Van de leraar LO wordt dus veel verwacht. In een dynamische vakgroep vindt hij de nodige stimulansen en ondersteuning

Transcriptie

1 LEERPLANDOELEN SMART MAKEN BEWEGINGSDOELEN EN PERSOONSDOELEN Uit de leerplannen Lichamelijke Opvoeding 1 ste, 2 de en 3 de graad (1)(2)(3) Het vakconcept LO is geëvolueerd naar een concept waarin de totale persoonsvorming van de bewegende mens centraal staat. De actuele vakvisie schenkt aandacht aan de bewegingsdoelen: ontwikkeling van de motorische competenties, ontwikkeling van een gezonde, veilige en fitte levensstijl én aan de persoonsdoelen: ontwikkeling van het zelfconcept en het sociaal functioneren. De leraar zorgt dat zowel bewegingsdoelen als persoonsdoelen aan bod komen in de lessen LO. Deze vakvisie wordt toegepast in alle onderwijsniveaus en in alle bewegingsgebieden. Van de leraar LO wordt dus veel verwacht. In een dynamische vakgroep vindt hij de nodige stimulansen en ondersteuning In een krachtige leeromgeving stimuleert de leraar de leerlingen om verantwoord, veilig en graag te bewegen, individueel en in groep, zowel binnen als in openlucht. De leerlingen leren hoe ze zelfstandig eenvoudige leertaken kunnen aanpakken en oplossen en op basis van een beperkt aantal criteria bij zichzelf en anderen nagaan waarom een bewegingsopdracht wel of niet lukt. Om samen te leren is het belangrijk dat leerlingen kunnenn samenwerken. Ze leren groepjes vormen, bij de groep blijven, samenwerken met andere groepjes of de andere groepjes niet storen, aan de opdracht/oefening werken tot deze af is. De leraar LO motiveert de leerlingen om zich in te zetten met het oog op gezondheidd en fysieke fitheid. Ze leren positief staan tegenover regelmatig bewegen en ervaren bewegingsvreugde in verschillende bewegingssituaties. De leerlingen reageren gepast op onveilige bewegingssituaties en passen welbepaalde basisregels van hygiëne, houdings- en rugscholing spontaan toe. De leerlingen doen bewegingservaringen op in de natuur binnen verantwoorde en milieuvriendelijke omstandigheden. De leraar LO geeft leerlingen kansen om respectvol om te gaan met elkaar, om de eigen mogelijkheden te aanvaarden en waardering op te brengen voor de mogelijkheden van anderen. De leerlingen kunnen op een sociaal aanvaarde wijze rollen vervullen in welbepaalde bewegingssituaties en leren omgaan met verschillen. Ze hebben respect voor en kunnen aangepast omgaan met omgeving en materiaal. Door rollen met specifieke taken (coach, helper, partner ) te vervullen, leren leerlingen in onderlinge communicatie taal actief gebruiken en ontwikkelen. Rol- en taakafhankelijkheid bevorderen bovendien het geïntegreerd leren omdat elke rol een bewegings- en een sociale taak heeft. De leraar maakt samen met de leerlingen de geleidelijke overgang van leraarsturing naar leerlingsturing door. 1

2 COMPETENTIES Vóór de eeuwwisseling was het een must om in de opleidingen en in het veld, elk leerplandoel op te splitsen in kennisdoelen, vaardigheden attitudes. Bij het ontwikkelen van het vakconcept LO ontstond er een schema onder de naam van: het negen-velden-model. Hierbij werden negen vakjes voorzien waarbinnen telkens voorbeelden van doelen werden geformuleerd Alhoewel het nooit bedoeling is geweest van de leerplanmakers, houdt deze vereenvoudigde voorstelling het gevaar in dat de leraar nu eens gaat werken rond de doelengroep van het ene vakje en dan weer van het andere vakje De leraar moet er dan voor zorgen dat hij in zijn jaarplanning een bezoek aan alle vakken heeft voorzien om tegemoet te komen aan het volledige vakconcept Voorbeeld: bewegingsactiviteitt klimmen in een klimzaal Kennis Vaardigheden Attitude Motorische competentie Principes van evenwicht en zwaartekracht Eenvoudige klimbewegingen uitvoeren Rust stabiliteit, beheersing, continuïteit uitstralen in de klimbeweging Gezonde, fitte en veilige levensstijl Gevolgen kennen van verkeerde handelingen Kunnen beveiligen Wilskracht doordrukken bij fysieke en mentale zwakte, over musculaire vermoeidheidsgrens van de voorarmen geraken Positief zelfbeeld en sociale relaties Weten welkee afspraken gemaakt moeten worden alvorens te klimmen Vanuit je zelfbeeld de juiste routes kunnen kiezen Tevreden zijn met kleine vorderingen, strevingen koppelen aan reële doelen Leerlingen zijn echter niet op te delen in vakjes en moeten als geheel benaderd worden. In 2002 luidde het onderwerp van de vierdaagse nascholing in Leuven: Bewegingsopvoeding: naar een geïntegreerd curriculum Horizontale integratie betekent dat de componenten kennis, vaardigheden en het dynamisch-affectieve steeds samen, geïntegreerd aan bod komen. We behandelen ze als competenties en stellen de verhouding tussen de componenten niet in vraag. Verticale integratie bekomen we door in elke les aandacht te hebben voor zowel de bewegings- als de persoonsdoelen 2

