Flexibiliteit een sterke eigenschap

Transcriptie

1 Flexibiliteit een sterke eigenschap GMB Slibverwerking 2010

2 GMB Slibverwerking B.V. Locaties GMB Slibverwerking Zutphen B.V. Oostzeestraat 3b 7202 CM Zutphen GMB Slibverwerking Tiel B.V. Simon Stevinstraat 2a 4004 JV Tiel BIR B.V. Boschlaan RB Lichtenvoorde

3 Inhoud Voorwoord 3 Inleiding 4 Nieuwe vraag vanuit de markt 5 De bewerkingsmethoden van GMB 8 Vergisten Ontwateren Biologisch drogen SaNiPhos Co-siting Inzet eindproducten 18 Biogranulaat Ammoniumsulfaat Struviet Energie en warmte Projecten in Innovatiehal Fort de Pol Warmte Trommelzeef Hout Duurzaam en efficiënt ontzorgen 22 Ontwikkelen en toepassen GMB biedt zekerheid Slimmer organiseren Krachtenbundeling en kennisexploitatie 24 Kennis, kunde en ervaring Innovatiehal Cijfers 26 Aanvoer en verwerking Energie, grond- en hulpstoffen Eindproducten Milieu Personeel BIR GMB Slibverwerking I

4 2 GMB Slibverwerking I 2010

5 Voorwoord In een dynamisch werkveld is flexibiliteit een essentiële kernwaarde. Aanpassingsvermogen wil zeggen dat je ook efficiënt kunt blijven werken als de omstandigheden veranderen. Flexibel ondernemen is daarom voor GMB het uitgangspunt. Door ons aan te passen aan nieuwe ontwikkelingen, inzichten en de wensen van de klant zijn en blijven we een betrouwbare partner. We zitten niet vast aan een star proces en houden zo de handen vrij voor innovatie. Ketengedachte Flexibel ondernemen betekent ook dat we voortdurend naar uw en onze eigen processen kijken. Deze staan tenslotte niet op zichzelf, maar zijn onderdeel van de totale waterketen. In onze opvatting moet elke afzonderlijke schakel waarde uit de keten kunnen halen, maar tegelijk ook waarde toevoegen. Maatwerk en mogelijkheden De meerwaarde van GMB zit voor klanten vooral in het ontzorgen op een duurzame en kostenefficiënte manier. Daarbij richten we ons op de wensen van de klant en niet zozeer op de manier waarop we ontzorgen. Deze houding hebben we uiteraard vertaald in onze dienstverlening. Wat we voor u kunnen betekenen, bepaalt u in grote mate zelf. Voor het verwerken van reststromen kunnen we op elk gewenst niveau instappen en maatwerk leveren. Naast verwerker zijn we namelijk ook bouwer, kennisleverancier en innovator. U kunt ervoor kiezen uw stromen bij ons te laten verwerken, maar andersom geldt ook dat we de processen naar u kunnen brengen. Daarmee bieden we een toegevoegde waarde die uniek is in de markt. Nieuwe opzet Dat we niet vast zitten aan een vorm, blijkt ook uit de opzet van dit jaarverslag. Deze is namelijk anders dan u van ons gewend bent. We zoomen iets minder in op cijfers en tabellen en verschuiven het accent naar de waarde die we aan de keten toevoegen. Terugkijken en vooral de blik vooruit. Over onze resultaten kan ik mededelen dat GMB Slibverwerking het jaar 2010 als een goed, succesvol en innovatief jaar heeft afgesloten. Gedetailleerde gegevens over de milieu- en verwerkingscijfers vindt u achterin dit verslag. April 2011 Gerrit-Jan van de Pol Directeur GMB Slibverwerking B.V. GMB Slibverwerking I

6 Inleiding Met dit verslag informeert GMB Slibverwerking B.V. klanten en relaties over ontwikkelingen binnen het bedrijf en de markt en over onze verwachtingen voor de toekomst. Verder geven we een beschrijving van onze bedrijfsactiviteiten waarbij we nader ingaan op processen, kennis, kunde en de manier waarop wij deze ten behoeve van de markt in kunnen zetten. GMB GMB Slibverwerking is 100 procent dochter van GMB Holding B.V. en exploiteert twee slibverwerkings fabrieken in Tiel en Zutphen. Daarnaast participeert GMB samen met Waterstromen B.V. in de Biologische Industriële Reststoffenverwerking B.V. (BIR). Sinds 2004 bedrijft BIR een vergisting sinstallatie in Lichtenvoorde. GMB Slibverwerking behoort samen met GMB Civiel en GMB Services tot de drie clusters van GMB Holding B.V. 4 GMB Slibverwerking I 2010

7 Nieuwe vraag vanuit de markt Tot een paar jaar geleden werd slib vooral nog gezien als maatschappelijk probleem. Tegenwoordig beseffen we ons dat slib een bron van waardevolle producten kan zijn. Dat zien we ook duidelijk in de vraag vanuit de markt. Voorheen waren voor onze klanten eigenlijk maar drie zaken van belang: volumereductie, afnamegarantie en het kostenplaatje. Maar door nieuwe inzichten en innovaties gelden steeds meer nieuwe criteria waaraan we getoetst worden. Verduurzamen Door onderzoek en innovatie richt de afvalwaterketen zich steeds meer op het verduurzamen van processen en het terugwinnen van waardevolle stoffen als stikstof en fosfaat. Ook het genereren van groene energie uit organische reststoffen staat volop in de belangstelling. Zo hebben dertien waterschappen zich inmiddels verenigd in de Energiefabriek. Ook op de industriële markt neemt de interesse voor dergelijke verduurzaming fors toe. Nieuwe oplossingen Tegen die achtergrond vraagt de huidige markt om oplossingen die op een duurzame manier waarde uit het slib kunnen halen en tegelijk waarde aan de keten toe kunnen voegen. Naast nutriënten terugwinning gaat het daarbij om zaken als energieopwekking door vergisting, warmte benutting en waterhergebruik. Flexibiliteit, innovatiekracht en natuurlijk de kosteneffectiviteit zijn hierbij centrale voorwaarden. Duurzaamheid hoeft tenslotte niet altijd duur te zijn. Kennis Naast het verwerken van slib ziet GMB het initiëren van innovatie als een belangrijke taak. Daarmee investeren we zowel in onze eigen toekomst als in die van de samenleving. We zetten onze kennis en kunde in om processen te optimaliseren en willen slib verder ontrafelen waarbij alle waardevolle stoffen worden hergebruikt. GMB zoekt daarbij gericht de samenwerking met andere marktpartijen in de waterketen. Zo komen oplossingen tot stand die in het belang zijn van zowel burgers, bedrijven als het milieu. Multidisciplinaire aanpak Het vertalen van die nieuwe concepten naar de praktijk is de core business van GMB. De nadruk ligt daarbij op het samenvoegen van verschillende disciplines (civiel, services en slibverwerking) en het creëren van meerwaarde. Deze multidisciplinaire aanpak, met aandacht voor proces en omgeving, vraagt om een hoog kennisniveau. Om die reden zijn we voortdurend bezig met het uitbreiden van beschikbare kennis over waterkwaliteit. Binnen de keten creëren onze specialisten waarde door vroegtijdig met opdrachtgevers mee te denken, het ontwikkelen van producten en innovaties en de uiteindelijke realisatie van geboden oplossingen. U vraagt, wij draaien Een groot voordeel van onze verwerkingsmethode is dat we alle organische reststromen, ongeacht de samenstelling, kunnen ontvangen. Biologisch drogen is een flexibel proces dat op bijna elke biomassastroom toegepast kan worden, waarbij de samenstelling erg variabel is. Kort gezegd: u bepaalt wat erin gaat, wat eruit komt en wat er vervolgens mee gebeurt. GMB richt zich binnen die samenwerking op zaken als CO 2 -reductie, de productie van bio-energie en terugwinning van grondstoffen. GMB Slibverwerking I

