Alles is maatwerk Klantspecifiek slib verwerken. GMB BioEnergie 2013

Transcriptie

1 Alles is maatwerk Klantspecifiek slib verwerken GMB BioEnergie 2013

2 GMB BioEnergie B.V. Locaties GMB BioEnergie Zutphen B.V. Oostzeestraat 3b 7202 CM Zutphen GMB BioEnergie Tiel B.V. Simon Stevinstraat 2a 4004 JV Tiel Venlo Ubroekweg NM Venlo BIR B.V. Boschlaan RB Lichtenvoorde

3 Inhoud Voorwoord... 3 Inleiding... 4 GMB BioEnergie Missie Visie De verwerkingsprocessen van GMB BioEnergie... 6 Vergisten Ontwateren Biologisch drogen Nutriëntenterugwinning Ontwikkeling Fort de Pol Personeel, arbo en duurzaamheid Doelstellingen voor de komende jaren Cijfers Vergisten Ontwateren Biologisch drogen Nutriëntenterugwinning Milieu Personeel GMB BioEnergie I

4 Samen halen we eruit wat erin zit 2 GMB BioEnergie I 2013

5 Voorwoord Terugkijkend op 2013 kunnen we vaststellen dat het voor GMB BioEnergie een goed jaar was. Zowel qua verwerking als qua resultaat. Wat we doen, doen we goed en dat vertaalt zich in de cijfers. Met de huidige contracten is de aanvoer van slib tot en met 2017 volledig afgedekt en dat biedt een goed uitgangspunt om actief verder te werken aan de inrichting van onze toekomst. Het leveren van maatwerk staat daarin centraal. Maatw erk vraagt om flexibiliteit. Al enige jaren is de slibmarkt enorm in beweging. Steeds meer waterschappen en bedrijven nemen maatregelen om hun hoeveelheid slib zoveel mogelijk te reduceren met het oog op de afzetkosten en duurzaamheid. Dat heeft een grote invloed op de keuzes die we voor de komende jaren zullen maken. Iedereen heeft zijn eigen omstandig heden en wensen, de kunst is om iedereen een maatwerkoplossing te kunnen bieden. Duurzaam en kostenefficiënt Onze focus richt zich niet op de manier waarop we ontzorgen, maar op de wensen van de klant. Waterschappen of bedrijven kunnen bewerkingsmethodes zoals vergisten, ontwateren, biologisch drogen en nutriëntenterugwinning zelf uitvoeren of (gedeeltelijk) aan ons uitbesteden. Naast communaal zuiveringsslib nemen we ook reststromen in uit de industrie. Nat, steekvast, gekookt of uitgegist. Voor ons maakt het niet uit. Met die afnamegarantie onderscheiden we ons in de markt. Flexibele samenwerkingsvormen Innovatie. Voor ons houdt dat meer in dan de ontwikkeling van een product of een techniek. Het is ook het slimmer organiseren van processen, het ontwikkelen van concepten en het aangaan van flexibele samenwerkingsvormen. Wilt u weten wat we voor u kunnen betekenen? Graag gaan we hierover met u in gesprek. April 2014 Gerrit-Jan van de Pol Directeur GMB BioEnergie B.V. Klantspecifieke oplossingen Wat we voor u kunnen betekenen, bepaalt u in grote mate zelf. U kunt ervoor kiezen uw slib bij ons te laten verwerken, maar andersom geldt ook dat we de processen naar uw slib kunnen brengen. We kunnen op elk gewenst niveau instappen en leveren maatwerk, want naast verwerker is GMB namelijk ook bouwer, kennisleverancier en innovator. Ook daarmee kunnen we een toegevoegde waarde bieden die uniek is in de markt. GMB BioEnergie I

6 Met dit verslag informeert GMB BioEnergie klanten en relaties over ontwikkelingen binnen het bedrijf, de markt en over onze toekomstverwachtingen. Verder geven we een beschrijving van onze bedrijfsactiviteiten waarbij we nader ingaan op processen, kennis, kunde en de manier waarop wij deze in de markt zetten. Inleiding Installaties gericht op de productie van bio-energie, biobrandstoffen en waardevolle meststoffen uit zuiveringsslib 4 GMB BioEnergie I 2013

7 GMB BioEnergie GMB BioEnergie exploiteert installaties gericht op de productie van bio-energie, biobrandstoffen en waardevolle meststoffen uit zuiveringsslib. Dit doen we in Zutphen, Tiel, Lichtenvoorde en Venlo. Wij ontwateren vloeibare slibben, composteren ontwaterd slib tot biogranulaat en winnen ammoniumsulfaat terug uit onze proceslucht en struviet uit urine. Verder produceren wij groene energie met behulp van vergisting. Met het vergisten van organische reststromen hebben we al jarenlang ervaring via onze participatie in BIR (Biologische Industriële Reststoffen verwerking) in Lichtenvoorde. BIR is een samenwerking tussen GMB BioEnergie en Waterstromen. Met deze installatie wekken we groene energie op uit organische reststromen die voornamelijk afkomstig zijn van de voedings middelenindustrie. Missie GMB werkt aan duurzame en klantgerichte oplossingen op het gebied van water, energie en grondstoffen. We zijn een betrouwbaar en professioneel familiebedrijf gericht op geïntegreerde, multidisciplinaire projecten, services en exploitaties. Visie GMB BioEnergie zet haar kennis en kunde in om processen in de afvalwaterketen te optimaliseren. Daarnaast hebben we ons ten doel gesteld slib verder te doorgronden zodat alle waardevolle stoffen kunnen worden hergebruikt. We richten ons op lichte schaalvergroting om voor onze klanten nog kostenefficiënter te kunnen werken. Voor het winnen van nuttige meststoffen uit urine ontwikkelde GMB BioEnergie de urine verwerkingsinstallatie SaNiPhos. Daarmee winnen we fosfaat en stikstof terug voor hergebruik in de voedselketen. GMB BioEnergie I

8 De verwerkingsprocessen van GMB BioEnergie VERGISTEN warmte groen gas elektriciteit ontwaterd slib ONTWATEREN GMB BioEnergie NUTRIËNTEN TERUGWINNING struviet stikstof fosfaat warmte ammoniumsulfaat biogranulaat BIOLOGISCH DROGEN 6 GMB BioEnergie I 2013

