Verslag excursie voorjaarsbloeiers met Rita Gesquiere 22/4/2017 Sterrenbos Rumbeke

Transcriptie

1 Verslag excursie voorjaarsbloeiers met Rita Gesquiere 22/4/2017 Sterrenbos Rumbeke Afspraak was aan de ingang van het kasteel van het sterrenbos om 9u, de excursie begon jammer genoeg wat koud en druilerig waardoor niet alle voorjaarsflora hun bloemen openden maar niettemin werd het een heel interessante en leerrijke wandeling. Het was vooral de bedoeling om de voorjaarsbloeiers in het sterrenbos van dichterbij te bekijken en om ons een inleiding tot het determineren van planten te bezorgen, vertelde Rita ons bij het begin van de wandeling. We kregen tips om daarna zelf verder aan de slag te kunnen gaan met volgende determinatieboeken: Heukels Flora van Nederland (Heukels). Een heel goed boek maar niet voor heel België bruikbaar en niet gemakkelijk. Flora van België, het groothertogdom Luxemburg, Noord-Frankrijk en de aangrenzende gebieden Uitgave van de Nationale plantentuin van België (Lambinon, Delanghe, ). Een moeilijk boek in gebruik en er is voorlopig nog geen nieuwe Nederlandstalige uitgave. Geïllustreerde flora van Nederland (Heimans, Heinsius en Thijsse). Het eenvoudigste boek in gebruik maar jammer genoeg niet meer in de handel te verkrijgen. Je kan enkel nog proberen om hem tweedehands op de kop te tikken. Daarnaast is het (zeker voor beginners) ook aangewezen om een fotogids bij de hand te hebben om zo de bekomen determinatie te kunnen bevestigen. Zoals bv Tirion nieuwe plantengids voor onderweg (Schauer/Caspari). Bij iedere wandeling neem je ook best een loep en een pincet of mesje mee. Determinatie dient ook steeds respectvol te gebeuren t.o.v. de natuur d.w.z. nooit beschermde planten plukken en ook enkel plukken wat nodig en in voldoende aantal aanwezig is. Het determineren van planten gebeurt vertrekkend van de familie (bv Ranonkelfamilie). Dan volgt het geslacht (bv boterbloem) en vervolgens de soort (bv kruipende, scherpe of behaarde boterbloem). Voor de beginner suggereerde Rita om steeds met verse bloemdragende planten te starten omdat dat eenvoudiger is dan bv grassen, varens of paardenstaarten Als er wild geplukt wordt om te eten dan kan je best met een aantal regels rekening houden: pluk niet waar er onvoldoende exemplaren van zijn, pluk niet langs drukke wegen (vervuiling) of waar er met gif gesproeid wordt, pluk op voldoende hoogte of was je oogst zorgvuldig (vossenlintworm) en vooral weet wat je plukt! Hierna volgt de opsomming van de planten die we tijdens onze wandeling tegenkwamen en wat Rita erover vertelde (voor de kenmerken per familie, zie overzicht dat ons al vóór de excursie doorgestuurd werd): Klein hoefblad Composietenfamilie (of samengesteldbloemigen) o Is een naaktbloeier (bloeit voor hij blad vormt, zoals bv ook sleedoorn en hazelaar) o Heel vroege bloeier

2 o o Schubben aan de stengel Medicinaal: tegen hoesten. OPM: er bestaat ook groot hoefblad, dit is een ander geslacht (Tussilago versus Petasites) Paardenbloem Composietenfamilie o Enkel lintbloemen die samen het bloemhoofdje vormen, de lintbloemen worden door een groen omwindsel samengehouden. o Bloem en jong blad is eetbaar. De wortels zijn ook eetbaar/bruikbaar maar dan best in de herfst (dan voedingstoffen weer in de wortel, in de lente gaan de voedingstoffen naar het blad en de bloei). o Gebleekte bladeren (onder pot in het donker) worden als delicatesse gegeten en worden molsla genoemd. o Medicinaal: vochtafdrijvend, goed tegen jicht. OPM: de wetenschappelijk naam van paardenbloem is Taraxacum officinale. Als officinale in de naam staat, betekent dit altijd dat de plant een geneeskrachtige werking heeft. Madeliefje Composietenfamilie o Heeft lint- en buisbloemen. Lintbloemen zijn wit (met onderaan een beetje roze) en de buisbloemen zijn geel. o Heeft rozetblaadjes (net zoals de paardenbloem) d.w.z. een krans van blaadjes tegen de grond en geen blaadjes op de stengel. o Madeliefjes (en andere) kunnen zich via zaden maar ook ongeslachtelijk voortplanten met behulp van uitlopers (zijstengels). OPM: er zijn ook composieten met enkel buisbloemen zoals bv schijfkamille. OPM: distels zijn ook composieten maar zijn zomerbloeiers Robertskruid Geraniumfamilie geslacht ooievaarsbek o Er zijn twee geslachten in de Geraniumfamilie: ooievaarsbek (eerder rond ingesneden blad) reigersbek (meer langwerpig ingesneden blad) Grote brandnetel Brandnetelfamilie geslacht brandnetel o Verschil grote en kleine brandnetel: bij de grote brandnetel is de tand van de eindtop groter dan de zijtanden en de groene bloemtrosjes hangen meer naar beneden. Bij de kleine brandnetel is de tand aan de top van het blad weinig verschillend dan de zijtanden en zijn de bloemtrosjes meer horizontaal. o De wetenschappelijke naam van grote brandnetel is Urtica dioica. Urere betekent prikken en dioica betekent tweehuizig (mannelijke en vrouwelijke bloemen op aparte plant). o Niettegenstaande de mens de brandnetel meestal uit zijn tuin wil verbannen, heeft ze heel veel positieve kenmerken: Medicinaal: bloedzuiverend en tonicum (mineralenrijk), wordt veel als voorjaarskuur gebruikt. De prik (mierenzuur) bevordert de doorbloeding en kan zo reuma en jicht helpen genezen (monniken gebruikten brandnetel als boetedoening en hadden onbewust de geneeskracht als extraatje). Brandnetel werd bij de

