HET GROTE FIETS EXAMEN HANDLEIDING. Een praktijktest in het echte verkeer!

Transcriptie

1 HET GROTE FIETS EXAMEN HANDLEIDING Een praktijktest in het echte verkeer!

2

3 WOORD VOORAF Veilig deelnemen aan het verkeer leer je niet met theorie alleen. Er zijn heel wat vaardigheden die flink wat training vragen. De VSV (Vlaamse Stichting Verkeerskunde) pleit al meer dan 20 jaar voor praktijkgerichte verkeerseducatie. Want kinderen moeten niet alleen het verkeersreglement kennen, ze moeten vooral de nodige vaardigheden en attitudes beheersen om zich veilig in het verkeer te kunnen begeven. Ook voor de scholen is hier een belangrijke rol weggelegd, dat lezen we in de eindtermen die leerlingen op het einde van het lager onderwijs moeten halen. Op het einde van het zesde leerjaar is de lagere school klaar met de leerlingen voor te bereiden op het secundair onderwijs. Ze hebben de vorige zes jaren een massa kennis, vaardigheden en attitudes opgedaan in de verschillende vakgebieden en thema s. Maar zijn ze ook klaar om veilig naar de secundaire school te fietsen? Een praktijkexamen met de fiets voor het zesde leerjaar is de ideale manier om dat te testen. Het Grote Fietsexamen zal een goed beeld geven van de fietsvaardigheid van de leerlingen. Bovendien is het een logische aanvulling op De Grote Verkeerstoets die de VSV elk jaar online organiseert voor het vijfde leerjaar. We wensen je veel succes bij de organisatie van Het Grote Fietsexamen! Eddy Klynen Coördinator VSV HET GROTE FIETS EXAMEN

4 4 INHOUD Woord vooraf Het Grote Fietsexamen Haalbaar voor elke school Ondersteuning op elk vlak Waarom een fietsexamen? Voordelen Link met de eindtermen Praktische organisatie De werkgroep Partners De route Bekendmaking fietsexamen Controleposten Klaar voor de start? Beoordeling en resultaten Fietsbrevet Goud Evaluatie Training en voorbereiding Fietscontrole Stuurvaardigheid Leerlingen trainen en voorbereiden Vijf basisvaardigheden Rechts op de rijbaan fietsen Rechts afslaan Links afslaan (zonder voorsorteren) Langs een hindernis fietsen Voorrang verlenen...32 Colofon... 33

5 1. HET GROTE FIETSEXAMEN HET GROTE FIETS EXAMEN

6

7 7 De VSV wil zoveel mogelijk klassen van het zesde leerjaar stimuleren om een fietsexamen te organiseren. Voor de organisatie sta je zelf in of misschien kun je aansluiten bij Het Grote Fietsexamen dat je politie zone of gemeente al organiseert. Maar weet dat je er niet alleen voor staat! De VSV ondersteunt je met tal van hulpmiddelen en legt je in deze handleiding stap voor stap uit hoe je de organisatie best aanpakt. Het Grote Fietsexamen 1.1 Haalbaar voor elke school Een fietsexamen is een praktijktest in het echte verkeer. Kinderen van het zesde leerjaar fietsen een parcours langs een uitgestippelde route, meestal in de schoolomgeving. Terwijl ze de route afleggen, wordt gecontroleerd of ze de minimale basisvaardigheden om veilig en zelfstandig te fietsen, beheersen. De school bepaalt zelf op welke dag ze Het Grote Fietsexamen organiseert. Wat moeten leerlingen van het zesde leerjaar minimaal kunnen in het verkeer? De vijf basisvaardigheden zijn: 1 rechts op de rijbaan fietsen; 2 rechts afslaan; 3 links afslaan (zonder voorsorteren); 4 langs een hindernis fietsen; 5 voorrang verlenen. Tijdens het fietsexamen wordt er ook gelet op het algemene verkeersgedrag en naast de vijf basisvaardigheden kan de school nog andere vaardigheden testen als die relevant zijn voor de schoolomgeving.

8 8 Het Grote Fietsexamen De VSV streeft ernaar dat zoveel mogelijk klassen van het zesde leerjaar Het Grote Fietsexamen gaan organiseren. Daarom waakt ze erover dat het project: àà haalbaar is voor elke school; àà veilig kan verlopen; àà overal op een uniforme manier kan plaatsvinden; àà perfect aansluit bij de eindtermen. 1.2 Ondersteuning op elk vlak De VSV ondersteunt de deelnemende klassen maximaal in elke fase van het project: de voorbereiding, de communicatie, de training, het examen, de evaluatie, de beloning en de remediëring. De website Inschrijving en opvolging van je persoonlijke dossier gebeurt op de website van het project: Daar vind je ook allerlei hulpmiddelen en downloads zoals bijkomende oefenfiches en controlefiches voor tijdens het examen. Verder beheert elke klas op de website haar online dossier. Via het online dossier vul je de deelnemende leerlingen in en kun je achteraf ook de beoordeling digitaal verwerken. Je kunt nadien kant-en-klare, gepersonaliseerde fietsbrevetten per leerling afdrukken.

