Zederik: gebiedsscan. Een gebiedsscan in het kader van de drie decentralisaties voor de onderwerpen bevolking algemeen, jeugd, WMO en werk en inkomen.

Transcriptie

1 Zederik: gebiedsscan Een gebiedsscan in het kader van de drie decentralisaties voor de onderwerpen bevolking algemeen, jeugd, WMO en werk en inkomen. Oktober, 2014 Auteurs: JSO: Drs. L.W.N. van Lier Onderzoekscentrum Drechtsteden: Drs. M.C.A. Bakx Drs. S.A.W. van Oostrom-van der Meijden Drs. D.M. Verkade 1

2 1. Inleiding Gemeenten staan voor een grote uitdaging om de veranderingen in 2015 op een goede wijze aan te pakken. Per januari 2015 worden de gemeenten verantwoordelijk voor jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig zieken en ouderen. Een deel van deze taken hebben zij nu ook al, een deel nemen zij over van de Rijksoverheid. Gemeenten krijgen er de komende jaren belangrijke taken bij of de huidige taken worden uitgebreid. In de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden is gekozen voor het opzetten van sociale teams. Het sociaal team zorgt ervoor, dat het huishouden in de ondersteuningsvraag op een passende manier integraal geholpen wordt. Hiervoor hebben zij het mandaat. Het team stimuleert bij de oplossingsrichting van de voorliggende vragen zo optimaal mogelijk het eigen netwerk van ondersteuningsvrager(s), benut algemene voorzieningen waar mogelijk en waar nodig wordt /worden passend ondersteuningsarrangement(en) ingezet. Het sociaal team legt daarbij verbindingen en stemt af met de bestaande meldpunten en netwerken (o.a. AMHK, OGGZ). Het uitgangspunt is dat er gewerkt wordt met één integraal arrangement voor alle leeftijden op basis van 1 huishouden, 1 plan, 1 regisseur. Het sociaal team werkt vanuit het kantelingsprincipe: Keukentafel gesprekken, Eigen Kracht en Sociale Netwerk Versterking/Strategie. Het team heeft een duidelijk mandaat voor de afhandeling van ondersteuningsvragen op de diverse leefdomeinen van de Zelfredzaamheidmatrix (ZRM). Het sociaal team richt zich (in principe) op meervoudige complexe problematiek. Eenvoudige eenduidige vragen worden via een gekantelde werkwijze door de lokale en regionale basisvoorzieningen afgehandeld. Uitgangspunt is daarbij (afbakening), dat het sociaal team zich bezig houdt met situaties waarin is bepaald dat er sprake is van meervoudige en/of complexe signalen en ondersteuningsvragen op meerdere leefgebieden. Dit gebeurt door een beoordeling aan de hand een analyse, op basis van de Zelfredzaamheidsmatrix, en in de context van de lokale situatie en thuissituatie. Afstemming en integraliteit zijn daarbij op basis van de analyse nodig om tot één effectief en efficiënt arrangement te komen. Om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de lokale situatie biedt een gebiedsscan inzicht voor een gemeente welke problemen er spelen binnen een gemeente (of soms specifiek per wijk). Het biedt ook inzicht in de bevolkingssamenstelling en de specifieke aandachtspunten voor groepen burgers, zoals ouderen, jongeren en chronisch zieken. Hierdoor kan al naast de bestaande basissamenstelling van het sociaal team nog lokale accenten worden gelegd De gebiedsscan is samengesteld gesteld door JSO (expertisecentrum voor jeugd, samenleving en ontwikkeling) op de thema s: bevolkingsbeschrijving, WMO en werk en inkomen. Het onderdeel Jeugd is samengesteld en geschreven door Onderzoekscentrum Drechtsteden (OCD). In het onderdeel Jeugd is gekeken naar hoe de jeugd in regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden zich verhoudt tot Zuid-Holland Zuid en Nederland. Voor de overige onderdelen is de lokale situatie in kaart gebracht en afgezet tegen de regio. JSO heeft de verschillende (deel) scans samengebracht in deze notitie. In deze gebiedsscan wordt een beeld geschetst van de gemeente aan de hand van verzamelde gegevens op verschillende thema s. Als eerste zijn er twee algemene (samenvattende) karakterschetsen in hoofdstukken twee en drie. Vervolgens komen in de aansluitende hoofdstukken de vier volgende thema s aan de orde: - 4. Een algemene beschrijving van de bevolking Cijfers rondom jeugd en jeugdgerelateerde problemen en risicofactoren Gegevens rondom WMO en gezondheid Gegevens betreffende werk en inkomen. 2

3 2. De kleur van Zederik De gemeente Zederik staat symbool voor water, groen, rust en ruimte: een oer-hollands landschap en het échte dorpsgevoel. Het riviertje de Oude Zederik, dat loopt van Meerkerk naar Ameide, is rijk aan natuurschoon. Deze mooie agrarische gemeente met inwoners ligt in het Groene Hart, in de oosthoek van de Alblasserwaard- Vijfheerenlanden. Door de centrale ligging en drie belangrijke verkeersaders is er een goede verbinding met de Randstad. Zederik bestaat sinds 1986 uit zeven dorpskernen namelijk Ameide, Hei- en Boeicop, Leerbroek, Lexmond, Meerkerk, Nieuwland en Tienhoven. Ameide is de enige "stad" van Zederik en tevens één van de oudste historische nederzettingen in de streek. Het bestuurlijk centrum en het gemeentehuis van Zederik is gehuisvest in Meerkerk. De gemeente biedt een diversiteit aan voorzieningen, met name op het gebied van sport en recreatie. Er zijn verschillende basisscholen, met ieder hun eigen identiteit, sfeer en levensovertuiging. Voor scholen voor het voortgezet onderwijs moeten de leerlingen naar de omliggende gemeenten uitwijken. 3

