Wat is de levenskwaliteit bij mensen die een EOT-traject volgen? Hoe evolueert deze levenskwaliteit in de eerste 30 maanden?

Transcriptie

1 Wat is de levenskwaliteit bij mensen die een EOT-traject volgen? Hoe evolueert deze levenskwaliteit in de eerste 30 maanden? Auteur: Ruben Brondeel i.s.m. Prof. A. Buysse Onderzoeksvraag Met als doel de levenskwaliteit van gezinnen tijdens en na de scheiding te verhogen, is het noodzakelijk om inzicht te krijgen in deze levenskwaliteit. In deze fact sheet wordt bekeken hoe hoog of hoe laag deze levenskwaliteit is en hoe deze levenskwaliteit evolueert doorheen de tijd. De tot nu toe verzamelde gegevens laten ons toe om de evolutie in de levenskwaliteit te volgen tijdens de eerste 30 maanden na de eerste verschijning voor de rechtbank. De beschrijving verloopt in twee delen. Ten eerste zal de algemene evolutie van de gemiddelde levenskwaliteit beschreven worden. Ten tweede worden er hypothesen getoetst die het verband leggen tussen deze evolutie en de kenmerken van de respondenten en van hun scheiding. Beschrijving Project Het IPOS project beoogt scheidingstrajecten te optimaliseren met als doel de levenskwaliteit van gezinnen tijdens en na een scheiding te verhogen. Hiervoor worden gedurende vier jaar personen in scheiding, hun kinderen en scheidingsdeskundigen bevraagd en opgevolgd aan de hand van gestandaardiseerde vragenlijsten. Steekproef Tussen 17 maart 2008 en 16 maart 2009 werd in de rechtbanken te Antwerpen, Mechelen, Gent en Kortrijk aan alle personen in scheiding via folders met antwoordkaarten gevraagd om deel te nemen aan het IPOS project. Van de 8896 kaarten kwamen er 3924 (44%) terug met bereidheid tot deelname, waarvan uiteindelijk 1850 (20,8%) volwassen de vragenlijst volledig invulden. Van deze 1850 volwassenen namen ook 182 kinderen deel aan het onderzoek. Enkel respondenten die het juridische traject van een Echtscheiding door Onderlinge Toestemming (EOT) volgen, werden voor deze analyse geselecteerd en dit om twee redenen. Ten eerste is EOT moeilijk te vergelijken met EOO in een tijdsperspectief. Men kan veronderstellen dat mensen met een EOT reeds verder staan in hun scheidingsproces.

2 Ten tweede waren er vaak nog geen regelingen voor mensen in een EOO bij de eerste meting. Door deze beperking houden we een steekproef over van 1052 respondenten met in totaal 2466 observaties verdeeld over de eerste 30 maanden. Resultaten Deze sectie Resultaten is opgedeeld in 2 delen. Ten eerste wordt kort besproken hoe levenskwaliteit gemeten is, hoe positief of negatief de levenskwaliteit gemiddeld is en hoe de gemiddelde levenskwaliteit van onze respondenten evolueert over de tijd. In een tweede deel voegen we persoon- en scheidingkenmerken toe aan de analyses. Dit laat ons toe om het verband te zien tussen deze kenmerken en de levenskwaliteit. Deel 1: Focus op levenskwaliteit Levenskwaliteit is gemeten door zeven vragen die de mensen vragen naar hun tevredenheid over zeven domeinen van hun leven: levensstandaard, gezondheid, prestaties in hun leven, persoonlijke relaties, veiligheid, plaats binnen de gemeenschap en financiële zekerheid. De score voor levenskwaliteit varieerde tussen 0 en 10. De geobserveerde scores zijn weergegeven in een histogram (fig. 1). Een minderheid van de observaties is lager dan het neutrale standpunt 5. De meeste observaties zijn die van een positieve levenskwaliteit, een minderheid reflecteert een negatieve levenskwaliteit. Fig. 1. Histogram levenskwaliteit Figuur 2 stelt grafisch de gemiddelde evolutie van de levenskwaliteit weer. Op de verticale as kan de levenskwaliteit afgelezen worden. Een hogere score op de verticale as betekent een betere levenskwaliteit. De horizontale as geeft de tijd in maanden weer. Deze grafiek illustreert twee belangrijke bevindingen. De respondenten hadden gemiddeld een positieve levenskwaliteit (6.75 op 10), zowel in het begin als op het einde van de metingen. Hier moet wel opgemerkt worden dat het gemiddelde duidelijk lager ligt dan in andere steekproeven. Wanneer men dezelfde bevraging deed bij andere groepen uit westerse samenlevingen, vond men gemiddelden rond 7.5 op 10. Ten tweede is er slechts een verwaarloosbare stijging in de gemiddelde levenskwaliteit doorheen de tijd. In deel 2 wordt getoond hoe dit gemiddelde status quo eigenlijk een