9 Het doe- of vervolgpakket 9 Ander materiaal kunnen we je gratis aanbieden via het doe- of vervolg-pakket. Klassen die zich voor het eerst inschrijven voor Het Grote Fietsexamen, ontvangen het doe-pakket met de handleiding, oefenfiches, folders voor de ouders, een affiche en een klembord. Klassen die eerder al deelnamen aan Het Grote Fietsexamen, krijgen een vervolg-pakket na hun inschrijving. Met daarin opnieuw een pakket flyers voor de ouders, een affiche en een klembord. De oefen fiches en de handleiding kun je recupereren uit het doe-pakket van vorig jaar. Het Grote Fietsexamen Nascholing Als je nog met veel vragen zit voor de organisatie van Het Grote Fietsexamen, nodigen we je graag uit op een nascholing. Daar leggen we je in detail uit hoe je de organisatie best aanpakt en krijg je een pak tips van ervaringsdeskundigen. De data van de nascholingen staan aangekondigd op de website. De nascholingen zijn gratis, inschrijven is wel verplicht. Nog vragen? Stuur een naar fietsexamen@vsv.be of neem een kijkje op

10 10 Het Grote Fietsexamen

11 2. WAAROM EEN FIETSEXAMEN? 11 Het Grote Fietsexamen HET GROTE FIETS EXAMEN

12 12 Waarom een fietsexamen? 2.1 Voordelen Een fietsexamen heeft heel wat voordelen, zowel voor de kinderen, de school als de ouders. We zetten ze even op een rij: n Ouders en leerkrachten krijgen een duidelijk beeld van de kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes van hun leerlingen/kinderen in het echte verkeer. n Tijdens het fietsexamen komen de hiaten aan het licht. De school en de ouders kunnen daar nog aan werken (afhankelijk van de timing) vóór de leerlingen in september naar de middelbare school fietsen. n Kinderen en ouders ervaren dat je over voldoende stuurvaardigheid moet beschikken voor je individueel aan het verkeer kunt deelnemen. n Kinderen en ouders ervaren dat aangepaste kledij en een correct uitgeruste fiets voorwaarden zijn voor een veilige verkeersdeelname en dat een regelmatige fietscontrole noodzakelijk is. n Dankzij de organisatie van het fietsexamen komt er meer aandacht voor praktijkgericht verkeersonderwijs op school als een schakel in het proces van levenslang leren. 2.2 Link met de eindtermen Verder sluit Het Grote Fietsexamen inhoudelijk en methodologisch volledig aan bij de eindtermen verkeers- en mobiliteitseducatie voor het lager onderwijs. Daarin lezen we: ET 6.12 De leerlingen kunnen de gevaarlijke verkeerssituaties in de ruimere schoolomgeving lokaliseren en er zich veilig verplaatsen. De route van het fietsexamen is gelegen in de leefomgeving van de kinderen. De trainer kan de kinderen op een praktische manier wegwijs maken in de verkeerssituaties die op de route liggen. Door een bepaalde situatie te oefenen op een vertrouwde route, worden kinderen ook weerbaar in nieuwe complexere verkeerssituaties. ET 6.13 De leerlingen beschikken over voldoende reactiesnelheid, evenwichtsbehoud en gevoel voor coördinatie Om veilig te kunnen fietsen in het verkeer, moeten kinderen stuurvaardig zijn wat betekent dat ze het technische aspect van fietsen volledig beheersen. Evenwicht behouden, stuurvast zijn en behendig manoeuvreren, gebeuren automatisch, zodat ze hun concentratie volledig op het verkeer kunnen richten.

13 13 Waarom een fietsexamen? en ze kennen de verkeersregels voor fietsers en voetgangers, om zich zelfstandig en veilig te kunnen verplaatsen langs een voor hen vertrouwde route. De route van het fietsexamen sluit zeer nauw aan bij deze doelstelling. De fietsers trainen en tonen dat ze fietsvaardig zijn, wat betekent dat ze met respect voor de wegcode kunnen fietsen in hun eigen leefomgeving. ET 6.14 De leerlingen tonen zich in hun gedrag bereid rekening te houden met andere weggebruikers. Tijdens Het Grote Fietsexamen leren de kinderen anticiperen op het gedrag van andere verkeersdeelnemers. Kortweg komt het erop neer dat kinderen op het einde van de lagere school verkeersvaardig moeten zijn, wat betekent dat ze klaar moeten zijn om als fietser (en voetganger) op een veilige en vaardige manier deel te nemen aan het verkeer in hun eigen omgeving. Scholen die deze eindtermen op een volwaardige manier willen invullen, zitten met een fietsexamen in het echte verkeer op het juiste spoor.