4 3. Een vogelvlucht van Zederik De vogelvlucht beschrijft de opvallende en/of afwijkende uitkomsten van de gemeente ten opzichte van de regio en kan gezien worden als een soort concluderende samenvatting. Als eerste enkele algemene gegevens over bevolking en inkomen. Vervolgens komen de onderwerpen jeugd, WMO en werk en inkomen aan de orde. Bevolking algemeen In Zederik woont 10% van het totaal aantal inwoners van de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en is hiermee de gemeente met het minst aantal inwoners. Bijna een derde van de inwoners is 24 jaar of jonger. En ruim een derde van het inwoneraantal valt in de leeftijdsgroep jaar. De gemeente Zederik wijkt in zeer geringe mate af van het gemiddelde van de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden wat betreft de leeftijdsgroep jaar. De gemeente Zederik kent zowel een hogere groene als grijze druk (ten opzichte van de arbeidspopulatie ), vergeleken met de regio. In 2040 is de prognose dat het inwoneraantal met 600 is afgenomen. Zederik is de enige gemeente waar sprake is van een daling in inwoneraantal. In de gemeente Zederik wonen minder alleenstaande huishoudens en meer samenwonende huishoudens. Ruim driekwart van de huishoudens in de gemeente Zederik is samenwonend, met en zonder kinderen. Gemiddeld wonen er ook meer mensen per huishouden. Het gemiddelde inkomen van personen in Zederik ligt lager dan het regio gemiddelde. De gemeente Zederik kent een wijk die een lage SES score heeft. Er zijn twee wijken in Zederik die juist hoger scoren. Verder heeft Zederik een gemiddelde SES score. In Zederik zijn er minder mensen met een inkomen onder de lage inkomensgrens. Jeugd De groene druk is in 2014, volgens OCD, 23,3%, ten opzichte van de totale bevolking. Dat is gelijk met het gemiddelde van de regio. De verwachting is dat het aantal jeugdigen met 7,1% zal dalen. Een minder sterke daling dan binnen de regio. Een klein groepje jeugdigen heeft een indicatie voor Verstandelijke Handicap of Lichamelijke Handicap, dit wijkt niet af van de regio. Van de jeugdigen tussen de 5 en 23 jaar volgt 12,5% laag onderwijs, lager dan in de regio. Er zijn 21 jeugdigen die voortijdig schoolverlater zijn, een aandeel van 1,6%, ook dit is lager dan het regiogemiddelde. Het aantal jeugdigen onder de 27 jaar dat niet-werkende werkzoekende is, neemt toe, zowel in Zederik als in de regio. Met een aandeel van 2% is het in Zederik iets lager dan de regio. 40 jongeren onder de 25 jaar hebben een Wajong uitkering, dit aantal is iets toegenomen, maar groeit binnen de regio sterk. Er zijn minder ouders met een verslaving (125) dan in de regio. Ook ouders met lichamelijke problemen (3,5%) en met psychische problemen (2,3%) komen beduidend minder vaak voor. Er is in Zederik in 2013 één tienermoeder. Het aantal eenoudergezinnen is in Zederik de afgelopen jaren met 7% licht gestegen. Van alle jeugdigen groeit 6% op in een eenoudergezin en dat is lager dan binnen de regio. Het aantal scheidingen fluctueert in Zederik. En van de jeugdigen heeft 5,4% kans om in armoede op te groeien, dat is lager dan de regio. Er zijn minder jeugdigen die gebruik maken van provinciaal gefinancierde jeugdhulp. En het aantal jeugdigen betrokken bij AMK onderzoeken is gelijk te noemen met het gemiddelde aandeel van de regio. In Zederik is 0,4% van de jeugdigen verwezen naar Halt, dat is iets lager dan de regio (0,6%). Er zijn minder meldingen van jeugdoverlast. Ongeveer evenveel jeugdigen maken gebruik van 1 e lijnvoorzieningen en iets minder jeugdigen maken gebruik van 2 e lijnvoorzieningen. 1,3% van de jeugdigen ontvangen AWBZ gefinancierde zorg, dat is lager dan de regio. En bijna evenveel jeugdigen zijn verwezen naar het Jeugd Preventie Team (JPT). WMO en gezondheid De tabel laat zien dat het totaal aantal afgegeven indicaties voor zorg met 30 is toegenomen tussen 1 juli 2013 en 1 januari 2014.Verhoudingsgewijs worden er binnen Zederik zeer weinig indicaties afgegeven. De meeste indicaties voor zorg zijn afgegeven aan inwoners met een relatief hoge leeftijd. In totaal is op 1 januari % van alle afgegeven AWBZ indicaties bestemd voor inwoners van 75 jaar of ouder. Ruim de helft van de afgegeven indicaties als dominante grondslag een somatische aandoening of beperking hebben. Een klein deel heeft een psychogeriatrische grondslag of een verstandelijke handicap. De meeste indicaties gelden voor de groep somatische aandoening bij mensen van 75 jaar en ouder. Veel indicaties zijn extramuraal, wat inhoudt dat de mensen nog zelfstandig (of bij familie) wonen. 4

5 De functie persoonlijke verzorging is het grootst, een kwart van de indicaties bevat deze functie. Gevolgd door de functie verpleging, wat niet verwonderlijk is gezien de leeftijdsgroepen en indicaties. Iets meer dan 2% van de inwoners van Zederik een aanvraag voor een WMO voorziening heeft ingediend. De meeste aanvragen betreffen huishoudelijke hulp (specifiek huishoudelijk werkzaamheden). De gemeente Zederik kent relatief gezien evenveel inwoners die mantelzorger zijn in vergelijking met de regio. Veel aandoeningen komen in Zederik minder vaak voor, behalve hartinfarct, hartaandoeningen en hoge bloeddruk. Ook astma of COPD, darmstoornissen en migraine komen vaker voor. Iets minder dan een derde ervaart de gezondheid als matig of slecht en bijna tweederde ervaart dit als goed of uitstekend. De verwachting is dat naar 2020 toe er een stijging plaatsvindt van 25% in het aantal mensen met dementie, dit is de hoogste stijging van de regio. De gemeente Zederik hoger scoort op het gebied van overgewicht dan het gemiddelde van de regio. In totaal heeft bijna 40% van het aantal inwoners van 19 jaar en ouder matig overgewicht en bij ruim 15% is sprake van obesitas. Ook bij jarigen is vaker sprake van (ernstig) overgewicht. De inwoners van de gemeente Zederik in de leeftijd van jaar scoren gemiddeld lager op het risico voor een depressie of angststoornis dan het regio gemiddelde. De inwoners van 65 jaar en ouder scoren hoger op een matig risico voor depressie of angststoornis. De inwoners van Zederik roken minder, drinken minder en hebben minder vaak drugs gebruikt. Werk en inkomen In Zederik zijn er relatief gezien minder mensen die aanspraak maken op een uitkering vanuit het UWV in vergelijking met de regio AV. Wat betreft WWB uitkeringen scheelt dit ongeveer de helft minder. Ongeveer 5% van de mensen die werken binnen een sociale werkvoorziening in de regio AV is afkomstig uit Zederik. Van alle mensen die wachten op een plek in de sociale werkvoorziening komt een kwart uit Zederik. In Zederik zijn geen WSNP trajecten uitgesproken in Van de inwoners uit Zederik vraagt 0,63% om ondersteuning door middel van schulddienstverlening, hiermee ligt Zederik iets boven het gemiddelde van de regio (hetzij zeer minimaal). In de regio AV zijn er in totaal 957 aanvragen gedaan bij de Formulierenbrigade. Hiervan zijn er 35 afkomstig uit Zederik, dat is 3,7%. Verhoudingsgewijs vraagt 0,26% van de inwoners van Zederik steun bij de Formulierenbrigade. In de regio vraagt 0,73% van de bevolking steun bij de Formulierenbrigade. Zederik scoort hier beduidend lager. 5