9 Vergisten Via BIR in Lichtenvoorde hebben we inmiddels bijna 10 jaar ervaring met vergisten. In deze periode hebben we het vergistingsproces voortdurend geoptimaliseerd en dat vertaalt zich in een steeds hogere energieproductie. In 2013 zijn we ook in Venlo van start gegaan met het vergisten van thermisch gehydroliseerd slib. VERGISTEN warmte groen gas elektriciteit BIR Vergisting zet organisch stof met behulp van bacteriën onder anaerobe omstandig heden om in biogas. Dit biogas verbranden we bij BIR in een gasmotor waarmee we elektriciteit en warmte opwekken. De opgewekte elektriciteit levert BIR aan het openbare elektriciteitsnet en wordt aangemerkt als duurzame energie. Het digestaat uit de vergisting behandelen we in Zutphen voor verdere opwerking. Restwarmte Onze restwarmte konden we via een watercircuit naar een nabijgelegen afvalwater zuivering leveren waar deze nuttig werd toegepast. Energieproductie Om de productiecapaciteit voor groene stroom te kunnen verdubbelen, is eind 2012 een derde gasmotor geplaatst. Deze aanpassing is mogelijk gemaakt door een SDE-subsidie. Met die derde gasmotor erbij produceerden we in 2013 in totaal 3,2 miljoen kubieke meter biogas in Lichtenvoorde, waarmee we 6,8 miljoen kwh groene stroom genereerden. Dat komt overeen met het jaarlijkse verbruik van maar liefst huishoudens. Dat is een aanzienlijke verbetering ten opzichte van 2012 waarin we 4,8 miljoen kwh groene stroom genereerden. We zijn zeer tevreden met deze resultaten, ondanks dat het proces halverwege het jaar instabiel raakte door de voeding met nieuwe reststoffen, die een andere samenstelling hadden. De problemen zijn onderzocht en we verwachten voor de toekomst verbetering van de resultaten. GMB BioEnergie I

10 VERGISTEN warmte groen gas elektriciteit Energiefabriek Venlo Een mooi voorbeeld van samenwerken aan innovatie is de Energiefabriek Venlo. Met deze installatie die door GMB ontwikkeld en gebouwd is, verbetert het Waterschapsbedrijf Limburg (WBL) de bestaande slibbehandeling op de zuivering en zet deze om in een Energiefabriek. De installatie voor thermische drukhydrolyse (TDH) in combinatie met vergisting en ontwatering is in 2013 door GMB BioEnergie opgestart. GMB BioEnergie verzorgt de bedrijfsvoering van deze installatie voor de komende 6 tot 10 jaar. Werking TDH Thermische drukhydrolyse werkt als volgt: slib dat na het zuiveringsproces uit de nabezinktank wordt gepompt, wordt voorontwaterd tot circa 11 procent droge stof. Vervolgens wordt het bij een druk van zeven bar tot circa 140 graden Celsius verwarmt. Deze behandeling breekt de celstructuren waardoor de organische stof beter beschikbaar wordt voor de bacteriën in het vergistingsproces. Door TDH wordt slib ontsloten en neemt de capaciteit van de vergisting én dus ook de biogasproductie toe. Het vergiste slib is vervolgens beter ontwaterbaar, waardoor je uiteindelijk minder slib af hoeft te voeren. Doorontwikkeling installatie Als gevolg van enkele mechanische en procestechnische problemen hebben we nog niet de maximale prestaties gehaald. Deze technische aspecten zijn door ons onderzocht. Op basis van testen, proeven en de ervaringen die tot dusver zijn opgedaan, zal GMB de installatie begin 2014 ombouwen. Innovatie vraagt om samenwerking en flexibiliteit Innoveren is een proces waarbij je vaak onvoorziene zaken moet beheersen en doorlopend moet sturen op verbetering. Dat hebben we het afgelopen jaar in Venlo ervaren. Na het testen van de TDH-installatie op pilotschaal, hebben we deze full scale uitgevoerd. In de praktijk kom je af en toe voor onvoorziene situaties te staan. Daarom is het goed dat je bij de ingebruikname van innovatieve toepassingen kiest voor een passende contractvorm waarbij de samenwerkende partijen elkaar de ruimte geven om zaken op te lossen. Samenwerking aan innovatie vergt afstemming. Door met elkaar in overleg te blijven, creëer je de juiste kaders om optimale resultaten te boeken. Van WBL heeft GMB de ruimte gekregen om TDH door te ontwikkelen. 8 GMB BioEnergie I 2013

11 VERGISTEN warmte groen gas elektriciteit Hans Bremer / WBL Rwzi Venlo: meer dan een proeftuin voor de Energiefabriek Met de installatie voor thermische drukhydrolyse (TDH) in combinatie met vergisting en ontwatering heeft het Waterschapsbedrijf Limburg (WBL) een landelijke primeur. Dit innovatieve, betaalbare en compacte concept is het eerste werk in het kader van de Energiefabriek en daar is het WBL terecht trots op.x Inhoudelijk gezien is het een groot, innovatief project en van groot belang gezien de belangstelling voor de Energiefabriek, vertelt Hans Bremer, interim manager Unit Bouwen en Renoveren bij WBL. De doelstellingen zijn besparen op de kosten voor slibafvoer en het opwekken van groene energie om onze elektriciteitskosten te drukken. Die doelstellingen hebben we gehaald. Win-win Veel waterschappen en bedrijven denken na over kostenbesparing en innovatie. Bremer: De kracht van GMB is op dat vlak dat zij als constructieve partner ook met realistische oplossingen komen. Binnen dit project hebben we elkaar heel goed gevonden in samenwerking. Zo gaan onze procestechnologen samen op met GMB om met elkaar aan optimale oplossingen te werken. Normaal gesproken probeer je als overheid iets binnen een publiek/ private samenwerking zo risicoloos mogelijk weg te zetten bij een aannemer. Hier hebben we voor een andere benadering gekozen; die van samen werken, waarbij we de rollen van opdracht gever en opdrachtnemer evenwel hebben behouden. Met elkaar hebben we een mooie win-win situatie bereikt. Voordeel Op het gebied van de resultaten zien de samenwerkingspartners nog tal van mogelijkheden voor verbetering. Omdat we echt met innovatie bezig zijn, moeten we ons ook opstellen als proeftuin. Wij bieden de gelegenheid, GMB realiseert verdere innovatie en als de resultaten beter worden, delen we het voordeel. Zowel in de oorspronkelijke opzet als in de doorontwikkeling streven we die win-win situatie telkens na. Dat is toch vrij bijzonder voor de waterbranche. GMB BioEnergie I

12 Ontwateren ONTWATEREN ontwaterd slib Vanuit de waterschappen ontvangt GMB BioEnergie veelal ontwaterd slib, afkomstig van rioolwaterzuiveringsinstallaties. Daarnaast zijn we een van de weinige verwerkers die ook vloeibaar slib inneemt. Dit betreft voornamelijk stromen uit de voedings- en genotsmiddelenindustrie, de papierindustrie en de chemische industrie. Ook het digestaat van BIR en andere industriële vergisters wordt door ons in Zutphen ontwaterd. Optimalisatie In de nieuwe opzet wordt het slib door ons meer logistiek gestuurd. We houden de batch die ontwaterd moet worden gescheiden van het overige slib dat aangeleverd wordt. Voor ontwatering worden verontreinigingen in het slib eruit gezeefd of vermalen, zodat de decanter stabiel en dus volgens volledige capaciteit kan draaien. Voor de nieuwe opzet zijn onder meer automatische mengers en een zeefinstallatie in het proces gebracht. Sinds 2008 maken we voor het ontwateren gebruik van een decanter. Het gemiddelde percentage droge stof van het vloeibare slib dat deze grote centrifuge ingaat, ligt in 2013 op 4,8 procent. Na ontwatering ligt dit percentage tussen de procent droge stof. In 2013 hebben we in totaal plus minus ton slib ontwaterd. In 2012 was dit ton. Reductie polymeerverbruik Afgelopen jaar hebben we uitgebreide testen uitgevoerd met verschillende types polymeer (PE) van diverse leveranciers en de wijze waarop we deze inbrengen. In 2013 hebben we gekozen voor het polymeer dat WRIJ op de naastgelegen zuivering gebruikt. Deze versterken elkaar waardoor we het polymeerverbruik en daarmee de kosten hebben kunnen reduceren. Een mooie vorm van synergie door samenwerking in de praktijk. Samenwerking WRIJ Deze toename is voornamelijk te verklaren door de samenwerking met het Waterschap Rijn en IJssel (WRIJ). Het slib van WRIJ wordt in Zutphen ingenomen vanaf de naastgelegen rwzi. Wat er na ontwatering overblijft, gaat vervolgens rechtstreeks de composteringsinstallatie in. Het waterschap zorgt op zijn beurt voor de zuivering van het centraat- en afvalwater van GMB BioEnergie. In de eerste weken van 2013 heeft WRIJ alleen slib aangevoerd vanaf de zuivering in Holten. In het eerste kwartaal zijn er in Zutphen persleidingen gelegd en pompen geïnstalleerd zodat we vanaf 1 april 2013 het natte slib van de naastgelegen zuivering rechtstreeks kunnen innemen. 10 GMB BioEnergie I 2013