14 14 Waarom een fietsexamen?

15 3. PRAKTISCHE ORGANISATIE 15 Waarom een fietsexamen? HET GROTE FIETS EXAMEN

16 16 Een fietsexamen organiseren lijkt misschien een immens werk, maar dat is het niet. Natuurlijk vraagt het een bijkomende inspanning, zeker het eerste jaar. Door stapsgewijs de richtlijnen van deze handleiding te volgen en de aangereikte communicatie- en oefenmaterialen te gebruiken, zul je vaststellen dat het voor elke school haalbaar is. Praktische organisatie 3.1 De werkgroep Om een praktijkexamen uit te werken, hoef je echt niet met een grote groep te zijn. Het geniet zelfs de voorkeur om een aantal stappen en beslissingen te nemen met een kleine kerngroep. Het is vooral van belang dat de juiste mensen in deze werkgroep zitten. Denk dan in eerste instantie aan de klasleerkracht, de politie en een verkeersouder. Het eerste wat de werkgroep moet doen, is een geschikte datum prikken voor Het Grote Fietsexamen. Als je een datum kiest, hou er dan rekening mee dat er vooraf voldoende getraind kan worden. 3.2 Partners Lokale politie en gemeente De school kan helemaal autonoom een fietsexamen organiseren, maar de ervaring leert dat samenwerking met externe partners een verstandige keuze is. Samenwerking met de lokale politie beschouwen we als een belangrijke succesfactor. De politie heeft immers heel wat kennis ter beschikking en is ook een ideale partner: n voor de fietscontrole; n om een route te helpen opmaken; n en om op de dag van het examen een oogje in het zeil te houden en mee de veiligheid van de fietsers en de andere weggebruikers te garanderen. Door samen te werken met de lokale politie toon je als school dat je er alles aan doet om het fietsexamen zo veilig mogelijk te laten verlopen. Ook bij sommige gemeenten en steden kun je terecht voor hulp bij een fietsexamen. Vraag zeker na of jouw gemeente iets te bieden heeft.

17 Verkeersouders 17 De dag van het examen zijn er naast de werkgroep nog helpers nodig. Vooral om de controleposten op het parcours te bemannen. Daarvoor kun je de vaste verkeers(groot)ouders van de school aanspreken. Heeft de school nog geen vaste groep vrijwilligers bij verkeersactiviteiten, dan kan de werkgroep een oproep lanceren bij de ouders met de vraag om een handje toe te steken op de dag van het fietsexamen. Je kunt daarvoor het afscheurluikje van de flyer voor ouders gebruiken. Wanneer de leerkracht zich tijdens het examen bezighoudt met zijn leerlingen, kan de verkeersouder instaan voor een aantal logistieke en ondersteunende taken: signalisatie plaatsen, materiaal uitdelen, controleposten op het parcours bemannen, enzovoort. Praktische organisatie 3.3 De route De route die de kinderen moeten afleggen tijdens Het Grote Fietsexamen bevindt zich in een omgeving die voor hen relevant is. Kies met gezond verstand een realistische route waar alle basisvaardigheden in voorkomen. Indien mogelijk maakt de straat van de school deel uit van de route en loopt ze langs herkenbare en door de leerlingen veel gebruikte plaatsen, zoals de sporthal, de muziekschool, enzovoort. Gevaarlijke plaatsen zoek je beter niet op.

18 18 Het is niet nodig dat het een lange route is. Een afstand van 3 tot 5 kilometer volstaat meestal al om de courante verkeersvaardigheden te testen. Praktische organisatie De lokale situatie kan je doen beslissen om bijkomende vaardigheden te trainen en te testen, bv. kruispunten met rotondes, verkeerslichten, spoorwegovergangen, voorrangssituaties met een tram, enzovoort. Op de website examen.be vind je een aantal bijkomende oefenfiches en controlefiches: Kruispunt met een bevoegde persoon oversteken, Fietsen op een rotonde zonder fietspad en Voorrang met stopbord en omgekeerde driehoek. 3.4 Bekendmaking fietsexamen Zodra je weet wanneer Het Grote Fietsexamen zal plaatsvinden en welke vaardigheden je waar wilt testen, kun je het project bekend maken op school en bij de ouders. In het doe-pakket of vervolg-pakket vind je een affiche waarop de leerlingen van de deelnemende klas hun namen kunnen invullen, samen met de datum. De affiches kunnen op een zichtbare plaats worden opgehangen. Om de ouders te informeren kun je de flyers uit het doe-pakket of vervolg-pakket met de leerlingen mee naar huis geven. Het is belangrijk dat de ouders goed op de hoogte zijn, hun toestemming geven (daarvoor kun je de afscheurkaart aan de flyer gebruiken) en mee achter het project staan. Naast de flyer bezorg je de ouders ook het traject van de route van Het Grote Fietsexamen. Moedig de ouders aan om samen met hun kind de vaardigheden en de route in te oefenen. 3.5 Controleposten Voor een vlot verloop van het fietsexamen zijn er helpers nodig. Bij voorkeur worden ze gerekruteerd onder (groot-)ouders, verkeersouders, leerkrachten, politie, stadswachten, startbaners verkeer en gemachtigde opzichters. De helpers controleren en observeren op verschillende punten op de route het algemene verkeersgedrag en de vaardigheid van de fietsers. Ze dragen een fluohesje en staan zo opgesteld dat de leerlingen steeds binnen het gezichtsveld vallen van de controleur. In principe volstaat het om de helpers/controleurs s morgens op de dag van Het Grote Fietsexamen te briefen. Het kan nuttig zijn om deze mensen vooraf één keer uit te nodigen. Je informeert hen dan over de plaats waar ze gaan controleren, waar ze zich exact moeten opstellen, hoe ze de voorbijrijdende leerlingen moeten beoordelen en hoe ze mee instaan voor het goede verloop en de veiligheid.

