9.2 Ervaringen met niet-kerende grondbewerking in aardappelen ( )

Transcriptie

1 9.2 Ervaringen met niet-kerende grondbewerking in aardappelen (-) V. De Blauwer (PCA), D. Cauffman (PIBO-Campus), P. Vermeulen (VTI), L. Serlet (Proclam) Samenvatting Aangezien aardappelen op ruggen geteeld worden en de grond gedurende een niet onbelangrijk deel van het voorjaar niet begroeid is, is deze teelt op hellende percelen gevoelig voor erosie. Door een niet-kerende grondbewerking uit te voeren blijft het organisch materiaal in de bovenste bodemlagen achter. De voorbije drie jaar werd op verschillende locaties (Poperinge, Tongeren en Heestert) een deel van een aardappelperceel niet geploegd. De resterende strook werd voor het planten bewerkt met één of meerdere niet-kerende machines. Wanneer de bewerkingen en het planten onder goede omstandigheden kunnen doorgaan, worden zowel de opbrengst als de kwaliteit van de aardappelen niet nadelig beïnvloed door ploegloos te boeren. Goede plantomstandigheden (voldoende droge en warme grond) zijn nodig om opbrengstverlies te vermijden. Enerzijds leert de ervaring dat de niet-kerende grondbewerking niet té vroeg in het voorjaar mag plaatsvinden. Anderzijds moet deze grondbewerking tijdig uitgevoerd worden opdat de bodem voldoende tijd heeft om op te drogen en op te warmen. Inleiding Door de teelt op ruggen zijn aardappelen op hellende percelen een bijzonder gevoelige teelt voor afspoeling. In enkele pilootprojecten is gebleken dat er mogelijkheden zijn voor erosiebeperking door een gewijzigde rugopbouw (afdeling voorlichting, interregprojecten). De laatste tijd wordt vooral gefocused op ploegloos telen, waarbij door niet-kerende grondbewerkingen het organisch materiaal in de bovenste bodemlagen aanwezig blijft. Dit is voordelig voor de bodemstructuur en de vruchtbaarheid en op die manier wordt de afspoeling geremd. Dit ploegloos telen wordt tot op heden vooral toegepast in granen, bieten en maïs. De voorbije drie jaar werden op verschillende aardappelpercelen rond dit thema gewerkt in kader van het Landbouwcentrum Aardappelen. Methodiek Op drie locaties werden de voorbije jaren in kader van het Landbouwcentrum Aardappelen proeven met niet-kerende bodembewerking uitgevoerd: 3 jaar in Poperinge (zandleem) en Tongeren (leem) en 2 jaar in Heestert (lichte leem). In Poperinge en Heestert werd gewerkt met het ras Bintje en in Tongeren met het versmarktras Cilena. In Tongeren en Poperinge werd in het najaar (voor de aardappelteelt) steeds een groenbedekker ingezaaid. In Tongeren was dit twee jaar bladrammenas en één jaar gele mosterd (met gehakseld stro na wintertarwe). Op deze locatie werd de groenbedekker steeds voor het einde van het jaar verhakseld. In Poperinge werd elk jaar een andere groenbedekker gezaaid met telkens een zwakke of matige ontwikkeling. Op het proefveld in Heestert werd geen groenbedekker gezaaid. In Tongeren en Poperinge werd het veld steeds geploegd met uitzondering van één strook. In die ene strook werd vervolgens een niet-kerende grondbewerking toegepast kort vóór planten. In Heestert werd het proefperceel ook hoofdzakelijk geploegd. Hier werden echter naast de ploeg nog 3 andere niet-

