaalde dagen tweemaal opgenomen zijn). Uit de vorige Diversiteitsmonitoren bleek immers dat ter wille van de statistische analyses, het te coderen volume voor deze beide zenders best verhoogd zou worden. Aangezien beide zenders op hetzelfde kanaal zitten, is dat volume namelijk beperkter dan voor de andere zenders. Er werd daarom beslist om drie extra opnamedagen in het onderzoek op te nemen voor Ketnet/Canvas. Het hele opnameschema is random samengesteld door de onderzoekers. Buiten de onderzoekers zelf, was niemand op de hoogte van welke dagen voor welke zenders gecodeerd zouden worden, ook niet de opdrachtgever. Maandag Dinsdag woensdag donderdag Vrijdag zaterdag zondag week 1 (4/4 10/4) VTM VT4 2BE VITAYA VIJFTV EEN KET/CAN week 2 (11/4-17/4) VT4 2BE VITAYA VIJFTV EEN KET/CAN VTM week 3 (18/4-24/4) 2BE VITAYA VIJFTV EEN KET/CAN VTM VT4 week 4 (25/4-1/5) VITAYA VIJFTV EEN KET/CAN VTM VT4 2BE week 5 (2/5 8/5) VIJFTV EEN KET/CAN VTM VT4 2BE VITAYA week 6 (9/5 15/5) EEN KET/CAN VTM VT4 2BE VITAYA VIJFTV week 7 (16/5 22/5) KET/CAN VTM VT4 2BE VITAYA VIJFTV EEN Extra dagen Ketnet/Canvas 14/5, 19/5 en 23/5 Een opnamedag is gelijk aan de opname van alle programma s die vallen tussen 16 uur en 24 uur. Programma s waarvan meer dan de helft van de tijd voor 16 uur of na 24 uur valt, zijn niet gecodeerd. Ook tekenfilms, reclame, boodschappen van algemeen nut, enz. zijn niet opgenomen in de studie. Een overzicht van de gecodeerde programma s is weergegeven in bijlage 4. 3

4 B. Codeboek Het codeboek van de Diversiteitsmonitor 2009 werd integraal overgenomen (zie bijlage 1). Dat wil zeggen dat kleur, geslacht, leeftijd, functionele beperkingen, programmafuncties, thema s, beroep, rolgrootte, rolaard en frames op exact dezelfde manier gemeten zijn als voorheen. De monitor schetst een beeld van de mate van diversiteit die uiterlijk zichtbaar is op de televisie. In het codeboek zijn de diversiteitsvariabelen zo opgesteld dat enkel zichtbare kenmerken worden aangeduid. Het zijn de biologische (huidskleur, haarsoort, oogvorm, enz.) en culturele (kleding, naam, tongval, enz.) kenmerken die doorslaggevend zijn om actoren binnen een bepaalde kleurgroep te plaatsen. Er valt dus geen uitspraak of deze persoon nu een autochtoon of allochtoon is. Hetzelfde geldt voor actoren met beperkingen. Enkel indien er een zichtbare beperking is of dit uitdrukkelijk wordt vermeld, is dit opgenomen in de statistieken. C. Coderen Ook dit jaar is er gekozen om met een groot aantal codeurs te werken. In het totaal namen uiteindelijk 14 studenten de taak op zich om 49 (+3 extra) dagen televisie te coderen. Er werd voorkeur gegeven aan codeurs met ervaring met coderen voor eerdere Diversiteitsmonitoren (2007 en vooral 2009) en in tweede instantie aan codeurs die al langer voor het ENA werken, en dus kwantitatieve inhoudsanalyses gewoon zijn. De codeurs kregen vooraf een opleiding van 15 uren, die zich richtte op de technische aspecten van de beeldanalyse als op de inhoudelijke aspecten van diversiteit in het algemeen. Tijdens de opleiding werden drie collectieve ontmoetingsmomenten voorzien. In een eerste sessie werd het codeboek doorgenomen en uitgelegd hoe de informatie te verwerken in een Accessbestand. Na de eerste infosessie kregen de codeurs twee afleveringen mee om thuis te coderen. Een tweede sessie lichtte vooral de meer inhoudelijke aspecten toe. Na een inleiding door de ENAonderzoekers over de meer algemene context waarbinnen het onderzoek kadert, stonden drie sprekers stil bij de meer theoretische aspecten van het onderzoek. Eerst sprak Joyce Koeman (KULeuven) over haar ervaringen met Diversiteitsmonitoring in Nederland. Vervolgens was er een uiteenzetting van Eline Severs (Dpt. Politieke Wetenschappen, Universiteit Antwerpen) met als titel Diversiteit vertegenwoordigd: het vraagstuk van kwaliteit. Alexander Dhoest (Dpt. Communicatiewetenschappen, Universiteit Antwerpen) tenslotte keek naar de Representatie van holebi s. De codeurs kregen telkens ook de kans om deel te nemen aan de discussie. In de laatste collectieve sessie werden de proefafleveringen nagekeken en een aantal probleemvariabelen besproken. Na afloop kregen de codeurs enkele uitzendingen mee om thuis te coderen. Deze afleveringen werden dubbel uitgedeeld, zodat vergelijking van de resultaten nadien mogelijk was. De codeurs met dezelfde afleveringen werden vervolgens uitgenodigd om de resultaten samen te overlopen. Na deze feedback was de opleiding afgerond, en konden de codeurs die voldoende goed scoorden, aan de eigenlijke codering beginnen. Een groot deel van de afleveringen zijn dubbel gecodeerd, om de betrouwbaarheid van de gegevens te waarborgen. De eerste week van de steekproef is sowieso dubbel uitgegeven. Elke zender heeft met andere woorden minstens één dag die door twee codeurs bekeken en beschreven is. Vervolgens is er voor gekozen de risicoprogramma s ook dubbel te coderen. Hieronder vallen voornamelijk de nieuwsuitzendingen en duidingprogramma s van VRT en VTM. Ook programma s met meer diverse 4

5 actoren zijn voor de zekerheid tweemaal uitgedeeld. Om de dubbelcoderingen te evalueren, wordt de intercodeurbetrouwbaarheid berekend. Hiervoor gebruiken we Krippendorff s Alpha. Deze methode verschilt van de methode die in 2009 gebruikt werd. De Krippendorff s Alpha heeft het voordeel dat die kan berekend worden voor alle codeurs tegelijk, terwijl de Cohen s Kappa uit de Diversiteitsmonitor 2009 telkens paarsgewijs berekend moest worden. De Krippendorff s Alpha is iets minder conservatief dan de Cohen s Kappa. In Tabel 1 worden enkele resultaten van deze test weergegeven. De waarden geven weer dat de intensieve training succesvol gebleken is. Krippendorff Alpha-waarden boven.80 zijn zonder meer betrouwbaar, tot.60 kan in bepaalde omstandigheden nog voor wetenschappelijk onderzoek. Aangezien de intercodeurbetrouwbaarheid voor alle variabelen, behalve het Frame Crime hoog is, kan de codering als betrouwbaar worden beschouwd. Leeftijd was in 2009 nog een matig betrouwbare variabele, maar dat is in 2011 geen probleem meer. Tabel 1: Resultaten Krippendorff s Alpha: Intercodeurbetrouwbaarheid Etniciteit.88 Gender.98 Taal.96 Leeftijd (alle categorieën).85 Frame Backbone.82 Frame Crime.65 Bij het bespreken van de resultaten, wordt in dit rapport regelmatig over statistische significantie gesproken. Met name wanneer het totaal aantal observaties klein is voor een bepaalde zender of een bepaald genre, kunnen grote verschillen soms toch niet statistisch significant zijn. Wanneer de verschillen wel significant zijn, weten we dat de gevonden resultaten niet aan het toeval te wijten zijn. In dit rapport wordt meestal de Mann-Whitney U-test gebruikt, omdat we daarmee de statistische significantie van verschillen in gemiddelden tussen twee groepen kunnen bepalen van variabelen die niet-metrisch zijn (zoals de meeste variabelen in de monitor diversiteit, vaak zijn de variabelen ordinaal of dichotoom). In het rapport worden ook de p-waarden meegegeven. Als de p-waarde kleiner is dan 0.050, kan je spreken van een statistisch verband. Hoe hoger de p-waarde, hoe minder statistisch significant. p=0.090 betekent dus bijvoorbeeld: net niet statistische significant. Aan het rapport zijn vier bijlagen toegevoegd: 1. Codeboek (met extra toelichting over frames) 2. Opnameschema 3. Printscreen Access-codeerbestand 4. Lijst televisieprogramma s 5

6 3. RESULTATEN 1. ETNISCH-CULTURELE DIVERSITEIT (KLEUR) A. Algemeen Net zoals in 2004, 2007 en 2009 gebruiken we in eerste instantie een indeling in negen grote kleurgroepen: wit-europees, zwart-afrikaans, Aziatisch, Mediterraan, Midden Oosten, Noord- Amerikaans (Native Americans), Zuid-Amerikaans, Arctisch en een mix van etniciteiten 1. Voor een groot deel van de analyses maken we twee grote categorieën: Wit en Gekleurd. Onder de kleurgroep Wit verstaan we wit-europees, Oost-Europees en blank Amerikaans. Zowel de Poolse gastarbeider als Hillary Clinton behoren tot deze categorie. Alle andere kleurgroepen vallen onder de noemer Gekleurd. Deze groep vertegenwoordigt een groot deel van onze allochtone bevolking (Marokkanen, Turken). Figuur 1 geeft de etnisch-culturele diversiteit weer van het totale aanbod (non-fictie en fictie) in Canvas (21,9 procent) is ietwat verrassend (cfr. Resultaten vorige Diversiteitsmonitoren) de meeste etnisch-cultureel diverse zender in Vlaanderen (voor enkele private zenders als Vijftv en 2be). Ketnet (nipt) en Eén blijven onder dat gemiddelde, en zijn de minst gekleurde zenders wat het totale televisieaanbod betreft. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 1: Etnisch-culturele diversiteit in het totale aanbod (2011) N=1759 N=893 N=601 N=3253 N=5910 N=9163 9,6% 90,4% 21,9% 78,1% één canvas ketnet VRT (Samen) 12,5% 13,5% 14,6% 14,2% 87,5% 86,5% 85,4% 85,8% Private zenders Totaal GEKLEURD 2011 WIT De categorie anders/open/fantasiefiguren werd niet als zodanig in de analyse opgenomen. Waar relevant, werden moeilijk duidbare etniciteiten bij mix van etniciteiten gezet. Echte fantasiefiguren, zoals geesten en aliens, werden niet opgenomen in de analyse. 6

7 In Figuur 2 vergelijken we dezelfde gegevens over het hele televisieaanbod van deze Monitor Diversiteit 2011 met de vorige Diversiteitsmonitor Op die manier kunnen we zien of het resultaat van 2011 sterk afwijkt van dat van de vorige editie. Figuur 2: Etnisch-culturele diversiteit van het totale aanbod ( ) Totaal 14,2% 13,4% Private zenders 14,6% 15,1% VRT-samen 11,1% 13,5% GEKLEURD 2011 ketnet 4,5% 12,5% GEKLEURD 2009 canvas 19,4% 21,9% één 9,6% 8,8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% We zien dat procentueel de etnisch-culturele diversiteit op het scherm in Vlaanderen gestaag toeneemt. In 2007 was nauwelijks elf procent van de sprekend in beeld komende actoren gekleurd, in 2009 al 13 procent en nu dus ruim 14 procent in T.o.v is die algemene stijging niet significant (p=0.119), maar t.o.v wel (p=0.000). Maar het gaat in 2011 zeker niet om een algemene, lineaire positieve evolutie bij alle zenders. Het cijfer van alle VRT-zenders samen is statistisch significant beter dan in 2009 (p=0.000). De private zenders leveren in ten opzichte van Toch moeten we deze wel erg algemene grafiek met de nodige voorzichtigheid interpreteren. We maken hier geen onderscheid tussen non-fictie en fictie, tussen kleurgroepen en hoe deze gekleurde actoren in beeld komen. 7

8 B. Non-fictie In Figuur 3 bekijken we enkel de etnisch-culturele diversiteit (kleur) in non-fictieprogramma s, goed voor ruim de helft van de gecodeerde actoren (N=5.029). Eén zit onder het gemiddelde, Canvas en Ketnet hebben de meest diverse non-fictieprogramma s en zitten ruim boven het gemiddelde. Figuur 3: Etnisch-culturele diversiteit in non-fictieprogramma's (2011) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% N=1189 N=683 N=308 N=2180 N=2849 N= ,8% 90,1% 22,0% 78,0% 17,2% 15,7% 82,8% 84,3% één canvas ketnet VRT (Samen) 11,5% 13,3% 88,5% 86,7% Private zenders Totaal GEKLEURD non -fictie WIT non-fictie Figuur 4 geeft het verschil weer van de etnisch-culturele diversiteit in non-fictieprogramma s ten opzichte van de Monitor Diversiteit In 2011 is er eerder sprake van een stagnering. Maar per zender bekeken, lijkt dat verre van een algemene vaststelling te zijn. - De private zenders samen tonen een tendens naar minder kleur in hun non-fictieaanbod. - Eén maakt geen spectaculaire sprong, maar verbetert de etnisch-culturele diversiteit wel duidelijk ten opzicht van Het verschil is bijna statistisch significant (p=.098). - De non-fictie op Canvas is bovengemiddeld gekleurd. De erg hoge score uit 2009 haalt men maar net niet (met toen programma s als India voor Beginners etc.). In 2011 is er ook een programma dat een belangrijke invloed uitoefent, nl. Bonjour Congo. - Ketnet verkleurt spectaculair, het verschil is statistisch significant tot op het strengste niveau (p=0.000). Na twee zwakkere kleurscores in de Diversiteitsmonitoren van 2007 en 2009, gaat de jongerenzender nu richting 20 procent kleur in de non-fictie programma s. 8