3 resultaat is van dalingen in levenskwaliteit bij sommige groepen van de populatie en stijgingen bij andere groepen in de populatie. Fig 2. Gemiddelde evolutie van levenskwaliteit Deel 2: Evolutie van levenskwaliteit en andere factoren In dit tweede deel wordt de evolutie in levenskwaliteit gelinkt aan andere factoren. Hiermee verfijnen we de analyse uit deel 1 die zich richtte op het gemiddelde van de volledige populatie. In wat volgt delen we de gemiddelde trend op in trends voor verschillende groepen aan de hand van tien factoren. Deze factoren zijn geslacht, leeftijd, werkstatus, inkomen voor de scheiding, het hebben van een kind met de ex-partner, het hebben van een nieuwe partner, de initiator van de scheiding, conflict in de relatie voor de scheiding, autonomie van de respondent en de beleving van de regeling. Bij het bespreken van deze resultaten is er een focus op de grafische representatie. Ook factoren die geen verband blijken te hebben met de evolutie van de levenskwaliteit worden hier weergegeven. Figuur 3 vergelijkt de geschatte evolutie van de levenskwaliteit tussen mannen en vrouwen 1. Zowel initieel als doorheen de tijd zien we geen verschil tussen mannen en vrouwen. 1 De grafiek is gemaakt voor mannen en vrouwen met een bepaald profiel: mannen en vrouwen met een gemiddelde leeftijd, een gemiddelde werkstatus, een gemiddeld inkomen, een gemiddeld conflictniveau, een gemiddelde autonomie, een gemiddelde beleving van de regeling, waarbij er geen nieuwe partner is, geen kinderen met de ex-partner en waarbij de ex-partner de scheiding het meest heeft gewild. Hadden we hier een ander profiel genomen, dan waren de lijnen meer of minder dalend geweest, maar het initiële verschil en het verschil in de evolutie tussen mannen en vrouwen hadden net dezelfde geweest. Deze redenering geldt voor elke hierop volgende grafiek.

4 Fig 3. Evolutie van levenskwaliteit en geslacht Fig 4. Evolutie van levenskwaliteit en leeftijd In figuur 4 worden verschillende leeftijdsgroepen 2 vergeleken: 31 jaar, 43 jaar en 55 jaar. Ook hier schatten we geen verschillen in de initiële status noch in de evolutie doorheen de tijd. Geslacht en leeftijd zijn beide niet van belang om de verscheidenheid in levenskwaliteit te begrijpen, gegeven we de informatie hebben van de 8 andere factoren. 2 Wanneer een grafiek gemaakt wordt van een factor met slechts 2 mogelijke waarden bv. mannen en vrouwen, is het eenduidig. Mannen en vrouwen worden vergelijken naar hun evolutie in de beleving van de regeling. Echter wanneer een grafiek gemaakt wordt van een factor die vele mogelijk waarden heeft zoals bvb. leeftijd, is het onmogelijk om al deze mogelijke waarden in een grafiek weer te geven. In dit geval kiezen we 3 waarden die de volledige waaier aan mogelijkheden zo goed mogelijk vertegenwoordigen, zonder te veel waarde te geven aan extreme waarden. We hebben ervoor gekozen om dan telkens het eerste deciel, de mediaan en het laatste deciel te gebruiken. Bijvoorbeeld het eerste deciel is voor leeftijd 31 jaar, omdat 10% van onze respondenten jonger zijn dan 31 jaar en 90% ouder is. De mediaan is 43 jaar, omdat 50% jonger is en 50% ouder. En tenslotte, het negende deciel is 55 jaar, omdat 90% jonger is en 10% ouder. Dezelfde methode wordt gebruikt voor de factoren werk, inkomen, conflict, autonomie en beleving van de regeling.