6 4. Bevolking algemeen In dit hoofdstuk worden enkele algemene gegevens van de betreffende gemeente beschreven. Het gaat hier om inwoneraantal, type huishoudens, leeftijdsverdeling en de sociaal economische status scores van verschillende wijken. Bevolking In 2013 telt Zederik inwoners. In Zederik woont 10% van het totaal aantal inwoners van de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en is hiermee de gemeente met het minst aantal inwoners. Tabel 1: inwoneraantal gemeente en regio Aantal inwoners Percentuele verdeling* Zederik % Regio AV (gemiddeld % Bron: CBS *Percentuele verdeling betekent: hoeveel procent van de bevolking binnen de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden woont in de betreffende gemeente. Bijna een derde van de inwoners is 24 jaar of jonger. En ruim een derde van het inwoneraantal valt in de leeftijdsgroep jaar. De gemeente Zederik wijkt in zeer geringe mate af van het gemiddelde van de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden wat betreft de leeftijdsgroep jaar. Tabel 2: percentage bewoners naar leeftijdsgroepen 0-24 jaar jaar jaar jaar 80+ jaar Zederik 32% 38% 13% 13% 4% Regio AV (gemiddeld) 32% 39% 12% 12% 4% Bron: CBS De regio kent een grote spreiding van leeftijden. Daarom is het interessant om te kijken naar de groene en grijze druk. Groene druk betekent het percentage mensen onder de 18 jaar ten opzichte van het aantal mensen tussen de 20 en 64 jaar (deze worden de productieve leeftijdsgroepen genoemd). Grijze druk betekent het percentage mensen boven de 65 jaar ten opzichte van het aantal mensen tussen de 20 en 64 jaar. De gemeente Zederik wijkt af van het regio gemiddelde wat betreft de groene en de grijze druk. De tabel toont aan dat voor elke 100 bewoners uit de productieve leeftijdsgroepen er 46 jongeren staan onder de 18 jaar. En voor elke 100 bewoners uit de productieve leeftijdsgroepen staan er 29 inwoners die 65 jaar of ouder zijn. Tabel 3: groene en grijze druk Groene druk Grijze druk Zederik 46,2% 29,3% Regio AV (gemiddeld) 45,5% 28,6% Bron: CBS Bevolkingsstatistiek Het CBS voert samen met Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) de regionale bevolkings- en huishoudensprognoses uit. Dit wordt gedaan aan de hand het model PEARL (Projecting population Events At Regional Level). De onderstaande tabel geeft deze prognose weer voor de gemeente Zederik en de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. 6

7 De tabel laat zien dat het inwoneraantal in Zederik afneemt. Er is sprake van een afname in de nabije toekomst en dat zet zich door. In 2040 is de prognose dat het inwoneraantal met 600 is afgenomen. Hierin wijkt de gemeente Zederik af van het beeld van de regio, waarin het totale inwoner aantal in de komende jaren zal stijgen met 5000 inwoners. Zederik is de enige gemeente waar sprake is van een daling in inwoneraantal. Tabel 4: Bevolkingsprognose gemeente en regio Zederik Regio AV Bron: CBS en PBL Aantal huishoudens en type huishouden Het CBS omschrijft een huishouden als een of meer personen die samen een woonruimte bewonen en zichzelf daar niet-bedrijfsmatig voorzien in de dagelijkse levensbehoeften (zie: NL/menu/methoden/begrippen). De volgende tabel laat zien hoeveel huishoudens er in de gemeente Zederik zijn (in 2013), hoeveel personen het huishouden gemiddeld telt en hoe deze getallen zich verhouden tot de regio. De tabel toont aan dat er gemiddeld 2,61 personen per huishouden wonen, hiermee wijkt de gemeente Zederik licht af van het gemiddelde van de regio. Gemiddeld zullen er meer mensen per huishouden zijn in Zederik. Tabel 5: aantal huishoudens en gemiddeld aantal personen per huishouden Huishoudens Gemiddeld aantal personen Zederik ,61 Regio AV (gemiddeld) ,5 Bron: CBS Er kan sprake zijn van alleenstaande huishoudens en samenwonende huishoudens en er kunnen ook mogelijk kinderen aanwezig zijn. De onderstaande tabel toont deze verdeling aan. De gemeente Zederik wijkt af van het regiogemiddelde wat betreft type huishouden. In de gemeente Zederik wonen minder alleenstaande huishoudens en meer samenwonende huishoudens. Ruim driekwart van de huishoudens in de gemeente Zederik is samenwonend, met en zonder kinderen. Tabel 6: verdeling naar type huishouding Alleenstaande huishoudens Samenwonende huishoudens Samenwonende huishoudens zonder kinderen Samenwonende huishoudens met kinderen en eenoudergezinnen Zederik 24,7% 75,3% 34,3% 41% Regio AV 29,1% 70,9% 30,8% 40% Bron: CBS Huishoudensstatistiek Inkomen en sociaal economische status Het gemiddelde inkomen van personen in Zederik ligt lager dan het regio gemiddelde. In Zederik is het gemiddelde inkomen en voor de regio is het gemiddelde inkomen op jaarbasis. Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) berekent voor (in principe) elke postcodegebied de sociaal economische statusscore uit (deze gegevens worden eens in de vier jaar beschikbaar gesteld). De statusscore geeft aan hoe de sociaal economische status wordt beoordeeld ten opzichte van Nederland algemeen. Het betreft hier niet het aanzien of de populariteit van een wijk. De statusscores zijn gebaseerd op vier gegevens: - Het gemiddelde inkomen in een wijk; - Het percentage mensen met een laag inkomen; - Het percentage laag opgeleiden; - Het percentage mensen dat niet werkt. 7

8 Niet alle wijken krijgen een statusscore. Indien een wijk voornamelijk uit industrie bestaat of er minder dan 100 huishoudens in een wijk wonen, dan kan de statusscore niet berekend worden. Het komt dus voor dat bepaalde wijken in een overzicht ontbreken. Omdat de statusscore per wijk wordt berekend en zeer kan verschillen, kan er geen gemiddelde worden weergegeven van de regio AV. De gemeente Zederik kent een wijk die een lage SES score heeft. Er zijn twee wijken in Zederik die juist hoger scoren. Binnen de regio AV hebben de meeste wijken een ongeveer gelijk label. Gemeente Zederik wijkt hier dus enigszins van af. De onderstaande tabel betreft een weergave van de wijken in Zederik. Tabel 7: sociaal economische statusscore jaartal 2010 Laag Iets lager Ongeveer gelijk Iets hoger Hoog Zederik Ameide - Bron: SCP Hei- en Boeicop Lexmond Nieuwland Leerbroek Meerkerk Tienhoven - De gemeente Zederik heeft over het algemeen een gemiddelde sociaal economische status. In de onderstaande tabel is weergegeven hoeveel procent van de doelgroep (mensen met een volledig inkomen), een inkomen hebben onder de lage inkomensgrens. De tabel laat een verschil zien van ruim 1%. Gemiddeld genomen zijn er in Zederik minder huishoudens met een inkomen onder de lage inkomensgrens dan in de regio AV. Tabel 8: percentage inwoners onder de lage inkomensgrens (2012) Zederik 4% Regio AV gemiddeld 5,1% Bron: CBS 8