9 Figuur 4: Etnisch-culturele diversiteit in nonfictieprogramma's ( ) Totaal 13,3% 13,2% Private zenders 11,5% 13,9% VRT (Samen) 12,8% 15,7% 2011 Gekleurd ketnet 4,4% 17,2% 2009 Gekleurd canvas 22,0% 23,3% één 9,8% 11,8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 9

10 Figuur 5 geeft de verdeling van non-fictieprogramma s binnen de groepen wit/gekleurd weer. Er zijn grote verschillen tussen de VRT-zenders en de private omroepen. VRT toont vooral gekleurde actoren in informatie- en cultuurprogramma s. Dat is niet enkel te wijten aan het feit dat de VRTzenders meer informatieprogramma s uitzenden, het percentage ligt ook duidelijk hoger bij de gekleurde dan bij de witte actoren (zie verder bij figuur 6). Bij de niet-vrt-zenders zien we dat de gekleurde actoren vooral in entertainmentprogramma s aan bod komen, dat is zo voor bijna drie kwart van de gekleurde actoren. Het aandeel entertainment is ook iets duidelijk hoger bij gekleurde actoren dan bij de witte actoren (maar net niet statistisch significant; p=0.100). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 5: Verdeling genre non-fictieprogramma's bij witte/gekleurde actoren (2011) N=1837 N= 343 N=2521 N=328 N=4358 N=671 2,9% 10,4% 14,0% 11,1% 8,3% 11,9% 25,5% 14,0% 39,1% 50,9% 57,8% 88,0% 72,0% 63,5% 45,7% 38,3% 21,3% 4,4% Wit Gekleurd Wit Gekleurd Wit Gekleurd VRT Private Omroepen Totaal Entertainment Informatie & Cultuur Infotainment Sport Andere Figuur 6 brengt meer duidelijkheid over hoeveel kleur de zenders brengen per genre van non-fictie en de verschillen tussen de VRT-zenders en de private zenders. Hier worden enkel de percentages gekleurde actoren getoond, telkens per genre voor zowel de VRT-zenders als de private zenders. Het genre entertainment is duidelijk gekleurder bij de private zenders: 13 procent van de actoren is daarin gekleurd, terwijl in de entertainment programma s van VRT niet eens vier procent van de sprekend in beeld komende personen gekleurd is. Bij infotainment is er een gelijkaardig patroon terug te vinden, waarbij de private zenders tot drie maal meer gekleurde actoren tonen dan de VRTzenders. Bij informatieprogramma s daarentegen zijn de rollen duidelijk omgedraaid. Nieuws-, duiding- en cultuurprogramma s bevatten bij de VRT-zenders tot bijna een kwart aan gekleurde actoren, terwijl de private zenders nauwelijks aan zeven procent geraken. 10

11 25% Figuur 6: Etnisch-culturele diversiteit naar sub-genre non-fictie (2011) N=406 N=1838 N= 1376 N=490 N=229 N=301 N=105 N=93 22,1% 20% 15% 12,8% 14,9% 10% 6,7% 7,5% VRT Private Omroepen 5% 3,7% 4,4% 0% 0,0% Entertainment Informatie & Cultuur Infotainment Sport Sport tenslotte is een subgenre dat erg te lijden heeft onder de methode van de Diversiteitsmonitor, nl. dat actoren sprekend in beeld moeten komen. Live-verslagen van voetbal en wielrennen leveren dus weinig codeerbare actoren op. Bijvoorbeeld éénmaal een gekleurde expert in de studio halen om een voetbalwedstrijd te bespreken zou hier al voor grote verschuivingen kunnen zorgen. 11

12 C. FICTIE In fictie (figuur 7) vinden we procentueel gemiddeld meer kleur op het scherm dan in non-fictie (ruim 15 procent tegenover 13 procent bij non-fictie, een statistisch significant verschil (p=0.008). Bij de vorige Diversiteitsmonitor in 2009 was dit nog nagenoeg gelijk. De stijging in het aantal gekleurde actoren is dus vooral toe te schrijven aan een hogere aanwezigheid kleur in de fictieprogramma s. Net als in 2009 steken de private zenders erboven uit (met name VT4), wat vooral te wijten is aan de vele Afro-Amerikanen in de Amerikaanse films en series die op deze zenders frequent worden uitgezonden. De fictie op Eén daarentegen is weinig etnisch-cultureel divers, zelfs nog iets minder dan in Ook de fictie van Ketnet is erg wit. Canvas daarentegen is erg gekleurd in 2011, ook op het gebied van fictie. Ter nuance moeten er wel bij vermeld worden dat het hoge cijfer vooral te wijten is aan de sterke invloed van één specifieke film, i.e. Maria Full of Grace, een Colombiaanse film, uitgezonden op 04/04/2011. Deze film is verantwoordelijk voor de helft van de gekleurde actoren in de Canvas fictie. Maar er is geen reden om deze film niet mee te tellen, en zelfs zonder de actoren van deze specifieke film, is de toename aan kleur op Canvas opvallend sterk (met film 21,9 procent, zonder de film 11,8 procent). 100% 90% 80% Figuur 7: Etnisch-culturele diversiteit in fictieprogramma's (2011) N=570 N=210 N=293 N= 1073 N=3061 N=4134 5% 8% 9% 22% 18% 15% 70% 60% 50% 40% 95% 78% 92% 91% 82% 85% 30% 20% 10% 0% één canvas ketnet VRT (Samen) Private zenders Wit Gekleurd totaal Figuur 8 toont de etnisch-culturele diversiteit in fictieprogramma s ten opzichte van We zien heel wat verschillen. - Eén vertoont een negatieve trend in vergelijking met 2009 (niet significant: p=0.658). De fictie op Eén was al weinig gekleurd en lijkt alleen maar minder etnisch-cultureel divers te worden. 12

13 - Canvas doet het beter dan voordien, met én zonder Colombiaanse film. Het trekt daarmee het cijfer voor alle VRT-zenders samen sterk naar boven (duidelijk significante stijging t.o.v. 2009: p=0.000). - Ketnet heeft wat fictie betreft de duidelijk negatieve trend van de laatste Diversiteitsmonitoren kunnen ombuigen (stijging t.o.v echter niet significant p=0.148). Figuur 8: Etnisch-culturele diversiteit in fictieprogramma's ( ) totaal 13,7% 15,1% Private zenders 16% 18% VRT (Samen) 5% 9% 2011-Gekleurd ketnet 5% 8% 2009-Gekleurd canvas 4% 22% één 5% 6% % 5% 10% 15% 20% 25% In de volgende grafiek (figuur 9) maken we een opdeling tussen de verschillende kleurgroepen. In 2009 zagen we dat het merendeel van de gekleurde actoren Zwart-Afrikaans was. Het zijn vooral de private zenders waar de categorie Zwart-Afrikaans een belangrijk deel van de gekleurde actoren uitmaakt. De mediterrane categorie, die ook in de vorige monitoren sterk aanwezig was bij de VRTnetten, is vrijwel afwezig bij de private zenders, terwijl er wel plaats voor is bij de VRT-zenders. Het kleurenpatroon (zowel op het scherm als in onderstaande grafiek) bij de VRT-zenders is door de 13

14 mindere dominantie van de categorie Zwart-Afrikaans veel diverser (binnen de kleurencategorieën) dan de andere zenders. Figuur 9: verdeling gekleurde actoren in fictieprogramma's volgens kleurgroep (2011) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% N=32 N=56 N=25 N=113 N=556 N=669 3% 5% 3% 5% 9% 16% 16% 18% 13% 6% 47% 8% 59% 26% 1% 19% 11% 3% 12% 16% 34% 0% 19% 9% 14% 4% 59% 17% 53% 8% 9% 22% 17% 14% 16% 5% één canvas ketnet VRT (Samen) Private zenders totaal Zwart-Afrikaans Aziatisch Mediterraan Midden-Oosten Oost-Europeaans Zuid-Amerikaans Mix Figuur 10 bestudeert in welke subgenres (fictie) de verschillende kleurgroepen getoond worden. In 2009 maakten de subgenres komedie en vooral ook misdaad (23 procent) al opgang als subgenres met veel kleur. Dit laatste zet zich door in Het aandeel van met name het subgenre misdaad bij de gekleurde actoren is spectaculair verder gestegen bij de VRT-zenders, ten koste van een verdere vermindering van het aandeel familie/gezin en het kelderende aandeel van komedie. Bij de private omroepen zien we dat kleurgroepen het wel nog goed doen binnen het subgenre komedie. Omdat het om zo weinig gevallen gaat is het echter moeilijk te veralgemenen. 14

15 100% Figuur 10: Etnisch-culturele diversiteit naar subgenre fictie (2011) N=960 N= 95 N=536 N=328 N=3485 N=632 90% 80% 31,8% 15,8% 24,4% 13,1% 26,4% 13,5% actie thriller 70% 10,5% familie/gezin muziek 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 5,3% 6,0% 5,2% 13,6% 8,5% 4,3% 5,5% 15,1% 14,7% 18,5% 17,4% 58,9% 37,4% 33,6% 26,2% 24,2% 24,8% Wit Gekleurd Wit Gekleurd Wit Gekleurd horror documentaire maatschappij erotiek geschiedenis oorlog psychologisch drama science fiction avontuur komedie misdaad VRT Private Omroepen Totaal 15

16 D. TOTAAL AANBOD: ANDERE FACTOREN a) Aankoop We bekeken net non-fictie en fictie apart. Er zijn echter nog een aantal andere interessante analyses mogelijk van het totale aanbod aan televisieprogramma s. Zo zegt Figuur 11 bijvoorbeeld meer over de verschillen in kleur tussen de verschillende VRT-kanalen. Bij Eén valt op dat de aangekochte programma s het minst kleur vertonen, terwijl de interne productie en de programma s van de productiehuizen beiden rond de 11 à 12 procent zitten. Dat is extra belangrijk, aangezien het aandeel aankoop bij één sterk gestegen is sinds Doordat deze aangekochte programma s minder kleur bevatten, wordt het globale cijfer van Eén naar beneden getrokken. Canvas bevat juist wel veel kleur, ook en vooral in de aankoop (en dat is maar voor een vijftal procent te wijten aan de eerder genoemde Colombiaanse film). 35% Figuur 11: Etnisch-culturele diversiteit: kleur naar aankoop (2011) 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 28,6% 11,2% 17,3% 18,1% 11,7% 9,7% 4,3% 2,2% 4,7% N= 980 N=257 N=485 N=421 N=46 N=426 N=238 N=107 N=195 één canvas ketnet Intern Productiehuis Aankoop Het valt tenslotte op dat de kleur van de interne programmatie van vooral Ketnet en Canvas, maar ook van Eén, het goed doet wat kleur betreft, ook in vergelijking met b) Locatie van de actor Figuur 12 illustreert dat op het totale aanbod (non-fictie + fictie) van de VRT-zenders gekleurde personen zich vaker in België bevinden dan binnen het aanbod van de private zenders. Dat was ook zo in de vorige Diversiteitsmonitoren. Het verschil is echter veel kleiner dan voorheen, omdat de private zenders nu meer gekleurde actoren in België tonen, en de VRT minder. De gekleurde actoren op de VRT-zenders zijn nu vaker elders te vinden, niet zozeer in de Verenigde Staten. Dat is wel het geval bij de private zenders. Hier zijn nog veel gekleurde actoren in de Verenigde Staten te lokaliseren (cfr. Amerikaanse series), maar niet meer de 75 procent van Met ongeveer 65 procent zitten ze eerder in de buurt van de cijfers van

17 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 12: Plaats van de actor naar etnisch-culturele diversiteit in het totale aanbod (2011) N=2814 N=439 N=5046 N=864 39,4% 6,5% 54,1% 69,9% 8,9% 21,2% 25,4% 24,9% 44,1% 30,5% 64,9% 10,2% Wit Gekleurd Wit Gekleurd Elders Verenigde Staten België VRT Private Zenders Kijken we naar de aanwezigheid van deze actoren in een Belgische context (figuur 13 en de vereenvoudigde versie ervan in figuur 14), dan zien we dat de percentages van VRT en de private omroepen nog wel enigszins uiteen lopen. Slechts respectievelijk 5,6 procent (private zenders) en 6,7 procent (VRT) van de actoren die getoond worden op een locatie in België, is niet-westers. In 2009 was dat 4,4 procent en 5,2 procent, dus er is wel sprake van een lichte verbetering in kleur van de actoren op een Belgische locatie, zowel bij private zenders (beperkt) als bij de VRT (relatief sterke groei, doch niet significant (p=0.193)). De groei is, zeker bij de private zenders, toe te schrijven aan een toename van Mediterrane actoren, waardoor de kloof die er in 2009 nog was (VRT-zenders toonden toen veel meer Mediterrane actoren dan de private), weggewerkt is. De Mediterrane groep, die Maghrebijnen en stukken van het Midden-Oosten omvat, is nu ook dominant bij gekleurde actoren die de private omroepen tonen, tenminste in een Belgische geografische context. Deze groep vertegenwoordigt een belangrijk deel van de Vlaamse allochtone bevolking. 17