13 ONTWATEREN ontwaterd slib Coert Petri / WRIJ Ontwatering is een nieuwe stap in de samenwerking met GMB BioEnergie GMB BioEnergie beschikt zowel over de techniek, de expertise, de opslagcapaciteit als de vergunningen om vloeibaar slib te kunnen ontvangen en ontwateren. Vanaf 2013 ontwatert GMB BioEnergie jaarlijks circa ton vloeibaar slib van het Waterschap Rijn en IJssel (WRIJ). Hiermee is een nieuwe stap gezet in de samenwerkingsrelatie die al sinds 1988 bestaat. Het ontwateren door GMB BioEnergie is voor ons een praktische oplossing, vertelt Coert Petri, senior adviseur zuiveringsbeheer WRIJ. Onze ont water ings - machines waren aan vervanging toe en nu wij deze investering niet hoeven te doen komt ons deze oplossing als waterschap goed uit. Voor GMB BioEnergie liggen er duidelijke synergievoordelen doordat zij nu hun ontwateringsactiviteiten efficiënter kunnen uitvoeren met grotere machines en de combinatie met industrieel slib. Goede buren Beide partijen kennen elkaar al lang. Petri: Eind jaren tachtig was GMB nog een klein bedrijf, maar in de jaren die volgden is het een belangrijke speler op de slibmarkt geworden. De afstemming tussen hen en ons vindt zowel op bestuurlijk als ambtelijk niveau plaats en uiteraard op de werkvloer. Kenmerkend zijn de korte lijnen, die je als goede buren hebt. stoffen kun je er ook in de slibfase uithalen. Dat is een bijzonder interessante ontwikkeling. Samen kijken we waar in de keten efficiënt het meeste rendement te behalen valt. Op de juiste plek en op de juiste schaal, aldus Petri. Biobased economy Beide partijen zijn ook vertegenwoordigd in het Bioeconomy Innovation Cluster Oost-Nederland (BIC- ON). Dit is een initiatief van de Universiteit Wageningen en de provincie Gelderland, waarbij honderd bedrijven en instellingen uit Gelderland en Overijssel zich hebben aangesloten. Petri: Centraal staan de raffinage van biomassa tot grond- en brandstoffen, nieuwe producten en werkgelegenheid. Slib is één van de vijf pijlers van het programma. Met elkaar zijn we nu bezig om projecten te identificeren, waarmee we die biobased economy in Oost-Nederland kunnen opstarten. Grondstoffenfabriek Verder zitten GMB BioEnergie en het Waterschap samen in een traject waarin gekeken wordt naar de mogelijkheden om biogranulaat verder te kunnen verwaarden in het kader van de grondstoffenfabriek. Je kunt afvalwater als afval zien, maar ook als water met waardevolle grondstoffen erin. Die waardevolle GMB BioEnergie I

14 Biologisch drogen Biologisch drogen houdt in dat een deel van het organisch materiaal uit het slib onder aerobe omstandigheden wordt afgebroken onder gelijktijdige verdamping van water. Daarbij wordt stikstof vrijgemaakt in de vorm van ammoniak. Van iedere 100 ton ontwaterd slib produceren we na biologische droging uiteindelijk 25 ton biobrandstof en 5 ton ammoniumsulfaat. warmte ammoniumsulfaat biogranulaat BIOLOGISCH DROGEN Om te beginnen, mengen we het slib in de juiste verhouding met gecomposteerd materiaal en houtsnippers. Dit mengsel is biologisch actief, belucht baar en heeft een goed vochtgehalte. Daarmee voldoen we aan de voorwaarden voor een snelle verwerking. Vervolgens beluchten we het mengsel tien dagen lang in gesloten tunnels. Bij dit proces komt veel warmte vrij. Die warmte zorgt ervoor dat het aanhangende vocht grotendeels verdampt. Volumereductie Uiteindelijk is het vochtgehalte afgenomen van ruim 75 procent tot circa 30 procent. Per ton ontwaterd slib is er dan 625 kg water verwijderd. De hoeveelheid materiaal is dus flink afgenomen. Een deel van de warmte uit de tunnels gebruiken we voor de ver warming van de werkplaats voor de technische dienst en onze Innovatiehal. Mogelijk worden hier in de toekomst ook het kantoor en de beoogde uitbreidingen op aangesloten. Hoger drogestofgehalte in Tiel Door hogere droge stof aanvoer in Tiel is de jaarproductie aanzienlijk gestegen. In Zutphen is het droge stof gehalte licht gedaald en daardoor is de productie licht afgenomen. Hygiënisatie Als gevolg van de langdurige batch-gewijze droging, onder verhoogde temperatuur, wordt het slib gehygiëniseerd. Het vrijgekomen biogranulaat is een door de NvWA erkend gehygiëniseerd product. Verbetering procesbeheersing In 2013 hebben we testen uitgevoerd met een andere manier van besturing gericht op een snellere droging en energiebesparing. Dit moet resulteren in meer verwerkingscapaciteit. Deze testen hebben nog geen eenduidig resultaat opgeleverd maar bieden wel handvatten voor het zoeken naar de optimale omstandigheden tijdens het biologisch drogen. Biogranulaat Na tien dagen zeven we het materiaal en wordt de kleine zeeffractie nagerijpt. Het eindproduct van biologische droging noemen we biogranulaat. In die vorm is het slib opgewerkt tot een droog product van constante kwaliteit met verschillende toepassingsmogelijk heden. Zo wordt het granulaat voornamelijk als biobrandstof meegestookt in elektriciteits centrales en als vulstof gebruikt in cementovens waarbij het als vervanging dient van schaarse grondstoffen. CO 2 -reductie Biogranulaat heeft een stookwaarde van 6 MJ/kg. Bij een rendement van 40 procent levert dit jaarlijks ruim 39 miljoen kwh aan energie op. Deze energie opwekking overtreft in ruime mate het energieverbruik van de compostering. Dit zorgt voor een besparing op het gebruik van fossiele brand stoffen, waardoor een aanzienlijke CO 2 -reductie wordt behaald. Biogranulaat 12 GMB BioEnergie I 2013