9 5. Jeugd Het onderdeel jeugd geeft informatie over de belangrijkste trends die relevant zijn voor de vorming van het Sociaal Team in de gemeente Zederik. Wat is de kracht in het gebied? Welke problemen komen het meeste voor? Wat is de zorg die nu wordt gebruikt? Kortom, specifieke kenmerken van de gemeente Zederik. De gebiedsanalyse bestaat naast de aanwezige kwantitatieve gegevens op het gebied van jeugd(hulp), ook uit kwalitatieve duiding uit de literatuur en uit gesprekken met lokale ambtenaren. Alles tezamen geeft dit de kleuring van Zederik weer. De Serviceorganisatie Jeugd Zuid-Holland Zuid ziet dit document als een belangrijke bouwsteen voor de gemeente en betrokken organisaties om met elkaar in gesprek te gaan over de inrichting van het onderdeel jeugd van het Sociaal Team. De jeugd: nu en in de toekomst Op 1 januari 2014 telt de gemeente Zederik jeugdigen (0-17 jaar). Dat betekent dat 23,3% van het totaal aantal inwoners onder de 18 jaar is. Men spreekt dan ook wel van groene druk; het percentage jeugd tot 18 jaar ten opzichte van de totale bevolking. De groene druk in Zederik is hoger ten opzichte van de gemeenten in Zuid- Holland Zuid (21,7%) en Nederland (20,5%). Het aantal jong volwassenen in de leeftijd 18 tot 23 jaar, bedraagt 876. Tabel 9: Aantal inwoners van 0 t/m 22 jaar op 1 januari 2014 Zederik AV ZHZ NL groene druk 23,3% 23,3% 21,7% 20,5% Bron: CBS Figuur 1 Aandeel jeugdigen naar leeftijd op 1 januari 2014 Bron: CBS Het Tympaan Instituut, het kennisinstituut op het gebied van sociale en culturele vraagstukken, stelt op basis van berekeningen dat het aantal jeugdigen in Zederik de komende 15 jaar zal dalen met 7,1%. De daling in de gemeente is minder sterk vergeleken met de regio, maar sterker dan op landelijk niveau. Tabel 10: Bevolkingsprognose jeugd 0 t/m 17 jaar verschil Zederik ,1% Alblasserwaard/Vijfheerenlanden ,4% Zuid-Holland Zuid ,1% Nederland ,9% Toelichting: cijfers zijn afgerond op tientallen. Bron: Tympaan Instituut Risicofactoren Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) heeft in 2013 een onderzoek uitgebracht dat ingaat op risicofactoren voor ernstige opvoedproblemen: Terecht in de jeugdzorg. Voorspellers van kind- en opvoedproblematiek en jeugdzorggebruik. Hieruit blijkt dat verschillende kenmerken van het kind en/of zijn of haar ouders van invloed zijn op het ontstaan van ernstige opvoedproblemen, de zogenaamde risicofactoren. Kenmerken van het kind zelf hebben de grootste invloed, maar kenmerken van de ouders spelen zeker ook een rol. 9

10 Om inzicht te krijgen in de omvang van de risicogroepen in Zederik, is in kaart gebracht hoe de jeugdigen in deze gemeente scoren op de door het SCP onderzochte risicofactoren. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen risicofactoren gerelateerd aan het kind en risicofactoren gerelateerd aan de ouder/opvoeder(s). De scores zijn indicatief voor het gebruik van jeugdhulp. Een direct causaal verband kan niet worden ontleend aan deze scores. Het geeft wel een beeld van de risico s op problemen in Zederik en kan een signaal zijn voor waar verbindingen gelegd moeten worden met het preventieve veld. Risicofactoren bij het kind Risicofactoren gerelateerd aan het kind zijn: laag geboortegewicht, verstandelijke beperkingen, langdurige lichamelijke ziekten en aandoeningen en lage onderwijsvorm. Voortijdig schoolverlaten en jeugdwerkloosheid worden meegenomen ter verdieping. Laag geboortegewicht Er wordt gesproken van een laag gewicht wanneer het kind bij de geboorte minder weegt dan gram. Informatie over laag geboortegewicht is belangrijk maar niet beschikbaar op gemeentelijk en landelijke niveau. Het is daarom lastig om deze risicofactor als signaal mee te kunnen nemen. Er is geen verschil in het aandeel jeugdigen met een laag geboortegewicht in Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en gemiddeld in Zuid-Holland Zuid. Tabel 11: Aandeel kinderen met een laag geboortegewicht, gram AV ZHZ < 500 0,2% 0,2% ,3% 1,3% ,8% 4,7% totaal < ,4% 6,3% Toelichting: er is geen recentere bron beschikbaar. Bron: Stichting Perinatale Registratie (verkregen via Dienst Gezondheid en Jeugd ZHZ) Beperkingen Kinderen met een verstandelijke beperking ondervinden niet alleen problemen op het gebied van sociale redzaamheid, maar ook op leer- en gedragsgebied. Het werkelijk aantal jeugdigen met een verstandelijke beperking is niet bekend. Ook zijn er verschillende definities in gebruik. Het aantal jeugdigen met een indicatie vanwege een verstandelijke beperking en gerelateerde problematiek is wel bekend. Dit aantal is een stuk kleiner. Zederik telde op 1 januari 2014 ongeveer 25 jeugdigen met een indicatie verstandelijke beperking (VG). Dat is 0,8% van het totaal aantal 0 17 jarigen. Een aandeel dat vergelijkbaar is met het landelijke percentage. Het aantal jeugdigen met een indicatie langdurige lichamelijke beperking (LG) en met een indicatie langdurige zintuiglijke beperking (ZG) in Zederik is nihil. Tabel 12: Jeugdigen met een indicatie, per 1 januari 2014 Zederik AV ZHZ NL verstandelijke beperking aantal indicaties VG Aandeel 0,8% 0,8% 0,7% 0,8% lichamelijke beperking aantal indicaties LG x aantal indicaties ZG x x Aandeel - - 0,1% 0,1% Toelichting: kinderen (0-17 jarigen) met een geldige indicatie voor extramurale AWBZ-zorg op 1 januari 2014 met als dominante grondslag VG, LG en/of ZG. Uit privacyoverweging toont het CIZ alleen aantallen vanaf de waarde vijf en zijn de aantallen afgerond op vijftallen. Hierdoor zit er een nog grotere onzekerheidsmarge rond de cijfers op gebiedsniveau. x = waarden 0 t/m 4. - = aandeel is niet te berekenen vanwege privacymaatregelen. Bron: CIZ, Op weg naar andere zorg (2014) MEE Nederland, een stichting die mensen met een beperking ondersteunt, heeft op basis van verschillende onderzoeken een schatting gemaakt van het aantal jeugdigen met een beperking. Hierin is ook het aantal jeugdigen met een licht verstandelijke beperking meegenomen. Uit onderzoek van het SCP blijkt dat de problematiek bij licht verstandelijk gehandicapten niet verschilt met de problematiek bij zwaarder verstandelijk gehandicapten. Tabel 5 geeft deze gegevens weer. 10