8 Samenwerking Denk het hek weg en kijk of het slimmer kan De samenwerking tussen GMB Slibverwerking in Zutphen en de naastgelegen rioolwaterzuivering van Waterschap Rijn en IJssel (WRIJ) gaat al vele jaren terug. In het streven naar verdere verduurzaming kijken beide partijen voortdurend naar aanknopingspunten voor samenwerking. GMB werkt hard aan de uitrol van het nieuwe concept dat slibverwerking nóg duurzamer en kostenefficiënter maakt. Ook onze buren van het waterschap zijn volop bezig met het inrichten van de toekomst. Binnen het concept van de Energiefabriek worden rioolwaterzuiveringen omgevormd tot energiecentrales die met afvalwater en slib duurzame energie produceren. Coert Petri, senior beleidsadviseur zuiveringsbeheer bij het waterschap, vertelt over wederzijds voordeel als vertrekpunt voor een optimale inrichting. De belangrijkste aanknopingspunten voor een optimale inrichting liggen uiteraard in het wederzijds voordeel. GMB produceert afvalwater en wij zijn in staat dit te reinigen. GMB beschikt op haar beurt over de ruimte en de installaties waarmee de duurzaamheid van de waterzuivering in de toekomst verhoogd kan worden. Daarom hebben we tegen elkaar gezegd: laten we het hek eens wegdenken en kijken of het slimmer kan. Wat we in ieder geval moeten voorkomen is dat we dingen dubbel doen. Daarbij geldt ook dat wat voor de één een probleem is, voor de ander zeer waardevol kan zijn. Het is bijvoorbeeld zonde om een warmteoverschot met kostbare energie terug te koelen, als die warmte elders nuttig ingezet kan worden. 6 GMB Slibverwerking I 2010

9 GMB opgenomen in Duurzame 100 Regio Stedendriehoek Meters maken om in 2030 de eerste energieneutrale regio in Nederland te zijn. Dat is de opdracht die gekoppeld is aan de ambitie van de Regio Stedendriehoek. Uit handen van regiovoorzitter Andries Heidema kreeg GMB afgelopen jaar het Duurzame 100 -speldje. De Duurzame 100 is een initiatief van VNO-NCW Stedendriehoek en de Regio Steden driehoek om de honderd beste voorbeelden van duurzame initiatieven in de regio zicht baar te maken. Heidema: Signaleren wat er allemaal al gebeurt maakt dat we daarop kunnen verder bouwen. Inspiratie In 2010 werd door de initiatiefnemers bekend gemaakt wie de Duurzame 100 in de Steden driehoek zijn. Alle 100 deelnemers zullen worden geïnterviewd. Zo worden de verhalen en drijfveren verzameld die een bron van inspiratie voor anderen kunnen zijn. GMB Slibverwerking I

10 De bewerkingsmethoden van GMB Slib verwerken doen we inmiddels al ruim twintig jaar volgens een biologisch proces op meerdere locaties met een grote opslagcapaciteit. Daarmee kunnen wij onze klanten op een verantwoorde wijze ontzorgen. Sinds 2008 werkt GMB aan een nieuw intrinsiek duurzaam totaalconcept waarin de onderdelen vergisten, ontwateren, biologisch drogen, thermische nadroging, waterzuivering en mineraal terugwinning elkaar onderling in hun duurzaamheid versterken (co-siting). Daarmee anticiperen we tegelijk op de veranderende vraag vanuit de markt, zowel bij leveranciers als afnemers. aardgasnet warmte gas opwerkinstallatie WKK warmte elektriciteit biogas organische reststromen vooropslagen vergister uitgegist materiaal (digestaat) biologisch drogen 8 GMB Slibverwerking I 2010

11 Wij halen eruit wat erin zit Vergisten Met het vergisten van organische reststromen heeft GMB al jarenlang ervaring via onze dochter onderneming BIR (Biologische Industriële Rest stoffen verwerking) in Lichtenvoorde. BIR is een samenwerking tussen GMB Slibverwerking en Waterstromen. Met deze installatie wekken we groene energie op uit organische reststromen die voornamelijk afkomstig zijn van de voedingsmiddelen industrie. In de vergistingsinstallatie zetten we biomassa om in biogas. Dit biogas verbranden we in een gasmotor waarbij elektriciteit en warmte wordt opgewekt. Die warmte transporteren we via een watercircuit naar een nabijgelegen afvalwaterzuivering waar deze nuttig toegepast wordt. De elektriciteit levert BIR aan het openbare elektriciteitsnet en wordt aangemerkt als duurzame energie. Het restproduct uit de vergisting ontwateren we in Zutphen om het vervolgens via biologische droging om te zetten in biobrandstof (granulaat) voor elektriciteitscentrales. We zijn continu bezig met optimalisatie van het vergistingsproces. Met succes, want ieder jaar produceren we meer energie en vooral in 2010 heeft BIR goede resultaten geboekt. Vergisting in Zutphen Vergisten gaat ook deel uitmaken van het co-siting concept voor onze locatie in Zutphen. Voor deze uitbreiding is 5,6 hectare terrein aan gekocht dat nu klaar gemaakt wordt voor de bouw van een vergis tings installatie. Het afgelopen jaar zijn voor ver schillende varianten businesscases doorgerekend, waarbij SDE-subsidie een belangrijke rol speelt. De centrale vraag hierbij is wat te doen met het biogas. Groene stroom en warmte De animo voor de afname van onze surpluswarmte bij bedrijven in de omgeving is groot. Dat blijkt uit een inventarisatie die we met energieleverancier Essent hebben uitgevoerd. De interesse is dermate groot dat we de warmte volledig kwijt kunnen bij de bedrijven op industrieterrein De Mars. Dit onderzoek hangt samen met het voornemen woningen in de toekomstige Zutphense woonwijk Noorderhaven van warmte te gaan voorzien. Als er in de zomer maanden nauwelijks warmte nodig is, kunnen we het overschot bijvoorbeeld opslaan in de bodem van een voormalig waterwingebied in de omgeving. In de koude wintermaanden pompen we het warme water vervolgens weer op. Op die manier gaat er ook zomers geen warmte verloren. Deze optie wordt momenteel onderzocht. of groen gas? Een andere optie is het ruwe biogas opwerken tot groen gas zodat deze ingevoed kan worden in het aardgasnet, waarvan de leidingen onder het terrein van GMB doorlopen. GMB Slibverwerking I