15 In 2013 hebben we in Tiel ton en in Zutphen ton slib verwerkt warmte ammoniumsulfaat biogranulaat BIOLOGISCH DROGEN Afzet biogranulaat In het afgelopen jaar hebben we met ruim ton een forse hoeveelheid biogranulaat kunnen afzetten. Daarmee hebben we de voorraad in de fabriek voor een deel kunnen terugbrengen. We hebben de ambitie om ons biogranulaat zo dicht mogelijk in de buurt van onze locaties af te zetten. Daarmee beperken we de transportkilometers en dus de uitstoot van CO 2. Na een succesvolle proef in 2012 hebben we in 2013 structureel biogranulaat afgezet naar de biomassacentrale TCI in Duiven. Bij deze centrale van afvalverwerker AVR worden voornamelijk reststromen uit de papierindustrie ingezet voor de opwekking van duurzame energie en de productie van cement vervanger. In 2013 hebben we een deel van ons biogranulaat afgezet als gedeeltelijke vervanging van aardgas in de asfaltindustrie. De samenwerkingspartner is Van Bentum Recycling Centrale (BRC), gevestigd op de Rotterdamse Maasvlakte. Sinds 2006 heeft dit bedrijf een thermische reinigingsinstallatie voor teerhoudend asfalt. In deze installatie wordt het bindmiddel (teer, bitumen) met behulp van onder meer ons biogranulaat verbrand, zodat componenten zoals zand, grind en vulstof weer vrijkomen. In de afgelopen vijftien jaar nam het bedrijf Biomass jaarlijks een hoeveelheid van ons biogranulaat af voor bijstook in energiecentrales. Hieraan kwam in 2013 een einde. We blijven zoeken naar nieuwe afzetkanalen, waarbij we verder kijken dan de inzet als biobrandstof. Reductie De stelregel dat van elk aangevoerde ton droge stof in het slib 1 ton biogranulaat overblijft, is in het jaar 2013 niet opgegaan. Oorzaken hiervan liggen met name in slibkwaliteit. De verhouding organische stof en gloeirest heeft hier grote invloed op. Topjaar voor Tiel Voor de verwerking in Tiel was het een topjaar, aangezien we op deze locatie nog niet eerder zoveel slib hebben verwerkt. Dat hangt voor een groot deel samen met de kwaliteit van het verwerkte slib. Door uitruil met een collega slibverwerker hebben wij hierin kunnen optimaliseren. Vanaf november 2012 verwerken we in Tiel het slib van de waterzuivering in Amersfoort van het Waterschap Vallei en Veluwe (WVaVe). In 2013 ging dit in totaal om ton waarvan goed de helft in Tiel is verwerkt. Sneller composteren Door om de week een extra tunnel (acht in plaats van zeven) in te zetten, zijn we in Tiel sneller gaan composteren. Dat zorgde ervoor dat we in 2013 ruim ton (5 procent) meer slib konden verwerken. Vervanging zure wasser Tiel Alle lucht van de biologische droging wordt gewassen met zwavelzuur om vrijwel alle ammoniak in deze lucht te binden en daarmee ammoniumsulfaat (AS) te produceren. In 2013 hebben we de zure wasser in Tiel vervangen, zodat we meer AS kunnen produceren. In het nieuwe slibverwerkingscontract met WSRL zijn ook de bepalingen aangescherpt met betrekking op het lozen van het koel- en afvalwater op de rwzi Tiel. Het beperken van de stikstoflozing was dan ook aanleiding om de zure wasser te vernieuwen en vrijwel alle ammoniak-stikstof uit de proceslucht af te vangen. De bestaande zure wasser was beperkt in capaciteit en leverde niet altijd ammoniumsulfaat van de gewenste kwaliteit. Deze is dan ook vervangen door een wasser en een zuurdosering van hetzelfde en bewezen concept als in Zutphen in bedrijf is. GMB BioEnergie I

16 warmte ammoniumsulfaat biogranulaat BIOLOGISCH DROGEN De wasser is in eigen beheer ontworpen voor wat betreft proces, componenten, besturing en bedrijfsvoering. Het rendement van de nieuwe wasser voldoet aan de verwachtingen namelijk steeds boven de 99 procent. Ook wordt de wasser nu gevoed met grondwater in plaats van drinkwater. Op jaarbasis zal dit minstens 2000 m³ drinkwater besparen. De stikstoflozing is met de nieuwe wasser met 65 procent afgenomen. De resterende niet continue lozingsbronnen zijn nu zichtbaar geworden op de online stikstofmeting en kunnen nu worden aangepakt. Omdat in Tiel de ruimte beperkt is, en er tijdens het opbouwen van de nieuwe wasser de oude wasser in bedrijf moest blijven, is de luchtrouting gewijzigd. Een van de twee luchtkoelers is uit bedrijf genomen. De overblijvende koeler zal in 2014 worden vergroot om voldoende koelcapaciteit te kunnen leveren. Nieuw contract waterschappen Voor de eindverwerking van hun zuiveringsslib hebben Waterschap Groot Salland (WGS) en Waterschap Zuiderzeeland (WZZ) een gezamenlijke Europese aanbesteding gehouden. GMB BioEnergie heeft deze aanbesteding gewonnen. In maart hebben de partijen een contract ondertekend voor de komende vier jaar met een verlengingsoptie tot negen jaar. Voor WZZ verwerkten we voorheen alleen het slib van de zuivering in Tollebeek (Noordoostpolder). Binnen het nieuwe contract wordt nu ook het slib uit Lelystad en Dronten in Zutphen verwerkt. Het slib van de zuivering in Almere gaat voor verwerking naar AEB Amsterdam. In totaal gaat het om circa ton per jaar van dit waterschap. Ondertekening contract door Lida Schelwald-van der Kley (heemraad / plaatsvervangend dijkgraaf Waterschap Zuiderzeeland), Jan Oggel (heemraad Waterschap Groot Salland) en Gerrit-Jan van de Pol (directeur GMB BioEnergie). 14 GMB BioEnergie I 2013