19 Sommige scholen en politiezones organiseren vooraf een overleg en tonen in een presentatie waar en hoe er gecontroleerd moet worden. Anderen organiseren een rondrit langs het parcours. Op de controleposten of observatiepunten gaan de controleurs na of de leerling de basisvaardigheid correct uitvoert. Bij iedere oefening op de route staat dus een controleur die de beoordeling van de deelnemers bijhoudt op een controlefiche. Per observatiepunt wordt één controlefiche per klas ingevuld. Om de controle snel en objectief te laten verlopen, dragen de leerlingen een fluohesje met een rugnummer en worden alleen de fouten aangeduid. Onderaan op de controlefiche is ruimte voorzien waar de controleur specifieke opmerkingen kan noteren, bijvoorbeeld over het algemene verkeersgedrag. Voor het algemene verkeersgedrag kun je ook de aparte controlefiche gebruiken. 19 Praktische organisatie Tijdens de observatie houden de controleurs uiteraard ook een oogje in het zeil om de veiligheid te bewaken. Tracht ervoor te zorgen dat dezelfde controleur niet urenlang op dezelfde plaats moet blijven staan. Je zult makkelijker en meer vrijwilligers vinden voor één of twee uren dan voor een halve of hele dag. Hou ook rekening met het weer en denk aan schaduw, schuilplaatsen voor de regen, een drankje, enzovoort. 3.6 Klaar voor de start? Voor de leerlingen effectief vertrekken, gebeuren er nog een paar zaken: n signalisatie op de invalswegen van het parcours; n bewegwijzering van de te volgen route (bewegwijzering in Grote Fietsexamen lay-out, gratis te downloaden van de website); n controletocht van de route door een volwassene om na te gaan of alle controleurs ter plaatse zijn, op de juiste plaats staan en of er zich geen onverwachte problemen voordoen.

20 20 Praktische organisatie De controleurs krijgen een korte briefing. In een map geef je ze alle nodige informatie en materiaal mee: n een plattegrond met de exacte locatie van hun controleplaats; n de controlefiche; n een klembord; n schrijfgerief; n een telefoonnummer/noodnummer; n een fluitje dat als noodsignaal gebruikt kan worden; n gegevens over het aantal deelnemers en hun rugnummers; n instructies over de wijze van controle. De vertrekplaats van Het Grote Fietsexamen bevindt zich in een beschermde omgeving zonder autoverkeer. Dat kan bijvoorbeeld op de speelplaats of een plein zijn. Alle deelnemers dragen een fluohesje met een rugnummer. De controleur moet weten wat het nummer is van de laatste deelnemer, zodat hij weet wanneer zijn taak erop zit. Zorg ervoor dat er geen nummers ontbreken. De controleur zou kunnen denken dat er een probleem is met een deelnemer. Op de voorkant van de fiets kunnen er eventueel nummers aan het stuur worden bevestigd. We raden sterk aan om alle deelnemers een fietshelm te laten dragen. Verschillende scholen en politiezones verplichten het zelfs. De deelnemers vertrekken met een tussentijd van ongeveer twee minuten. Zo is er tussen twee leerlingen voldoende afstand om elkaar niet te beïnvloeden. De omstandigheden van het parcours kunnen ervoor zorgen dat leerlingen elkaar toch inhalen. Maak daarover op voorhand afspraken met de controleurs, zodat ze kunnen zorgen dat er opnieuw voldoende tussenruimte is tussen twee deelnemers.