12 Ontwateren Vanuit de waterschappen ontvangt GMB veelal ontwaterd slib afkomstig van de rioolwaterzuiveringsinstallaties. Daarnaast zijn we een van de weinige verwerkers die ook vloeibaar slib innemen. Dit slib komt voornamelijk uit de voedings- en genotsmiddelenindustrie, de papierindustrie, de chemische industrie en het digestaat van BIR. Ook kan men slib in het geval van onderhoud of storingen aan ontwateringsinstallaties tijdelijk vloeibaar laten afvoeren naar GMB in Zutphen. Het voordeel van ontwateren door GMB is dat wij over de expertise, de opslagcapactiteit én de vergunningen beschikken om vloeibaar slib te kunnen ontvangen. Daar komt nog bij dat GMB over een kant-en-klare installatie beschikt waarin we het slib dat overblijft na ontwatering kunnen verwerken tot biobrandstof voor de productie van elektriciteit. Het centraat wordt dan rechtstreeks op de naastgelegen waterzuivering van Waterschap Rijn en IJssel verwerkt. Duurzaam en efficiënt Sinds 2008 maakt GMB voor het ontwateren van slib gebruik van een decanter. Een bijzonder bedrijfszekere installatie die zo n 25 kuub per uur kan verwerken. Gelet op deze capaciteit kunnen we ook pieken in de aanvoer opvangen. Ontwateren met de decanter is een proces dat door onze vakbekwame medewerkers optimaal ingeregeld wordt. Al deze voordelen dragen voor de klant bij aan een duurzame, efficiënte en kostentechnisch interessante oplossing. Ervaring Om effectief te kunnen ontwateren is behalve een decanter ook het juiste polymeer van belang. Vloeibaar slib bestaat grofweg uit 95 procent water en vijf procent droge stof. Polymeer bindt alle zwevende deeltjes bij elkaar waardoor vlokken ontstaan. De polymeren worden ontwikkeld en vermarkt door meerdere leveranciers en zijn verkrijgbaar in alle soorten, maten en prijsklassen. Vanaf 2008 hebben we de decanter geoptimaliseerd en veel verschillende polymeren getest. Zo hebben we een schat aan kennis opgebouwd die we voor klanten in kunnen zetten, op ons eigen terrein, maar uiteraard ook bij de klant. Hierdoor hebben we geleerd dat het mixen van verschillende reststromen een beter resultaat en stabieler mengsel oplevert dan decentraal ontwateren van afzonderlijke stromen. Dit voordeel wordt telkens afgewogen tegen extra transportkilometers. 10 GMB Slibverwerking I 2010

13 Waterschap Velt en Vecht Ontwatering door GMB voor ons om meerdere redenen interessant Waterschap Velt en Vecht (WVV) ontwatert haar zuiveringsslib op eigen locatie in Emmen. Daarvoor heeft het waterschap in 2006 een membraanfilterpers laten bouwen. Vanwege technische problemen riepen zij afgelopen jaar de hulp van GMB in bij het ontwateren. Martin Harder, teamleider Zuiveringen van het waterschap en zijn collega Joost van Dijk, procesoperator slibverwerking geven tekst en uitleg. Door de technische problemen haalden we het beoogde droge stofgehalte van 28 procent niet en kwam ook onze verwerkingscapaciteit in het gedrang, vertelt Harder. Toen onze buffers vol begonnen te lopen, zijn we op zoek gegaan naar een geschikte tijdelijke oplossing. Aangezien we goede ervaringen hebben met GMB bracht ik het onderwerp ter sprake tijdens een regulier overleg. GMB deed ons een voorstel voor een passend alternatief. Zij beschikken tenslotte over een ruime ontwateringscapaciteit. Het voorstel kwam kort gezegd neer op: nat transporteren en ontwateren in Zutphen. Tegenover de optie om tijdelijk een mobiele ontwateringsinstallatie te huren heeft de GMB-optie voor ons verschillende voordelen. Ten eerste hoeven we het centraat niet meer op eigen locatie te verwerken. Die kosten kun je dus weer van de prijs aftrekken. Daarnaast wordt het effluent geloosd door GMB en dat heeft een positief effect gelet op de hoeveelheid stikstof die we volgens vergunning vanaf ons eigen terrein mogen lozen. Procesoperator Van Dijk vult aan: Daarnaast is ook je personele druk een stuk minder. De planning voor het transport laten we min of meer aan GMB over. Bovendien is het ook duurzamer dat vrachtwagens die naar het noorden van het land rijden nu ook weer gevuld terugkomen op momenten dat zij hun verwerkingscapaciteit willen vullen. We beschikken over vrij ruime buffers, dus voor ons komt het niet op een dag aan. Kortom, de flexibiliteit van beide partijen levert op deze manier wederzijds voordeel op. GMB Slibverwerking I

14 Meest duurzame oplossing Binnen de waterketen streeft GMB naar maximaal rendement uit de verwerking van afvalstromen. Om die reden hebben we ruim twintig jaar geleden gekozen voor biologisch drogen als verwerkingsproces voor slib. Ook dit proces wordt continu geoptimaliseerd. Omdat het proces zelf warmte genereert, hoeft er maar weinig energie te worden toegevoegd aan het proces. Daarmee is biologisch drogen de meest energiezuinige en dus meest duurzame methode om slib te verwerken. Zoals we al aangaven zetten we middels co-siting fors in op verdere verduurzaming van ons proces. In 2010 hebben we onderzoeken en succesvolle praktijkproeven gedaan naar het gebruik van andere soorten hout zoals wortelhout. Het streven is om in de toekomst minder of geen hout te gebruiken door een alternatief in te zetten. Dit onderzoek wordt in 2011 verder voortgezet. Biologisch drogen Biologisch drogen houdt in dat een deel van het organische materiaal uit het slib biologisch wordt afgebroken onder gelijktijdige verdamping van water. Om te beginnen, mengen we het slib in de juiste verhouding met gecomposteerd materiaal en houtsnippers. Dit mengsel is biologisch actief, optimaal beluchtbaar en heeft een goed vochtgehalte. Daarmee voldoen we aan de voorwaarden voor een snelle verwerking. Ingaand ton zuiveringsslib ton hout liter diesel kwh Proces Uitgaand ton biobrandstof t.b.v. energiecentrales ( kwh) ton vloeibare kunstmest Surplus aan energie Tien dagen lang wordt het mengsel in gesloten tunnels belucht. Bij dit proces komt veel warmte vrij. Die warmte zorgt ervoor dat het aanhangende vocht grotendeels verdampt. Uiteindelijk is het vochtgehalte afgenomen van ruim 75 procent tot circa 30 procent. Per ton ontwaterd slib is er dan 625 kilogram water verwijderd. De hoeveelheid materiaal is dus flink afgenomen. Na tien dagen wordt het materiaal gezeefd en wordt de kleine zeeffractie nagerijpt. Van iedere 100 ton vloeibaar slib blijft na ontwatering en biologische droging vijf ton biobrandstof over. Hergebruik proceslucht In 2009 is in Zutphen een technische aanpassing uitgevoerd die hergebruik van proceslucht mogelijk maakt. Voorheen werd deze lucht uit de tunnels afgezogen en na reiniging met de zure wasser die de stikstof eruit haalt en koeling met effluent van 70 C naar 30 C vervolgens naar de biofilters geleid. Daar wordt de lucht ontdaan van geur voordat deze via de schoor steen de installatie verlaat. Met deze aanpassing wordt de lucht nu na de koeling gedeeltelijk teruggeleid naar de droogtunnels. Daardoor wordt de luchtstroom voor de biofilters verlaagd en realiseren we een behoorlijke energiebesparing en geuremmissie verlaging. 12 GMB Slibverwerking I 2010