17 warmte ammoniumsulfaat biogranulaat BIOLOGISCH DROGEN Verlenging contract WRW Het contract met het Waterschap Reest en Wieden (WRW) is opengebroken en met een periode van drie jaar verlengd. Het Waterschap heeft in Echten een slibvergistingsinstallatie gebouwd. Het vergisten zorgt voor een verbeterde afbraak van de organische stof waardoor zij minder ontwaterd slib bij ons hebben aangeboden. Toeslagmateriaal Om het slibmengsel beluchtbaar te maken, zetten we houtsnippers in. De laatste jaren is de vraag naar hout als biobrandstof enorm toegenomen. Gelet op de kosten onderzocht GMB BioEnergie in 2012 de inzet van geshredderde autobanden als alternatief voor de houtsnippers. De resultaten waren dermate positief dat we dit duurzame structuurmateriaal in 2013 naast houtsnippers succesvol hebben ingezet. Fred Beukema / WGS Een woord is een woord en daar staan ze bij GMB voor Vanwege aflopende contracten voor de eindverwerking van hun zuiveringsslib gingen WGS en het WZZ in 2013 samen opnieuw de markt op. Belangrijke aandachtspunten in het Programma van Eisen waren duurzame eindverwerking, energieverbruik, beperking van de uitstoot van broeikasgassen en op termijn het hergebruik van grondstoffen uit slib. Tijdens de Europese aanbesteding kwam GMB BioEnergie met de beste aanbieding uit de bus. Fred Beukema, afdelingshoofd Beheer en Onderhoud Waterketen bij WGS. We werken al lang samen en hebben goede ervaringen. Ik ken GMB als een bedrijf dat continu stappen neemt om processen te optimaliseren, zowel in hun rol van kennishouder als in die van bouwer. Wie GMB volgt, ziet dat ze voortdurend bezig zijn met duurzame oplossingen en het onderzoeken van nieuwe aandachtsvelden. Ze pakken op waar de markt om vraagt. Verder is het een betrouwbare partner. Een woord is een woord en daar staan ze bij GMB voor. Ook als er zich problemen voordoen en je ziet hoe die door GMB aangepakt worden, dat dwingt respect af. Kortom, een prettig bedrijf om mee samen te werken. GMB BioEnergie I

18 Nutriëntenterugwinning Wat zit er voor waarde in organische reststoffen en hoe kunnen we die terugwinnen? Deze vragen staan centraal bij het ontwikkelen van nieuwe technieken voor de verwerking van reststoffen. Om deze vragen te kunnen beantwoorden werken we nauw samen met verschillende opdrachtgevers en kennisinstellingen. NUTRIËNTEN TERUGWINNING fosfaat struviet stikstof Ammoniumsulfaat Dat nutriëntenterugwinning voor ons geen nieuw fenomeen is, bewijzen we elke dag. Tijdens het biologische drogen van reststromen tot biogranulaat komt stikstof in de vorm van ammoniak vrij. Stikstof is een belangrijk onderdeel van kunstmest. Die ammoniak winnen we met behulp van zwavelzuur terug uit onze proceslucht. Dit werken we vervolgens op tot een stikstofhoudende zwavelmeststof die officieel erkend is. Hierdoor mag het door ons geproduceerde ammoniumsulfaat als meststof worden verhandeld. We hebben het proces zodanig ingericht dat we onze afnemers een hoogwaardige kwaliteit kunnen garanderen. Door voortdurende verbeteringen aan het proces produceren we nu een veelgevraagde ph-neutrale meststof (tussen 5-8 ph) met een bemestings - waarde van 80 kg stikstof en 90 kg zwavel per ton. Hierdoor verkopen we deze meststoffen nu tegen commerciële condities. In 2013 hebben we ton ammoniumsulfaat geproduceerd, waarvan ton in Tiel en ton in Zutphen. SaNiPhos Met SaNiPhos beschikt GMB BioEnergie over de enige fullscale urineverwerkingslijn in Europa. Deze installatie is onderdeel van het concept nieuwe sanitatie. Urine wordt daarbij als een afzonderlijke afvalstroom ingezameld. Door scheiding bij de bron het toilet kan deze stroom beter en efficiënter verwerkt worden. SaNiPhos installatie is uitgelegd voor de verwerking van m 3 urine per jaar, hetgeen gelijk staat aan ruim 13 miljoen kleine boodschappen. Uit de urinestromen wordt nu ongeveer 90 procent van de fosfaat (P) teruggewonnen. Procesverbetering Vanaf de start in 2010 hebben we veel technische kennis en ervaring met SaNiPhos opgedaan. In 2012 zijn verschillende proeven gehouden om met name de kristalprocessen bij de struvietproductie te optimaliseren. Het doel voor 2013 was om het gebruik van hulpstoffen in het proces en daarmee de kosten fors te reduceren. Door de kennis die we inmiddels over dit proces hebben opgebouwd, zijn we daar ook in geslaagd. Vanuit de wetenschap blijft de interesse voor SaNiPhos hoog en er wordt gewerkt aan een wetenschappelijke publicatie. Proef medicijnverwijdering uit urine In 2013 stelde GMB BioEnergie de SaNiPhosinstallatie ter beschikking voor een proef om geneesmiddelen (verstorende stoffen voor het milieu) uit urine te halen. Deze proef is een samenwerking tussen Pentair en GMB BioEnergie. Biogranulaat als duurzame grondstof In samenwerking met enkele universiteiten, kennisinstellingen en opdrachtgevers is GMB BioEnergie een onderzoek gestart naar de inzet van biogranulaat als duurzame grondstof. In 2013 hebben we de nodige tijd en energie gestoken in het onderzoek naar de exacte inhoud, de chemische samenstelling, de landbouwkundige waarde en de internationale wet- en regelgeving. We kijken hierbij niet alleen naar fosfaat, maar ook naar de mix van andere (micro) nutriënten en de combinatie met gehygiëniseerde organische stoffen. Dit onderzoek voeren we samen uit met klanten, waarbij we gezamenlijk optrekken met twee technologen van twee waterschappen. Met deze informatie kunnen we toewerken naar technische keuzes en het aanvragen van vergunningen. Aanvankelijk gaan we op laboratoriumschaal aan de slag om vervolgens toe te werken naar een pilot die uiteindelijk moet resulteren in een business case op industriële schaal. 16 GMB BioEnergie I 2013

19 NUTRIËNTEN TERUGWINNING fosfaat struviet stikstof Jeffrey Oldengarm, directeur Van der Stelt Binnen een langdurige werkrelatie kun je samen kansen creëren Van der Stelt is een transport- en handelsbedrijf uit Beverwijk. Het levert vloeibare meststoffen en stuifbestrijding en vervoert vloeistoffen door heel Nederland. Met hun producten en diensten bedienen zij de agrarische sector, waterschappen, industrieën, de olie- en gaswinningsindustrie en de weg- en waterbouw (infra). Hun specialismen zijn: hoogwaardige vloeibare meststoffen, Stesam antistuifmiddel, vloeistoffenvervoer en industriële reiniging. Vloeibare meststof Het vervoert en levert meststoffen in de breedste zin van het woord. Dat gaat zowel om dierlijke mest als om kunstmest, zo laat directeur Jeffrey Oldengarm weten. Vloeibare meststoffen leveren van hoge kwaliteit, exact afgestemd op het gebruik. Daarin hebben we een jarenlange expertise opgebouwd. In die categorie valt ook het ammoniumsulfaat dat gewonnen wordt uit de luchtwassers van GMB BioEnergie. Die meststof heeft de erkenning van het ministerie en wordt door ons geleverd aan zowel veehouders - voor het grasland waarop hun koeien grazen - als aan akkerbouwers die granen verbouwen. Duurzame productie Net als GMB BioEnergie hecht ook Van der Stelt grote waarde aan duurzaamheid en nuttige vormen van hergebruik. Reguliere kunstmest wordt veelal geproduceerd met een hoge CO 2 -uitstoot. Het ammoniumsulfaat kan voor een deel toegepast worden in de productie van kunstmest, waarmee de CO 2 -uitstoot wordt gereduceerd. Ook vanuit de voedselindustrie waar agrariërs aan leveren, wordt steeds meer waarde gehecht aan duurzame productie. Win-win GMB BioEnergie verwerkt al jarenlang de afvalstromen voor Van der Stelt. Dit is het tweede jaar dat het bedrijf uit Beverwijk ammoniumsulfaat van GMB BioEnergie afneemt. Een belangrijke overeenkomst tussen GMB BioEnergie en ons is dat zowel zij als wij bij de klant aan tafel gaan zitten om te kijken hoe we stromen op de beste manier kunnen verwerken. Dus niet alleen ophalen, verwerken en klaar Ook zij leveren maatwerk met het oog op een win-win situatie. Dat is tegelijk de basis voor onze goede werkrelatie. We hebben beide bewust gekozen voor een langdurige werkrelatie en niet voor jaarlijkse inkoopcontracten. Zo kunnen we samen de marktkennis optimaal benutten en kansen creëren voor verdere verduurzaming. GMB BioEnergie I