2 kerende bodembewerkingsmachines ingezet. Er werd steeds naar gestreefd dat de grond zo veel mogelijk was opgedroogd vóór planten. In Tongeren werd het volledige veld elk jaar eerst opengetrokken met een veereg om dan enkele dagen later te poten in één werkgang (frezen, poten en aanaarden). In stond er tijdens de winter gras op het perceel in Poperinge. Toen werd het veld eind april eerst volledig opengetrokken. Het grootste deel van het veld werd geploegd en de overblijvende strook werd eerst nog oppervlakkig bewerkt om de bovenste laag te verkruimelen (graszoden). Kort vóór planten werd dan de erosieploeg ingezet. Om de maïsstoppel in Heestert te breken werd ook hier het veld eerst opengebroken (met een triltandcultivator). In het najaar van (voor teeltseizoen ) werd de maïsstoppel licht ingewerkt. Dit zorgde voor een groot voordeel (minder gewasresten) tijdens het planten. De proef in Heestert verliep in samenwerking met Proclam in kader van het Interreg IVa-project PROSENSOLS (gefinancierd door de Europese Unie, Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het Vlaams Gewest en de provincies Oost- en West-Vlaanderen). Tabel 1 Niet-kerende grondbewerking Proefomstandigheden Proefplaats Tongeren Poperinge Heestert (PIBO-campus) (VTI) (PCA) Groenbemester bladrammenas gras zaaien 10 jul 07 ontwikkeling zeer sterk ontwikkeld niet sterk ontwikkeld Grondbewerking Ploegen 20 dec 07 6 mei 08 Niet-kerende bewerking 3 mei 08 9 mei 08 Type vleugelschaar cultivator type Smaragd erosieploeg Groenbemester bladrammenas gele mosterd geen zaaien 17 aug 08 1 aug 08 ontwikkeling zeer sterk matig Grondbewerking Ploegen 26 dec 08 7 mei 09 8 mei 09 Niet-kerende bewerking 28 jan apr 09 8 mei 09 4 mei 09 Type diepwoeler type Kuhn diepwoeler met micheltanden erosieploeg Beken ontstoppelaar diepwoeler met ganzevoeten Groenbemester gele mosterd japanse haver geen zaaien 12 aug 09 aug 09 ontwikkeling zeer sterk ontwikkeld zwak Grondbewerking Ploegen 17 mrt apr apr 10 Niet-kerende bewerking 15 apr apr apr 10 Type vleugelschaar cultivator type Smaragd diepwoeler met micheltanden erosieploeg Beken ontstoppelaar diepwoeler met ganzevoeten Proefnemers: VTI: Land- en Tuinbouwschool, Vrij Technisch Instituut Poperinge LCA PIBO-Campus: Provinciaal Instituut voor Biotechnisch Onderwijs, Tongeren PCA: Interprovinciaal Proefcentrum voor de Aardappelteelt, Beitem

3 Figuur 1 Diverse niet-kerende grondbewerkingsmachines gebruikt op de proefvelden Diepwoeler type Kuhn (Tongeren) Diepwoeler met micheltanden (Poperinge) Erosieploeg Beken (Heestert) Ontstoppelaar (Heestert) Diepwoeler met ganzevoeten (Heestert) Vleugelschaar cultivator type Smaragd (Tongeren)

4 Resultaten Toestand van de bodem en het gewas Gedurende het groeiseizoen blijken de ruggen in de niet-geploegde strook stabieler te zijn en dus beter bestand tegen hevige neerslag. Dit was duidelijk in toen de regio Tongeren in het voorjaar meermaals getroffen werden door zware onweders. Na een niet-kerende grondbewerking bleven de ruggen vochtiger gedurende het hele seizoen. In perioden met hevige droogte (met risico op doorwas) is dit een voordeel. Figuur 2 Verschil in vochtigheid van de ruggen (rechts: ploegen; links: erosieploeg (Heestert, ) Voor de onkruidbestrijding had de niet-kerende grondbewerking over het algemeen geen negatieve gevolgen. Na de onkruidbestrijding was het volledige veld steeds vrij van onkruiden, met uitzondering in in Tongeren. De voorvrucht was toen wintergerst. Op de niet-geploegde strook was er duidelijk veel meer opslag van wintergerst ondanks een herbicidebespuiting. Afhankelijk van de groenbedekker of voorvrucht waren er wel meer gewasresten (bv. graszoden, maïsstoppel)oppervlakkig aanwezig na een niet-kerende grondbewerking. Enkel in Heestert () had de maïsstoppel gezorgd voor opstopping bij inzetten van de erosieploeg. Het jaar daarvoor zorgde de maïsstoppel niet voor hinder aangezien de stoppel toen vóór de winter licht werd ingewerkt. Die oogstresten zorgen er ook wel voor dat de ruggen wat minder goed gevormd zijn zonder negatieve gevolgen voor het verdere seizoen. Ook naar opkomst toe werden er geen problemen waargenomen. Wel is het mogelijk dat de opkomst na een niet-kerende grondbewerking enkele dagen vertraagd is. Een verklaring hiervoor is dat de bodem in dat geval nog niet voldoende droog en opgewarmd was bij planten. Met een niet-kerende grondbewerking heeft de bodem wat langer de tijd nodig voor gunstige plantomstandigheden. Ook in de gewasstand van de aardappelen waren tijdens het groeiseizoen geen verschillen te merken. Het is mogelijk dat er bij de oogst meer grondtarra (kluiten) aanwezig is na de niet-kerende grondbewerking ten opzichte van ploegen (zie Figuur 3). Figuur 3 Bodem bij oogst (links: diepwoeler met micheltanden; rechts: ploegen) (Poperinge, )