11 Ter verdieping is ook het aantal geschatte jeugdigen met een lichamelijke beperking opgenomen. Deze categorie beperkt zich tot jarigen, waar het bij verstandelijke beperkingen 0 tot 20 jarigen betreft. Tabel 13: Geschatte aantal jeugdigen (tot 20 jaar) met een beperking Zederik AV ZHZ NL (licht) verstandelijke beperking zwakbegaafd (IQ 70-85) VG licht (IQ 50-70) VG matig + ernstig (IQ < 50) lichamelijke beperking LG minstens één beperking LG beperkingen in bewegen LG beperkingen in verstaanbaarheid ZG in horen ZG in zien Toelichting: MEE Nederland baseert zich op een onderzoek van het SCP uit 2007 (Meedoen met beperkingen ) en twee onderzoeken van het SCP uit 2012 ( IQ met beperkingen. De mate van verstandelijke handicap van zorgvragers in kaart gebracht en Factsheet mensen met lichamelijke of verstandelijke beperkingen ). Landelijke cijfers zijn op basis van het aantal inwoners vertaald naar gemeenten. De cijfers van gemeenten zijn dus schattingen en kunnen onderling niet vergeleken worden omdat het aantal jeugdigen met een beperking ook samenhangt met de samenstelling van de bevolking. Daarnaast kunnen jeugdigen meerdere beperkingen hebben. De cijfers van verschillende beperkingen kunnen daarom niet bij elkaar worden opgeteld. Bron: MEE Nederland, 2013 Lage onderwijsvorm Laag onderwijs verwijst naar het leerwegondersteunend onderwijs (vo lwoo), praktijkonderwijs (vo praktijkonderwijs), voorbereidend speciaal onderwijs (vso) en voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo). Het (v)so cluster III betreft leerlingen met lichamelijke of verstandelijke beperkingen, langdurig zieke kinderen of leerlingen met epilepsie. Het (v)so cluster IV betreft zeer moeilijk opvoedbare kinderen, kinderen met psychiatrische stoornissen of ernstige gedragsproblemen, langdurig zieke kinderen zonder een lichamelijke beperking en scholen die verbonden zijn aan pedologische instituten. In volgden 406 jeugdigen (12,5%) in de leeftijd van 5 tot 23 jaar laag onderwijs. Daarmee scoort Zederik lager ten opzichte van het aantal jeugdigen in Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (13,5%) en gelijk met de regio Zuid-Holland Zuid (12,5%). Tabel 14: Jeugdigen die een lage onderwijsvorm volgen, schooljaar Zederik AV ZHZ vo lwoo vo praktijkonderwijs (v)so cluster III (v)so cluster IV vo vmbo totaal Aandeel 12,5% 13,5% 12,5% Toelichting: betreft de gemeente waar de persoon woonachtig is. Er zijn geen gegevens op landelijk niveau beschikbaar. Bron: Leerlingen Basis Administratie (leeftijd 5-23 jaar) en CBS (verkregen via Dienst Gezondheid en Jeugd ZHZ) Voortijdig schoolverlaters Voortijdig schoolverlaters zijn jeugdigen van 12 tot 23 jaar die het onderwijs verlaten zonder een startkwalificatie behaald te hebben. Een startkwalificatie is een diploma op minimaal havo- of vwo-niveau of een diploma op mbo- 2 niveau of hoger. In het schooljaar verlieten 21 leerlingen in Zederik voortijdig hun opleiding aan het voortgezet onderwijs of mbo. Dat is 1,6% van het totaal aantal leerlingen in de gemeente Zederik. Landelijk en in de regio is het aandeel hoger. Uitval vindt vooral plaats onder leerlingen op het mbo. Tabel 15: Voortijdig schoolverlaters, schooljaar Zederik AV ZHZ NL aantal Aandeel Aandeel Aandee aandeel vo 4 0,5% 0,6% 0,6% 0,6% mbo 17 4,3% 5,6% 6,4% 5,7% totaal 21 1,6% 2,1% 2,3% 2,1% Toelichting: aandeel is gepercenteerd op het totaal aantal leerlingen op het vo en mbo. Met ingang van schooljaar is de meetmethode waarmee het aantal voortijdig schoolverlaters bepaald wordt, aangepast. Hierdoor is een trendbreuk ontstaan en is het niet mogelijk een ontwikkeling weer te geven. Bron: DUO 11

12 Jeugdwerkloosheid Op 1 januari 2014 stonden 42 jeugdigen jonger dan 27 jaar als niet-werkende werkzoekenden ingeschreven in Zederik. Dit is beduidend minder dan in de regio. Niet-werkende werkzoekenden zijn mensen die als werkzoekende bij het UWV WERKbedrijf staan ingeschreven. Het aantal jonge niet-werkende werkzoekenden neemt toe, zowel in de regio als in Zederik. Tabel 16: Niet-werkende werkzoekenden (15-26 jaar), Zederik AV ZHZ aantal Aandeel 2,0% 2,7% 2,7% Bron: UWV WERKbedrijf, CBS (verkregen via Tympaan Instituut) 40 jeugdigen jonger dan 25 jaar ontvingen in 2013 een Wajong-uitkering. Het aantal jeugdigen met een Wajonguitkering is in 2013 iets toegenomen, terwijl het in de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en Zuid-Holland Zuid sterk groeit. Tabel 17: Aantal Wajong-uitkeringen voor jeugdigen (jonger dan 25 jaar), 2013 Zederik AV ZHZ aantal Toelichting: cijfers zijn afgerond op tientallen Bron: CBS (verkregen via Tympaan Instituut) Risicofactoren bij de ouder/opvoeder(s) Kenmerken van de ouder/opvoeder(s) zijn inherent verbonden aan de ontwikkeling van de jeugdige en het ontstaan van eventuele opvoed- en ontwikkelingsproblemen. 1 Risicofactoren zijn: gezinnen waar verslaving voorkomt, ouders die lichamelijke of psychische problemen hebben en wanneer er sprake is van een tienermoeder of een eenoudergezin. Het aantal echtscheidingen is hier ook opgenomen ter verdieping. Buurtkenmerken doen er nauwelijks toe bij de voorspelling van ernstige problemen. Alleen bij gezinnen die wonen in een buurt waar het inkomen gemiddeld laag is, is de kans op problemen iets groter. We nemen daarom ook armoede mee. Verslavingen Het hebben van een verslaafde ouder/opvoeder(s) is een risicofactor voor ernstige ontwikkelings- en opvoedproblemen bij een jeugdige. Verslaving is echter lastig in beeld te brengen. Het speelt zich vaak af achter de voordeur. De Dienst Gezondheid en Jeugd Zuid-Holland Zuid (DG&J) heeft zo goed mogelijk de aantallen ouders/opvoeders met een verslaving in beeld gebracht via de Gezondheidsmonitor. De DG&J heeft niet direct gevraagd naar verslaving. Er is een combinatie gemaakt van de volgende indicatoren: zware rokers, alcoholgebruik dat door de omgeving als probleem wordt ervaren, harddruggebruik in de afgelopen vier weken en/of bezoek in afgelopen jaar aan CAD/verslavingszorg. Zwaar roken is meegenomen omdat dit duidt op verslavingsgevoeligheid van ouders en omdat roken tijdens de zwangerschap gevolgen kan hebben. In 2012 telde Zederik, volgens deze definitie, 125 ouders/opvoeders met een verslaving. Het aandeel ouders/opvoeders met een verslaving ligt in Zederik lager dan in de regio Zuid-Holland Zuid. Dit percentage in Zederik is 3,0% tegenover 4,6% in Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en 4,4% in Zuid-Holland Zuid. Tabel 18: Inwoners met een verslaving en thuiswonende kinderen, 2012 Zederik AV ZHZ aantal Aandeel 3,0% 4,6% 4,4% Bron: Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2012, Dienst Gezondheid & Jeugd ZHZ Lichamelijke en/of psychische problemen Het aantal ouders/opvoeders met lichamelijke problemen was in Het gaat om inwoners met thuiswonende kinderen. Dit is een percentage van 3,5% in Zederik: minder ten opzichte van de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (7,5%) en Zuid-Holland Zuid (8,9%). 1 Bot e.a. (2013). Terecht in de Jeugdzorg. Voorspellers van kind- en opvoedproblematiek en jeugdzorggebruik. Den Haag: SCP 12