3 SMART DOELEN STELLEN Uit het leerplan LO van de tweede graad ASO KSO TSO: De leerlingen kunnen op basis van een beperkt aantal afgesproken criteria bij zichzelf en anderen aangeven waarom een bewegingsopdracht wel of niet lukt (6) Dergelijke doestelling is moeilijk te realiseren bij een leraargestuurde aanpak De leraar als expert is het spil van de les en geeft alle feedback en remediëring. Hij creëert geen kansen tot reflectie en detectie van oorzaken van fouten. Hij geeft de leerlingen geen keuze in de remediëring. Bij een leerlinggestuurde aanpak is dit wel haalbaar. Helaas, doelstellingen worden vaak te vaag en vrijblijvend geformuleerd als wensen, intenties, of goede voornemens. Wil je succesbeleving, dan moet je zoveel mogelijk SMART doelen stellen Een SMART-doelstelling is richtinggevend: het geeft aan wat je wilt bereiken en stuurt het gedrag van je leerlingen en van jezelf. Bovendien wordt aangegeven welke resultaten, wanneer bereikt moeten worden. Door een doelstelling SMART te formuleren is de kans groter dat er in de praktijk iets van terecht komt. Uit WIKIPEDIA De letters van SMART staan voor: Specifiek; De doelstelling moet eenduidig zijn Meetbaar; Onder welke (meetbare/observeerbare) voorwaarden of vorm is het doel bereikt Acceptabel; (Ambitieus, Aanvaardbaar) Is deze acceptabel genoeg voor de doelgroep Realistisch; De doelstelling moet haalbaar zijn Tijdgebonden; Wanneer (in de tijd) moet het doel bereikt zijn 3

4 SPECIFIEK Omschrijf het doel duidelijk en concreet. Het moet een waarneembare actie, gedrag of resultaat beschrijven waaraan een getal, bedrag, percentage of ander kwantitatief gegeven verbonden is. Een heldere doelstelling geeft antwoord op de zes W-vragen: Wat willen we bereiken? Wie zijn erbij betrokken? Waar gaan we het doen? Wanneer gebeurt het? Welke delen van de doelstelling zijn esssentieel? Waarom willen we dit doel bereiken? Een vage doelstelling ("we moeten strenger optreden") is vaak niet meer dan de wens om de huidige situatie te verlaten. Een échte doelstelling moet dan nog worden bedacht. De leerlingen moeten een duidelijk verband zien tussen de doelstelling en de gedragingen die van hen gevraagd worden. Naarmate de doelstelling preciezer geformuleerd is, wordt het makkelijker er invulling aan te geven. MEETBAAR Hoeveel gaan we doen? Hoe kunnenn we dat meten? Er moet een systeem, methode en procedure zijn om te bepalen in welke mate het doel op een bepaald moment bereikt is. Een SMART-doelstelling is normerend: het is een maat voor de kwaliteit van de te leveren inspanningen. Doe zo mogelijk een nulmeting, om de startsituatie te bepalen. ACCEPTABEL Is er draagvlak voor wat we doen? Is het in overeenstemming met de leerplandoelen en de doelstellingen van het vak? Zijn de leerlingen bereid zich te verbinden aan de doelstelling? Je kunt het draagvlak vergroten door leerlingen actief te betrekken bij het kiezen en formuleren van de doelstelling. Het is belangrijk ze daarbij daadwerkelijk inspraak te geven. Soms wordt de A in SMART ook wel uitgelegd als Aanwijsbaar. Daarmee wordt bedoeld dat duidelijk moet zijn wie wat moet doen om het doel te bereiken. En een andere uitleg voor de A is Activerend of Actiegericht : de doelstelling moet uitnodigen tot actie en energie losmaken. De doelstelling moet positief geformuleerd zijn. Er moet een actieplan zijn. Maar let erop dat een SMART-doel een bepaald resultaat voorschrijft, niet een inspanning. 4