20 Het terrein op Fort de Pol, gelegen naast ons terrein in Zutphen, heeft in de afgelopen eeuwen verschillende functies gehad. Tot in de jaren vijftig lagen er nog de resten van het eeuwenoude verdedigingswerk Fort de Pol. Aansluitend is het gebied gebruikt als vuilstort voor huishoudelijk afval. Momenteel wordt het gereed gemaakt als bedrijventerrein voor zwaardere industrie. Ontwikkeling op Fort de Pol Nieuwe focus voor Fort de Pol ligt op ontwatering 18 GMB BioEnergie I 2013

21 Bij de sanering is het niet draagkrachtige afval verwerkt in drie nieuw aangelegde terrassen op het noordelijke deel van de voormalige vuilstort. Hierdoor kunnen we bouwen op een stabiele ondergrond. Verder kent het terrein enkele obstakels in de vorm van twee hoogspanningsmasten, de windturbines en twee grote doorgaande gasleidingen. Het terrein grenst aan het Natura 2000-gebied. Bestemmingsplan Het bestemmingsplan Oostzeestraat 3b voor het GMB-terrein is inmiddels geïntegreerd in het bestem mings plan de Mars noord en midden, vast gesteld in oktober Dit is echter nog niet onherroepelijk. De eindrapportage hierover volgt in Ook zal in dat jaar het vrijgekomen terrein van Berkel Milieu worden opgeschoond en overgedragen. Infra De aangelegde infra omvat wegen, verlichting, hekwerk en groenvoorzieningen. Aangezien de wegen op een herschikte laag huishoudelijk afval van 4 meter dik liggen, zijn deze gefundeerd met een plaat van geïmboliseerd materiaal van 1 meter dik en 8 meter breed. Met die constructie wordt de belasting door het zware vrachtverkeer en shovels verspreid naar de onderliggende laag. Omgevingsvergunning Een omgevingsvergunning is afgegeven voor de bouw van de nieuwe slibhal Noord waarvan de bouw in 2013 is afgerond. Verder is er een omgevingsvergunning milieu in combinatie met een watervergunning afgegeven voor het ontwateren van vloeibaar zuiveringsslib dat via een persleiding aangevoerd wordt vanaf de naastgelegen rwzi van WRIJ. Sanering Na de herschikking van het huishoudelijk afval van de voormalige stortplaats is GMB Civiel gestart met de voorbereiding voor de functionele sanering van de eerste helft van het GMB-terrein op Fort de Pol. Tijdens de werkzaamheden is de ondergrond gestabiliseerd en is er een folie aangebracht daar, waar in de toekomst milieubelastende activiteiten plaats kunnen vinden. De saneringsfase liep in 2013 parallel met de realisatie van de infrastructuur. Met de aanleg van leidingstroken en wegen is de sanering van het terrein ten noorden van de fabriek (2,5 ha) afgerond. GMB BioEnergie I

22 Realisatie nieuwe slibopslag Aan de noordzijde van het GMB-terrein in Zutphen hebben we in samenwerking met ons zusterbedrijf GMB Civiel, aansluitend aan de bestaande hal Oost, een nieuwe slibopslaghal gebouwd. De uitvoering is medio april 2013 gestart en eind oktober opgeleverd. Met deze nieuwe hal is er opslagvolume van ruim m³ beschikbaar gekomen. Verder is een inpandige verbinding met het bestaande opslagdepot aangebracht waardoor intern productieverkeer tussen bestaande en nieuwe hal mogelijk is. De nieuwe opslaghal is ook van buitenom bereikbaar doordat we een rondweg hebben gecreëerd. Vanwege het huishoudelijk afval van de voormalige stortplaats in de ondergrond is de onderbouw op brede funderingssloven geplaatst. In de hal liggen vloeistofdichte betonnen vloeren met een totale vloeroppervlakte van m². De hal is ingedeeld in vier opslagunits en een centrale verkeersruimte in het midden. Alle units zijn rondom afgescheiden door 4,7 meter hoge betonnen keerwanden en de afzuiging in de hal is gekoppeld aan de bestaande lucht behandelingsinstallatie. Mitigatieplan kamsalamander Uit het onderzoek dat is uitgevoerd voor de milieueffectrapportage bleek dat in de poeltjes in de uiterwaarden naast het GMB-terrein de zeldzame kamsalamander voorkomt. Op basis van de natuurbeschermingswet is GMB verplicht een deel van het eigen terrein langs het hek aan de Letlandsestraat geschikt te maken voor overwintering van de beschermde diersoort voordat de oude begroeiing wordt verwijderd. Hiervoor is een speciale beplanting aangebracht met daartussen takkenrillen. Het diertje leeft in de lente en zomer in de uiterwaarden. Dit is een Natura 2000-gebied. In de herfst zoekt de kamsalamander de hoger gelegen randen op om zich te beschermen tegen overstroming van de uiterwaarden. Takkenrillen 20 GMB BioEnergie I 2013

23 Struviet GMB BioEnergie I

24 Personeel, arbo en duurzaamheid 22 GMB BioEnergie I 2013

25 Personeel Voor de aanvoer van het zuiveringsslib van WSRL hebben we in 2012 een tweede vrachtwagen aangeschaft en per 1 januari 2013 een chauffeur in dienst genomen. Het overige transport wordt verzorgd door externe transporteurs, die afhankelijk van de overeenkomst in opdracht werken van de toeleveranciers of van GMB BioEnergie. Met het slibtransport zijn zo n 18 fte s gemoeid. Daarnaast hebben we een bouwkundig medewerker en een procestechnoloog, die bij ons gedetacheerd waren, binnen de organisatie gehaald. Tot slot hebben we afscheid genomen van een secretaresse. Daarmee komt het totale aantal medewerkers in vaste dienst uit op 41. Voor de productie maken we gebruik van een vaste poule van invalkrachten. Samen met externe adviseurs ook wel aangeduid als de flexibele schil. Ziekteverzuim In 2013 is het ziekteverzuimpercentage van 2,6 procent naar 1,3 procent gedaald. Schenking lesboek aan Watermuseum IPC Groene Ruimte en GMB hebben gezamenlijk een informatie/lesboek over de (afval)waterketen ont wikkeld. Het boek Water bindt; aan de slag met water is als educatiemethode opgezet en biedt de mogelijkheid zelfstandig basiskennis over afvalwater op te doen en inzicht te krijgen in maatschappelijke vraagstukken die hiermee samenhangen. Beide partijen besloten exemplaren van het boek ter beschikking te stellen aan het Nederlands Watermuseum in Arnhem. GMB is al jaren sponsor van het museum en onderstreept hiermee, samen met IPC Groene Ruimte, het belang van goede educatie over de waterketen in ons land Afstudeeronderzoek In het kader van een afstudeerdopdracht onderzocht een studente Internationale Economie de Europese wet- en regelgeving met het oog op de internationale afzetmogelijkheden voor ons biogranulaat. GMB BioEnergie I