5 Opbrengst In Tongeren werd steeds het ras Cilena op het proefperceel geplant. Dit is een versmarktras waarbij de sortering 30-60mm de vermarktbare fractie is. In werd er een significante meeropbrengst na nietploegen waargenomen. Dit komt vooral omdat er meer grove knollen (+60 mm) werden geoogst na ploegen. In echter werd de grootste opbrengst genoteerd na ploegen (+3,5 ton/ha). In waren er dan geen verschillen tussen ploegen en niet-kerende grondbewerking gevonden. In Poperinge en Heestert werd het frietras Bintje geteeld. Bij dit ras is vooral de sortering +35mm van belang en in het bijzonder de grove sortering +50mm. Ook op het proefveld in Poperinge waren de resultaten verschillend over de jaren heen. Enkel in werd er een groot opbrengstverlies gezien na de niet-kerende grondbewerking. Hier lag de reden bij de plantomstandigheden. Het planten van het proefperceel gebeurde gelijktijdig op het deel dat werd geploegd en de strook met de niet-kerende grondbewerking. Na een niet-kerende grondbewerking heeft de bodem wat langer tijd nodig voor gunstige plantomstandigheden. Bij planten was die strook nog niet voldoende opgedroogd en opgewarmd. Dit zorgde voor een tragere opkomst terwijl de afrijping na ploegen en de niet-kerende grondbewerking toch gelijk verliep. Het deel van het veld na ploegen kende dus enkele groeidagen meer, met een grotere opbrengst en vooral grovere knollen tot gevolg. In de twee andere jaren werden geen significante opbrengstverschillen gemeten: noch voor de sortering +35mm, noch de grove sortering (+50mm). In in Heestert werden geen opbrengstverschillen waargenomen tussen de diverse bodembewerkingen. De opbrengsten van waren niet bruikbaar ten gevolge van de zeer moeilijke rooiomstandigheden (met heel veel rotte knollen). Het is duidelijk dat de kans op een minopbrengst na een niet-kerende grondbewerking verschilt van jaar tot jaar. Veel hangt af van de bodemomstandigheden. Als er geplant worden onder goede omstandigheden is er niet te vrezen voor minopbrengst na een niet-kerende grondbewerking. Hierbij moet er vooral op gelet worden dat de bodem voldoende opgedroogd en opgewarmd is bij planten. Na een niet-kerende grondbewerking duurt dit enkele dagen langer dan na ploegen. Aan de andere kant kunnen er grotere opbrengsten behaald worden in het geval dat er al vroeg in het voorjaar (nog geen gewas) hevige neerslag is. Na een niet-kerende grondbewerking zijn de ruggen stabieler en beter bestand tegen zware onweders. Tabel 2 Niet-kerende grondbewerking Opbrengst (ton/ha) Tongeren Poperinge Heestert + 30 mm mm + 35 mm +50 mm + 35 mm +50 mm Uitval Ploegen 53,4 a 41,1 b 78,9 a 54,3a Vleugelschaar 54,2 a 48,6a Erosieploeg ,3 b 36,0 b Ploegen 39,6 b 36,4a 63,1 a 33,7a 49,6 a 41,7 a 1,9a Diepwoeler type Kuhn 45,1 a 33,9 b Diepwoeler met Micheltanden ,8 a 35,9a Ontstoppelaar ,4 a 41,6 a 2,4a Diepwoeler met ganzevoeten ,7 a 42,4 a 2,0a Erosieploeg ,5 a 41,0 a 1,1a Ploegen 38,9 a 29,1a 61,5 a 37,9a Vleugelschaar 30,7 b 28,3a Diepwoeler met Micheltanden ,9 a 40,4a Ontstoppelaar Diepwoeler met ganzevoeten Erosieploeg Opbrengsten bekomen onder proefomstandigheden (zonder inv loed van kopakkers, spuitsporen, ) moeten met 20% LCA w orden v erminderd om v ergelijkbaar te zijn met de praktijk. Bij de opbrengsten v an Heestert w erd uitv al apart gew ogen. Bij Tongeren en Poperinge zit de ev entuele uitv al in de opbrengsten v erv at. Waarden gevolgd door een zelfde letter zijn niet significant (p 0,05) verschillend (Duncan)