15 SaNiPhos Met trots heeft GMB afgelopen najaar SaNiPhos, Europa s eerste full scale urineverwerkingslijn, in gebruik genomen. Daarmee winnen we nuttige meststoffen uit urine. Stoffen als fosfaat en stikstof winnen we terug voor hergebruik in de voedselketen en we investeren tegelijk in het rendement van waterzuiveringsinstallaties. SaNiPhos is een praktische stap naar een meer duurzame inrichting van de waterketen en sluiting van de nutriëntenkringloop. Een van die nutriënten is fosfaat. Fosfaatverbindingen spelen een belangrijke rol in het DNA en de energievoorziening van alle levende wezens. Het is een eindige grondstof die uit erts wordt gewonnen. Door de groeiende wereldbevolking, vleesconsumptie en de verbouw van energiegewassen voor biobrandstof neemt ook de vraag naar fosfaat enorm toe. Wereldwijd is er slechts een beperkt aantal landen met aanzienlijke fosfaatvoorraden. In Europa heeft alleen Finland een grote fosfaatvoorraad. China, Marokko en de VS zijn de grootste producenten. Volgens de meest recente schattingen kunnen we met de huidige wereldvoorraad nog zo n 70 jaar vooruit. En dan is het op. Omdat er geen alternatief is voor fosfaat, zullen de effecten op de wereldwijde voedselproductie enorm zijn. Om die reden staat het onderzoek naar fosfaatrecycling hoog op de internationale agenda s. Kansen voor de keten Hoewel urine maar één procent is van het totale afvalwater, zorgt deze relatief kleine stroom wel voor 85 procent van de stikstof en 45 procent van het fosfaat in het afvalwater. Met name stikstof is daarin één van de belangrijkste vervuilende stoffen. Inzameling van urine aan de bron en het afzonderlijk verwerken biedt mooie kansen. Door de mix van afvalstoffen in huishoudelijk afvalwater evenwichtiger te maken, zullen waterzuiveringen beter renderen en kunnen zo eerder aan de Europese eisen voldoen. Door bepalingen uit de Europese Kader Richtlijn Water wordt fosfaatverwijdering uit afvalwater een steeds urgenter thema. Bovendien zal de kwaliteit van het gereinigde water nog verder verbeteren. In combinatie met de terugwinning van fosfaat en stikstof creëert GMB op deze manier nieuwe kansen voor de inrichting van een duurzame waterketen en heeft zij als eerste in Europa een gedurfde investering gedaan in de toekomst, terwijl de beschikbaarheid van inputstromen en de afzet van de nutriënten nog niet gewaarborgd was. Verwerken en winnen van nuttige meststoffen uit urine Succesvolle evenementen met duurzame sanitaire oplossingen Duurzame zorg voor waterketen en volksgezondheid Scheiding aan de bron draagt bij aan efficiënte waterketen Scheiding aan de bron Mens en milieu zijn ermee gebaat scheiden aan de bron breder toe te passen. Bijvoorbeeld bij de bouw van nieuwe woonwijken, scholen, industrieterreinen en verzorgings instellingen. Samen met ketenpartners geven we hier graag een impuls aan. GMB Slibverwerking I

16 Stikstofterugwinning Jaarlijks wordt er wereldwijd ongeveer 100 miljoen ton stikstofkunstmest geproduceerd. Hiervoor wordt grofweg 3,3 procent van de wereldjaarproductie van aardgas gebruikt (dit is ongeveer 0,75 procent van het wereld energieverbruik). Winning vindt plaats met behulp van fossiele brandstoffen. Door niet alleen brongericht stikstof uit de urine te verwijderen maar deze ook opnieuw nuttig toe te passen ontstaat een win-win situatie: geen onnodige inzet van fossiele energie en dus minder CO 2 -uitstoot. Betuwse kunstmest In 2009 rondde GMB samen met enkele projectpartners het grootschalige proefproject Betuwse kunstmest succesvol af. Deze proef toonde aan dat het mogelijk is fosfaat (struviet) en stikstof (ammoniumsulfaat) terug te winnen uit urine. Dit project is een belangrijke bouwsteen in het onderzoek naar de mogelijkheden van nieuwe (gescheiden) sanitatie. In SaNiPhos kreeg dit project een vervolg. Deze innovatieve installatie van GMB heeft een capaciteit van m 3 urine per jaar. Dit staat gelijk aan ruim 13 miljoen kleine boodschap pen. De urine die GMB gaat verwerken is afkomstig van de farmaceutische industrie, sport evene menten, pop concerten, verzorgings tehuizen en andere nieuwe sanitatieprojecten. Moeders voor Moeders Een van de belangrijkste leveranciers voor SaNiPhos is het farmaceutisch bedrijf MSD met Moeders voor Moeders. Deze organisatie zorgt jaarlijks voor een kwart van de urine. Uit urine van zwangere vrouwen wordt het vruchtbaarheidshormoon hcg gewonnen. Farmaceutische bedrijven maken van dit hormoon een geneesmiddel dat wordt gebruikt bij vruchtbaarheidsbehandelingen. In de samenwerking met GMB wordt de resturine beschikbaar gesteld voor verdere verwerking met SaNiPhos. Dit is overigens geen commerciële activiteit van Moeders voor Moeders maar een bijdrage aan een beter milieu. Nieuwe sanitatie zorgt voor efficiëntere zuivering van huishoudelijk afvalwater en zorgt voor sluiting van de nutriëntenkringloop 14 GMB Slibverwerking I 2010