26 Arbo Werkinstructies In 2013 is een begin gemaakt met de herziening van de werkinstructies. Het gaat onder meer om werkinstructiekaarten (WIK s) voor het werken met een aantal gevaarlijke chemicaliën. Een WIK is een pragmatische samenvatting van de informatie die door leveranciers op veiligheidsinformatiebladen wordt gegeven. Zowel WIK s als veiligheids informatiebladen zijn wettelijk voorgeschreven. Sjaak campagne en ARBO-catalogus In 2012 is een meerjarig project opgestart onder de naam Sjaak-campagne om de arbeids veilig heidscultuur te verbeteren, met name op het gebied van veiligheidsbewustzijn en communicatie. In 2013 is in het kader van dit project aandacht besteed aan het belang van het intern melden van gevaarlijke situaties en bijna-incidenten. Verder is aandacht besteed aan de risico s van het werken op hoogte, met name aan risico-onderschatting bij het gebruik van ladders en rolsteigers. Het meest recente aandachtspunt in deze campagne was de Last Minute Risico Analyse: de laatste check die iedere werknemer zelf moet uitvoeren voorafgaand aan risicodragende werkzaamheden. Evenals in 2012 is tijdens de toolboxmeetings systematisch aandacht besteed aan de Nationale Top 7 Ongevallen in de Afvalverwerkingsbranche. Uit de ARBO-catalogus Branche Afvalverwerking is informatie gehaald en vertaald naar de situatie in Zutphen en Tiel. Het gaat onder meer over valgevaar, snijverwondingen, beknellingsgevaar en de maatregelen om dergelijke risico s te verminderen. Iedere productiemedewerker bij GMB BioEnergie is in het bezit van het VCA-diploma (Veiligheid, gezondheid en milieu Checklist Aannemers). De diploma s voor bedrijfshulpverlening (BHV) zijn verlengd. Signalering In 2013 zijn bij de weegbrug en alle fabrieksinritten borden aangebracht met veiligheidsinstructies voor chauffeurs en bezoekers. 24 GMB BioEnergie I 2013

27 Management Zorg Systeem De zorg voor kwaliteit, arbeidsomstandigheden en milieu (KAM) maakt binnen GMB integraal deel uit van de totale bedrijfsvoering en is verankerd in de werkprocessen. Ons Management Zorg Systeem (MZS) beschrijft de interne organisatie, de manier van werken en de afspraken op het gebied van informatie en communicatie. Het MZS voorziet in de Kwaliteits- Arbo-, Veiligheids- en Milieuzorgsystemen van alle werkmaatschappijen binnen GMB. Het geïntegreerde systeem is gecertificeerd en jaarlijks vinden interne audits plaats. Sharepoint In 2013 is het gebruik van Sharepoint verder uitgerold. Om de vindbaarheid van digitale documenten te verbeteren zijn op de KAM-site van het eigen Intranet van BioEnergie alle vergunning, handhavings- en veiligheidsdocumenten geplaatst met de mogelijkheid de weergave te laten aanpassen aan persoonlijke wensen. Ook het Milieu Aspect Register is overgezet naar Sharepoint en daardoor veel gebruiksvriendelijker geworden. In 2012 zijn we begonnen met het gebruiksvriendelijker en herkenbaarder maken van procedures in het kader van kwaliteitszorg ISO 9001 en milieuzorg ISO Dit kreeg in 2013 een vervolg met de vernieuwing van een aantal procedures, onder andere voor Technisch Onderhoud en VGMmanagement. Categorie 3 erkenning De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) heeft het primaire productieproces van BioEnergie erkend als geschikte pasteurisatiemethode voor categorie 3 materiaal. Categorie 3 materiaal bestaat uit dierlijke bijproducten die niet voor menselijke consumptie bestemd zijn. Hygiënisatie Met de certificering van de NVWA mogen we dit materiaal in Zutphen innemen en composteren. De certificering van de locatie in Zutphen is mogelijk omdat de temperatuur in onze composteringstunnels meerdere malen en gedurende een langere periode boven de 65 graden Celsius komt. Daardoor worden eventuele schadelijke bacteriën gedood (hygiënisatie). Afnamegarantie Het categorie 3 materiaal vergisten we normaal gesproken bij BIR in Lichtenvoorde. De erkenning is bedoeld als achtervang voor momenten dat we in Lichtenvoorde geen categorie 3 materiaal kunnen aannemen. Zo is het mogelijk marktpartijen afname te garanderen. Certificering In 2013 heeft Lloyds Register twee auditronden positief kunnen afronden in het kader van de certificering op kwaliteitszorg ISO 9001, milieuzorg ISO en VCA. GMB BioEnergie I

28 Duurzaamheid CO 2 -uitstoot In vergelijking met andere slibverwerkingsmethodes verbruikt ons proces weinig fossiele brandstof en wordt er bij de verbranding van biogranulaat elektriciteit opgewekt. Dat levert een aanzienlijk CO 2 -voordeel op. We hebben berekend hoeveel CO 2 - uitstoot de waterschappen besparen wanneer zij hun slib bij ons laten verwerken. Hierbij is naast de energie die verbruikt wordt bij de verwerking ook rekening gehouden met factoren als transport, houtverbruik en de toepassing van ons biogranulaat als energiedrager. Voetbaltenues Warnsveldse Boys naar Zuid-Afrika Het vijfde elftal van de Warnsveldse Boys, dat door GMB BioEnergie wordt gesponsord, kreeg in 2013 een nieuw tenue. De oude tenues zijn door de Warnsveldse Boys aan het Rainbow Dagverblijf Centrum in Zuid-Afrika geschonken. Zo n zestig kinderen met een verstandelijke beperking worden hier begeleid en krijgen onderwijs. Naast toepassing van biogranulaat bij kolencentrales zijn dit jaar ook aanzienlijke hoeveelheden als brandstof toegepast bij de verbranding van papierslib en bij een verwerkingsinstallatie voor teerhoudend asfalt. Doordat bij deze nieuwe toepassingen van biogranulaat minder elektriciteit wordt opgewekt dan bij een kolencentrale (met een hoger elektrisch rendement) valt de gemiddelde CO 2 -besparing dit jaar wat lager uit dan vorig jaar. In 2013 bespaarden we met onze verwerkingsroute ton CO 2. Dit compenseert de CO 2 -emissie van het elektriciteitsverbruik van huishoudens bij een gemiddeld verbruik van kwh per huishouden per jaar. In 2013 is de besparing op de CO 2 - uitstoot ten opzichte van 2012 met 10 procent afgenomen. 26 GMB BioEnergie I 2013