5 Figuur 5 illustreert het verband tussen werkstatus en de evolutie van de levenskwaliteit. Er zijn duidelijk verschillen naarmate een hogere of lagere werkstatus. Hoe hoger de werkstatus, hoe hoger de levenskwaliteit. We zien ook dat de lijnen licht uit elkaar lopen wat zou kunnen duiden op een verschillende evolutie in levenskwaliteit. Deze verschillen zijn echter verwaarloosbaar. Fig 5. Evolutie van levenskwaliteit en werk Figuur 6 toont hoe inkomen een gelijkaardig verband heeft met levenskwaliteit als werkstatus. Er zijn verschillen te ontdekken in levenskwaliteit naargelang het inkomen, maar deze vergroten noch verkleinen doorheen de tijd. Fig 6. Evolutie van levenskwaliteit en inkomen

6 Het verband tussen het hebben van een kind en de levenskwaliteit doorheen de tijd wordt geïllustreerd in figuur 7. We zien dat het hebben van een kind met de ex-partner geen verband vertoont met de levenskwaliteit, noch vlak na de scheiding noch doorheen de tijd. Fig 7. Evolutie van levenskwaliteit en kind met ex-partner Figuur 8 illustreert het verband tussen het hebben van een nieuwe partner en de levenskwaliteit. Op elk tijdstip verwachten we voor mensen met een nieuwe partner een betere levenskwaliteit. Er wordt echter niet verwacht dat een nieuwe partner de evolutie van levenskwaliteit beïnvloedt. Wanneer men dus een nieuwe partner heeft op een bepaald tijdstip, verwachten we direct een betekenisvolle stijging in de levenskwaliteit. Maar zodra men een zeker niveau bereikt heeft, verwachten we geen sterkere stijging of daling in levenskwaliteit doorheen de tijd. Fig 8. Evolutie van levenskwaliteit en een nieuwe partner

7 Figuur 9 toont het verband tussen initiator status en de levenskwaliteit. In deze grafiek wordt de beleving van 3 groepen vergeleken: mensen die zelf meer de scheiding hebben gewild, mensen waarvan vooral de partner de scheiding wou en mensen die beide de scheiding evenveel hebben gewild. Mensen die zelf de scheiding hebben geïnitieerd en mensen die samen de scheiding hebben geïnitieerd, hebben net na de scheiding een duidelijk betere levenskwaliteit dan mensen van wie de ex-partner de scheiding heeft geïnitieerd. Maar dit verschil verdwijnt doorheen de tijd. We verwachten zelfs dat de mensen die samen met hun ex-partner de scheiding initieerden, na verloop van tijd een slechtere levenskwaliteit hebben dan mensen van wie de ex-partner de scheiding initieerde. Fig 9. Evolutie van levenskwaliteit en initiator Het verband tussen het conflict voor de scheiding en de levenskwaliteit doorheen de tijd wordt geïllustreerd in figuur 10. Er is een klein maar betekenisvol verschil in levenskwaliteit net na de scheiding en dit verschil blijft bestendigd doorheen de tijd. We verwachten dus op elk tijdstip een hogere levenskwaliteit voor mensen die minder conflict hadden voor de scheiding.