17 Nieuwe sanitatie Wil je afvalwater over dertig jaar nog op dezelfde wijze inzamelen, transporteren en zuiveren zoals nu? Een belangrijke projectpartner tijdens het proefproject Betuwse Kunstmest was de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA). Bert Palsma, coördinator Waterketenonderzoek van STOWA vertelt over de ins en outs van nieuwe sanitatie. Nieuwe sanitatie is 21e eeuws, veilig, gemakkelijk, design, beter en goedkoper. Het is energieopbrengst in plaats van energieconsumptie. En je wint tegelijk waardevolle nutriënten als stikstof, fosfaat en kalium terug. Neem bijvoor beeld fosfaat. Wereldwijd is dat een schaars goed aan het worden. In 2008 steeg de prijs met 800 procent en dat gaat nog wel even door. Binnen de afvalwater stroom zorgt urine voor 85 procent van de aanwezige stikstof en voor circa 45 procent van de gehaltes fosfaat, kalium en medicijnresten. Door urine apart in te zamelen, voorkom je dat je naar een naald in een enorme hooiberg moet zoeken. Dat vraagt uiteraard om passende logistiek. In Nederland ligt nu voor zo n 60 miljard euro aan riolering in de grond, die na 50 tot 60 jaar is afgeschreven. Een rwzi, die zo n 10 miljoen euro kost, schrijven we gemiddeld binnen dertig jaar af. Wil je afvalwater over dertig jaar nog op dezelfde wijze inzamelen, transpor teren en zuiveren zoals nu? Zo niet, dan moeten we nu in actie komen. Met SaNiPhos toont GMB lef, maatschappelijke betrokkenheid en visie. Volop aandacht voor SaNiPhos in de landelijke media Onder enorme belangstelling van diverse landelijke media en genodigden is SaNiPhos Europa s eerste full scale urine verwerkingslijn afgelopen jaar op 13 oktober in Zutphen in gebruik genomen. Daags voor de ingebruikname van SaNiPhos kreeg GMB het NOS Journaal op bezoek die er s avonds op TV gelijk een item aan wijdde. Op de dag zelf verscheen het nieuws over deze bijzondere installatie in Editie NL (RTL 4), NOS Headlines (3 FM en Radio 1), Evers staat op (Radio 538) en nog meer media. Ook voor en na de opening was er veel aandacht voor GMB en SaNiPhos in diverse kranten en in het televisie programma Labyrint (VPRO). Zelfs in het buiten land zijn we niet onopgemerkt gebleven, getuige de interesse van de Waalse zender RTBF. Fragmenten van de uitzendingen zijn terug te vinden op of Betrokkenheid en bewustwording Het mooie is dat daarmee veel aandacht voor dit onderwerp bij een breed publiek is gegenereerd. Dat heeft GMB heel wat positieve reacties opgeleverd, zelfs uit de meest onverwachte hoeken van de samen leving. Maatschappelijke betrokken heid en bewustwording is bij dergelijke thema s van groot belang. Op die manier haal je innovatie uit de sfeer van de proeftafel en de witte jas. GMB Slibverwerking I

18 Co-siting: de kracht van meerdere processen op één locatie Alle voorgenoemde processen aan elkaar koppelen op één locatie, dat is ons streven Studies van zowel STOWA als Agentschap NL wijzen uit dat de meeste klimaatwinst binnen de waterketen te behalen is door over de grenzen van het eigen terrein heen te kijken. In het streven naar optimaal maatschappelijk rendement is het dan ook een logische stap om de gehele waterketen in beschouwing te nemen. Die ketenbenadering, waarin alle schakels onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, inspireerde GMB in 2008 tot de uitwerking van een compleet nieuw en onderscheidend concept voor slibverwerking. Door verschillende verwerkingsprocessen op één locatie te combineren (co-siting) kan GMB binnen een paar jaar optimale synergie bewerkstelligen. Daarbij gaat het om vergisten, ontwateren, biologisch drogen, thermische na - droging, waterzuivering en mineraalterug winning. Synergie Het begrip intrinsieke duurzaamheid staat daarbij centraal. Anders gezegd: alle onderdelen van de toe komstige procesaanpak versterken elkaar onderling in hun duurzaamheid door uitwisseling van materiaal- en energiestromen. Die synergie is alleen mogelijk als je deze activiteiten op één locatie samenbrengt. Om te weten hoe duurzaam onze plannen zijn, hebben we Royal Haskoning gevraagd deze te toetsen ten opzichte van: A) de huidige situatie en B) de overige verwerkingsroutes; monoverbranding en thermisch drogen. Met een speciaal ontwikkelde toets maakte Royal Haskoning de duurzaamheid van alle operationele bedrijfs processen zowel kwantitatief als kwalitatief inzichtelijk. Bij ons of bij u? Door een slimme combinatie van technieken zoals GMB die op één locatie voorziet, is dus enorm veel winst te behalen. Uit de conclusie van Royal Haskoning blijkt dat GMB met de voorgenomen procesaanpak op het gebied van duurzaamheid een enorme sprong maakt. Gelet op het maatschappelijk rendement is centrale verwerking binnen het proces van GMB dus een aantrekkelijke optie. Maar omdat we ook bouwer en kennishouder zijn, kunnen we het proces ook naar de organische stromen brengen om co-siting bij de klant en haar omgeving te realiseren. De pijlers van het GMB co-siting concept zijn: Duurzame energieopwekking uit biomassa (door vergisting en bijstook van het granulaat in elektriciteitscentrales). Samenwerking met naastgelegen waterzuivering (uitwisselen warmte/ koeling en nutriëntenterugwinning) Van energieverbruik naar energieproductie. Voor eigen proces en voor derden. Nuttige toepassing van restwarmte bij nadroging biogranulaat en warmteafzet aan woningen en bedrijven. Sterk verminderde stikstoflozing. Sluiting van de nutriëntenbalans door terugwinning van struviet en ammoniumsulfaat. 16 GMB Slibverwerking I 2010

19 Met biologisch drogen realiseert GMB forse CO 2 -reductie Om de duurzaamheid van biologisch drogen inzichtelijk te maken, hebben we berekend hoe groot de CO 2 -reductie is, door de besparing op het gebruik van fossiele brandstoffen te bepalen. Daarbij kijken we onder andere naar het brandstofverbruik voor transport, de fossiele energie die we zelf in ons proces stoppen en de besparing die het gebruik van ons biogranulaat oplevert bij de productie van energie. Uit de berekening blijkt dat met de besparing op het gebruik van fossiele brandstoffen een aanzienlijke CO 2 -reductie te realiseren is. Deze overtreft de CO 2 -productie tijdens het proces van biologisch drogen in ruime mate. In totaal besparen we jaarlijks ruim ton CO 2. Dit compenseert de CO 2 -emissie van het elektriciteitsverbruik van huishoudens. Onze berekening hebben we laten toetsen door het onafhankelijke bureau IVAM (research and consultancy on sustainability) uit Amsterdam. GMB Slibverwerking I