5 REALISTISCH Is het doel haalbaar? Is er een uitvoerbaar plan met aanvaardbare inspanningen? Dit is belangrijk, want een onbereikbaar doel motiveert mensen niet. Een te makkelijk doel is ook niet interessant, omdat het leerlingen niet uitdaagt en geen bevrediging oplevert. Soms wordt de 'R' in SMART ook wel uitgelegd als "Relevant". Een haalbare en zinvolle doelstelling is motiverend en maakt energie los. TIJDGEBONDEN Wanneer beginnen we met de activiteiten? Wanneer zijn we klaar? Wanneer is het doel bereikt? Een SMART-doelstelling heeft een duidelijke startdatum en einddatum. Met name korte-termijndoelen moeten SMART zijn. Bij lange-termijndoelen is dat niet altijd mogelijk. 5

6 PERSOONSDOELEN IN DE 3 VERSCHILLENDE GRADEN 1 STE GRAAD Ontwikkeling van het zelfconcept en het sociaal functioneren - leren omgaan met elementen als spanning, verliezen, winnen en fair play (*22) - kunnen in groepsactiviteiten verschillende taken uitvoeren en afspraken nakomen en zijn hiertoe bereid (31) - tonen in alle omstandigheden respect voor materiaal (32) - betrekken alle leerlingen zonder onderscheid van geslacht, etnische origine of motorische aanleg in spel en andere groepsactiviteiten (33) - leren hun eigen bewegingsuitvoeringen, hun mogelijkheden en beperkingen juist inschatten (*34) - leren inzet en volharding tonen en hun eigen grenzen verleggen (*35) 2 DE GRAAD Ontwikkeling van het zelfconcept en het sociaal functioneren - zijn in staat op een sociaal aanvaardbare wijze verschillende rollen te vervullen in welbepaalde bewegingssituaties (24) - kunnen overleggen, afspraken maken, samenwerken of samenspelen in groepsverband (25) - ervaren bewegingsvreugde in verschillende bewegingssituaties (*26) - aanvaarden hun eigen mogelijkheden (*27) - kunnen respectvol omgaan met het eigen lichaam en met dat van anderen (*28) - brengen waardering op voor elkaars mogelijkheden en houden rekening met individuele verschillen (*29) - hebben respect voor en kunnen aangepast omgaan met hun omgeving en materiaal (*30) 3 DE GRAAD Ontwikkeling van het zelfconcept en het sociaal functioneren kunnen en willen in bewegingssituaties leiding nemen over en leiding aanvaarden van medeleerlingen (23) kunnen en willen samen overleggen over en keuzes maken uit het mogelijke activiteitenaanbod van de school (24) kunnen aanduiden in welke bewegingsactiviteiten ze zich goed voelen en welke bewegingsactiviteiten het best aansluiten bij hun fysieke en relationele mogelijkheden (25) 6