18 100% 98% 96% 94% 92% 90% 88% 86% 84% 82% 80% Figuur 13: Vergelijking etnisch-culturele diversiteit actor in België vs. algemeen (2011) N=1615 N=1625 N=3253 N=5910 1,2% 0,7% 1,2% 0,8% 2,1% 1,0% 0,7% 93,3% VRT 2,0% 0,2% 0,9% 94,4% Private Omroepen 3,1% 2,6% 2,1% 1,3% 1,8% 85,2% VRT 2,3% 7,5% 1,2% 0,9% 0,6% 84,5% Private Omroepen Anders/mix Zuid-Amerikaans Aziatisch Zwart-Afrikaans Midden-Oosten Mediterraan Wit-Oost-Europees Zuid-Europa Wit België Algemeen 100% Figuur 14: Kleur naar locatie in België vs. algemeen (2011) N=1615 N=1625 N=3253 N= % 6,7% 5,6% 14,8% 15,5% 90% 85% 93,3% 94,4% Gekleurd Wit 80% 85,2% 84,5% 75% VRT Private Omroepen VRT Private Omroepen België Algemeen 18

19 In de volgende grafiek kijken we naar de verdeling naar gesproken taal van de actoren. Figuur 15 toont ons dat op de VRT-netten mensen meer Nederlands spreken dan op de private zenders. Dat geldt voor witte actoren, maar ook voor gekleurde actoren. Ten opzichte van 2009 zijn er wel minder gekleurde actoren die Nederlands spreken op de VRT, terwijl de private zenders aan een inhaalbeweging bezig zijn. De kloof tussen publieke en private zenders, die in 2009 nog enorm was, is dus stilaan aan het verdwijnen. Dat is vooral te wijten aan de dalende trend bij de VRT (26 procent in 2007, 21 procent in 2009 en 17 procent nu). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 15: Verdeling naar gesproken taal van de actoren (totaal aanbod 2011) naar zender N=2814 N=439 N=5046 N=864 43,1% 66,6% 82,7% 89,1% Andere taal Nederlands 56,9% 33,3% 17,3% 10,9% Wit Gekleurd Wit Gekleurd VRT Private zenders 19

20 E. BESLUIT ETNISCH-CULTURELE DIVERSITEIT TOTAAL AANBOD - Verdere stijging van het aandeel gekleurde actoren ( 13,4% in 2009->14,2% in 2011) BLIKVANGER Ketnet met hoge kleurdiversiteit, sterke verbetering NON-FICTIE - Gemiddeld bijna evenveel kleur in de non-fictie als in 2009 (13,2 vs. nu 13,3) BLIKVANGER Ketnet verkleurt sterk, Eén stijgt ook (in beperkte mate) FICTIE - Gemiddeld meer kleur dan in 2007 en 2009 (10% 14% 15%) BLIKVANGER Canvas heeft spectaculair meer kleur dan vroeger EXTRA - Zwart-Afrikaans blijft de grootste kleurgroep in fictie - Mediterrane actoren zijn ook nog goed vertegenwoordigd, vooral dankzij de non-fictie dan. De private zenders hebben hier een inhaalbeweging gemaakt. Mediterrane actoren zijn geen exclusieve VRT-zaak meer. - Veel gekleurde actoren (meer dan vroeger) komen voor in het subgenre misdaad (fictie), opvallend ook zeer sterk bij de VRT-zenders. - Slechts bijna zes procent van de actoren die op een geografische locatie in België gesitueerd zijn, zijn gekleurd. Zowel publieke als private zenders verbeteren lichtjes t.o.v. vorige Monitors, maar het verschil dat vroeger bestond (VRT meer kleur voor actoren in België) tussen hen is verdwenen. - Meer gekleurde actoren spreken Nederlands op VRT-netten dan op private zenders, maar dit aantal daalt op de VRT telkens al sinds Er zijn dus steeds minder gekleurde actoren te zien die Nederlands spreken. 20

21 2. GENDERDIVERSITEIT A. ALGEMEEN Op het totale aanbod (fictie en non-fictie) is 60 procent van alle sprekende actoren mannelijk, net als in 2009 (figuur 16 en 17). Canvas, in 2009 nog veruit de meest mannelijke zender, is nog maar nipt de minst genderdiverse zender. Doordat Canvas meer vrouwelijke actoren heeft dan vroeger (vijf procent meer dan in 2009 (statistisch significant: p=0.029) en Eén er juist minder aan bod laat komen (vier procent minder, ook significant (p=0.008))) zijn beide VRT-zenders nu samen de minst genderdiverse zenders in het Vlaamse televisielandschap. Gezien de evolutie, is dat vooral voor Eén slecht nieuws. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 16: Genderdiversiteit van het totale aanbod (2011) N=1759 N=893 N=601 N=3253 N=5910 N= ,7% 32,1% 34,4% 42,1% 42,6% 39,6% 67,3% 67,9% 65,6% 57,9% 57,4% 60,4% één canvas ketnet VRT (Samen) Private zenders Totaal Man Vrouw 21

22 Figuur 17: Aandeel vrouwelijke actoren in het totale televisieaanbod ( ) Totaal 39,4% 40,0% Private zenders 42,6% 42,5% VRT (Samen) ketnet 34,4% 35,5% 42,1% 40,9% 2011 Vrouwelijk 2009 Vrouwelijk canvas 27,1% 32,1% één 32,7% 36,9% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% Als we het voorkomen van vrouwelijke actoren kruisen met de oorsprong van de programma s binnen de VRT (figuur 18), dan zien we dat vooral de aankoop het relatief beter doet dan de programma s van andere oorsprong (Eén en Ketnet zijn daarvoor verantwoordelijk). De eigen productie van Ketnet is nochtans ook zeer genderdivers met bijna 43 procent vrouwelijke sprekende actoren in beeld. 22

23 60% Figuur 18: vrouwelijke actoren naar productie (2011) 50% 40% 30% 20% 10% 0% 35,2% 48,2% 39,4% 42,8% 37,0% 30,9% 28,6% 29,0% 32,0% 39,4% 28,8% 29,8% N= 980 N=257 N=485 N= 421 N= 46 N=426 N=238 N=107 N=195 N= 1639 N=410 N= 1106 één canvas ketnet VRT Intern Productiehuis Aankoop B. NON-FICTIE Figuur 19 bevat informatie over de genderdiversiteit in het non-fictie gedeelte van de steekproef. We zien dat de totale non-fictie iets minder vrouwelijk is (ongeveer twee procent) dan het gehele aanbod van fictie en non-fictie samen. Het non-fictieaanbod van VRT is een heel stuk minder genderdivers dan dat van de private zenders. 100% Figuur 19: genderdiversiteit in non-fictieprogramma's in 2011 N=1189 N=683 N=308 N=2180 N=2849 N= % 80% 27,8% 30,2% 40,6% 30,3% 42,8% 37,4% 70% 60% 50% 40% 30% 72,2% 69,8% 59,4% 69,7% 57,2% 62,6% 20% 10% 0% één canvas ketnet VRT (Samen) Private zenders totaal man vrouw 23

24 Als we kijken naar de evolutie van het aantal vrouwen in non-fictieprogramma s, toont figuur 20 dat Canvas sterk is vooruitgegaan t.o.v Bij Eén is er daarentegen een (minder spectaculaire, maar wel duidelijke en statistisch significante (p=0.001)) vermannelijking aan de gang. Figuur 20: Aandeel vrouwelijke actoren in nonfictieprogramma's ( ) Totaal 37% 39% Private zenders 43% 44% VRT (Samen) 30% 33% 2011 vrouw ketnet 41% 45% 2009 vrouw canvas 24% 30% één 28% 34% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 24

25 Figuur 21 kijkt naar de genderdiversiteit binnen de subgenres van non-fictieprogramma s. De VRTzenders worden weer vergeleken met de private zenders. Uit de eerdere grafieken werd al duidelijk dat de private zenders (vooral Vijftv en Vitaya dan) globaal vrouwelijker zijn dan de publieke zender. Dat verschil is ook terug te vinden binnen alle subgenres, behalve sport. Het grootste verschil tussen VRT en de private zenders zien we net als in 2009 bij Infotainment (39,3 procent vs. 51,1 procent). Maar ook binnen Informatie & Cultuur, een genre waar de VRT-zenders zwaar op inzetten, scoort de VRT minder goed qua genderevenwicht (28,1 procent vs. 33,9 procent, wat een significant verschil is (p=0.030)). 60% Figuur 21: percentage vrouwelijke actoren naar genre non-fictie (2011) N=406 N=1838 N=1364 N=690 N=229 N=309 N=93 N=12 50% 40% 30% 20% 34,7% 44,9% 33,9% 28,1% 39,3% 51,1% VRT Private Omroepen 10% 0% Entertainment Informatie & Cultuur Infotainment 9,7% Sport 0,0% 25

26 C. FICTIE Bij fictie vinden we een iets groter evenwicht tussen beide geslachten dan bij non-fictie (figuur 22). Meer dan 42 procent van alle sprekende actoren in fictie zijn vrouwen. De verschillen tussen de zenders zijn ook veel kleiner dan bij non-fictie. Eén was in 2009 nog de meest vrouwelijke zender wat fictie betreft, maar zakt in 2011 wat terug, hoewel de genderdiversiteit nog net boven het gemiddelde blijft. Canvas blijft met fictie stabiel net onder het gemiddelde (38,6 procent), Ketnet zet een grote stap voorwaarts van de minst vrouwelijke zender qua fictie in 2009 tot een bovengemiddelde zender in De minst vrouwelijke zender wat fictie betreft, is in 2011 VT4, terwijl Vijftv de meest vrouwelijke fictie heeft. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 43,0% 57,0% Figuur 22: Genderdiversiteit van fictie-programma's (2011) N=570 N=210 N=293 N= 1073 N=3061 N= ,6% 61,4% 43,7% 42,3% 42,4% 42,4% 56,3% 57,7% 57,6% 57,6% één canvas ketnet VRT (Samen) Private zenders Totaal Man Vrouw Figuur 23 toont de evolutie van het percentage vrouwen in fictieprogramma s. Wat meteen opvalt, is dat de cijfers erg stabiel zijn voor vrijwel alle zenders. Eén daalt wel enkele procenten (wel net niet statistisch significant (p=0.153)), en Ketnet toont meer vrouwen dan in 2009 (heel dicht tegen de statistische significantie met p=0.069). 26

27 Figuur 23: Aandeel vrouwelijke actoren in fictieprogramma's ( ) Totaal 42% 42% Private zenders 42% 41% VRT (Samen) 42% 42% 2011 Vrouw ketnet 36% 44% 2009 Vrouw canvas 39% 38% één 43% 48% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 27

28 D. BESLUIT GENDER TOTALE AANBOD - 60,4%-39,6% (MAN-VROUW)- verhouding blijft behouden, net als in 2009 NON-FICTIE - 62,6%-37,4% verhouding, iets minder divers dan in 2009 KETNET Vrij goede genderdiversiteit CANVAS Sterke vooruitgang ten opzichte van 2009 EEN Wordt licht minder genderdivers, en die was al erg laag VRT-algemeen Voor alle genres non-fictie is VRT minder genderdivers dan de private zenders FICTIE - 57,6 42,4 % verhouding in 2011, iets meer divers dan in 2009 VRT VRT doet het evengoed als de private zenders KETNET KETNET maakt een sprong vooruit wat aandeel vrouwelijke actoren betreft CANVAS Stabiel EEN Licht verlies, maar nog wel een relatief hoge diversiteit qua gender 28

29 3. LEEFTIJD A. TOTALE AANBOD We beginnen met een vaststelling die ook in de Diversiteitsmonitor 2009 gemaakt werd. Het Vlaamse televisiescherm toont weinig kinderen, tieners en 65-plussers (figuur 24). Vooral de volwassenen worden oververtegenwoordigd als je de bevolkingscijfers (vierde kolom) onder de loep neemt. Omdat we niet beschikken over exacte bevolkingscijfers van kinderen (-12) en tieners (12-18) zijn deze in deze eerste grafiek in één categorie (min 18-jarigen) weergegeven. In totaal is nauwelijks drie procent van alle actoren op het scherm 65-plusser. Deze groep vertegenwoordigt wel bijna 18 procent van onze bevolking. Toch is er een lichte verbetering ten opzichte van Die is volledig voor de rekening van VRT, die het aantal 65-plussers op het scherm bijna verdubbelde. VRT scoort op vlak van vertegenwoordiging van kinderen en 65-plussers steeds iets beter dan de private zenders. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0,3% 0,3% 0,3% 4,2% 2,3% 3,0% 19,7% 46,4% 16,9% 13,5% VRT Figuur 24: diversiteit naar leeftijd van het totale aanbod (2011) N= 3253 N= 5900 N= ,0% 16,7% 54,1% 51,0% 19,9% 18,8% 8,3% 10,1% Private omroepen Totaal 4,6% 13,1% 19,2% 28,7% 14,5% 19,7% Bevolkingscijfers Vlaanderen hoge leeftijd (80+) senior (65-80) middelbaar (50-64) volwassene (30-49) jong volwassene (19-29) min 18-jarige Geen enkele Vlaamse zender laat een noemenswaardig percentage 65-plussers aan het woord (figuur 25). Enkel Eén en VTM zorgen nog voor enig soelaas door een vijftal procent senioren aan bod te laten in hun programma s. Vooral 80-plussers zijn zo goed als compleet afwezig op de buis. Programma s met vrij veel oudere mensen op de VRT zijn: Midsummer murders, Word War II, Man bijt hond, Vrolijk Vlaanderen en nieuwsuitzendingen. 29