8 Fig 10. Evolutie van levenskwaliteit en conflict Figuur 11 toont de evolutie van de levenskwaliteit voor 3 groepen met een verschillende autonomie in het leven. Deze grafiek is een illustratie van hoe verschillen tussen groepen ongedaan gemaakt kunnen worden doorheen de tijd. De meer autonome groepen in onze populatie hebben initieel een positievere levenskwaliteit, maar na ongeveer 25 maanden verwachten we dat deze verschillen ongedaan zijn gemaakt. Fig 11. Evolutie van levenskwaliteit en autonomie Tenslotte toont figuur 12 het verband tussen de beleving van de regeling en de levenskwaliteit. We zien zowel een verschil in initiële status van levenskwaliteit als een verschil in evolutie van levenskwaliteit voor verschillende niveaus van de beleving van de regeling. Hoe beter de beleving van de regeling is, hoe hoger een persoon zijn levenskwaliteit. Daarbovenop worden de verschillen doorheen de tijd groter.

9 Fig 12. Evolutie van levenskwaliteit en beleving van de regeling Besluit Het IPOS project heeft als doel om de levenskwaliteit van gezinnen tijdens en na de scheiding te verhogen. Om aanbevelingen hieromtrent te doen, is het belangrijk een goed inzicht te hebben in de levenskwaliteit. Hiervoor bestuderen we de evolutie van de levenskwaliteit in de eerste 30 maanden na de eerste verschijning op de rechtbank. Om redenen die reeds hierboven zijn aangehaald, beperken we ons in dit document tot de groep die uit de echt scheidt via een EOT-procedure. Wanneer deze EOT-groep in zijn geheel in acht genomen wordt, komen we tot 3 conclusies. Ten eerste is de levenskwaliteit gemiddeld positief. Een minderheid aan mensen rapporteert dat ze eerder ontevreden zijn over hun levenskwaliteit. Ten tweede ligt het gemiddelde van mensen in het EOT-traject duidelijk lager dan bij andere groepen van mensen die niet aan het scheiden zijn. Ten derde wordt er geen evolutie van de gemiddelde levenskwaliteit gevonden doorheen de tijd. Dit wil zeggen dat de gemiddelde levenskwaliteit van mensen in een EOT-traject niet beter of slechter wordt in de eerste 30 maanden na de eerste verschijning op de rechtbank. Deze observatie ondersteunt niet de mogelijke verwachting dat de levenskwaliteit na verloop van tijd terug normaliseert naar een niveau vergelijkbaar met niet-gescheiden mensen. Wanneer echter andere kenmerken van de respondenten en hun scheiding in acht genomen worden, is het duidelijk dat deze bevinding slechts opgaat voor een deel van de onderzochte groep. We bekeken dus de mogelijkheid dat de levenskwaliteit wel stijgt voor sommige mensen en stagneert of zelfs daalt voor anderen. Voor de discussie van de resultaten lijkt het ons interessant om de factoren te groeperen naar het effect die ze hebben op de levenskwaliteit. Ten eerste zijn er een drietal factoren die geen verband hebben met levenskwaliteit, gegeven dat we de informatie hebben van de andere factoren. Dit zijn geslacht, leeftijd en het hebben van een kind met de ex-partner. Het gebrek aan een verband tussen deze factoren en levenskwaliteit is zeker niet onbelangrijk. Het is goed om weten dat groepen die op andere vlakken soms een risico groep vormen, bijvoorbeeld mensen met een kind, in dit geval geen extra risico lopen op een lagere levenskwaliteit. Een factor die hierbij aansluit is autonomie. Direct na de scheiding heeft men een voordeel in levenskwaliteit als men meer autonoom is. Maar dit voordeel verdwijnt doorheen de tijd. Mensen die meer onafhankelijk zijn van anderen kunnen de situatie initieel blijkbaar beter