3 Romeinen ook gebruikt als zweep voor onwillige vrouwen. Ook de stieren werden op die manier aangemoedigd. Brandnetel kan ook als gier gebruikt worden in het kader van biologische landbouw. Ook de vezels van de stengels kunnen gebruikt worden om touwtjes en textiel mee te maken bv netel doek. Er is ook een bedrijfje in Noord- Nederland dat kledij maakt van deze vezels. De brandnetel is ook zeer nuttig als waardplant voor verschillende vlinders zoals de dagpauwoog, de gehakkelde aurelia, kleine vos, landkaartje Brandnetel zou de prikkelbaarheid bij mensen positief beïnvloeden volgens de signatuurleer van Paracelsus. Grote en smalle weegbree Weegbreefamilie o Dikke nerven o Rozetbladeren o Bloeiwijze: aarvormig (we zagen reeds duidelijk de gele meeldraadjes verschijnen). o Medicinaal (smalle sterker werkend dan grote): slijmoplossend bij hoest. Hondsdraf Lipbloemenfamilie o Blad heeft speciale, niet zo lekkere geur. o Vierkante stengel (typisch voor lipbloemigen). o Aan de bloem zie je aan de onderlip een donkere tekening, dit wordt een honingmerk genoemd en is om insecten aan te trekken. Gewone salomonszegel Aspergefamilie (vroeger onder Leliefamilie ondergebracht) o Hebben we in al zijn pracht uitvoerig kunnen waarnemen o Na de bloei verschijnen er zwarte bessen die giftig zijn voor de mens (maar wel eetbaar voor vogels). Daslook Lookfamilie o Ruikt en smaakt naar look/ui/prei. Blaadjes eetbaar. o Kelk zit in een lichtgroene vliesvorm. Look zonder look Kruisbloemenfamilie o Ruikt naar look o Geen knolletjes zoals lookfamilie o 4 kelkblaadjes, 4 kroonblaadjes, 4 lange en 2 korte meeldraadjes, vruchten zijn hauwen (langwerpig smal). Bij andere kruisbloemen kunnen het hauwtjes zijn.(rond, driehoekig ) (al deze kenmerken zijn typisch voor de familie van de kruisbloemigen)

4 Speenkruid - Ranonkelfamilie o De plant (gele bloempjes) verschijnt en bloeit heel vroeg in het voorjaar omdat ze heel veel licht nodig heeft. De plant verdwijnt ook heel vlug, binnenkort is er niets meer van te zien. Zevenblad Schermbloemenfamilie o Zeven blaadjes, blad splitst zich. o Bloemen zijn zeer mooi en worden in bloemstukken gebruikt. o Andere schermbloemigen in de groentetuin zijn bv kervel en peterselie. o Ze zijn eetbaar. Dagkoekoeksbloem Anjerfamilie o Bloeit roze-paars o De avondkoekoeksbloem bloeit meestal wit o De echte koekoeksbloem heeft roze bloem met diep ingesneden kroonblaadjes Zuring Duizendknoopfamilie o Veldzuring (met pijlvormige slip aan blad) en vermoedelijk ook ridderzuring gezien (ronder blad) o Er bestaan nog andere soorten zoals bloedzuring, schapenzuring Grote muur Anjerfamilie o Vroeger grootbloemige muur genoemd Vogelmuur Anjerfamilie o Gegeerd door kippen en vogels Pinksterbloem Kruisbloemenfamilie o Witte tot lichtpaarse bloem Moerasspirea Rozenfamilie o Komt in vochtig gebied voor ( moeras ). o Zomerbloeier met roomkleurige pluimen. Pitrus - Russenfamilie o Grasachtige waarvan het merg doorlopend is. o Werd vroeger gedroogd voor het maken van kaarswieken ( pitten ).