21 3.7 Beoordeling en resultaten 21 De beoordeling laat je bij voorkeur onmiddellijk na het examen volgen. Stel een kleine werkbare beoordelingscommissie samen (controleurs, leerkrachten, politie, verkeersouders, ). Leg de deelresultaten per leerling samen, bespreek ze en vel een oordeel. Je gaat uit van twee principes om te slagen: 1 Leerlingen moeten vijf op vijf behalen op de basisvaardigheden om te slagen voor Het Grote Fietsexamen. Praktische organisatie Bij elk van de vijf basisvaardigheden moet de controleur meerdere deelvaardigheden nagaan. Het zou kunnen dat de leerling tijdens een deelvaardigheid iets vergeet of niet helemaal correct uitvoert. In dat geval kan hij toch nog slagen voor de hele vaardigheid. Maar enkel als hij zichzelf of anderen niet in gevaar heeft gebracht. 2 Algemeen verkeersgedrag: Wie zichzelf of anderen niet in gevaar heeft gebracht, slaagt voor de globale fietsvaardigheid. Een voorbeeld: Als de leerling bij een van de basisvaardigheden zijn arm een keer vergeet uit te steken, zonder dat hij iemand in gevaar brengt, dan kan de beoordelings commissie beslissen dat de leerling toch slaagt voor de vaardigheid. Als de leerling voor alle basisvaardigheden slaagt, maar op het parcours zichzelf en andere weggebruikers in gevaar heeft gebracht door bijvoorbeeld onvoorzichtig te fietsen, kan het zijn dat de beoordelingscommissie de leerling niet laat slagen op basis van zijn algemene verkeersgedrag. Als je nog extra vaardigheden gaat testen, bepaal dan zelf hoe zwaar ze doorwegen bij de eindbeoordeling. We willen je vooral meegeven om correct te zijn in de beoordeling en de lat niet te laag te leggen. Een leerling laten slagen voor Het Grote Fietsexamen terwijl hij eigenlijk niet klaar is om het verkeer zelfstandig te trotseren, is een verkeerd signaal geven aan het kind en de ouders. De vijf basisvaardigheden zijn een minimum om veilig en alleen in het verkeer te kunnen fietsen. Het is mogelijk dat er leerlingen niet slagen voor het examen. Geef per leerling aan welke vaardigheden nog bijzondere aandacht verdienen. Breng de kinderen, de ouders en de klasleerkracht op de hoogte van het resultaat, zodat zij weten wie klaar is om te beginnen met individuele verkeersdeelname en voor wie er nog werkpunten zijn.

22 Fietsbrevet Goud Praktische organisatie Elke leerling die deelneemt aan Het Grote Fietsexamen verdient een Fietsbrevet Goud met zijn resultaten. Op de website van Het Grote Fietsexamen vragen we om de beoordeling van elke leerling digitaal in te vullen in je klasdossier. Je kunt eventueel ook zelf opmerkingen formuleren. Als je dat gedaan hebt, zul je automatisch gepersonaliseerde Fietsbrevetten Goud met de naam van de leerlingen en met alle beoordelingspunten en opmerkingen kunnen afdrukken. De VSV stuurt je na de evaluatie voor alle leerlingen een sticker van het Fietsbrevet Goud op. Ook leerlingen die niet geslaagd zijn, krijgen een Fietsbrevet Goud met daarop de mededeling dat ze nog verder moeten oefenen en een overzicht van wat wel al goed ging en wat hun werkpunten zijn. Op die manier krijgt iedere leerling een beloning voor zijn inspanningen. Als leerkracht kun je voor jezelf ook een klasoverzicht met alle resultaten downloaden en afdrukken als je de evaluatie hebt ingevuld. Naam: School: Klas: Basisvaardigheden Recht op de rijbaan fietsen Rechts afslaan Links afslaan Langs een hindernis fietsen Voorrang verlenen Algemeen verkeersgedrag Opmerkingen: Eindbeoordeling Handtekening: geslaagd nog verder oefenen

23 3.9 Evaluatie 23 Omdat je Het Grote Fietsexamen in de toekomst minstens even goed wilt organiseren, is het belangrijk om te evalueren met de betrokken partijen. n Het resultaat àà Hoeveel leerlingen zijn geslaagd? à à Voldoen de resultaten aan de verwachtingen van de ouders en leerkrachten? àà Moeten we de trainingen aanpassen of opvoeren? n De route àà Voldoet de test aan de verwachtingen van de ouders en leerkrachten? à à Geeft de test een realistisch beeld van het verkeer op de openbare weg? àà Is de moeilijkheidsgraad realistisch? àà Zijn de controleposten op de juiste plaats gesitueerd? àà Zijn er onverwachte situaties die de veiligheid in het gedrang brengen? Praktische organisatie n Helpende handen àà Zijn er voldoende helpers? àà Zijn de helpers voldoende ingelicht over hun taak? àà Zijn de controlefiches goed ingevuld?