13 Het aantal ouders/opvoeders met psychische problemen ligt ook lager in de gemeente dan in de regio: 2,3% van de inwoners met thuiswonende kinderen heeft psychische problemen in Zederik. Terwijl in Alblasserwaard- Vijfheerenlanden dit percentage ligt op 5,3% en in Zuid-Holland Zuid nog iets hoger, namelijk 6,3%. Tabel 19: Inwoners met problemen en thuiswonende kinderen, 2012 Zederik AV ZHZ lichamelijke problemen aantal Aandeel 3,5% 7,5% 8,9% psychische problemen aantal Aandeel 2,3% 5,3% 6,3% Toelichting: Lichamelijk probleem = minimaal één chronische aandoening en sterk belemmerd door hun beperking. Psychisch probleem = in het afgelopen jaar voor zichzelf hulp gezocht bij RIAGG, GGZ, een vrijgevestigde psycholoog of een vrijgevestigde psychiater. Bron: Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2012, Dienst Gezondheid & Jeugd ZHZ Tienermoeders Het aantal tienermoeders (moeders jonger dan 20 jaar) in Zederik is dermate laag zodat het schetsen van een ontwikkeling niet mogelijk is. Voor de regio en Nederland kan dat wel en dan blijkt een dalende trend sinds Tabel 20: Aantal tienermoeders (jonger dan 20 jaar), 2013 Zederik AV ZHZ NL aantal Bron: CBS Eenoudergezinnen Het aantal eenoudergezinnen is de laatste jaren licht gestegen. Was het aantal in 2011 in Zederik 135. In 2013 bedroeg het 145. Dat is een groei van 7%. Op 1 januari 2013 groeiden 247 (6%) jeugdigen op in een eenoudergezin in Zederik. In de regio Alblasserwaard- Vijfheerenlanden is dit aandeel 9% en in Zuid-Holland Zuid 12%. Meer dan de helft van de eenoudergezinnen (77) heeft één kind. Tabel 21: Eenoudergezinnen met kinderen van 0-25 jaar, per 1 januari 2013 Zederik AV ZHZ NL 1 kind kinderen of meer kinderen totaal aandeel a 6% 9% 12% 14% a Betreft het aandeel kinderen van 0-25 jaar dat in een eenoudergezin woont Bron: CBS Figuur 2 Ontwikkeling aantal eenoudergezinnen met kinderen van 0-25 jaar (index, 2011=100) Bron: CBS index Zederik index Alblasserwaard/Vijfheerenlanden index Zuid-Holland Zuid 13

14 Echtscheidingen Een ouderlijke echtscheiding brengt voor jeugdigen veel veranderingen met zich mee. Dit kan een gevoel van verlies en rouw- en schuldgevoelens oproepen. 2 Wanneer de ouders ernstige conflicten hebben en het kind wordt ingezet in de onderlinge strijd tussen de ouders, spreekt men van een vechtscheiding. Deze conflicten leiden bij jeugdigen vooral tot gedragsproblemen en een lager opleidingsniveau. 3 Er zijn alleen gegevens bekend over het aantal echtscheidingen. Niet over het verloop van deze scheidingen. Het aantal echtscheidingen waar minderjarigen bij betrokken zijn laat een fluctuerend beeld zien. In 2010 is het aantal in Zederik gestegen, maar in 2012 is er weer sprake van een lichte daling. In 2012 vonden tien echtscheidingen in de gemeente plaats. Hierbij waren 17 kinderen van 0-18 jaar betrokken (0,5%). In de regio en landelijk ligt dit aandeel hoger. Tabel 22: Echtscheidingen met kinderen van 0-18 jaar, 2012 Zederik AV ZHZ NL aantal aantal betrokken kinderen Aandeel 0,5% 0,8% 1,0% 1,0% Bron: CBS Kans op armoede Er wordt gesproken over kans op armoede wanneer het inkomen in een meerpersoonshuishouden tot 120 procent van het sociaal minimum is. Het Centraal Bureau voor de Statistiek schat het aantal jeugdigen in 2011 met kans op armoede in Zederik op ongeveer 200. Na een daling in 2008 en een stijging in 2009 is het aantal jeugdigen die kans hebben op armoede redelijk stabiel. In Nederland en in de andere gemeenten in de regio Zuid-Holland Zuid, is sprake van een licht stijgende lijn. Het percentage jeugdigen met kans op armoede is hier hoger dan in Zederik. Tabel 23: Kinderen van 0-17 jaar met kans op armoede, 2011 Zederik AV ZHZ NL aantal Aandeel 5,4% 6,6% 9,0% 11,8% Toelichting: aantallen zijn afgerond op veelvouden van 100. Het aandeel is hierdoor indicatief en er zit een nog grotere onzekerheidsmarge rond de cijfers op gebiedsniveau. Bron: CBS Gebruik Jeugdhulp Gezinnen met ernstige problemen kunnen aanspraak maken op gespecialiseerde jeugdhulp. Er is echter sprake van een gat tussen gerapporteerde problemen en het werkelijk gebruik van jeugdhulp. Sommige gezinnen doen vaker een beroep op jeugdhulp dan anderen, terwijl de problematiek even zwaar of soms zelfs minder zwaar is. Verschillende factoren kunnen hieraan ten grondslag liggen. Zo is het mogelijk dat de ouder/opvoeder(s) het probleem onderschatten en er vanuit gaan dat het vanzelf oplost. Professionele hulp wordt dan ook niet gezocht. Voornamelijk migrantengezinnen, waar sprake is van ernstige kind- en opvoedproblematiek, maken minder gebruik van jeugdhulp. 4 Om het gebruik van jeugdhulp in Zederik inzichtelijk te maken, kijken we naar drie financieringsvormen met betrekking tot jeugdhulp: 1. begrotingsgefinancierde jeugdhulp (provinciaal en Rijk); 2. hulp via de Zorgverzekeringswet (eerste lijns en tweede lijns); 3. AWBZ gefinancierde jeugdhulp. Het aantal unieke jeugdigen dat gebruik maakt van jeugdhulp is per financieringsvorm, op hoofdlijnen, bekend. Er is echter overlap tussen de drie vormen. Een jeugdige kan tegelijkertijd bijvoorbeeld een vorm van AWBZjeugdhulp èn een vorm van begrotingsgefinancierde jeugdhulp ontvangen. Deze overlap kan op basis van de huidige cijfers niet in beeld gebracht worden. 2 Spruijt, E (2010). Handboek scheiden en kinderen. Via 3 Fischer et al. (2001). Ouderlijke echtscheiding en de levensloop van kinderen; negatieve gevolgen of schijnverbanden. Via 4 Bot e.a. (2013). Terecht in de Jeugdzorg. Voorspellers van kind- en opvoedproblematiek en jeugdzorggebruik. Den Haag: SCP 14