10 aan. Maar de minder onafhankelijke mensen benen hen later weer bij. Ook hier is het interessant om te weten dat minder onafhankelijke mensen althans op termijn geen risicogroep vormen voor een slechtere levenskwaliteit. Een groep van factoren die wel risicogroepen aan het licht brengen, zijn die factoren die constante verschillen tonen. Zowel de werkstatus, het loon voor de scheiding, het al dan niet hebben van een nieuwe partner als het conflict voor de scheiding houden verband met de levenskwaliteit en dit op elk moment tijdens de eerste 30 maanden. Het is opvallend dat zowel werkstatus als loon onafhankelijk van elkaar een invloed hebben op de levenskwaliteit. Voor mensen met een lager loon voor de scheiding en voor mensen met een lagere werkstatus verwachten we dus een lagere levenskwaliteit. Dit duidt op zowel een louter economisch aspect als een sociaaleconomisch aspect in de verschillen op levenskwaliteit. Let wel, inkomen en werkstatus reflecteren het inkomen en de werkstatus vóór de scheiding. In latere analyses moet nagegaan worden in welke mate deze factoren veranderen doorheen het scheidingsproces en hoe dit invloed heeft op de levenskwaliteit. Constante verschillen in levenskwaliteit worden ook verwacht naargelang de mate van conflict vóór de scheiding. Dit toont aan dat voorgaand conflict een zeer belangrijke factor is voor een individu en dat het belang ervan niet direct afneemt doorheen te tijd alvast niet in de eerste 30 maanden. Als laatste van deze constante effecten bekijken we het al dan niet hebben van een nieuwe partner. Voor mensen met een nieuwe partner verwachten we duidelijk meer levenskwaliteit. Dit verband op zich is niet verwonderlijk, maar de sterkte van het verband is toch vrij onverwacht. Verder vinden we ook verrassende verschillen naar de initiator status. Dit is geen constant effect. Net na de scheiding verwachten we duidelijk minder levenskwaliteit voor mensen bij wie de ex-partner het initiatief heeft genomen tegenover mensen die zelf of in samenspraak de scheiding hebben geïnitieerd. We kunnen dus zeggen dat initieel de groep bij wie de expartner de initiator was, een risicogroep vormt op vlak van levenskwaliteit. Doorheen de tijd wordt echter de groep die in samenspraak de scheiding wou, de risicogroep. De verschillen zijn niet zo groot, maar ook niet per toeval gemeten. Tenslotte is er een factor die zowel initieel als doorheen de tijd zeer belangrijk blijkt te zijn voor de levenskwaliteit: de beleving van de regeling. De invloed van de beleving van de regeling is net na de scheiding reeds reëel. En doorheen de tijd wordt de invloed steeds sterker. In een vorige fact sheet vonden we reeds dat de gemiddelde beleving van de regeling daalt doorheen de tijd. Dus net wanneer de beleving van de regeling slechter wordt, blijkt ze de meeste invloed te hebben op de levenskwaliteit. We zien in een slechte beleving van de scheidingsregeling dan ook één van de grootste risicofactoren voor een slechtere levenskwaliteit. Mogelijke implicaties In de resultaten van dit onderzoek vinden we voornamelijk twee implicaties. Ten eerste kunnen we een aantal risicofactoren erkennen. Mensen met een laag inkomen, een lage werkstatus, hoog conflict voor de scheiding en het niet hebben van een nieuwe partner zijn kwetsbaarder voor een lagere levenskwaliteit. Met kwetsbaarder bedoelen we niet dat iedereen in één of meerdere van deze situaties een lage levenskwaliteit zal hebben. Over het algemeen zal dit echter wel het geval zijn, vooral bij een opeenstapeling van die risicofactoren. Ten tweede vinden we een sterk verband tussen beleving van de regeling en levenskwaliteit. Dit is een factor waar in tegenstelling tot de bovenstaande factoren een persoon in scheiding en de betrokken professionals duidelijk meer invloed kunnen op uitoefenen. Het sterke effect van de beleving van de regeling op de levenskwaliteit doet ons dan ook geloven dat er zowel uitdagingen als kansen liggen tijdens het opmaken en het uitvoeren van de regelingen om de levenskwaliteit tijdens en na het scheiden te verbeteren. Het is misschien een evidentie dat een goede beleving van de regeling zorgt voor een

11 betere levenskwaliteit, maar het was toch enigszins verrassend te vinden dat de beleving even belangrijk, zoniet belangrijker is voor de levenskwaliteit dan het hebben van een nieuwe partner of het loon. En hoewel we niet weten wat het resultaat is op langere termijn, binnen de eerste 30 maanden wordt het belang van de beleving van de regeling voor de levenskwaliteit enkel groter. Verder investeren in goede EOT-regelingen - die ook als dusdanig beleefd worden - lijkt dan ook prioritair.