29 CO 2 -balans per ton reststof door midddel van biologisch drogen 2012 en 2013 Eenheid CO 2 - factor Waarde 2012 kilogram CO 2 - equivalenten 2012 Waarde 2013 kilogram CO 2 - equivalenten 2013 Retourafstand aanvoer slib km/ton slib 0,95 3,90 3,7 3,77 3,6 Retourafstand afvoer granulaat km/ton slib 0,95 4,02 3,8 3,12 3,0 Elektriciteitsverbruik kwh/ton slib 0,70 45,56 31,9 45,22 31,7 Dieselolieverbruik liter/ton slib 3,20 1,60 5,1 1,76 5,6 Retourafstand aanvoer hout km/ton slib 0,95 0,19 0,2 0,18 0,2 Houtverbruik m 3 / ton slib 3,00 0,16 0,5 0,15 0,5 Stikstof-verwijdering op rwzi kg N/ton slib 8,75 1,03 9,0 0,46 4,0 Ammonsulfaat productie kg N/ton slib -2,80 3,81-10,7 4,11-11,5 Vermeden CO 2 uitstoot verwerking biogranulaat -121,9-107,2 totaal -78,4-70,2 Uitreiking CO 2 -certificaten Verwerking van zuiveringsslib door middel van biologisch drogen en toepassing in een elektriciteitscentrale levert een CO 2 -winst van 70 kg per ton zuiveringsslib op. Dit betekent dat een waterschap dat haar slib bij GMB BioEnergie laat verwerken, ongeveer 20 procent van de CO 2 -uitstoot die ontstaat bij de zuivering van afvalwater kan compenseren. Deze calculatie hebben we door het onafhankelijke onderzoeksbureau IVAM (research and consultancy on sustainability) in Amsterdam laten controleren. Alle waterschappen hebben in 2013 over het jaar 2012 van ons een CO 2 -certificaat ontvangen met de betreffende besparing per ton slib. Dieselmonitoring We hebben drie nieuwe shovels aangeschaft, twee voor Tiel en de derde wordt in Zutphen ingezet. Sinds 2010 zijn we volop bezig om het dieselverbruik van de shovels te monitoren, zodat we het brandstofverbruik in afstemming met de machinisten verder omlaag kunnen brengen. In 2013 is het verbruik per ton slib licht gestegen. Duurzaam transport Door de aanpassing van ons contract met WSRL halen we zelf meer slib op en transporteren we zelf meer biogranulaat. Daarvoor hebben we een tweede vrachtauto met Euro 5 motor aangeschaft. Samenwerking met Parenco Na jaren van verkennende gesprekken en onderzoeken zijn GMB BioEnergie en Parenco in 2013 een proef gestart voor de inzet van biogranulaat als biobrandstof voor de energiecentrale van de papierproducent uit Renkum. Het bedrijf is naast de waterzuivering van Renkum gevestigd. Daarom kijken GMB BioEnergie, Parenco en het waterschap Vallei en Veluwe naar mogelijke synergievoordelen in de verwerking van het industriële afvalwater van Parenco en communaal afvalwater. De uitgangspunten hierbij zijn efficiënte reiniging en het mogelijk gezamenlijk benutten van gewonnen biogas. GMB BioEnergie I

30 Doelstellingen voor de komende jaren 28 GMB BioEnergie I 2013

31 Duurzame toepassing biogranulaat In 2014 gaan we onderzoeken en beproeven of het haalbaar is om het gehygiëniseerde product biogranulaat als organische meststof in de landbouw te brengen. Het onderzoek gaat zowel over inhoudelijke samenstelling, landbouwkundige en wettelijke inzichten en economische mogelijkheden. Scheiding mineralen en organische stof Organisch materiaal belemmert de toepassing van mineralen en vice versa. Door het materiaal te scheiden, ontstaan nieuwe kansen voor het benutten van de verschillende stoffen. Hiervoor starten we een onderzoekstraject waarbij we kijken of er mogelijkheden zijn om mineralen en organische stof te scheiden. Aanvullend kijken we naar mogelijke nuttige toepas sing en van de verkregen tussenproducten. In dit onderzoekstraject gaan we samen op met opdrachtgevers, kennisinstellingen en andere partners. Optimaliseren energieprestatie Zowel in Tiel als in Zutphen willen we waar mogelijk onze energieprestatie verbeteren. Denk daarbij aan het beperken van brandstofverbruik, energiezuinige verlichting, ventilator instellingen et cetera. Implementatie SharePoint Binnen GMB is SharePoint geïntroduceerd om op efficiëntere wijze gedigitaliseerd te kunnen werken. Deze software is uitermate geschikt voor het opslaan, ordenen en gebruiken van gegevens vanaf vrijwel ieder apparaat. Daar waar nodig kunnen we nu eenvoudiger informatie delen met opdrachtgevers en klanten. In 2013 zijn hiervoor binnen GMB BioEnergie de eerste stappen gezet en in 2014 volgt de verdere implementatie. Reductie slib in Zutphen De reductie van zuiveringsslib naar biogranulaat is een belangrijk onderdeel van het verwerkingsproces. Afzet van het uiteindelijke biogranulaat (negatieve waarde) is een kostenpost. De verwachte en werkelijke reductie zijn in Zutphen in 2013 wat uit elkaar gaan lopen. Voor 2014 moeten de oorzaak en oplossingen hiervoor worden gevonden. Grotere slibdoorzet per tunnel In de huidige tunnels is aan de bovenzijde nog ruimte over die met het huidige vulsysteem met shovels niet kan worden benut. We zoeken nu naar een oplossing om deze ruimte verder te benutten waarmee we mogelijk een grotere doorzet per tunnel kunnen realiseren. GMB BioEnergie I

32 Uitwerking drogen ammoniumsulfaat Het ammoniumsulfaat dat GMB BioEnergie produceert, wordt momenteel vloeibaar afgezet. De inzet van ammoniumsulfaat in de landbouw kent sterke seizoensinvloeden. Hiervoor is bij afnemers (dure) opslag nodig die de waarde van het materiaal drukt. Door warmte uit het composteringsproces te benutten en het ammoniumsulfaat te kristalliseren en te drogen kan dit product mogelijk op een kostenefficiëntere wijze worden afgezet. Renovatie tunnels en groot onderhoud Omdat we in 2013 zowel in Tiel als in Zutphen veel slib verwerkt hebben, is het groot onderhoud en de renovatie van de tunnels uitgesteld naar 2015/2016. Voor 2014 staat in Tiel een grootschalige renovatie gepland van de dak- en wandplaten. Optimalisatie ontwatering In 2014 gaan we verder investeren in de optimalisatie van de ontwatering. Nieuwe markten voor biogranulaat Door verbranding in energiecentrales gaan de waardevolle stoffen in ons biogranulaat verloren. Dat vinden we zonde en we willen graag een nieuwe waarde toekennen aan ons product. Daarom zoeken we nu naar nieuwe markten. 30 GMB BioEnergie I 2013