7 SAM-SCHAAL ONTSTAAN SAM = Schaal voor attitude meting Het VKW wilde scholen, die steeds meer met deze attitudevorming te maken kregen, een hulpmiddel aanreiken en ontwikkelde deze schaal als een gemeenschappelijk begrippenkader, bruikbaar in onderwijs en bedrijfsleven. De SAM-schaal helpt de scholen om leerlingen te beoordelen, te begeleiden, te stimuleren en te oriënteren. Het kan een impuls zijn om attitudes en vaardigheden te beoordelen in het kader van vakkenoverschrijdend projectwerk, in het kader van Begeleid Zelfstandig Leren, in het kader van werkvormen als mini-onderneming, leerbedrijf, oefenfirma... Dit instrument is ook ontworpen als gespreksbasis voor contacten tussen scholen en ondernemingen: bij leerlingenstages, bij de tewerkstelling in het kader van het deeltijds onderwijs Zowel ondernemers als leraren kunnen de leerlingen scoren op de schaal en de resultaten vergelijken. Uiteraard kunnenn ook ondernemingen deze schaal gebruiken bijvoorbeeld bij functioneringsgesprekken, loopbaanbegeleiding, bijscholingsprogramma s, enz... KENMERKEN VAN DE SAM Voor elk doel worden er SMART-gedragingen geformuleerd. Deze gedragingen worden ingedeeldd in vier categorieën: onvoldoende, matig, goed of zeer goed. Dus 1 negatieve en 3 positieve. Met opzet geen middenweg (geen 5 categorieën). Oppassen wanneer je de wiskunde bedrijft met een SAM (som, gemiddelde, procent )! De SAM is een echte graadmeter. Welke symptomen, criteria en kritische punten geven aan dat iemand onvoldoende, matig, goed of zeer goed scoort in een bepaalde attitude? GEBRUIK De SAM-schaal is zeker geen opsomming van eisen waaraan iedereen volledig zou moeten voldoen. Dit zou een compleet onrealistisch beeld geven. Niemand kan hoog scoren op ALLE attitudes. Meer zelfs: zelfs in één eigenschap kan niemand voortdurend, zonder één moment van zwakte, uitstekend blijven scoren, zo merkte de werkgroep op. De SAM-schaal stelt persoonlijke groei centraal: de schaal is een instrument om mensen te volgen en te begeleiden in hun groeiproces. Ze is bedoeld om herhaaldelijk afgenomen te worden. Het is niet de bedoeling om 'punten te geven' en er verder niets meer mee te doen. De observator duidt aan of een bepaalde attitude al dan niet in sterke mate aanwezig is. Dit doet hij door concrete voorbeelden van geobserveerd gedrag op het formulier in te vullen. Deze gegevens dienen als materiaal voor toekomstgerichte functioneringsgesprekken met de leerlingen. Het huidige functioneren, maar vooral toekomstige uitdagingen en nieuwe doelgebieden worden dan besproken. 7

8 De schaal kan en moet dus aangepast worden aan de gebruikssituatie: onderwijsniveau, opleidingsvorm, leeftijd, enz. De SAM-schaal dient als vertrekbasis. Een bedrijfsoriënterende werkweek zal attitudioneel anders geëvalueerd worden dan een mini-onderneming die loopt van oktober tot mei. In onderling overleg wordt overeengekomen welke attitudes worden geëvalueerd. Het is op zich al positief als het debat over opvoedingsdoelen en leersituaties gestimuleerd wordt door werken aan een schaal die door alle betrokkenen aanvaard wordt. De schaal kan binnen klasverband ook op verschillende wijzen gebruikt worden. De leerling kan de schaal gebruiken om zichzelf te evalueren. Daarnaast kan ook de leraar de leerling evalueren. Beide evaluaties kunnen samen gelegd worden tijdens een evaluatiegesprek, waarbij er afspraken gemaakt worden voor de toekomst. Deze wijze van evaluatie kan ook gebruikt worden bij de evaluatie van leerlingenstages in het bedrijfsleven. Leerlingen kunnen tenslotte elkaar evalueren (peer-to-peerevaluatie). De evaluaties kunnen meegenomen worden in een portfolio die de leerling zelf aanlegt. Hierdoor kan hij zelf zijn groei in competentie mee volgen/zijn leerproces zelf mee bewaken. 8