30 De volwassenen zijn bij elke zender de grootste groep, behalve bij Ketnet waar nu meer dan de helft (53 procent) van alle sprekende actoren jonger dan 18 jaar is. Dat is nog vier procent meer dan in % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 25: Diversiteit van leeftijd over het gehele televisieaanbod (2011) N=1759 N=893 N=601 N=3253 N=5910 N=9163 5,1% 4,6% 1,0% 6,5% 4,2% 2,3% 3,0% 15,0% 16,7% 23,4% 21,1% 19,7% 20,6% 18,8% 45,4% 54,1% 51,0% 49,6% 53,9% 20,0% 16,9% 33,1% 19,9% 18,8% 17,2% 15,1% 6,2% 5,8% 5,9% 2,8% 3,4% 2,5% één canvas ketnet VRT (Samen) Private zenders totaal kind 0-12 tiener jong volwassene (19-29) volwassene (30-49) middelbaar (50-59) senior (65-80) hoge leeftijd (80+) We bekijken de leeftijd -18-jarigen en de 65-plussers in tijdsperspectief. Zo zien we (figuur 26) dat de VRT als geheel bekeken stabiel blijft, en dat Ketnet nog meer kinderen toont dan in 2009 (niet statistisch significant: p=0.149). De zender blijft dus evolueren in de richting van een zender voor én door jongeren. Vooral het aantal jonge kinderen (minder dan twaalf jaar) is en blijft hoog op Ketnet. Eén toont opvallend minder jongeren (statistisch significant: p=0.005). 30

31 60,0% Figuur 26: Evolutie van het aantal jongeren (-18) ( ) 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 53,0% 49,2% 2009 kind/tiener (-18) 2011 kind/tiener (-18) 10,0% 0,0% 6,7% 4,0% 5,4% 5,0% 14,8% 14,1% één canvas ketnet VRT (Samen) 8,3% 7,9% Private zenders 10,0% 10,1% totaal Wat het aantal 65-plussers betreft (figuur 27), zijn de patronen iets grilliger. Gezien het lage aantal senioren (300 in totaal in 2011 op meer dan actoren), kunnen specifieke programma s of omstandigheden snel voor een plots effect zorgen. Over het geheel is het aantal 65-plussers dus licht gestegen doorheen de jaren. Canvas, Eén en bij de private zenders vooral VTM mogen deze pluim op hun hoed steken. De stijging van het aantal oudere personen op het scherm is voor de VRT-zenders samen statistisch significant (p=0.009). 6,0 Figuur 27: Evolutie van het aantal 65-plussers ( ) in procent 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 3,5 5,3 5,4 4,1 1,3 1,0 3,2 4,5 2,6 2,3 één canvas ketnet VRT (Samen) Private zenders 2,6 3,3 totaal plusser plusser 31

32 FICTIE vs. NON-FICTIE Ook wat leeftijd betreft, zijn er verschillen te bemerken tussen non-fictie en fictie programma s. Figuur 28 en Figuur 29 geven respectievelijk de leeftijdsverdeling per zender weer van het non-fictie en het fictieaanbod. 100% 90% 80% 70% Figuur 28: Diversiteit van leeftijd over non-fictie per zender (2011) N=1189 N=683 N=308 N=2180 N=2849 N=5029 5,1% 5,9% 0,7% 4,7% 14,6% 10,7% 18,2% 21,6% 26,5% 22,4% 21,4% 60% 50% 40% 50,7% 52,1% 16,2% 46,0% 54,4% 50,8% 30% 20% 10% 0% 46,4% 15,4% 19,7% 17,8% 14,3% 14,6% 4,4% 4,6% 3,1% 7,6% 4,8% 1,3% 1,0% 2,1% 4,5% één canvas ketnet VRT (Samen) Private zenders totaal kind 0-12 tiener jong volwassene (19-29) volwassene (30-49) middelbaar (50-59) senior (65-80) hoge leeftijd (80+) 32

33 100% 90% 80% 70% Figuur 29: Diversiteit van leeftijd over fictie per zender (2011) N=570 N=210 N=293 N= 1073 N=3061 N=4134 5,1% 0,5% 1,4% 3,2% 1,7% 2,1% 16,7% 12,6% 14,4% 15,8% 17,0% 14,7% 27,0% 60% 50% 47,4% 59,8% 16,0% 44,2% 53,9% 51,4% 40% 30% 20% 10% 0% 23,9% 20,0% 20,1% 23,2% 20,1% 16,7% 9,8% 19,1% 4,6% 6,8% 7,6% 4,3% 6,8% 2,5% 1,4% 2,9% 3,9% één canvas ketnet VRT (Samen) Private zenders totaal kind 0-12 tiener jong volwassene (19-29) volwassene (30-49) middelbaar (50-59) senior (65-80) hoge leeftijd (80+) Alvorens over te gaan tot een specifieke vergelijking van fictie en non-fictie verschillen bij de VRTzenders, toch enkele opvallende zaken aanstippen. Zowel bij non-fictie als bij fictie is Ketnet de zender die het meeste ruimte laat voor jongeren. Voor kinderen tot 12 jaar is er geen concurrentie, maar als het over tieners (in dit geval jongeren tussen 12 en 18 jaar) gaat, blijkt bij Vijftv de non-fictie zelfs nog beter te doen (17,4 procent jarigen op Vijftv tegenover 16,2 procent bij Ketnet, vooral te wijten aan het realityprogramma MADE op Vijftv). Bij fictie is er lang geen andere zender die bij Ketnet in de buurt komt. Een andere vaststelling is dat oudere personen (en dat geldt hier al vanaf middelbare leeftijd) meer aan de bak komen in non-fictie programma s dan in fictie programma s. In Figuur 30 wordt de non-fictie en de fictie-leeftijdsverdeling voor de drie VRT-netten naast elkaar geplaatst. Zo zien we duidelijk dat bij Eén de fictie veel meer jongeren toont, vooral ten koste van de 50 tot 65-jarigen. Eén is wel de enige zender die de senioren (65+) zowel in non-fictie als in fictie aan bod laat komen (een dikke vijf procent). Bij Canvas is dit veel minder het geval, daar zijn wel senioren in het non-fictie aanbod, maar niet of nauwelijks bij fictie. Ketnet tenslotte vertoont het meeste verschil tussen fictie en non-fictie. Jonge kinderen komen het vaakst aan bod in de non-fictie. Vooral het jongeren nieuwsmagazine Karrewiet is hiervoor een belangrijke leverancier. Voor het overige worden de leeftijden nogal gelijkmatig aan bod gelaten (geen dominantie van volwassenen hier). De klaarblijkelijke afwezigheid van senioren is wel een 33

34 belangrijk punt om vast te stellen. Bij de non-fictie zijn zelfs mensen van middelbare leeftijd nagenoeg onzichtbaar op Ketnet. 100% 90% 80% Figuur 30: Diversiteit van leeftijd vergelijking non-fictie met fictie VRT-zenders (2011) N=1189 N=570 N=683 N=210 N=308 N=293 5,1% 5,1% 5,9% 0,7% 16,7% 14,6% 12,6% 17,0% 26,5% 22,4% 70% 21,4% 27,0% 60% 50% 47,4% 59,8% 16,2% 16,0% 40% 50,7% 52,1% 30% 23,9% 20% 10% 0% 14,3% 2,0% 23,2% 4,6% 14,6% één non-fictie één fictie canvas nonfictie 16,7% 3,1% 4,3% canvas fictie 46,4% ketnet nonfictie 19,1% ketnet fictie kind 0-12 tiener jong volwassene (19-29) volwassene (30-49) middelbaar (50-59) senior (65-80) hoge leeftijd (80+) 34

35 B. BESLUIT LEEFTIJD TOTALE AANBOD - Nog steeds weinig -18-jarigen en 65-plussers (was ook al zo in 2009). Ketnet probeert met succes het eerste probleem te verhelpen, Eén in mindere mate het tweede. - Volwassenen (30-49 jaar) domineren het scherm (behalve bij Ketnet) - Vijftv steekt Ketnet naar de kroon wat betreft zichtbaarheid van tieners (12-18-jarigen) in non-fictie. NON-FICTIE vs. FICTIE - In fictie is het tekort aan ouderen op het scherm het grootst. Eén slaagt er wel in om ook een zeker aantal ouderen te tonen in fictie, maar Canvas en Ketnet niet. Bij Ketnet is er de bijkomende vaststelling dat er ook in de non-fictie bijna geen ouderen te vinden zijn, zelfs geen 50-plussers. 35

36 4. DIVERSITEIT NAAR FUNCTIEBEPERKING A. Totale aanbod Ook in deze editie hebben we enkele variabelen opgenomen die ons in staat stellen de zichtbaarheid van mensen met een functiebeperking te meten. De notie zichtbaarheid binnen dit onderzoek is belangrijk voor deze variabele. Lang niet alle functiebeperkingen, of beperkingen in het dagelijks functioneren, zijn altijd zichtbaar. We proberen functiebeperkingen in al hun dimensies in het onderzoek op te nemen waarbij we oog hebben voor zowel lichamelijke, mentale als psychische beperkingen. Wel moet er aan een aantal voorwaarden voldaan zijn om te spreken van een functiebeperking. Iemand met een bril bijvoorbeeld is niet beperkt. Wanneer een hulpmiddel de beperking volledig opheft, dan is er geen sprake van een beperking. Wanneer de beperking er nog steeds is ondanks het hulpmiddel, dan is er een beperking aanwezig en wordt die gecodeerd. In verband met het tijdelijke of permanente karakter zijn er ook duidelijke afspraken gemaakt met de codeurs. Als de actor nog kans heeft op genezing, dan is de beperking bijvoorbeeld tijdelijk. Om over het tijdelijke karakter te kunnen oordelen, moet je naar de toekomst kijken, niet naar het verleden. Vanaf het ontstaan van de beperking dus de vraag stellen: is dit voor de rest van het leven of niet? Figuur 31 toont dat over de zenders heen gemiddeld 2,1 procent van de sprekende actoren een tijdelijke of permanente beperking heeft. De VRT scoort net onder het gemiddelde (wat vooral te wijten is aan ziekenhuisseries en reality op de private zenders). 2,0% Figuur 31: Zichtbaarheid van mensen met een functiebeperking binnen het totale aanbod (2011) 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 1,4% 1,6% 1,3% 1,3% 1,5% 0,8% 1,0% 0,8% 0,5% 0,1% 0,4% 0,7% één canvas ketnet VRT (Samen) Private zenders Totaal N=1759 N=893 N=601 N=3253 N=5910 N=9163 tijdelijke beperking permanente beperking Maar als we naar de evolutie van de zichtbaarheid (Figuur 32 toont het verschil met de vorige Diversiteitsmonitor in 2009) met een functiebeperking kijken, zien we dat bijvoorbeeld Ketnet het significant beter doet dan vorige edities (p=0.005). Over de drie zenders samen blijft de zichtbaarheid van mensen met een functiebeperking op de VRT vrij stabiel, er is zelfs een kleine verbetering. De 36

37 private zenders vallen duidelijk wat terug in Dat beïnvloedt ook het algemeen gemiddelde, dat lager is dan in ,5 Figuur 32: Zichtbaarheid van mensen met een functiebeperking binnen het totale aanbod ( ) 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 1,8 1,9 3,0 2,4 2,4 1,8 1,6 1,8 1,5 1,5 2,1 0,2 één canvas ketnet VRT (Samen) Private zenders totaal 2009 beperking (permanent + tijdelijk) 2011 beperking (permanent + tijdelijk) B. NON-FICTIE Als we kijken naar het type non-fictie programma (figuur 33) waarin personen met een beperking getoond worden, zien we dat dit sterk verschilt. Bij VRT worden personen met een permanente beperking vooral getoond in informatie- en cultuurprogramma s. Bij de private zenders is dat vooral in entertainmentprogramma s. Maar als we kijken naar de verdeling van personen zonder beperking zien we dat die min of meer gelijk loopt met de verdeling van personen met een beperking. Personen met een permanente beperking worden dus niet anders getoond dan personen zonder beperking. 37

38 100% 90% Figuur 33: Verdeling actoren met en zonder een functiebeperking naar genre non-fictie (2011) 10,3% 27,8% 10,6% 16,7% 11,1% 80% 70% 24,1% 16,7% 37,0% 60% 50% 62,7% 100% 40% 55,6% 30% 65% 67% 52% 20% 10% 19% 16% 0% geen beperking (N=2183) tijdelijke beperking (N=1) permanente beperking (N=18) geen beperking (N=2824) tijdelijke beperking (N=6) permanente beperking (N=27) VRT Private omroepen Entertainment Informatie & Cultuur Infotainment Sport Diverse 38

39 één canvas ketnet VRT (Samen) Private zenders totaal C. FICTIE Wat betreft fictie zien we gemiddeld iets meer mensen met een beperking (figuur 34) dan bij nonfictie. Het gemiddelde wordt sterk bepaald door de resultaten van Vijftv en Vitaya. Ziekenhuisseries komen vaak voor in hun programma-aanbod. Van de VRT-netten scoren Canvas en Eén relatief goed, beter ook dan bij non-fictie. Ketnet herstelt zich enigszins na een heel lage score in de Diversiteitsmonitor van 2009 (toen 0,4 nu 2,7 procent). Figuur 34: Zichtbaarheid van mensen met een functiebeperking binnen fictieprogramma's (2011) 100% 99% 98% 97% 96% 95% 94% 93% 92% 91% 90% 0,5% 1,2% 1,2% 1,3% 1,3% 1,8% 3,3% 0,9% 2,6% 2,3% 2,1% 2,2% 97,3% 96,2% 96,2% 96,5% 96,4% 96,5% geen beperking permanente beperking tijdelijke beperking 39

40 D. BESLUIT DIVERSITEIT NAAR FUNCTIEBEPERKING TOTALE AANBOD - 2,1 procent mensen met een permanente of tijdelijke beperking = stijging beter dan 2007 (1,4 procent), maar minder goed dan 2009 (2,4 procent) PLUS De private zenders (vooral Vijftv, Vitaya en 2be) tonen veel mensen met een beperking, vooral door hun fictieaanbod MIN De VRT-zender scoren allen onder het gemiddelde. Vooral bij non-fictie scoren ze niet goed. Bij fictie kunnen de VRT-zenders vlot mee met de private zenders. STIJGERS DALERS Vooral Ketnet Sommige private zenders (bijv. Vijftv en Vitaya) tonen relatief meer diversiteit naar functiebeperking dan VRT, maar in 2011 toch iets minder dan vroeger. 40