24

25 4. TRAINING EN VOORBEREIDING HET GROTE FIETS EXAMEN

26 Fietscontrole Training en voorbereiding Een veilige fiets is een basisvoorwaarde om te kunnen deelnemen aan het fietsexamen. In eerste instantie: goed werkende remmen, de juiste bandenspanning, de correcte hoogte van het zadel en het stuur. Daarnaast zijn er nog de fietsbel, de reflectoren, de kettingspanning en de fietsverlichting. Op de website vind je een fietscontrolekaart. Hou op voorhand regelmatig een fietscontrole, zodat op de dag van het fietsexamen alle fietsen in orde zijn. De fietscontrole kan gebeuren door de leerkracht of de verkeersouders, maar kan ook in samenwerking met de lokale politie verlopen. De laatste fietscontrole gebeurt enkele dagen voor het fietsexamen. Breng de ouders op de hoogte van de tekortkomingen van de fiets, zodat ze nog de kans hebben om de fiets in orde te brengen. Sommige scholen hebben schoolfietsen voor leerlingen die zelf niet over een (veilige) fiets beschikken. 4.2 Stuurvaardigheid Om deel te mogen nemen aan het fietsexamen moeten leerlingen voldoende stuurvaardig zijn. Je bent stuurvaardig genoeg wanneer een aantal handelingen op de fiets een automatisme geworden zijn. Het zijn vaardigheden zoals: 5 Rekening houden met anderen n evenwicht houden; n opstappen; n vertrekken; n recht(door) rijden; n traag rijden; n links en rechts draaien; n omkijken en recht blijven sturen; n door een smalle doorgang rijden; n remmen: zowel gedoseerd als plots. 6 Onvoorzien remmen AANKOMST Over oneffen 4 terrein rijden Rechterarm 3 uitsteken 1 Omkijken over de linkerschouder START Om deel te mogen nemen aan Het Grote Fietsexamen moeten leerlingen voldoende stuurvaardig zijn. Ze moeten zich op straat ten volle kunnen concentreren op de wisselende verkeerssituaties. Stuurvaardigheid moet een automatisme zijn dat geen bijzondere aandacht meer vraagt. Wordt er op school gewerkt met de Fietsbrevetten Brons en Zilver van de VSV, dan heb je al een goed beeld van de stuurvaardigheid.

27 Het Fietsbrevet Brons is bedoeld voor de eerste graad lager onderwijs. Leerlingen trainen evenwicht, reactiesnelheid, stuurvastheid en coördinatie. Bij de eindtest rijden ze een parcours op de speelplaats dat bestaat uit zes vaardigheden. Het Fietsbrevet Zilver is voor de tweede graad lager onderwijs. Kinderen oefenen vaardigheden die ze later in het echte verkeer moeten kunnen toepassen. De eindtest bestaat eveneens uit een vaardigheidspiste die ze afleggen in een beschermde omgeving. Je doet er goed aan om ook in de derde graad nog aandacht te besteden aan stuurvaardigheid, zeker wanneer je met je leerlingen begint te trainen voor het fietsexamen. Het parcours van het Fietsbrevet Zilver kun je zeker hernemen. Wil je het nog wat uitdagender maken voor je 12-jarigen dan kun je de ADAC-proef doen. 27 Training en voorbereiding Op de website vind je twee oefenfiches: een om stuurvaardigheid te trainen en een om stuurvaardigheid te testen. Wees streng genoeg. Wanneer een leerling duidelijk faalt in twee of meer onderdelen van de test, dan is hij niet stuurvaardig genoeg voor Het Grote Fietsexamen. Leerlingen die onvoldoende stuurvaardig zijn, kunnen tijdens het fietsexamen hun stuurvaardigheid verder inoefenen op de speelplaats van de school. ADAC-proef 4.3 Leerlingen trainen en voorbereiden Het fietsexamen is de afronding van een trainingsperiode. Vooraf oefenen de kinderen alle deelvaardigheden die op de route voorkomen. Eerst wordt er geoefend op de speelplaats, nadien in het echte verkeer. Door de training zijn de leerlingen minder nerveus en kunnen ze zich beter concentreren op het verkeer. De fase van de voorbereiding op klasniveau kan de werkgroep overlaten aan de leerkrachten of eventueel samen met de leerkrachten uitvoeren. De voor bereiding per klas kan al van start gaan zodra je beslist hebt om Het Grote Fiets examen te organiseren en een datum hebt vastgelegd. Deze voorbereidende training is cruciaal voor het fietsexamen!