9 DRIE VOORBEELDEN Inzet en doorzettingsvermogen Inzet: inspanning, aanwending van beschikbare krachten; doorzetting: volhardendheid, kracht om door te zetten Onvoldoende Matig Goed Zeer goed Werkafbakening/taakopvatting is Werkafbakeni ing/taakopvatting is Goede werkafbakening/taak Uitstekende werkafbake- slecht: weigert werk op te nemen. eerder minimaal. Neemt weinig werk opvatting: doet wat nodig is. Doet ni ing/taakopvatting. Stelt zich Doet zelf zo weinig mogelijk. op en doet nooit extra werk. extra werk als dat gevraagd wordt. verantwoordelijk op. Doet spontaan meer dan gevraagd. Uitgesproken traag werktempo bij Het werktemp po is matig. Houdt zich Goed werktempo, maakt zinvol Werkt hard. Houdt er een stevig opdrachten, taken of projecten. zeer wisselend bezig. Heeft gebruik van de normale tijd om een we erktempo op na. Verprutst zijn/haar tijd door te regelmatig aanmoediging nodig om taak af te werken, een opdracht te dromen, te kletsen, door te zetten. doen. Werkt alleen door onder dwang. Geeft Geeft vrij sne el op. Geeft niet op vooraleer er een Ge eeft nooit op, bijt zich vast in een snel op. bevredigende oplossing is. probleem. Is zeer snel afgeleid, is niet alert, Laat zich afleiden, is niet zo alert bij Blijft meestal alert, ook bij relatief Heeft een uitstekende inzet en zelfs niet bij werk dat niet langdurig het werk, zeker niet als het een langdurige opdrachten, taken of sturing, ook bij langdurige is. relatief langd durige taak is. projecten. opdrachten. Slaagt er niet in routinetaken tot een De aandacht verslapt snel bij het Het uitvoeren van routinetaken Ro outinetaken worden perfect goed einde te brengen. uitvoeren van routinetaken. verloopt goed. afgewerkt. Samenwerking is voor hem/haar werk Van samenwerking is nauwelijks Goede samenwerking met anderen. Ui itstekende samenwerking.. Is doorschuiven naar medeleerlingen. sprake. Is afhankelijk van de groep. Zet zich niet alleen in voor zijn eigen st timulerend voor anderen. Kopieert huiswerk. Werkt tegen in de Zet zich niet in voor de groep. werk, maar ook voor de groep. groep. 9

10 Discipline & stiptheid s Discipline: gehoorzaamheid aan voorschriften en bevelen; stiptheid: nauwgezetheid, precisie Onvoldoende Matig Goed Ze eer goed Is vaak afwezig en verwittigt niet. Is af en toe afwezig en verwittigt zelden. Is zelden afwezig en verwittigt meestal. Verwittigt altijd bij afwezigheid. Komt nogal eens te laat. Komt slechts af en toe te laat. Komt altijd op tijd. Is uitermate stipt op alle vlakken. Levert de gevraagde taak, bewijsstukken niet in. Stelt altijd zaken uit. Heeft altijd extra push nodig om zaken in te leveren. Zonder aanmaning, haalt Levert zaken op tijd in. Taken zijn stipt op tijd klaar. Levert sommige taken voor de deadline af. hij/zij deadlinee niet. Aanvaardt moeilijk regels en procedures. Werkt ze tegen of voert ze gewoon niet uit. Doet nogal eens waar hij/zij zin in heeft. Past regels en procedures enkel op aanwijzing toe. Heeft oor voor regels en procedures. Kan regels en afspraken correct interpreteren volgens de situatie en past ze spontaan toe. Doet geen suggesties. Doet suggesties die het zichzelf makkelijker maken. Doet suggesties om het werk te verbeteren. Doet suggesties over werkwijze en samenwerking om het werk te laten enderen. 10

11 Zorg voor mensen, middelen en milieu Gaat ook over het vermijden van verspilling en het efficiënt gebruik van materiaal. Onvoldoende Matig Goed Zeer goed Brengt zichzelf of anderen in gevaar. Doet geen roe ekeloze zaken. Verwittigt de verantwoorde-lijke Heeft risicobewustzijn, kan risico s Maakt oneigenlijk gebruik van dingen. indien anderen zich bv. in het spel inschatten. Wijst anderen op Vliegt er bij gebruik van roekeloos gedragen. risicogedrag. vrijetijdsaccomodatie roekeloos in. Verspilt of vernielt materiaal, papier, Deponeert afval in de daartoe Heeft oog voor recyclage en sorteert Doet voorstellen inzake gereedschap, grondstoffen, tijd, bestemde vuilnisbakken. afval. afvalverwijdering en recyclage age. energie,... Gooit afval zomaar weg en sorteert niet. Springt onzorgvuldig en Springt zorgvuldig om met het Doet extra inspanningen om bewust Doet suggesties om nog efficiënter onverantwoord om met het ter materiaal, boeken, papier, schriften, met het gebruik van grondstoffen, met het ter beschikking gestelde beschikking gestelde materiaal. pennen, materiaal, papier om te springen. materiaal om te springen. Probeert de gebruikte hoeveelheid van het materiaal te beperken. OPDRACHT Maak de persoonsdoelen van uw graad SMART en schrijf ze in een SAM in. 11