41 5. ALGEMEEN BESLUIT De Monitor Diversiteit 2011 bestudeerde de zichtbaarheid van diversiteit op het scherm en is een vervolgstudie op Kleur bekennen 2004 en de Monitors Diversiteit 2007 en Er werd gewerkt met hetzelfde codeboek om evoluties doorheen de tijd te meten. Op basis van een steekproef van zeven samengestelde weken op acht verschillende zenders, werden 587 programma s gecodeerd. Diversiteit werd gemeten op vier verschillende vlakken: etnisch-culturele diversiteit, gender, leeftijd en lichamelijke beperking. Op vlak van etnisch-culturele diversiteit stellen we een verdere stijging vast van het aandeel gekleurde actoren op het Vlaamse televisiescherm. Dit geldt ook specifiek voor VRT: Ketnet en Canvas tonen zowel voor fictie als non-fictie significant meer kleur dan in Voor Eén geldt dit alleen voor non-fictie. Toch dient er een kanttekening bij geplaatst te worden. Zo worden er steeds minder gekleurde actoren in Belgische context getoond. Ook het aantal gekleurde actoren die Nederlands spreken daalt. De resultaten over genderdiversiteit zijn gemengd. Het totaalbeeld van alle zenders samen blijft stabiel (op 60% mannen en 40% vrouwen). Bij VRT is het onevenwicht iets groter met slechts 34 procent vrouwelijke actoren. Vooral de non-fictie (30 procent vrouwen) is bij VRT weinig genderdivers. Zowel Ketnet als Canvas verbeterden hun genderevenwicht. Eén daarentegen toont zowel bij fictie als bij non-fictie (nog) minder vrouwelijker actoren dan in de vorige meting in Er is vooral ruimte voor verbetering bij programma s aangeleverd door productiehuizen, maar ook bij de eigen producties kan het genderdiversiteit evenwichtiger worden. Wat leeftijd betreft, blijft het aandeel jongeren (-18 jaar) en ouderen (+65 jaar) over het algemeen laag op televisie (alle zenders), zeker in verhouding tot de bevolkingscijfers. Op Ketnet constateren we een stijging van het aantal jongeren, op Eén van het aantal senioren. Maar Ketnet toont bijna geen senioren en op Eén zijn er dan weer weinig jongeren te zien. De diversiteit op vlak van functiebeperking bleef ongeveer status-quo ten opzichte van Dat betekent vooral dat hun aandeel op het scherm laag blijft (twee procent), zelfs met een brede definitie van beperkingen (inclusief tijdelijke beperkingen). De private zenders tonen het meest mensen met een beperking, vooral door hun fictieaanbod. De VRT zenders scoren onder het gemiddelde. Vooral op vlak van non-fictie doet VRT het minder goed dan de private zenders. Ketnet kent een stijging, vooral fictie doet het beter. Als algemene conclusie kan men stellen dat diversiteit op het scherm meer dan ooit een uitdaging blijft. De diversiteit die voor de VRT wenselijk is, i.e. een aanwezigheid van mensen op televisie die redelijk in verhouding staat tot de realiteit in de bevolking, is nog niet bereikt. Inspanningen om diversiteit te verbeteren, schijnen (soms) wel vruchten af te werpen. Wat kleur betreft, bijvoorbeeld. Daarbij blijft het wel belangrijk om kleur te tonen in een Belgische context. Ketnet is voor verschillende soorten diversiteit een voorbeeld te noemen en ook Canvas pakt een aantal pijnpunten die bleken uit vorige Diversiteitsmonitoren met succes aan. Eén daarentegen is blijkbaar veel moeilijker naar meer diversiteit te sturen. Uit deze Monitor Diversiteit 2011 komen een aantal zwakke punten naar voren, waar specifiek aandacht aan kan besteed worden. Zo is er bijvoorbeeld 41

42 de lage genderdiversiteit in het non-fictie aanbod van één, die nog achteruit gegaan is tegenover Op een aantal vlakken is het moeilijk om conclusies te trekken, omdat de gewenste aanwezigheid van bepaalde groepen in de samenleving niet duidelijk vast te leggen is. Desondanks is bijvoorbeeld de aanwezigheid van senioren (65+) en van mensen met een beperking wel erg beperkt te noemen op dit moment. 42

43 Bijlage 1: Codeboek: Monitor Diversiteit 2009 (versie 24/05/2011) A. ALGEMEEN (Bovenste kadertje) - Zender - Programmanaam - Programmacode - Duur (kan je gewoon aflezen in VLC-player) Al de rest vul je niet in. - Wat is een actor? Een actor is iemand die zichtbaar en hoorbaar is. Een actor moet spreken en tegelijkertijd in beeld komen. Achtergrondgeluid en geroezemoes tellen niet mee. De actor moet duidelijk deel uitmaken van het geheel. - Bij fictie moeteen actor slechts één keer gecodeerd worden in hetzelfde programma. - Bij non-fictie (vooral informatieprogramma s) worden de actoren op itemniveau (bv. Het Journaal of Terzake) gecodeerd. Daarbij is het mogelijk dat een actor (bv. Yves Leterme) bijvoorbeeld driemaal in één programma gecodeerd wordt omdat die actor in drie verschillende items aan bod is gekomen. Presentatoren (dus ook de nieuwslezers) moeten maar 1 keer gecodeerd worden. Een regel bij ondertitelde programma s: Als een personage zo n korte tussenkomst heeft dat zijn woorden niet zijn ondertiteld, dan beschouwen we hem niet als een actor. Deze regel mogen we niet te strikt beschouwen. Wanneer de ondertiteling om technische redenen wegvalt, spreekt het voor zich dat we de sprekende en zichtbare personages wel als actoren beschouwen. Var 1: aard van het programma 1. Fictie (ga naar variabele 2) 2. Non-fictie (ga naar variabele 20) Opgelet: het is belangrijk dat je, éénmaal variabele 1 bepaald is, in de desbetreffende kolom blijft. B. FICTIE Var 2: Genre van het fictieprogramma waarin het communicerend personage aan bod komt 1. Fictie : film (film of TV-film) 2. Fictie: soap: dagelijks en er gebeurt relatief weinig (Thuis, Familie, Home and Away, Neighbours, Bold and the Beautiful, David, Days of our Lives, All Saints) 3. Fictie : serie: los van elkaar bestaande afleveringen, verhaallijnen (Friends, Code 37, De Kampioenen, 8 Simple Rules for... Dating My Teenage Daughter, My wife and kids, CSI, Without a Trace, That 70s show, One three hill, Sex and the City). Ook doorgedreven humor! (Mr. Bean, League of Gentlemen) 4. Fictie : serial afleveringen die op elkaar verder bouwen; (Los Zand, Lost, Prisonbreak, 24, De Rodenburgs) 43

44 5. Fictie : theater (enkel theaterstukken met verhaallijn, anders is het stand-up en dat is non-fictie) 6. Fictie : andere Var 3: Subgenre van het fictieprogramma waarin het communicerend personage aan bod komt 1. misdaad, politie, spionage (CSI) 2. komedie-humor (ook romantische komedies zoals Friends, My wife and kids) 3. avontuur (Lost) 4. sf (Science Fiction zoals Star Trek, LOTR, Harry Potter) 5. animatie (The Simpsons): moet niet gecodeerd worden) 6. psychologisch drama 7. oorlog (Band of Brothers, Kavijaks, Braveheart) 8. western 9. geschiedenis (tenzij dat het over een oorlog gaat) 10. erotiek 11. maatschappij 12. musical 13. documentaire 14. horror 15. romantiek 16. familie/gezin 17. thriller (heel spannende film) 18. actie (vechten tegen boeven ipv tegen een leger) 19. in zaal (theater) 20. studiobewerking (theater) 21. andere Var 4: Naam persoon Naam of beschrijving. Als er geen naam wordt gegeven, dan geef je een korte beschrijving van de persoon. Dit is nodig om je codering te kunnen vergelijken met de dubbelcodering ervan. Je dient te coderen in de volgorde dat de actoren aan bod komen in het programma. Var 5: Functie Meestal kan dit in één woord. Vaak gaat het om een beroep of een bepaalde rol in een situatie (woordvoerder NMBS, kind, slachtoffer, premier, ) Var 6: Beroep Kies uit deze lijst: 1) Politicus/beleidsverantwoordelijke: persoon die opereert binnen de overheid of een politieke organisatie, het democratische bestel, beleid en/of bijhorende actoren. Het gaat om politiek verkozenen of aangesteld, staatshoofden, ministers, leden van het partijbestuur, volksvertegenwoordigers, senatoren, kandidaten op kieslijsten, maar ook de woordvoerders en beleidsmedewerkers. 44

45 2) Jurist: advocaat, rechter, procureur, juristen binnen een bepaalde beweging/organisatie/bedrijf 3) Politie, militair 4) Wetenschapper: iemand die wetenschappelijk onderzoek doet en daarover rapporteert 5) Journalist: iemand die zich beroepsmatig bezig houdt met het verzamelen en verspreiden van informatie via publieke of gespecialiseerde media 6) Hulpverlener: maatschappelijk werkers, brandweer, verpleegkundigen, dokters, psychologen, welzijnswerkers, 7) Onderwijspersoneel 8) Bediende/kantoorwerker: secretaresses, ondersteunend administratief personeel, 9) Arbeider 10) Kustenaars/artiesten: muzikanten, beeldende kunstenaars, filmmakers, acteurs, 11) Scholier/student 12) Gepensioneerd 13) Werkloos 14) Zelfstandige 15) Expert/Woordvoerder 16) Ander Indien 16, vul je in het opmerkingenvak het specifieke beroep in Als je het beroep NIET weet, laat je het vakje wit. Var 7: Private Publieke sfeer Private sfeer: het geheel van activiteiten binnen een rol in het kader van de persoonlijke ontwikkeling of het gezin. In een private rol doet het ertoe WIE je bent en welke relatie je hebt met je directe omgeving. De persoon is in die rollen eigenlijk niet zomaar vervangbaar. Publieke sfeer: het geheel van activiteiten binnen een rol die duidelijk gescheiden kan worden van de eigen persoon/het gezin. Dit kan een professionele, culturele of religieuze rol zijn. In een publieke rol maakt het doorgaans niet uit wie de rol vervult, en zou de betrokkene perfect vervangbaar moeten zijn door een persoon met dezelfde capaciteiten. Bv. De klant en de kassierster, die een praatje slaan aan de kassa. De klant doet inkopen voor zijn gezin, dus een privaat belang. De kassierster praat met de klant, dit is een onderdeel van haar beroep, namelijk klantvriendelijkheid. Zij zit dus in de publieke sfeer. Het is mogelijk dat een personage in een serie zowel een publieke als een private rol vervult. Dan duid je gewoon beide vakjes aan. Var 8: Geslacht van de persoon M = man V = vrouw O= onbekend Var 9: Leeftijd van de persoon : kind 45

46 : tiener : jong volwassene : volwassene : middelbaar : senior : hoge leeftijd 8. Onbekend We moeten de leeftijd van de actor afleiden uit wat we zien. Let speciaal ook op de burgerlijke stand (heeft de persoon een job, kinderen en hoe oud zijn die, gaat de persoon naar school, ) als extra informatiebron. Als je weet dat iemand in werkelijkheid veel ouder is dan de rol die hij speelt, dan moet je dat vergeten. De leeftijd leid je af uit wat je ziet en weet je van het programma in kwestie en niet uit wat je weet uit de realiteit. Vb. Kadér Gürbüz speelt in W817 een jong volwassene, en dat codeer je dus ook zo, terwijl je weet dat ze ouder is dan 30. Hetzelfde geldt voor de personages van De Kotmadam. Onthoud dat het vooral de bedoeling is de jongste en oudste categorieën te onderscheiden (Jongeren en senioren).besteed vooral daaraan aandacht, niet te veel tijd verliezen met het onderscheid tussen categorie 4 en 5. 2,3 6 en 7 moeten absoluut juist zijn. Bij twijfel daar dus zeker het opmerkingenvak gebruiken. 1 zal makkelijk zijn. Var 10: Taal gesproken door persoon 1. Nederlands 2. Frans 3. Duits 4. Engels 5. Spaans / Portugees 6. Italiaans 7. Grieks 8. Scandinavisch 9. Arabisch/Berbers 10. Chinees 11. Russisch / Slavische talen 12. Andere Europese talen 13. Afrikaanse talen 14. Zuid-Oost Aziatisch 15. gedubd in Nederlands 17. Turks 16. Andere Gebruik alle informatie die je hebt uit wat je van de uitzending leert. In tweede instantie kan je ook de juiste informatie die jij uit jezelf weet, gebruiken. Var 11: Etniciteit van de persoon 1. Wit - Europees : West-Europees 2. Wit - Europees : Oost-Europees (Polen, Hongarije, Roemenië, Albanië ) 3. Wit - Europees : extra-europees (Amerikaans, Australisch, Israël, ) 4. Zwart Afrikaans : Afrikaans (niet Noord-Afrika) 5. Zwart Afrikaans : Afro Amerikaans (Noord-Amerika) 46