5 Kleefkruid Sterbladigenfamilie (Walstrofamilie) o Aan de blaadjes zitten weerhaakjes waardoor ze blijven kleven. o Vroeger gebruikt om melk door te zeven. o Bladeren zijn kransstandig. Wilgenroosje Teunisbloemfamilie o Nog niet in bloei, enkel beginnend blad gezien. o Bloeit roze in de zomer. Wilde hyacint Aspergefamilie (vroeger Leliefamilie) o Meestal paars, soms wit. o Is een stinzenplant (meegekomen in de Middeleeuwen via klooster- en kasteeltuinen en gedijen hier goed, eigenlijk een soort aanvaarde exoot). o Niet te verwarren met de gekweekte Spaanse hyacint. Stinkende gouwe Papaverfamilie o Wordt ook goudpapaver genoemd. o Werd in de volksmond ook cheliadone genoemd (van wetenschappelijke naam Chelidonium). o Heeft hauwachtige vruchtjes maar is geen kruisbloemige. o Medicinaal: het gele sap wordt uitwendig gebruikt tegen wratten. Fluitenkruid Schermbloemenfamilie o Als kantwerkjes in de natuur. o Schermen ontspringen uit een punt. o De schermen zijn nogmaals onderverdeeld in schermpjes (die hebben een omwindseltje), de bloemetjes op zich hebben dan wel een kelkje. o De buitenste kroonblaadjes zijn iets groter dan de binnenste, dit om insecten aan te trekken. Dovenetel Lipbloemenfamilie o Paarse, witte, gele en ingesneden dovenetel (paarse heeft kleinere bloemen dan witte) o Bloemen staan in kransen en zijn eetbaar (lekker zoet door de nectar) o Behoren niet tot de brandnetelfamilie Totaal andere bloeiwijze Dovenetel prikt op zich niet maar dooft de prik van de echte brandnetel.

6 Bleeksporig bosviooltje - Viooltjesfamilie o Bleek spoor achteraan de bloem i.t.t. donkersporig bosviooltje (donkere spoor). o Heeft een duidelijk gestreept honingmerk als lokmiddel. Gewone berenklauw Schermbloemenfamilie o Inheems i.t.t. de reuzeberenklauw. o Gewone is ook fototoxisch maar veel minder dan reuzeberenklauw. o Nog niet in bloei nu. Valse salie Lipbloemenfamilie o Blad lijkt op salie. o Groenachtige bloemetjes (nog niet te zien nu) Italiaanse aronskelk - Aronskelkfamilie o Bleke nerven, witte aders op blad o Is niet hetzelfde als de gevlekte aronskelk (heeft donkere vlekken op het blad in plaats van bleke nerven) o De gevlekte wordt in onze streken verdrongen door de Italiaanse. Jacobskruiskruid - Composietenfamilie o Nog niet bloeiend nu. o Waardplant voor de Sint-Jacobsvlinder. De Sint- Jacobsrups kan ganse planten kaal vreten. Wolfsmelk Wolfsmelkfamilie o Vermoedelijk heksenmelk gezien (volgens Rita toch twijfelachtig, zou ook zoete wolfsmelk kunnen zijn). o Mooi kleine groen/rode bloempjes. o Melksap is giftig. Kamperfoelie - Kamperfoeliefamilie Wilde margriet - Composietenfamilie o Nog niet in bloei. o Heeft witte lint- en gele buisbloempjes (nog niet te zien nu). Engelwortel - Schermbloemenfamilie o Enkel blad gezien.

7 Wikke Vlinderbloemenfamilie o Enkel blad gezien. o Hebben ranken, waardoor ze kunnen klimmen. Paardenstaart Paardenstaartenfamilie Rode klaver Vlinderbloemigenfamilie o In bloei met rode bloemen. o Drietallig blad. Veldkers - Kruisbloemenfamilie o Witte bloeiwijze gezien met hauwen. Zilverschoon Rozenfamilie o Onderkant van de blaadjes zijn zilverwit. o Bloeit met gele bloemetjes (niet gezien, nog te vroeg). o De worteltjes worden culinair gebruikt. Na dit overzicht van zo n veertigtal planten kan je wel zeggen dat er voldoende materiaal onze revue passeerde vandaag! Tussendoor gebeurde er ook nog een determinatie van een gevonden dode muis en werd er een vroege meikever gespot. We werden in het bos ook vergezeld van menig aantal lopers, een familie Greyhounds op stap, allerhande vogelzang en de roep van de groene specht. Soms was wat regeninterventie nodig om boeken en verslagen droog te houden maar naarmate de voormiddag vorderde was ook de zon een beetje van de partij waardoor zowel de bloemen als wijzelf blijer werden. Kortom kunnen we besluiten dat dit een heel aangename, boeiende en leerrijke excursie was, waarvoor onze dank aan alle aanwezigen en zeker aan onze gids Rita! Voor verslag 22/04/2017 Martine Lakiere en Kathy Vandamme