20 Inzet eindproducten Volgens het landelijk afval beheerplan (LAP2) is de minimum standaard voor de eindverwerking van slib momenteel thermische verwerking al dan niet door (biologische) voordroging. Met nutriëntenterugwinning en het verwijderen van schadelijke stoffen onderzoekt GMB of afzet richting de land bouw in de toekomst een verantwoorde en duurzame mogelijkheid kan zijn. Daarnaast hebben we afgelopen jaar de mogelijkheden voor afzet Biogranulaat Het eindproduct van biologische droging is granulaat. In die vorm is het slib opgewerkt tot een droog product van constante kwaliteit met verschillende toepassingsmogelijkheden. Het landelijke en Europese beleid is erop gericht om aan afvalstoffen een nuttige toepassing te geven. Middels biologische droging wordt slib opgewerkt tot granulaat dat vervolgens als biobrandstof meeof bijgestookt wordt. Ook is biogranulaat toepasbaar als brand- en vulstof in de asfaltindustrie, hetgeen in 2010 op praktijkschaal is bewezen. naar de asfaltindustrie onderzocht. Nieuwe wetgeving wordt altijd voorafgegaan door innovatie en dus nieuwe oplossingen. 18 GMB Slibverwerking I 2010

21 Ammoniumsulfaat Met behulp van zwavelzuur kan GMB de ammoniak voor 100 procent uit de proceslucht terugwinnen en opwerken tot ammoniumsulfaat, een stikstofhoudende zwavelmeststof. Voor dit product dat op beide verwerkingslocaties vrijkomt, ontving GMB in 2005 al een officiële ontheffing waardoor ammo niumsulfaat als zwavelhoudende kunstmest stof kon worden afgezet. We hebben het proces zodanig ingericht dat we onze afnemers een overeengekomen minimumkwaliteit kunnen garanderen. In 2010 is het ammoniumsulfaat van GMB door het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit officieel erkend als meststof. Hierdoor mag ons ammonium sulfaat als meststof worden verhandeld en is er geen ontheffing meer nodig. Struviet Met SaNiPhos heeft GMB een proces ontwikkeld waarmee we met een hoog rendement fosfaat in een nuttige vorm uit menselijke urine terugwinnen. Binnen dit nieuwe concept laten we fosfaat in een stikstofrijk milieu met toevoeging van magnesium neerslaan als struviet (magnesium-ammoniumfosfaat) en daarmee ontstaat prima kunstmest. Energie en warmte Bij het vergisten van biomassa wordt een groot gedeelte van de aanwezige organische stof omgezet naar biogas. Bij de vergistingsinstallatie BIR in Lichtenvoorde wordt dit biogas verbrand in gasmotoren. De hierbij opgewekte elektriciteit wordt grotendeels teruggeleverd aan het openbare net als duurzame energie. De warmte wordt via een warmtenet nuttig ingezet bij een nabijgelegen afvalwaterzuivering. In Zutphen is een ringleiding gerealiseerd om de warmte uit het composteringsproces te kunnen gebruiken bij het SaNiPhos proces. Investeren in publieke bewustwording over waterketen Of het nu over onze uitbreiding in Zutphen gaat of over nieuwe innovatieve concepten, we laten graag zien waar we mee bezig zijn. Voor omwo nenden en een groeiende groep belangstellenden brengt GMB sinds 2008 de nieuwsbrief Nieuws uit water uit. Daarmee informeren we over onze projecten, processen en producten. Verder communiceren we via ons jaarverslag, verschillende brochures, folders en natuurlijk onze website. Educatie In samenwerking met IPC Groene Ruimte heeft GMB afgelopen jaar een lespakket voor het beroeps onderwijs opgesteld. Met de lesmodule Water bindt Aan de slag met water hopen we ook leerlingen uit het (v)mbo te interesseren voor de waterketen. Dit project wordt ondersteund door partners als het Nederlands Watermuseum, Human Capital Water, LeAF, Waterschap Rijn en IJssel, Waterschap Rivierenland en Aqua for All. GMB Slibverwerking I

22 Projecten in 2010 Naast de gebruikelijke bedrijfsprocessen worden in Zutphen en Tiel projecten uitgevoerd om de bedrijfsvoering te optimaliseren of uit te breiden, of om nieuwe ontwikkelingen te onderzoeken en te realiseren. Innovatiehal In februari 2010 is een nieuw gebouw opgeleverd waarvan de verderop besproken Innovatiehal deel uitmaakt. Het grootste deel van de hal is voor de opslag van slib ingericht. De opslagcapaciteit van deze hal bedraagt ton. Fort de Pol Het in 2009 gekochte terrein van 5,6 hectare waar GMB de uitbreidingen wil realiseren, is verder voorbereid voor de toekomst. Van ons deel van deze voormalige stortplaats is circa m 3 stortmateriaal ver plaatst naar het gemeentelijke deel, waar een uitkijkplateau wordt aangelegd. Het GMB terrein is nu vlak en waar de toekomstige vergistingssilo s en drogingstunnels gepland zijn, is het afval tot aan de schone grond vervangen door een goed dragend bodempakket. Het bestemmingsplan voor het gehele GMB terrein was eind 2010 klaar om door de gemeenteraad te worden vastgesteld. Om de uitbreidingen uiteindelijk mogelijk te maken is ook hard gewerkt aan de omgevingsvergunning, die vrijwel gereed is om te worden ingediend. 20 GMB Slibverwerking I 2010

23 Warmte De SaNiPhos installatie is geheel door GMB ontwikkeld. De installatie is op diverse punten geïntegreerd met de bestaande systemen: luchtbehandeling, zuur opslag, ammoniumsulfaatopslag, automatisering en verwarming. Voor dit laatste is een intern warmtenet ontwikkeld dat warmte van de proceslucht onttrekt. Hierdoor komt 350 kw bij 60 C voor verschillende doeleinden beschikbaar. Het warmtenet wordt verder uitgebreid naar de werkplaats en wellicht naar het kantoor. Het is de bedoeling dat via een dergelijk, maar groter systeem ook de vergisters op temperatuur zullen worden gehouden met warmte uit de biologische droging. Hout Bij de biologische droging worden houtsnippers ingezet om het slib mengsel beluchtbaar te maken. De markt voor hout wordt langzamerhand lastiger omdat hout veel als biobrandstof wordt ingezet. GMB heeft een alternatief gevonden door wortelhout in te zetten. Dit hout van mindere kwaliteit blijkt goed toepasbaar bij het biologisch drogen. Deze actie heeft ertoe geleid verder te zoeken naar mogelijkheden om het houtverbruik te verminderen of zelfs geheel te vervangen door structuurmaterialen die niet verbruikt worden. Daar zijn in 2010 enkele eerste proeven voor uitgevoerd. Mogelijkheden worden zeker gezien, maar voor conclusies is het nog te vroeg. Trommelzeef De schudzeef voor de eindafzeving van het biogranulaat vroeg na vele dienstjaren steeds meer onderhoud. Daarom is deze vervangen door een trommelzeef. Het ontwerp, de bouw en de plaatsing van de trommelzeef zijn geheel in eigen beheer uitgevoerd. GMB Slibverwerking I