47 6. Zwart Afrikaans : Centraal-Amerikaans (Antillen, Jamaïca, Suriname, Haïti ) 7. Zwart Afrikaans : niet gespecifieerd 8. Aziatisch : Aziatisch Amerikaans 9. Aziatisch : Indisch (India, Pakistan) 10. Aziatisch : Noord + Centraal Azië : Chinees, Japans, Mongolisch, Syberisch, ook Kazachstan, Turkmenistan, Uzbekistan ) 11. Aziatisch : Zuid-Oost Azië : Filippijnen, Vietnam, Cambodja, 12. Aziatisch : niet gespecifieerd 13. Mediterraan : Maghrebien (Marokko, Tunesië, Algerije, Lybië ) 14. Mediterraan : Zuid-Europees (Spanje, Italië, Griekenland, Portugal) 15. Mediterraan : Midden Oosten (Turks, Israëlisch, Syrië, Egypte, Libanon) 16. Midden Oosten ( Iraaks, Iraans, Saudi-Arabië, Afghaans) 17. Noord-Amerikaans : native americans (indianen) 18. Zuid-Amerikaans : Latino, Hispanic, Portorican (inwoners van de USA) 19. Zuid-Amerikaans : niet gespecifieerd 20. Arctisch 21. Anders,..*OPEN (fantasiefiguren) 22. Mix van etniciteiten, mulat 23. Onbekend Twijfelgevallen niet invullen! Kijk in eerste instantie naar kleur en daarna naar de geografische ligging. Var 12: Holebi Context - Als er gezegd wordt dat de actor homoseksueel is - Als de actor zelf zegt of laat uitschijnen dat hij/zij homoseksueel is - Als de omstandigheden waarin de actor getoond wordt, duidelijk maakt dat de actor homoseksueel is Vb. Deelnemer Homoparade (in leren pakje), een item dat gaat over zelfmoord bij homojongeren (alle jongeren die geïnterviewd worden zullen dan wel homo zijn, of het tenminste van zichzelf denken op dat moment) en ook bijv. als je twee mannen hand in hand ziet lopen, dan hoeft er dus ook geen tekeningetje bij: als die mannen geïnterviewd worden, hoeft het niet meer expliciet gezegd worden dat het homo's zijn. Voorkennis - als je al van de actor wist dat hij/zij homoseksueel is. Ook aanduiden als het toch nog eens expliciet gezegd werd of het ook al uit de context bleek. Belangrijk is dat je beide opties (context en voorkennis) compleet los van elkaar codeert. Var 13: Locatie In welk land (niet regio of stad) bevindt de persoon zich op het moment dat hij/zij in beeld komt? Vaak moet hier Verenigde Staten of België worden ingevuld. Het heeft geen zin al te specifiek te willen zijn. Als landen niet bekend zijn, continenten gebruiken. 47

48 Var 14: Fysisch/mentale conditie van de persoon Als de actor in het grootste gedeelte van het programma beperkt is, dienen deze dichotome variabelen bekeken en aangeduid te worden. De beperking moet voldoende ernstig en structureel zijn. Fysieke beperking Immobiel: je kan ondanks je fysieke beperking nog steeds mobiel zijn. Iemand in een rolstoel is fysiek beperkt, maar deze persoon is niet immobiel. Hij kan zich dankzij een rolstoel bewegen. Visuele beperking Auditieve beperking Communicatieve beperking (autisme, stom, spraakprobleem) Verstandelijke beperking Psychische beperking (depressies, schizofrenie) Chronische ziekte (MS, kanker) Ziekte: niet chronisch, meestal tijdelijk dus. Wanneer je dit aanduidt, moet je meestal ook tijdelijk aanduiden (griep). Iemand met een bril is niet beperkt! Als een hulpmiddel de beperking volledig opheft, dan is er geen sprake van een beperking. Wanneer de beperking er nog steeds is ondanks het hulpmiddel, dan is er een beperking aanwezig. Het is perfect mogelijk om verschillende, zelfs alle soorten beperkingen aan te duiden. En als zelfs één van de beperkingen tijdelijk is, dan duiden we tijdelijk aan. Var 15: Indien beperking: Tijdskarakter van de beperking Is de beperking is van tijdelijke aard? Aanduiden indien tijdelijk. Niet aanvinken indien permanent. Bij ziektes moet er op gelet worden of de ziekte terminaal is of niet. Als de actor nog kans heeft op genezing, dan is de beperking wél tijdelijk. Om hierover te kunnen oordelen, moet je naar de toekomst kijken, niet naar het verleden. Vanaf het ontstaan van de beperking dus de vraag stellen: is dit voor de rest van het leven of niet? Var 16: Frame Zie aparte bijlage over frames Var 17: Grootte van de rol van het communicerend personage 1. hoofdrol (dragende rol). Dit zijn gemiddeld 2-3 personages. Je mag zeker niet veel meer hoofdrolspelers hebben. In een soap, zoals Thuis kan je wel meer dan 3 hoofdpersonages hebben. 2. bijrol: Komt veel in beeld, maar de film draait niet volledig om deze personages. 3. incidenteel: Figuranten die slechts één of enkele zinnen zeggen. Kijk echt wie in die aflevering de hoofdrol speelt en laat je voorkennis achterwege. Var 18: Aard van de rol 48

49 1. rol heeft positieve connotatie : kijker zal eerder sympathiseren met rol van personage (held, vriend van de held, sukkelaar, iemand die onrecht wordt aangedaan) 2. rol heeft negatieve connotatie : kijker zal zich eerder distantiëren van rol van personage (bad guys, vijand, onsympathiek ) 3. rol heeft neutrale connotatie voor kijker: Iemand die eerst slechts wordt voorgesteld en uiteindelijk onschuldig blijkt te zijn is neutraal. Om een personage als 1 of 2 te coderen, moet de personage gedurende heel de film positieve of negatieve gevoelens oproepen bij de kijker. Iemand die eenmalig iets goed of slecht doet, krijgt een neutrale connotatie. Var 19: Religieuze symbolen Uiterlijke kenmerken en gedragingen waaruit de geloofsovertuiging van de actor blijkt. Voorbeelden zijn een hoofddoek, een kruisteken, een ochtendgebed, een keppeltje, C. NON-FICTIE Var 20: genre codificatie van het programma waarin persoon aan bod kwam Het is aangewezen om tot het einde van een programma te wachten alvorens een oordeel te vellen over de genre codificatie. Opgelet: Code 18 zo weinig mogelijk gebruiken. Wees zo specifiek mogelijk. Liever 6, 10, 16 of 17 dan 18. Entertainment 1. Entertainment : muziek (Peter Live) Puur muziek. Artiesten komen en gaan, er is geen beoordeling. Van zodra er een jury en afvallers aan te pas komen, dan spreken we niet meer over muziek, maar wel over show. 2. Entertainment : spel en kwis (Blokken, Slimste Mens ter Wereld) 3. Entertainment: show (geen maatschappelijke onderwerpen) (Debby en Nancy, Idool, So you think you can dance) 4. Entertainment : reality tv (Een simpel plan, Expeditie Robinson, Boer zkt. vrouw, Dieren in nesten, The Block ) 5. Entertainment : humor (Chris en Co, Alles kan beter, Sketch up, allerlei stand up comedians, ) Wanneer het enkel en alleen de bedoeling is om humoristisch te zijn door gebruik te maken van de actualiteit, dan moet dit programma als entertainment gecodeerd worden. (De Rechtvaardige Rechters) 6. Entertainment : andere ( Naked Chef, De Perfecte keuken, Komen eten, Huizenjacht, ) Informatie 7. Informatie : Nieuws 8. Informatie : Actua (Phara, Terzake, Zevende Dag, Koppen): uitbreiding van het nieuws, een stapje verder dan het nieuws, duiding 9. Informatie : reportages en docu s (Leefwereld in beweging, Volt, Panorama, Ter Zake in de zomer, economisch magazine met reportages, Histories): niet actueel en vaak aangekocht uit het buitenland 10. Informatie : Andere 49

50 Infotainment 11. Infotainment met live publiek: van zodra er maatschappelijk relevante informatie in een entertainmentprogramma komt of entertainment in een informatief programma, dan spreken we over infotainment. Het moet wel de bedoeling zijn om op een al dan niet luchtige manier informatie over te dragen. (Goedele, Recht op Antwoord, De Laatste Show, ) 12. Infotainment zonder live publiek (De Rode Loper, Royalty, ) Cultuur 13. Cultuur : artistiek (Voetzoeker, Dagboek, Alles uit de Kast ) 14. Cultuur : andere (India voor Beginners, Vlaanderen Vakantieland, Plat Préferé, ) Sport 15. Sport : magazine 16. Sport : live verslaggeving (ook voorbeschouwing en nabeschouwing ) Live is hier het criterium. 17. Sport : andere 18. Diverse ( omroepster, autopromotie, bijvoorbeeld: Ketnet wrappers) 19. Uitzendingen door derden: Nooit bij commerciële omroep, enkel bij VRT, heel uitzonderlijk (bijvoorbeeld: Het Braambos. Var 21: Beschrijving item (eigen woorden) Maximum in 10 woorden, vooral belangrijk als het over het nieuws, Terzake, Telefacts e.d. gaat. Het is niet de bedoeling om hier een epistel te schrijven. Hou het kort en bondig. Vb: studiogesprek over euthanasie, spelprogramma, Var 22: Presentator/Functie presentator Valt weg, zie variabele 30. Var 23: Inhoudelijke beschrijving van het item binnen het programma waarin de persoon aan bod kwam Indien geen onderverdeling in items, behandel ganse programma als 1 item 1. criminaliteit 2. sociale kwesties 3. amusement (vb Blokken) 4. sport 5. wetenschap 6. economisch-financieel 7. politiek (heel breed: regionaal, nationaal, internationaal, oorlog, ) ~ hard nieuws 8. vrije tijd 9. kunst en cultuur 10. religie en levensbeschouwing 11. milieu (weer, verkeer, leefomgeving) 12. faits-divers (zo weinig mogelijk gebruiken, beperkt dit tot alles wat in Dag Allemaal zou kunnen gepubliceerd worden: verhaaltjes zonder nieuwswaarde en beelden over celebrities en royalties) (vb: dieren met vijf poten, Britney Spears kaal, Prins Harry is verliefd, ) 13. Ongevallen en rampen Var 24: Vormelijke beschrijving van het item waarin de persoon aan bod kwam 50

51 1. (studio)gesprek 2. reportage (bij nieuws: een filmpje gemaakt door een journalist) 3. bericht (bij nieuws: beeldverslag, niet gemaakt door een journalist) 4. discussie 5. straatinterview 6. combinatie 7. quizprogramma 8. andere Als je voor 8 kiest, dan moet je specificeren wat het is. Het is perfect mogelijk dat binnen een item 3 mensen in een straatinterview voorkomen en 2 tijdens een studiogesprek. Wanneer je eenzelfde iemand in twee verschillende settings ziet, dan neem je de setting die overweegt. Indien twee settings even lang aan bod komen, is het de eerst voorkomende setting die telt. Var 25: Inhoudelijke reikwijdte van onderwerp van het item waarin de persoon aan bod kwam 1. lokaal (gemeente, stad) 1. regionaal (Vlaamse regering) 2. nationaal (Federale regering) 3. internationaal 4. niet van toepassing Var 26: Expliciet thema Het is aangewezen om tot het einde van een programma te wachten alvorens een oordeel te vellen over de genre codificatie. Het item waarin de persoon aan bod komt handelt expliciet over: 1. Allochtonenthema = allochtonen komen aan bod over specifieke allochtonenthema s zoals gelijke kansen, integratiebeleid, migratie, inburgering, de hoofddoek, migrantenstemrecht, asielproblematiek, regularisatie, vluchtelingen, racisme 2. Seniorenthema= senioren komen aan bod over een specifiek seniorenthema zoals rusthuizen, dementie, specifieke gezondheidsproblemen gerelateerd aan het ouder worden, eenzaamheid van senioren, thuishulp 3. Genderthema= vrouwen komen aan bod over specifieke genderthema s en vrouwenzaken zoals ongelijkheid tussen vrouwen en mannen op werkvlak (zoals bijvoorbeeld inkomenskloof, het glazen plafond (weinig vrouwelijke managers)) maar het kan ook gaan over ongelijkheid op andere vlakken. Andere mogelijke thema s: bijdrage in het huishoudelijke werk van mannen en vrouwen, feminisme, 4. Thema rond het leven met een beperking= mensen met een handicap komen aan bod over omgaan of leven met hun beperking. Indien de handicap niet vermeld wordt en iemand aan bod komt over iets compleet anders dan dient dit vakje niet aangekruist worden. Bv. Stephen Hawking legt zijn theorieën uit in een documentaire zonder dat naar zijn beperking verwezen wordt. 5. Expliciet religieus thema= personen komen aan bod over een thema dat expliciet handelt over hun geloof (overtuiging), religieuze symbolen en activiteiten. Vb. de heiligverklaring van Pater Damiaan, hoofddoekenkwestie, 51

52 6. Expliciet Jongerenthema = Jongerenthema = jongeren komen aan bod in thema s die specifiek over hun leefwereld gaan. Reportages over hoe jongeren zich voelen op school, over tienerzwangerschappen Var 27: Indien context beperking Wat is de belangrijkste context waarbinnen de persoon in het item aan het woord komt? 1. nadelige gevolgen van handicap of ziekte 2. medische behandeling of genezing 3. het gevoerde beleid inzake 4. verwezenlijkingen "ondanks" de handicap 5. andere Var 28: De persoon wordt in het item benaderd als 1. individu 2. als vertegenwoordiger van een specifieke doelgroep/vereniging/partij Politici en advocaten zijn vertegenwoordigers. Journalisten en nieuwslezers niet. Dichotome vakjes aanduiden. Minstens één, eventueel beide. Var 29: Naam Idem als bij fictie Var 30: Programmafunctie van communicerende persoon Wat doet de betreffende persoon in het programma 1. performer 2. redenaar, toespraakgever 3. interviewsubject (de actor moet op vragen van een presentator antwoorden) 4. discussiedeelnemer 5. kandidaat in spel 6. onderwerp van portret (enkel wanneer er expliciet een portret wordt gemaakt) 7. panellid 8. presentator 9. verslaggever 10. Nieuwslezer 11. Weerman 99. andere Indien 99 wordt aangevinkt, mag je in het opmerkingenvak specificeren. Opgelet! Var 23 is weggevallen. Dit betekent dat er GEEN variabele meer is die geldt voor het hele programma. Ook het blokje waar je presentator moest aanvinken is verdwenen. Als je in het begin van een programma de presentator of nieuwslezer codeert, duid je nu gewoon categorie 8 (presentator) of 11 (nieuwslezer) aan. 52