28 Omdat je de rijbaan niet moet kruisen, houdt rechts afslaan met de fiets minder gevaar in dan links afslaan. Maar andere gevaren, zoals de dode hoek bij vrachtwagens, zorgen er wel voor dat je ook bij rechts afslaan zeer voorzichtig moet zijn. Als je rechts afslaat, voer je de volgende deelvaardigheden na elkaar uit. DE FIETSER: kijkt tijdig over de linkerschouder en blijft rechtdoor rijden; steekt zijn rechterarm uit; neemt een korte bocht naar rechts met beide handen aan het stuur. Omkijken over de linkerschouder Nodig: Smalle doorgang van circa 2 m lengte gevormd door twee rijen afgeplatte kegels (2 x 15 stuks), evenwijdig geplaatst op 50 cm van elkaar, kaarten met grote cijfers, fluitje. Oefening: Bij het omkijken een cijfer laten lezen en roepen: De fietsers rijden tegen de wijzers van de klok in rondjes op de speelplaats en komen op een bepaald moment door de smalle doorgang. Stel je zo op dat de fietsers je rechts voorbijrijden. Als je op het fluitje blaast, moeten ze omkijken over hun linkerschouder. Om de fietsers te verplichten het hoofd voldoende te draaien en lang genoeg om te kijken, toon je een kaartje met daarop een cijfer. De omkijkende fietser moet dat cijfer roepen Vijf basisvaardigheden Training en voorbereiding Een leerling slaagt in het fietsexamen wanneer hij de vijf basisvaardigheden tot een goed einde brengt én zichzelf of anderen niet in gevaar heeft gebracht. Dat kan enkel als hij het verkeersreglement voldoende kent en het juiste verkeers gedrag toepast bij die regels. Om zeker te zijn dat de leerlingen dat veilig kunnen in het echte verkeer, moet je na de training van stuurvaardigheid overgaan naar training van verkeersvaardigheid in een beschermde omgeving. In het doe-pakket vind je vijf oefenfiches om de vijf basisvaardigheden van Het Grote Fietsexamen voor te bereiden. Sla deze stap zeker niet over als je leerlingen klaarstoomt voor Het Grote Fietsexamen. Als je de route voor Het Grote Fietsexamen uitstippelt, zorg je ervoor dat de vijf basisvaardigheden zeker in het parcours voorkomen op plaatsen waar je ze goed kunt testen en evalueren. De vijf basisvaardigheden moet je niet te ver gaan zoeken, ze komen voor in elke schoolomgeving: 1 rechts op de rijbaan fietsen; 2 rechts afslaan; 3 links afslaan (zonder voorsorteren); 4 langs een hindernis fietsen; 5 voorrang verlenen. VOORRANG VERLENEN (OP EEN KRUISPUNT ZONDER VERKEERSTEKENS) Voorrang vormt een belangrijk onderdeel van de verkeersregels en verschilt naargelang de plaats van de weggebruiker en de verkeerstekens die er staan. Een fietser die deelneemt aan het verkeer moet deze regels goed kennen. De basisregel is duidelijk: elke bestuurder moet altijd voorrang geven aan bestuurders die van rechts komen. In deze oefenfiche gaan we uit van een gewone voorrangssituatie: een kruispunt zonder verkeerstekens. In zo n situatie voer je de volgende deelvaardigheden na elkaar uit. DE FIETSER: HET GROTE FIETS EXAMEN rijdt rechts op de rijbaan; vertraagt en kijkt of er een bestuurder van rechts komt; stopt indien nodig om voorrang te verlenen. OEFENFICHE 5 HET GROTE FIETS EXAMEN HET GROTE FIETS EXAMEN Als fietser moet je rechts op de rijbaan rijden als er geen fietspad is. In de bebouwde kom is dat vaak het geval. In het algemeen mogen we stellen dat een fietser vaak weinig plaats krijgt en moet anticiperen op heel wat onverwachte situaties. Om rechts op de rijbaan te fietsen, moet je dus voldoende stuurvaardig zijn. Dat train je met driedimensionaal materiaal. De leerlingen kunnen best met hun eigen fiets rijden. Een oefenterrein ter grootte van een basketbalveld volstaat. 1. TRAINING VAN VERKEERSGEDRAG OP DE SPEELPLAATS RECHTS AFSLAAN Training van oogcontact Nodig: Opstelling met kegels waarmee je een T-kruispunt maakt (de breedte van de straten is minimaal 4 meter); fluitje. Oefening: RECHTS OP DE RIJBAAN FIETSEN Rechts op de rijbaan fietsen bestaat uit een aantal deelvaardigheden. Tijdens Het Grote Fietsexamen controleren de observatoren de volgende punten: Twee groepjes leerlingen (A en B) stellen zich met de fiets vertrekkensklaar op. Ga zelf bij groep B staan. Bij elk fluitsignaal vertrekt een fietser uit groep A en rijdt rechtdoor over het kruispunt. Nadien sluit hij aan bij groep B. Af en toe, zonder vaste tussenpauze en zonder fluitsignaal, laat je een fietser uit groep B naar het kruispunt rijden om daar linksaf te slaan. Deze fietser sluit DE FIETSER: rijdt altijd rechts op de rijbaan op voldoende afstand van geparkeerde auto s; nadien aan bij groep A. snijdt de bochten niet af; wijkt enkel links uit als er een hindernis op de rijbaan is of als hij een andere fietser inhaalt. lees verder op de volgende blz. } 1. TRAINING VAN STUURVAARDIGHEID OEFENFICHE 1 1. TRAINING VAN STUUR VAARDIGHEID Fietsen tussen afgeplatte kegels Nodig: Twee rijen van 15 afgeplatte kegels, evenwijdig geplaatst op 50 cm van elkaar. Basisoefening: Tussen de kegels fietsen. Gradatie en differentiatie: afstand tussen de kegels verkleinen; kegels vlak achter een bocht leggen; kegels schuin leggen ten opzichte van de rijrichting. OEFENFICHE 2 Andere vaardigheden zijn zeker het testen waard als ze horen bij de leefwereld van de kinderen. Afhankelijk van je eigen schoolsituatie is het zeker nuttig om de vijf basisvaardigheden nog aan te vullen met een paar bijkomende vaardigheden tijdens Het Grote Fietsexamen. Op de website vind je nog extra oefenmateriaal voor bijkomende vaardigheden.