24 Duurzaam en efficiënt ontzorgen Uit de organische reststromen van de waterschappen en industrie produceren we duurzame energie. Daarmee dragen we in de keten bij aan de beperking van de CO 2 -uitstoot. Deze prestatie kunnen zij meenemen in hun doelstelling voor energiebesparing conform de MJA3-afspraken. Ontwikkelen en toepassen Omdat biologisch drogen een flexibele tussenbewerking is, houden we voortdurend mogelijkheden om te innoveren. Door het eind product van slibverwerking verder te ontrafelen, komen we uit bij waardevolle grondstoffen die we opnieuw in de kringloop brengen. Op zoek naar steeds slimmere oplossingen investeren we doorlopend in kennisontwikkeling. Daardoor zijn we in staat om ook op dit vlak blijvend nieuwe toegevoegde waarde te creëren. Door mogelijkheden op eigen locatie en een flexibele vergunning test GMB nieuwe ideeën het liefst zo snel mogelijk in de praktijk uit. Ook de industrie weet ons naast de waterschappen steeds meer te vinden GMB biedt zekerheid Ons verwerkingsproces heeft een beschikbaarheid van nagenoeg 100 procent. Dit betekent dat de verwerking niet of nauwelijks wordt belemmerd door (on)voorziene situaties. Daarnaast beschikken we op onze locaties in Zutphen en Tiel over voldoende opslagcapaciteit. Zo kunnen we altijd afname garanderen. Voor onze klanten is het heel belangrijk dat de afvalstromen conform wet- en regelgeving worden verwerkt. Wij verzorgen de planning, in veel gevallen de juiste begeleidingsdocumenten en het transport. Slimmer organiseren GMB is voortdurend bezig om de samenwerking met opdrachtgevers optimaal in te richten. De uitdaging in onze sector is om als marktpartij zelf innovatie aan te sturen. Dat houdt meer in dan alleen de ontwikkeling van een product of een techniek. Het is ook slimmer organiseren van processen, het ontwikkelen van concepten en de mogelijkheid bieden van flexibele samenwerkings vormen. Een goed voorbeeld daarvan is het onderzoek en de uitwerking van een opzet voor centrale slibverwerking voor het Rotterdamse havengebied. GMB maakt ook buiten de waterketen graag dingen mogelijk Zutphen heeft er een nieuw podium voor amateurkunst bij: de GMB Zaal. Eind oktober werd de muziektheaterzaal in de Muzehof officieel geopend. De ruimte is bedoeld voor leerlingen van het kunstcentrum en amateur kunste naars uit Zutphen en omgeving. Met een capaciteit van maximaal 120 toe schouwers is de GMB Zaal een welkome aanvulling op de bestaande podia, die te klein, te groot of te duur zijn. Op deze manier wil GMB nieuw talent de kans bieden zichzelf en hun presentatie met professionele middelen verder te ontwikkelen. Daarnaast gingen medewerkers van GMB en de Rabobank afgelopen jaar samen de berg op voor verschillende goede doelen. Ook GMB ers verleggen graag hun grenzen. Zo beklommen acht medewerkers samen met fietsfanaten van de Rabobank op 25 juni de legendarische wielerberg Mont Ventoux drie keer op één dag. Met deze actie werd geld ingezameld voor goede doelen. In totaal is er bij elkaar gebracht. Dit is verdeeld over vier doelen. Een fantastisch resultaat waarvoor GMB alle sponsoren nogmaals van harte wil bedanken! 22 GMB Slibverwerking I 2010

25 Nieuw initiatief Rotterdam GMB onderzoekt de mogelijkheden voor centrale verwerking In de Rotterdamse havens zijn veel grote bedrijven gevestigd met een eigen biologische afvalwaterzuivering. Hieruit komt een forse hoeveelheid slib vrij. Afgelopen jaar werkte GMB in opdracht van het Rotterdam Climate Initiative (RCI) een business case uit voor een centrale verwerking met als doel om de CO 2 -uitstoot in het gebied terug te dringen. Hans van Vliet, directeur van Trion Partners is nauw betrokken bij het project. Van Vliet is adviseur voor verschillende bedrijven die aangesloten zijn bij het energieforum Deltalinqs, het kennisplatform voor haven en industrie. Het idee voor de centrale verwerking komt voort uit een notitie die GMB en Tauw in 2009 opstelden over verwerking van zuiveringsslib in het Rotterdamse haven gebied. Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van het RCI. Uit de inventarisatie blijkt dat een groot aantal bedrijven zeer geïnteresseerd is in centrale verwerking gelet op de voordelen. Nu hebben bedrijven nog hun eigen verwerkingsroutes voor het slib. Met name de vermindering van transportbewegingen en daarmee ook de verkeersdruk en de productie van biogas door vergisting scoren goed bij de bedrijven en het RCI. Dit leidt tot minder uitstoot van kooldioxide. Over de mogelijkheid om het overgebleven biogranulaat in te zetten als biobrandstof voor energiecentrales wordt momenteel nog nagedacht. Ook worden er gesprekken gevoerd met partijen over een locatie en de exploitatie. Kenmerkend voor GMB vind ik het ontzettende enthousiasme waarmee ze aan een oplossing werken. Ze zijn ervaren en bewezen kundig. Ik weet zeker dat als wij de ruimte vinden en zij daar een installatie neerzetten, deze precies gaat doen wat ie moet doen. GMB Slibverwerking I

26 Krachtenbundeling en kennisexploitatie Werken in de waterketen kent veel facetten. Waar anderen zich richten op onderdelen, kunnen wij vanuit de verschillende vakgebieden binnen GMB voorzien in een multidisciplinaire aanpak. Want slibverwerking is maar één van onze specialismen. Gebaseerd op de wensen van de klant kunnen we een installatie ontwerpen, bouwen en begeleiden in de opstartfase. Daarnaast beschikken we over waardevolle kennis van de afzetmarkt. Samen met onze zusterbedrijven GMB Services en GMB Civiel richten we ons als kennispartner én uitvoerend bedrijf op water, energie en bodem. Kennis, kunde en ervaring Met meer dan 400 medewerkers voeren we projecten uit in de civiele en infratechniek, betonen industriebouw, milieuwerken, riolerings techniek, installatietechniek en slibverwerking. Dit geeft onze opdrachtgevers en onszelf de voordelen van de bundeling van al deze specialismen binnen één bedrijf. Het gemak van één aanspreekpunt waar alle kennis en ervaring samenkomt. Daarin mogen we onszelf uniek noemen. Inmiddels werkt GMB volop aan het uitbouwen van haar Europese netwerk zodat we onze kennis en kunde ook buiten de landsgrenzen in kunnen gaan zetten. Innovatiehal Een belangrijke koers voor GMB in Zutphen is de ontwikkeling tot kennislocatie. Binnen ons werkveld beschikken we over een schat aan kennis. Die willen we graag inzetten en verder uitbouwen. Daarom hebben we in 2010 de Innovatiehal gerealiseerd. Met deze voorziening kunnen we onderzoek voor ons zelf, maar ook voor en met u optimaal faciliteren. Vanuit het veld is er volop belangstelling. Zo staat er onder andere een onderzoek gepland naar de mogelijkheden om medicijnresten en hormoonverstorende stoffen uit urine afkomstig van ziekenhuizen en zorginstellingen te verwijderen. Met een aantal partijen, waaronder Norit Active Carbon, gaan we op zoek naar een effectieve en kostenefficiënte methode. Naast kennis kunnen we faciliteiten bieden als warmte, stroom, onze milieuvergunning, afvalwater- en lucht behandeling. Kortom, we hebben alles in huis om innovatie mogelijk te maken. 24 GMB Slibverwerking I 2010