15 Bovendien moet rekening worden gehouden met het feit dat figuur 3 de cijfers weergeeft van slechts een jaar, terwijl het gebruik van jeugdhulp per jaar sterk kan fluctueren: een gemeente kan in het ene jaar geen jeugdigen in een JeugdzorgPlus-instelling hebben terwijl in het jaar daarop zes. Figuur 3 Aantal jeugdigen in jeugdzorg in Zederik, per financieringsvorm Provincie Rijk ZvW, 1e lijns ZvW, 2e lijns AWBZ Begrotingsgefinancierde jeugdhulp Begrotingsgefinancierde jeugdhulp omvat provinciaalgefinancierde jeugdhulp en rijksgefinancierde jeugdhulp. In 2012 zijn in Zederik geen jeugdigen in een JeugdzorgPlus-instelling, ofwel rijksgefinancierde zorg, geplaatst. JeugzorgPlus is een zeer intensieve vorm van gespecialiseerde jeugdhulp waarbij de vrijheden van de jeugdige kunnen worden ingeperkt zodat de jeugdige de hulp krijgt die hij/zij nodig heeft. JeugdzorgPlus-instellingen in deze regio zijn bijvoorbeeld Schakenbosch, Horizon en De Hoenderloo Groep. In datzelfde jaar vallen ongeveer 45 jeugdigen onder provinciaalgefinancierde jeugdhulp. Dat is 1,4% van het totaal aantal jeugdigen in de gemeente. Het aandeel ligt daarmee lager dan in de regio en in het land. Het gaat hierbij om het totaal aantal unieke jeugdigen in de provinciale jeugdhulp: één jeugdige kan gebruik maken van meerdere vormen van provinciale jeugdhulp tegelijk. Onder het provinciaalgefinancierd aanbod jeugdhulp valt: 1. Ambulante jeugdhulp: hulp gericht op gezinnen. De hulpverlening bijvoorbeeld bij spijbelen, ruzie met ouders of een lichte depressie vindt plaats in de thuissituatie en is vooral kindgericht. Het kind (tot 18 jaar) woont thuis, kan naar school of werk en heeft afspraken met een jeugdhulpinstelling. Bij Intensieve Ambulante Jeugdhulp wordt niet alleen het aangemelde kind maar ook de overige gezinsleden bij de behandeling betrokken. 2. Daghulp: het kind woont in deze hulpvorm thuis en ontvangt de zorg overdag in een instelling in de vorm van daghulp. Een voorbeeld hiervan is het medisch kinderdagverblijf, ook wel verblijf deeltijd genoemd. 3. Pleegzorg: een kind gaat tijdelijk in een ander gezin wonen. Wanneer er problemen zijn in een gezin, wordt altijd eerst gekeken of deze thuis opgelost kunnen worden. Kan dat niet, dan wordt gekeken naar pleegzorg als mogelijke oplossing. In het geval van pleegzorg nemen de pleegouders (tijdelijk) de opvoeding en verzorging van het kind op zich. Het is een vorm van opvang die het dichtst bij de natuurlijke gezinssituatie blijft. 4. Residentiële jeugdhulp: hulpverlening waarbij kinderen en jeugdigen, op vrijwillige of gedwongen basis, (tijdelijk) dag en nacht buiten hun eigen omgeving verblijven. 5. Jeugdbescherming: om de ontwikkeling van een jeugdige veilig te stellen, kan de rechter de jeugdbeschermingsmaatregelen opleggen: ondertoezichtstelling (ontheffing en ontzetting uit het ouderlijk gezag zijn zwaardere maatregelen) of een maatregel waarbij het gezag van ouder/opvoeder(s) over de kind(eren) wordt beperkt om de ontwikkeling van een jeugdige veilig te stellen (voogdij). 6. Jeugdreclassering: een combinatie van intensieve begeleiding en controle voor jeugdigen die veroordeeld zijn of verdacht worden van een strafbaar feit. Voorbeelden van instellingen zijn, naast Bureau Jeugdzorg, Trivium en Horizon. 15

16 Tabel 24: Jeugdhulpcliënten, gebruik in begrotingsgefinancierde jeugdhulp in 2012 Zederik AV ZHZ NL provincie ambulante jeugdhulp daghulp pleegzorg residentiële jeugdhulp totaal Jeugd en Opvoedhulp ondertoezichtstelling (OTS) voogdij jeugdreclassering totaal Bureau Jeugdzorg totaal Aandeel 1,4% 2,2% 2,5% 3,0% rijk JeugdzorgPlus a Aandeel - 0,03% 0,03% 0,05% a JeugdzorgPlus betreft alleen instroom. Kinderen die al in 2011 deze zorgvorm ontvingen en dit ook in (een deel van) 2012 ontvingen zijn hierbij niet meegeteld. Toelichting: zorg zoals bedoeld en beschreven is in de Wet op de Jeugdzorg (2005). De cijfers zijn naar boven afgerond. De weergegeven waarde 5 heeft daarmee de betekenis zeven of minder, maar niet nul. Hierdoor zit er een nog grotere onzekerheidsmarge rond de cijfers op gebiedsniveau. Het aandeel (op de totale groep 0-17 jarigen) is berekend op basis van een afgerond aantal en daarom indicatief. Bron: CBS, 7 maart 2014 (laatste levering tot nu toe voor provinciale jeugdhulp) Ter verdieping van de begrotingsgefinancierde jeugdhulp, wordt ook gekeken naar kindermishandeling, Bureau Halt en jeugdoverlast. Kindermishandeling Een veilige omgeving is essentieel voor een kind om zich optimaal te kunnen ontwikkelen. Het ontbreken daarvan, zoals in het geval van kindermishandeling, kent ernstige gevolgen. Kindermishandeling is, net als verslaving, moeilijk in kaart te brengen. Het speelt zich vaak af achter gesloten deuren. Om toch een goed beeld te krijgen van de situatie, is gekeken naar het aantal onderzoeken dat is uitgevoerd na een melding in het Adviesen Meldpunt Kindermishandeling (AMK). Door een goede aanpak van kindermishandeling kan uiteindelijk het aantal onder-toezicht-stellingen (OTS-en) en het aantal voogdijmaatregelen afnemen. Meldingen bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) kunnen door kinderen zelf worden gedaan, of kunnen over mishandelde kinderen gaan. De politie is de belangrijkste melder van kindermishandeling. In Zederik is het aandeel jeugdigen dat betrokken is bij een onderzoek naar aanleiding van een melding bij het AMK lager dan in de regio Zuid-Holland Zuid. Tabel 25: Onderzoeken en daarbij betrokken jeugdigen, 2013 Zederik AV ZHZ aantal onderzoeken aantal kinderen Aandeel 2,1% 2,2% 2,8% Toelichting: het betreft het aantal onderzoeken dat in 2013 heeft plaatsgevonden na een melding bij het AMK (Advies- en Meldpunt Kindermishandeling). Het aandeel is gepercenteerd op de totale groep 0-17 jarigen. Bron: Bureau Jeugdzorg, Factsheet AMK Regio Zuid-Holland Zuid 2013 Bureau Halt Halt staat letterlijk voor Het ALTernatief. Bureau Halt zorgt, op het snijvlak van repressie en preventie van jeugdcriminaliteit, voor bewustwording en gedragsbeïnvloeding van jeugdigen en hun ouders/opvoeder(s). Als rechtspersoon met een wettelijke taak levert Halt kortlopende, laagdrempelige interventies ter voorkoming, bestrijding en bestraffing van jeugdcriminaliteit. Jeugdigen van 12 tot 18 jaar krijgen de mogelijkheid om recht te zetten wat zij fout deden, zonder dat zij meteen een strafblad krijgen. Hiertoe voeren zij een leer- en/of werkstraf uit, bieden excuses aan en vergoeden de schade aan de benadeelde. 16