53 De nieuwslezer wordt slechts één keer gecodeerd. Journalisten die in meerdere items verschijnen worden meerdere keren gecodeerd. (Zelfde redenering als Leterme die in 3 items opduikt). Var 31 Var 43 Deze variabelen codeer je op exact dezelfde manier als bij fictie: Functie (V31 = V5), Beroep (V32 = V6), Private & Publieke sfeer (V33 = V7), Geslacht (V34 = V8), Leeftijd (V35 = V9), Taal (V36 = V10), Etniciteit (V37 = V11), Holebi (V38 = V12), Locatie (V39 = V13), Beperking (V40 = V14), Indien beperking: tijdelijk (V41 = V15), Religieuze symbolen (V42 = V19), Frames (V43 = V16) 53

54 Appendix I: Uitleg variabele frames FRAMES In dit deel gaat het over frames, centrale organiserende ideeën, die de context van een actor weergeven. Het gaat hier dus niet over concrete informatie (zoals bij eerdere variabelen), maar om een algemene indruk, een beeld dat wordt opgeroepen, een eerste reactie. Deze variabelen mogen dus meer intuïtief worden ingevuld: het gaat er om welke indruk het personage op je wil maken. Let wel: dat betekent niet dat het hier om een zeer persoonlijk of individuele indruk gaat. Meestal probeert men het personage ook een zekere indruk mee te geven. Als een figuur als Rambo de indruk geeft van agressiviteit, dan is dat uiteraard ook de bedoeling van de regisseur. Deze frame-variabelen mag je dan ook onmiddellijk coderen: het gaat om de eerste indruk. Iemand die in het eerste beeld met een grote revolver opkomt, past in de frames Geweld en Criminaliteit. Als een uur later in de film blijkt dat het eigenlijk een heel zachtaardig persoon is, die toevallig die revolver had gevonden, dan blijft toch dat 1 ste frame, die eerste indruk staan. De reden hiervoor is dat we juist willen weten hoe programmamakers spelen met stereotypen en indrukken. Ook al blijkt later in de film dat je die stereotypen op een ironische manier gebruikt, dan nog gebruik je ze in elk geval. De verschillende frames zijn onafhankelijk van elkaar. Iemand kan bij geen enkele frame passen. Andere actoren kunnen ook een combinatie maken. Een politieagent bijvoorbeeld, heeft een duidelijke betaalde job ( RUGGENGRAAT ), maar hij kan natuurlijk ook geweld gebruiken ( GEWELD ). De crimineel waartegen hij vecht, krijgt natuurlijk enkel CRIMINALITEIT en GEWELD we gaan er van uit dat een crimineel geen vastbetaalde job heeft. Het voorbeeld maakt duidelijk dat het niet gaat om verantwoordelijk voor : in dit geval is de politieagent bijvoorbeeld niet verantwoordelijk voor het geweld. Het gaat wel om geassocieerd worden met : de politieagent is duidelijk betrokken bij het geweld. Voor de vijf frames zijn alle mogelijke combinaties (gaande van 0/0/0/0/0 tot 1/1/1/1/1) dus denkbaar. In dit codeboek zitten maar een beperkt aantal frames, terwijl er in werkelijkheid een oneindig aantal mogelijke frames denkbaar zijn. We hebben in het codeboek enkel die frames opgenomen waarvan we, op basis van eerder onderzoek, denken dat ze relatief vaak voorkomen. Het kan zijn dat iemand een heel sterke eerste indruk wekt, zoals WETENSCHAP. Dit staat echter niet in het codeboek, omdat we verwachten dat dit niet zo vaak zal voorkomen. In die gevallen vul je gewoon niets in. Alle frames worden gecodeerd als 1 : dat betekent dat dit frame op dat ogenblik, bij die persoon aanwezig is. Als je geen informatie hebt, of het frame is niet van toepassing, of is niet relevant, blijft de default gewoon op 0 staan, en hoef je niets te doen. De mogelijke frames zijn: 1) RUGGENGRAAT (backbone) Iemand die tot de ruggengraat van de samenleving behoort. Die regelmatig werkt, met een vast inkomen. Iemand die productieve arbeid verricht of in een professionele situatie werkt. Een zeer normaal frame. Mogelijkheden: een arbeider die aan het werken is (niet als hij staakt); iemand komt thuis van zijn werk (ook als je die persoon zélf niet ziet werken, maar het duidelijk lijkt dat hij/zij gewerkt heeft); een leraar is bezig les aan het geven; een journalist interviewt een minister; een kassier zit achter de 54

55 kassa in de supermarkt; een stewardess doet haar werk op het vliegtuig; een voetbaltrainer is met jongeren aan het trainen; een dokter heeft een gesprek met een patiënt; enz Niet: mensen die uitzonderlijk werk doen, zonder vast inkomen. Tot wordt immers in dit frame niet beschouwd als een regulier, normaal beroep. Voetballers dus niet (hebben eigenlijk geen vast contract), maar een voetbaltrainer wel. Muzikanten niet, de producer van een platenfirma wel. Een advocaat wel, een crimineel niet. Een rechter wel, enz. Kortom: mensen die geen duidelijk betaald werk hebben, hoef je hier niet te coderen. Bv: onbekend iemand wordt op straat geïnterviewd. Je krijgt geen enkele informatie over die persoon, weet dus niets over beroep of iets dergelijks, dan hoef je het frame niet in te vullen. Zelfs als je denkt: dat ziet er een keurig iemand uit, die zal wel een goed betaalde job hebben, dan nog weet je dat eigenlijk niet en hoef je niets in te vullen. Van zodra die persoon echter iets zegt als Ik kwam hier naar mijn werk en toen zag ik, is die persoon wél werkend en dus 1. 2) GEWELD Iedereen die geweld pleegt, of die heel duidelijk met geweld dreigt. Dat kan eenvoudig zijn als je iemand ziet geweld gebruiken. Dat kan een vuurpartij zijn, gevechten, militair geweld, maar bijvoorbeeld ook geweld tegen zaken (vandalisme, inbraak, ). Let wel: ook slachtoffers van geweld krijgen het label Geweld mee, we maken geen onderscheid tussen daders en slachtoffers. Het gaat niet om verantwoordelijkheid maar om associatie. Ruzie is geen geweld. Als mensen tegen elkaar roepen, is dat geen geweld. Als ze iets naar elkaar gooien, is dat wel geweld. Iemand die wapens vasthoudt krijgt altijd geweld mee. Er gewoon dreigend uitzien is niet genoeg. Maar iemand die er dreigend uitziet, en we weten dat hij net uit de gevangenis komt, of actief dreigend met anderen omgaat (intimideren) krijgt wel het etiket geweld. Bv.: soldaat, oorlog, vechtpartij, gewapende criminelen, vechtsporten, enz. Beschouwen we hier niet als geweld: verbaal geweld (schelden, pesten) of psychologisch geweld. We houden het dus vooral bij fysiek geweld. 3) CRIMINALITEIT Iedereen die in verband wordt gebracht met duidelijk onwettelijke activiteiten. Dit zal vaak samen gaan met GEWELD. Een inbraak of een moord krijgen automatisch 2) en 3) samen. Maar criminaliteit kan ook zonder geweld: iemand die bedreigt, oplichting, en dat soort criminaliteit. Criminaliteit is bv. ook als iemand in de gevangenis zit (we denken dat hij door crimineel gedrag in de gevangenis is beland). Iemand die voor de rechter komt in een strafzaak. Militairen die geweld gebruiken krijgen enkel GEWELD en geen CRIMINALITEIT, omdat zij verondersteld worden geweld te gebruiken in opdracht van de overheid. Als die soldaat wordt veroordeeld voor mishandeling, dan is dat Geweld en Criminaliteit. Een zelfmoordterrorist in Afghanistan is Geweld en Criminaliteit. Ook de slachtoffers van die soldaat of die terrorist krijgen echter Geweld en Criminaliteit mee. Ook hier maken we geen onderscheid: politieagenten krijgen ook CRIMINALITEIT (maar tegelijk RUGGENGRAAT ). 55

56 Voorbeelden: persoon X komt voor rechter, wordt veroordeeld, verlaat de gevangenis, pleegt overval, steelt auto, licht bedrijf op, verkoopt gestolen goederen, pleegt milieumisdrijf, neemt bus zonder te betalen, Opgepast: we hebben het hier enkel over wat wettelijk strafbaar is. Het is best mogelijk dat je sommige dingen crimineel vindt (bijvoorbeeld mensen aan een hongerloon uitbuiten) maar als er geen wet is hiertegen in dat betreffende land, dan komt dit niet als CRIMINALITEIT. We maken voor de actoren binnen een criminaliteitsframe een verder opdeling. Je vinkt aan wat volgens jou de actor is. 1. Slachtoffer 2. Gerecht 3. Politie 4. Dader 5. Familie dader 6. Betrokkene (van slachtoffer) 7. Ooggetuige 8. Advocaat Niet elke politieagent is per definitie CRIMINALITEIT. Bv. Een wijkagent die langs komt, agenten die het verkeer voor de schoolpoort regelen 4) EROTIEK Iedereen die in verband wordt gebracht met erotische en seksuele handelingen. Dat kan gaan om expliciete erotische scènes, of om opmerkingen die duidelijk naar seks verwijzen. Aantrekkelijk zijn is niet voldoende om in deze categorie te vallen, wel een zekere bewuste inspanning om seksuele aantrekkelijkheid te bereiken. Dus wel: alles wat met prostitutie of seksualiteit te maken heeft. Ook hier: gedwongen prostitutie net zo goed, ook slachtoffers van pedofilie horen onder seksualiteit. Aantrekkelijk houden we er buiten, omdat dit subjectief is, en omdat mensen eigenlijk niet altijd een inspanning moeten doen om aantrekkelijk te zijn. Het criterium is dus: de bedoeling naar seksualiteit te verwijzen. Een zwemmer die aan het zwemmen is krijgt dus niet dit frame; iemand die even veel kleren aanheeft in een slaapkamerscène krijgt deze frame wel. Het hoeft ook niet steeds om afbeeldingen te gaan. Dialogen die verwijzen naar voorbije of geplande seksuele activiteiten kunnen net zo goed dit frame opleveren. Het belangrijkste probleem bij deze frame is dat je eigenlijk jezelf niet als maatstaf mag nemen. Het gaat er eigenlijk niet om wat jij erotisch of aantrekkelijk vindt, want dat is heel persoonlijk. Het kan best zijn dat jij iemand die prostitutie aan het bedrijven is, helemaal niet aantrekkelijk of erotisch vindt. Het criterium is echter de bedoeling van de acteur of de regisseur: heeft die zich op een bepaalde manier gekleed, of in beeld gebracht, om seksueel aantrekkelijk gevonden te worden? Of die poging succesvol is of niet, doet er niet toe. Bv.: seksuele handelingen, prostitutie, sexueel geweld Niet in dit frame: er gewoon aantrekkelijk uitzien, sport enz. 56

57 5 ) FUN Een leuke variabele! Alles wat verwijst naar plezier, amusement, vertier, en eigenlijk puur in de vrijetijdssfeer zit. Voorbeelden: toerisme, strand, zwembad, muziek, vrienden, cafébezoek, etc. Kortom: alles wat geen direct economisch nut heeft, wat mensen voor hun plezier doen. Mensen die op café zitten te babbelen krijgen FUN mee. Als die persoon vertelt over de zware dag op het werk, dan krijgen ze daar ook RUGGENGRAAT bij. Als ze vertellen over voorbije of toekomstige seksuele activiteiten, dan komt daar ook EROTIEK bij. Mensen die naar een popconcert gaan of dansen of grappen vertellen is FUN. Familie-uitstapjes ook. Als iemand daarentegen komt uitleggen hoeveel veiligheidsmaatregelen er genomen zijn bij een voetbalwedstrijd, of hoeveel winst er gemaakt is bij een popconcert, dan is dat geen FUN meer. Mensen op vakantie, mensen die aan zwembad rondhangen, of spelende kinderen = FUN. Op dat moment weet je eigenlijk niet of ze betaald werk doen of niet. Enkel als ze zeggen: Dank zij mijn nieuwe job kan ik dit zwembad permitteren, krijgen ze ook RUGGENGRAAT mee. Ook hier: het gaat er niet om wat jij FUN vindt. Misschien vind je het helemaal geen ontspanning om naar een popconcert of een opera te gaan luisteren. Voor de mensen die gaan is het echter ontspanning, en dus FUN. Gezellig keuvelen aan de ontbijttafel hoeft niet per se FUN te zijn. Ontbijt met bubbels buitenhuis is wel fun. Ook familiefeesten zijn FUN. 6) TROUBLE Verzamelnaam voor alle maatschappelijke problemen. Eigenlijk net het omgekeerde van RUGGENGRAAT. Beschouw dit niet als een moraliserende categorie: mensen hebben niet noodzakelijk schuld aan de problemen. Mensen die ziek zijn, oud, dakloos, arm, werkloos, verwaarloosd, enzovoort kunnen hier vaak niets aan doen. Maar ze worden wel als probleem gezien. Slachtoffers van natuurrampen kunnen ook Trouble zijn. Druggebruik is ook Trouble. Houd hier ook rekening met de maatschappelijke conventies: twee vrienden die op café samen iets drinken zijn FUN. Als ze duidelijk te veel gedronken hebben, of illegale drugs gebruiken is dat TROUBLE. Mensen die illegale drugs gebruiken en zich toch amuseren, krijgen zowel TROUBLE, CRIMINALITEIT (ze doen immers iets strafbaars) als FUN mee (ze amuseren zich). Ook talkshows over problemen passen hierin (genre: Oprah Winfrey). Mensen die komen vertellen over problemen (echtelijke problemen, alcoholisme, nachtlawaai vliegtuigen, discriminatie, gezondheidsklachten, psychische problemen ) krijgen allemaal TROUBLE. Terug: het doet er niet toe of ze zelf verantwoordelijk zijn voor deze problemen, het gaat er om dat ze er mee in verband gebracht worden. Een arbeider die staakt of die werkloos wordt, zal TROUBLE krijgen. TROUBLE, GEWELD en CRIMINALITEIT kunnen vaak samengaan (jongeren die crimineel gedrag plegen), maar dat hoeft niet. Iemand die komt vertellen over hoe erg het is werkloos te zijn is ook TROUBLE. In het eerste vakje kijken we enkel naar het eerste voorkomen van de actor. Hoe wordt de actor tijdens de eerste scène waarin hij voorkomt geframet? 57