27 Multidisciplinaire aanpak GMB De kracht van een bouwer, kennisleverancier en ervaringsdeskundige verenigd in één bedrijf Afvalverwerker De Meerlanden in Rijsenhout zamelt afval in bij bedrijven en huishoudens voor elf gemeenten in de regio Haarlemmermeer-Noorwijkerhout-Aalsmeer. Elke werkdag leegt de inzamelploeg rolemmers met restafval of gft. Tot 2010 werd het gft traditioneel verwerkt tot compost. Tegenwoordig wordt de restwarmte die bij het composteren in het tunnelsysteem vrijkomt nuttig hergebruikt. GMB verzorgde daarnaast ook de opstart van de installatie en de opleiding van de medewerkers. Aan het woord is Ger de Jong, algemeen directeur van De Meerlanden. Per jaar zamelen we ton gft in. Daaruit halen we verschillende hoogwaardige restproducten. In de eerste plaats zo n ton compost. Het tweede product is biogas dat bij de vergisting vrijkomt. Daaruit verwijderen we de CO 2, ons derde product. Dat gaat namelijk naar een rozenkwekerij die naast ons terrein gevestigd is. Het vierde product is warmte uit de composteringstunnels. Ook dat gaat naar de buren. Het vijfde en laatste product is relatief schoon condenswater met een laag zoutgehalte. Dat kan op verschillende manieren worden toegepast, onder andere bij straatreiniging door veegwagens. Met de installatie die GMB voor ons gebouwd heeft, hebben we grote stappen gezet in het hergebruik van biomassa. Het lijkt simpel, maar het is een forse ommezwaai: van traditioneel composteren in de openlucht naar een veel sneller werkend tunnelsysteem waarbij we ook nuttige bijproducten kunnen produceren. De samenwerking met een partij die meedenkt is bij dit soort processen van groot belang. De composteringstunnels zijn een ideaal alternatief, maar om de juiste afstemming te vinden hebben we veel proeven moeten doen. GMB is bereid in dat soort trajecten mee te gaan. Vanuit hun jarenlange ervaring hebben zij het composteringsproces inhoudelijk begeleid en ontwikkeld. Daar ligt een enorm stuk toegevoegde waarde. Naast bouwer is GMB ook kennisleverancier en ervaringsdeskundige. Dat maakt optimale afstemming mogelijk. Door de korte lijntjes tussen de verschillende GMB-divisies zijn de bouw en het opstarten van de installatie bijzonder soepel verlopen. Daarnaast hebben zij ervoor gezorgd dat wij het proces snel in de vingers hebben gekregen. GMB Slibverwerking I

28 Cijfers 26 GMB Slibverwerking I 2010

29 Aanvoer en verwerking Vloeibare reststromen De groei in aanvoer en verwerking van vloeibare reststromen heeft zich in 2010 doorgezet. De verwachting is dat deze activiteit ook in 2011 een toename zal laten zien. Verwerking en productie van vloeibare reststromen in 2010 (tonnen) Slib Droge stof Droge stof % Aanvoer van waterschappen, industrie en BIR ,8% Afvoer t.b.v. vergisting ,8% Voorraadafname ,0% Verwerking ,2% Productie ontwaterd slib ,5% Verwerking van vloeibare reststromen in 2010 (tonnen) Tonnen vloeibare reststromen Tonnen ontwaterd slib Verwerking vloeibare reststromen Productie ontwaterd slib GMB Slibverwerking I

30 Ontwaterde reststromen De aanvoer van ontwaterde reststromen laat in 2010 een daling zien, deze daling is een landelijke trend. Het is de verwachting dat de aanvoer in 2011 gelijk zal blijven aan de aanvoer van Aanvoer ontwaterde reststromen 2010 Leverancier Aanvoer slib (tonnen) Aanvoer droge stof (tonnen) Tiel Zutphen Derden Totaal Droge stof Droge stof % WRIJ ,6% WSRL ,9% WGS ,5% WZZ ,4% WRW ,4% WVV ,6% WV ,8% WVE ,1% Overige rwzi-slibben ,1% Intern ontwaterde slibben ,5% Industriële reststromen ,8% Totaal aanvoer * ,1% * Door tussentijdse afrondingen kunnen de totaaltellingen afwijken. Aanvoer slib per leverancier Tonnen slib WRIJ WSRL WGS WZZ WRW WVV WV * WVE * Overige RWZIslibben Intern ontwaterde slibben Industriële reststromen * 2006 niet van toepassing. 28 GMB Slibverwerking I 2010

31 Verwerking ontwaterde reststromen De verwerking van ontwaterd slib in Tiel was in 2010 nagenoeg gelijk aan de verwerking in De verwerking van ontwaterd slib in Zutphen is licht gestegen. Omdat de verwerking in Zutphen gestegen is, zijn er geen ontwaterde reststromen vanaf Zutphen naar derden afgevoerd, dit in tegenstelling tot voorheen. Daarnaast werd de lagere aanvoer van ontwaterd slib voor een deel gecompenseerd door de toename ontwaterd slib uit de eigen ontwatering. Verwerking Tiel 2010 (tonnen) Slib Droge stof Droge stof % Aanvoer RWZI-slibben ,0% Aanvoer overige reststromen ,6% Totaal aanvoer ,3% Voorraadmutatie ,6% Verwerking ,3% Verwerking Zutphen 2010 (tonnen) Slib Droge stof Droge stof % Aanvoer RWZI-slibben ,8% Aanvoer intern ontwaterde reststromen ,5% Aanvoer overige reststromen ,7% Totaal aanvoer ,0% Voorraadmutatie ,6% Verwerking ,0% Verwerking Tiel (tonnen) Tonnen reststof Tonnen droge stof Tonnen reststof Tonnen droge stof Verwerking Zutphen (tonnen) Tonnen reststof Tonnen droge stof Tonnen reststof Tonnen droge stof GMB Slibverwerking I