17 Het doel is het terugdringen van jeugdcriminaliteit en zo een bijdrage leveren aan een veilige en leefbare samenleving (bron: Bureau Halt werkt veelvuldig samen met ouders/opvoeders, docenten, politie en andere professionals die een grote invloed hebben op de ontwikkeling van het normbesef en gedragsbewustzijn bij jeugdigen. Bij een vermoeden van achterliggende problemen verwijst Halt door naar de jeugdhulpverlening. In 2013 zijn in Zederik 14 jeugdigen door de politie verwezen naar Bureau Halt. In de regio Alblasserwaard- Vijfheerenlanden waren dit in totaal 179 jeugdigen en in Zuid-Holland Zuid bedroeg het aantal 845. Daarmee is het aandeel in Zederik lager dan dat in de regio Zuid-Holland Zuid. Tabel 26: Verwijzingen naar Bureau Halt, 2013 Zederik AV ZHZ aantal Aandeel 0,4% 0,6% 0,8% Toelichting: het aandeel is gepercenteerd op de totale groep 0-17 jarigen Bron: Bureau Halt (verkregen via Tympaan Instituut) Jeugdoverlast Jeugdcriminaliteit zorgt vaak voor overlast en onveiligheidsgevoelens bij mensen. Bij jeugdoverlast gaat het om de beleving van mensen. Een subjectief gevoel, dat niet per se hoeft overeen te stemmen met het objectieve aantal strafbare feiten. Veiligheidsbeleving is een bonte verzameling van gedachten, percepties, emoties en gevoelens. En bovendien is die verzameling voor elke persoon en ook voor elke situatie verschillend. Het gevoel veilig te zijn, is een basale menselijke behoefte. Daar tegenover staat dat een gevoel van onveiligheid juist zand in de maatschappelijke machinerie kan gooien en het welbevinden van mensen kan aantasten. In Zederik zijn in meldingen van jeugdoverlast gedaan bij de politie. Het aantal meldingen van jeugdoverlast in Zederik ligt lager dan in de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en Zuid-Holland Zuid. Tabel 27: Meldingen van jeugdoverlast, 2012 Zederik AV ZHZ aantal Aandeel 0,2% 0,9% 1,0% Toelichting: het aandeel is gepercenteerd op de totale bevolking Bron: Korps Landelijke Politiediensten (verkregen via Tympaan Instituut) Jeugdhulp via Zorgverzekeringswet De meeste jeugdigen in de gemeente Zederik, die een beroep doen op jeugdhulp, krijgen hulp via de Zorgverzekeringswet. Het gaat hierbij om geestelijke gezondheidszorg (jeugd-ggz) waarbij de psychische aandoening van jeugdigen zo ernstig kan zijn, dat zij hierdoor in hun ontwikkeling worden bedreigd. De psychische aandoeningen die behandeld worden in de jeugd-ggz, zijn zeer divers en kunnen sterk variëren in duur. Duurt een behandeling met verblijf langer dan een jaar, dan valt deze zorg onder de AWBZ. 5 In Zederik is het beroep op jeugdhulp via de Zorgverzekeringswet lager dan in de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en Zuid-Holland Zuid. Tabel 28: Jeugdhulpcliënten, gebruik van zorg via Zorgverzekeringswet in 2011 Zederik AV ZHZ NL eerste lijn aandeel eerste lijn 1,6% 1,7% 2,0% 1,8% tweede lijn zonder verblijf tweede lijn met verblijf totaal tweede lijn aandeel tweede lijn 4,6% 5,2% 5,9% 6,2% Toelichting: de cijfers zijn naar boven afgerond. De weergegeven waarde 5 heeft daarmee de betekenis zeven of minder, maar niet nul. Hierdoor zit er een nog grotere onzekerheidsmarge rond de cijfers op gebiedsniveau. Het aandeel (op de totale groep 0-17 jarigen) is berekend op basis van een afgerond aantal en daarom indicatief. Bron: voor eerste lijn: CBS 15 januari 2014, voor tweede lijn: CBS 5 juni 2013 (laatste levering jeugdhulp via ZVW)

18 AWBZ gefinancierde jeugdhulp Wanneer een jeugdige zorg nodig heeft vanwege een beperking, kan die zorg verkregen worden op grond van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). Nu de AWBZ verdwijnt, komt een deel van deze zeer diverse groep per 1 januari 2015 onder de Jeugdwet te vallen. 6 De groep jeugdigen met een beperking is zeer divers, zowel in omvang als wat betreft de soort aandoening. Het gaat om kinderen en jongeren met een (licht) verstandelijke beperking, zintuiglijke beperking, lichamelijke beperking (ook niet-aangeboren hersenletsel), een chronische ziekte en een psychiatrische aandoening. Jeugdigen met een beperking maken gebruik van verschillende soorten AWBZ-hulp en -ondersteuning, zoals begeleiding, persoonlijke verzorging, kortdurend verblijf (logeren) en behandeling. Circa 40 jeugdigen in Zederik maken gebruik van zorg via AWBZ in Dat is een percentage van 1,3%. Dat betekent dat in de gemeente Zederik minder gebruik wordt gemaakt van AWBZ gefinancierde jeugdhulp dan gemiddeld in Albasserwaard/Vijfheerenlanden of Zuid-Holland Zuid, waar het percentage 2,0% is. Tabel 29: Jeugdhulpcliënten, gebruik van zorg via AWBZ in 2011 Zederik AV ZHZ NL zonder verblijf met verblijf totaal Aandeel 1,3% 2,0% 2,0% 2,4% Toelichting: de cijfers zijn naar boven afgerond. De weergegeven waarde 5 heeft daarmee de betekenis zeven of minder, maar niet nul. Hierdoor zit er een nog grotere onzekerheidsmarge rond de cijfers op gebiedsniveau. Het aandeel (op de totale groep 0-17 jarigen) is berekend op basis van een afgerond aantal en daarom indicatief. Bron: CBS, 15 januari 2014 (laatste uitgebreide levering met uitsplitsing naar met en zonder verblijf) Preventieve jeugdhulp Een kind of jongere staat niet op zichzelf. Het maakt deel uit van een breed sociaal netwerk, waaronder het gezin/opvoeder(s), school, vrienden en de buurt. Het Sociaal Team moet aansluiten bij deze lokale situatie en bij de aanwezige preventieve activiteiten. Preventie is één van de kernpunten van de transformatie: effectieve inzet op preventie voorkomt dat zwaardere jeugdhulp ingezet hoeft te worden. In de opmars naar 2015 en ook daarna zullen de accenten van preventie opnieuw vorm moeten krijgen. Om een beeld te krijgen bij preventie en het gebruik daarvan, worden vier huidige vormen nader toegelicht: 1. algemeen maatschappelijk werk; 2. schoolmaatschappelijk werk; 3. begeleiding van gezinnen; 4. Jeugd Preventie Team. Algemeen maatschappelijk werk Volgens het Nederlands Jeugd Instituut (NJI) is een goede ouder-kind relatie een belangrijke beschermende factor voor de positieve ontwikkeling van jeugdigen. In 2012 waren 13 dossiers bekend bij Algemeen maatschappelijk werk in Zederik, waarbij problemen met ouder-kind relatie centraal stonden. In de afgelopen jaren is het aantal dossiers met ouder-kind problematiek gedaald, zo blijkt uit figuur 4. 7 Tabel 30: Dossiers bij Algemeen Maatschappelijk Werk met eerste problematiek relatie ouder-kind of opvoeding, 2012 Zederik AV ZHZ aantal Aandeel 0,6% 0,7% 0,5% Toelichting: het aandeel is gepercenteerd op het aantal gezinnen met jeugdigen Bron: Tympaan Instituut Figuur 4 Ontwikkeling aantal dossiers bij Algemeen Maatschappelijk Werk met eerste problematiek relatie ouder-kind of opvoeding (index, 2009=100) 6 Het andere deel zal vallen onder de Wet langdurige zorg. Alleen de meest kwetsbare kinderen en jongeren met (zeer) ernstige verstandelijke of ernstige meervoudige beperkingen krijgen straks zorg uit de nieuwe Wet langdurige zorg (Wlz, voorheen aangeduid met kern-awbz ). Zij hebben levensbreed en levenslang zorg en ondersteuning nodig. 7 Dit betekent niet dat het gebruik van algemeen maatschappelijk werk is gedaald. Er zijn namelijk ook andere categorieën dossiers waar jeugdigen en hun gezinnen bij betrokken zijn, zoals de categorieën gezinsproblematiek en huiselijk geweld. 18