58 7) RELIGIE Iedereen die in verband wordt gebracht met religieuze handelingen (in brede zin, het hoeft dus geen grote erkende godsdienst te zijn). Zowel religieuze leiders als priesters als misdienaars als biddende gelovigen of pelgrims. Het dragen van religieuze symbolen op zich is niet voldoende! Als er niets mee gedaan wordt (bv. een jood die een veldrit afwerkt met zijn keppeltje op) is er geen sprake van een religieus frame. De tweede reeks met vakjes gaat over de volledige uitzending. Komen die frames voor die actor ergens in het programma voor? In de tweede reeks zal je sowieso evenveel en waarschijnlijk meer frames voorkomen dan in de eerste reeks. Het is absoluut onmogelijk om een frame aan te duiden in de eerste reeks en niet in de tweede reeks. Bij crime-actoren: je mag ook meerdere functies aanduiden. Dader en slachtoffer zijn is niet zo uitzonderlijk in een film). Deze dienen aangeduid te worden op basis van het hele programma (dus zoals de tweede kolom frames). Een ooggetuige die later in de film uit de weg wordt geruimd, is dus slachtoffer en ooggetuige etc. 58

59 Bijlage 2: Opnameschema Monitor Diversiteit 11 maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag week 1 (4/04-10/4) VTM VT4 2BE VITAYA VIJFTV EEN KET/CAN week 2 (11/04-17/04) VT4 2BE VITAYA VIJFTV EEN KET/CAN VTM week 3 (18/04 24/04) 2BE VITAYA VIJFTV EEN KET/CAN VTM VT4 week 4 (25/04-01/05) VITAYA VIJFTV EEN KET/CAN VTM VT4 2BE week 5 (02/05-08/05) VIJFTV EEN KET/CAN VTM VT4 2BE VITAYA week 6 (09/05-15/05) EEN KET/CAN VTM VT4 2BE VITAYA VIJFTV week 7 (16/05-23/05) KET/CAN VTM VT4 2BE VITAYA VIJFTV EEN Extra opnamedagen Ketnet/Canvas: 14/05, 19/05 en 23/05. 59

60 Bijlage 3: Printscreen Monitor Diversiteit 11 60

61 Bijlage 4: Programmalijst gecodeerde programma s Eén : Non-fictie KIJK UIT! HET JOURNAAL 18H VLAANDEREN VAKANTIELAND HET JOURNAAL 19H HET WEER MAN BIJT HOND JOKER + EN LOTTO DIEREN IN NESTEN HET JOURNAAL 18H HET JOURNAAL 19H HET WEER MAN BIJT HOND OZ AND JAMES S BIG WINE ADVENTURE CLIPS DAGELIJKSE KOST DE RODE LOPER BLOKKEN KENO EUROMILLIONS HET JOURNAAL LAAT STUDIO HET WEER LAAT HET JOURNAAL 18H HET JOURNAAL 19H HET WEER MAN BIJT HOND CLIPS DAGELIJKSE KOST DE RODE LOPER BLOKKEN KENO HET JOURNAAL LAAT STUDIO KOPPEN DE KLAS VAN FRIEDA DAGELIJKSE KOST HH HET WEER LAAT HET JOURNAAL 18H HET JOURNAAL 19H HET WEER MAN BIJT HOND LOTTO EN JOKER CLIPS DAGELIJKSE KOST

62 DE RODE LOPER BLOKKEN KENO HET JOURNAAL LAAT DE KLAS VAN FRIEDA DAGELIJKSE KOST HH WK KUNSTSCHAATSEN VOLT WE ARE FROM BELGIUM WINST LOTTO HET WEER HET JOURNAAL 18H HET JOURNAAL 19H HET WEER MAN BIJT HOND DAGELIJKSE KOST DE RODE LOPER BLOKKEN KENO HET JOURNAAL LAAT DE KLAS VAN FRIEDA DAGELIJKSE KOST HH THE DELICIOUS MISS DAHL VROLIJK VLAANDEREN KOPPEN XL HET WEER LAAT HET JOURNAAL 18H VLAANDEREN VAKANTIELAND HET JOURNAAL 19H HET WEER MAN BIJT HOND DAGELIJKSE KOST DE RODE LOPER BLOKKEN KENO HET JOURNAAL LAAT DE KLAS VAN FRIEDA DAGELIJKSE KOST HH WIELRENNEN STANSTED AIRPORT GEEL MIJN VADER HET WEER HET JOURNAAL 18H HET WEER DAGELIJKSE KOST HET JOURNAAL LAAT DE RONDE VAN Italie HET JOURNAAL + SPORTWEEKEND CHESTER ZOO DE KAZAKKENDRAAIERS DE WEG NAAR MEKKA

63 Eén : Fictie GENESIS BUREN DE CHRISCOLLECTIE DOWNTOWN ABBEY MAG IK U KUSSEN THE BORDER HEARTBEAT THUIS MIDSOMER MURDERS BLEAK HOUSE MALICE BUREN HEARTBEAT THUIS THE REAL MONARCH OF THE GLENN BAANTJER CHEERS BUREN THUIS THE REAL MONARCH OF THE GLENN CHEERS BUREN THUIS CHEERS MVP SINGLE FATHER BUREN THUIS CHEERS TERUG NAAR OOSTERDONCK Ketnet: Non-fictie KETNET WRAPPERS KETNET WRAPPERS DE WEEK VAN KARREWIET WIE WORDT WRAPPER? KARREWIET WIE WORDT WRAPPER? KARREWIET KETNET WRAPPERS KETNET WRAPPERS KARREWIET MIJN JOB IS TOP I-CLIPS I-CLIPS KARREWIET

64 KETNET WRAPPERS KARREWIET MIJN JOB IS TOP KARREWIET EXTREEM KETNET WRAPPERS KARREWIET KETNETWRAPPERS KETNET KOOKT! KARREWIET EXTREEM EXTREEM HH MIJN SPORT IS TOP KETNET WRAPPERS KARREWIET KARREWIET EXTREEM MIJN SPORT IS TOP KETNET WRAPPERS KARREWIET EXTREEM MIJN SPORT IS TOP KETNET WRAPPERS Ketnet: Fictie H DE MOOISTE SPROOKJES VAN GRIMM GEESTIGE MEIDEN MIJN PESTFAMILIE H DE MOOISTE SPROOKJES VAN GRIMM MEGA MINDY GEESTIGE MEIDEN W SAMSON EN GERT DE PEPERBOLLEN H W SAMSON EN GERT DE PEPERBOLLEN OPA OP ZAK H W SAMSON EN GERT DE PEPERBOLLEN MR. BEAN H2O W SAMSON EN GERT DE PEPERBOLLEN H2O DE PEPERBOLLEN H2O

65 Canvas: Non-fictie SPORZA HET JOURNAAL 20H PANORAMA COBRA TV HET BRAAMBOS HET JOURNAAL 20H VRANCKX TERZAKE BONJOUR CONGO COMEDY SPECIAL TERZAKE UEFA EUROPA LEAGUE REYERS LAAT UEFA EUROPA LEAGUE TERZAKE EXTRA TERZAKE REYERS LAAT DE SLAG VAN BRUSSEL LOUIS THEROUX VIRUS HET JOURNAAL 20H VRANCKX TERZAKE REYERS LAAT ZONDE VAN DE ZENDTIJD TOP GEAR EXTRA TIME TERZAKE HUMAN PLANET NACHT VAN DE KONINGIN TERZAKE ZONDE VAN DE ZENDTIJD TOP GEAR REYERS LAAT Canvas: Fictie MARIA FULL OF GRACE VARG VEUM MISTRESSES PUSHING DAISIES ERASING DAVID NETWORK WORLD WAR II LEWIS WIRE IN THE BLOOD

66 IMMORTAL IN SEARCH OF PERFECTION WHEN THEY ARE ALL FREE VTM: Non-Fictie DE PERFECTE KEUKEN ZOOM HET NIEUWS 18H HELLO GOODBYE HET NIEUWS 19H DE MAANDAGSHOW HET WEER WIE KIEST PIETER? ZONE STAD WITHOUT A TRACE HET NIEUWS 18H HET NIEUWS 19H HET WEER ROYALTY ANNES VLAAMSE ANNES VLAAMSE SOS PIET DE STIP HET NIEUWS LAAT HET WEER LAAT HET NIEUWS 18H HET NIEUWS 19H HET WEER DE STIP GROENE VINGERS VINGERS AAN DE POOT ZOT VAN VLAANDEREN GROENE VINGERS DE PERFECTE KEUKEN ZOOM HET NIEUWS 18H HELLO GOODBYE HET WEER DE VRIJDAGSHOW IDOOL HET NIEUWS 19H DE PERFECTE KEUKEN ZOOM HET NIEUWS 18H HELLO GOODBYE HET NIEUWS 19H HET WEER HET NIEUWS LAAT DE DONDERDAGSHOW

67 TELEFACTS DE DONDERDAGSHOW HH HET WEER LAAT DE PERFECTE KEUKEN ZOOM HET JOURNAAL 19H HELLO GOODBYE HET WEER HET NIEUWS LAAT DE WOENSDAGSHOW DAT ZAL ZE LEREN! DE BABYFLUISTERAAR DE PERFECTE KEUKEN ZOOM HELLO GOODBYE HET NIEUWS 19H HET WEER HET NIEUWS LAAT DE DINSDAGSHOW DE KEUKEN VAN DE MEESTER GOEDELE OP DINSDAG TELEFACTS HET WEER VTM: Fictie RUSH FAMILIE ELLA PHAT GIRLZ DE KOTMADAM COMEDY TOPPERS CAPTAIN CORELLI S MANDONLIN FAMILIE HELLRAISER INFERNO ECHO BEACH DR DOOLITTLE RUSH ELLA FAMILIE SIX DAYS, SEVEN NIGHTS RUSH FAMILIE TEGEN DE STERREN OP CODE ELLA RUSH FAMILIE ALL SAINTS ELLA FAMILIE ELLA COLD CASE

68 2BE: Non-Fictie THE FIRST 48 HOURS UEFA CHAMPIONS LEAGUE BEHIND THE BAR ZWARE JONGENS UEFA CHAMPIONS LEALGUE ZWARE JONGENS THE ULTIMATE DANCE BATTLE M!LF ROLE MODELS ZWARE JONGENS GRIMEFIGHTERS ZWARE JONGENS GRIMEFIGHTERS OH OH TIROL BE: Fictie DHARMA AND GREG ONE THREE HIL CHARMED HOME AND AWAY GROUNDED FOR LIFE SPIN CITY DHARMA AND GREG ONE THREE HILL CHARMED HOME AND AWAY GROUNDED FOR LIFE TAMARA DHARMA AND GREG ONE THREE HILL CHARMED HOME AND AWAY GROUNDED FOR LIFE SPIN CITY THAT 70 S SHOW WAT ALS? BONES BONES INBOX MERLIN DOLLHOUSE BURN NOTICE TRAUMA LIE TO ME HOUSE MD

69 THE CLOSTER MERLIN DOLLHOUSE SMALLVILLE CHUCK GLEE GLEE PREDATOR DHARMA AND GREG CHARMED HOME AND AWAY SPIN CITY THAT 70 S SHOW GREEK CHARMED HOME AND AWAY SPIN CITY THAT 70 S SHOW GREEK THE KINGDOM NIP/TUCK VT4: Non-Fictie KOMEN ETEN_NAMIDDAG VLAANDEREN VANDAAG HUIZENJACHT KOMEN ETEN VLAANDEREN VANDAAG HUIZENJACHT KOMEN ETEN KITCHEN NIGHTMARES BINNEN EN WINNEN ZIE JE WEL! VLAANDEREN VANDAAG_AVOND KITCHEN NIGHTMARES DE SMAAKPOLITIE GOE GEBAKKEN REKENING IN HET ROOD MIJN MAN KAN DAT KOMEN ETEN NAMIDDAG VLAANDEREN VANDAAG HUIZENJACHT GOE GEBAKKEN WEGMISBRUIKERS KOMEN ETEN NAMIDDAG VLAANDEREN VANDAAG