6 Kwaliteit Wat de kwaliteit betreft (Tabel 3), worden er weinig of geen verschillen teruggevonden tussen ploegen en een niet-kerende grondbewerking. Over de jaren en proefvelden heen wordt zowel het onderwatergewicht, de frietkleur (Bintje) en de smaak na koken (Cilena) weinig beïnvloed. Enkel in op het proefveld in Heestert lag het onderwatergewicht na ploegen iets hoger en was ook de frietkleur beter. Ook wat de aantasting met de diverse soorten schurft en zwarte spikkel betreft zijn de verschillen klein en verwaarloosbaar (Tabel 4). Tabel 3 Niet-kerende grondbewerking Onderwatergewicht, frietkleur, smaak na koken. Onderwatergewicht (% drijvers 1,06) g/5kg Frietkleur (1) Smaak na koken (2) (1-9) Tongeren Poperinge Heestert Poperinge Heestert Tongeren Ploegen (0) - 2,8-6,0 Vleugelschaar ,9 Erosieploeg (0) - 3,1 - - Ploegen 365 (0) 425 (0) 425 (0) 1,6 1,7 6,5 Diepwoeler type Kuhn 337 (2) 432 (0) ,5 Diepw oeler met Micheltanden - - 1,8 - - Ontstoppelaar (0) - 1,8 - Diepwoeler met ganzevoeten (0) - 1,8 - Erosieploeg (0) - 1,9 - Ploegen (0) 374 (6) 3,0 2,3 - Vleugelschaar Diepwoeler met Micheltanden (2) - 3,0 - - Ontstoppelaar (2) - 2,8 - Diepwoeler met ganzevoeten (13) - 2,8 - Erosieploeg (5) - 2,8 - (1) frietkleur op een schaal van 0 tot 6 met < 2,5 = zeer goed; 2,5-3,0 = goed; 3,0-3,5 = aanvaardbaar; 3,,5-4,0 = matig; > 4,0 = onvoldoende (2) Smaak na koken: 1 = zeer slecht; 9 = zeer goed LCA (0-6) Tabel 4 Niet-kerende grondbewerking schurft en zwarte spikkel Lakschurft Gewone schurft Diepschurft Zilverschurft Zwarte spikkel Ploegen Niet-kerend Ploegen Niet-kerend Ploegen Niet-kerend Ploegen Niet-kerend Ploegen Niet-kerend Tongeren Poperinge 3,5 13, ,0 2,8 0,3 0,1 Tongeren 0,0 2,0 36,3 20,2 2,7 0,7 12,6 14,6 0,0 0,0 Poperinge 0,5 0,0 70,2 65,8 4,5 3, ,1 1,8 Heestert 0,0 4,0 84,1 85,3 1,8 2, ,1 0,0 Tongeren Poperinge 4,5 0,0 32,9 39,0 0,9 1,1 9,7 10,3 0,9 1,5 Heestert 1,5 0,0 34,5 34,3 0,9 0,6 1,2 1,6 0,5 1,1 Schurft en zwarte spikkel: 0 = geen schurft of zwarte spikkel; 100 = zeer veel schurft of zwarte spikkel LCA

7 Besluit Indien de bodem bij planten voldoende droog en opgewarmd is, zorgt het telen van aardappelen zonder ploegen voor weinig problemen. Dit betekent wel dat er meestal enkele dagen langer moet gewacht worden met planten. Indien te vroeg geplant worden, is er risico op een tragere opkomst met opbrengstverlies tot gevolg. Anderzijds zorgen niet-kerende grondbewerkingen voor stabielere ruggen () die beter bestand zijn tegen hevige neerslag vooral tussen planten en opkomst. In deze omstandigheden kunnen positieve opbrengstresultaten verwacht worden van niet-kerende bewerkingen t.o.v. ploegen. Onder goede omstandigheden zijn er geen of weinig verschillen in opkomst en gewasstand waar te nemen. De onkruidbestrijding vormt over het algemeen weinig problemen. Om geen problemen met gewasresten (groenbemester of voorvrucht) te ondervinden tijdens planten kan het nodig zijn om deze gewasresten eerst te verhakselen of lichtjes in te werken. De kwaliteit (onderwatergewicht, smaak na koken, frietkwaliteit, schurftaantasting) van de aardappelen ondervinden geen (of weinig) nadeel wanneer er niet geploegd wordt. Aangezien bij ploegloos telen de bodem minder fijn bewerkt wordt bij planten, kunnen er in combinatie met droogte meer (harde) kluiten aanwezig zijn bij het rooien (najaar ).