29 1 RECHTS OP DE RIJBAAN FIETSEN Heel wat straten hebben geen fietspad. Jonge fietsers moeten leren dat ze rechts op de rijbaan moeten rijden. In de wet wordt gesproken over zo dicht mogelijk. Interpreteer dit in die zin dat je zo dicht mogelijk aan de rechterkant rijdt, zonder een gevaar te creëren. Je hoeft jezelf daardoor niet in gevaar te brengen en je moet ook niet rakelings voorbij geparkeerde voertuigen rijden. Rechts op de rijbaan fietsen bestaat uit een aantal deelvaardigheden. Tijdens het fietsexamen controleren de observatoren de volgende punten. De fietser n rijdt altijd rechts op de rijbaan op voldoende afstand van geparkeerde auto s; n snijdt de bochten niet af; n wijkt enkel links uit als er een hindernis op de rijbaan is of als hij een andere fietser inhaalt. 29 Training en voorbereiding Opmerking De controleurs stellen zich best op in de buurt van een bocht (naar links), omdat daar duidelijk vast te stellen is of de fietsers hun plaats rechts op de rijbaan blijven aanhouden. 2 RECHTS AFSLAAN Omdat kinderen de rijbaan niet moeten kruisen, houdt rechts afslaan met de fiets iets minder gevaar in dan links afslaan. Het gevaar van de dode hoek bij vrachtwagens is hier echter wel reëel. Daarom moeten ze ook bij dit manoeuvre voorzichtig zijn. Als hij rechts afslaat moet de fietser: n tijdig omkijken over de linkerschouder en ondertussen niet afwijken van de rijlijn; n het manoeuvre aankondigen door de rechterarm uit te steken; n snelheid minderen en de bocht nemen met twee handen aan het stuur; rechts afslaan met een korte bocht.

30 30 Training en voorbereiding 3 LINKS AFSLAAN ZONDER VOORSORTEREN Links afslaan is een gevaarlijk manoeuvre voor fietsers, omdat ze doorgaand verkeer moeten kruisen. Fietsers voeren de volgende deelvaardigheden uit: n omkijken, links en rechts kijken en rekening houden met zowel achteropkomend verkeer als tegenliggers; n de linkerarm uitsteken om zijn bedoeling duidelijk te maken; n een wijde bocht nemen met twee handen aan het stuur; n in de linkerzijstraat opnieuw aan de rechterkant van de rijbaan uitkomen.

31 4 LANGS EEN HINDERNIS FIETSEN Wanneer er geen fietspad is, moeten fietsers rechts op de rijbaan fietsen. Uiterst rechts blijven kan niet altijd. Geparkeerde auto s verplichten de fietser vaak om uit te wijken naar links, meer naar het midden van de rijbaan. Achterop- en tegemoetkomende voertuigen vormen dan een reëel gevaar. Om die reden is het belangrijk dat een hindernis op de rijbaan met de nodige voorzichtigheid voorbij gereden wordt. De fietser moet: n vertragen en omkijken over de linkerschouder; n stoppen wanneer een achterop- of tegemoetkomend voertuig een gevaar oplevert; n de linkerarm uitsteken; n uitwijken naar links en ±1m afstand houden (gevaar voor openslaande portieren); n zijn plaats rechts op de rijbaan weer innemen. 31 Training en voorbereiding

32 32 5 Training en voorbereiding VOORRANG VERLENEN Voorrang geven aan bestuurders die van rechts komen is één van de basisregels in het verkeer. Alleen intensieve training kan ervoor zorgen dat de regel rechts gaat voor een automatisme wordt bij jonge fietsers. Maak leerlingen duidelijk dat ze altijd voorzichtig moeten zijn op een kruispunt, want voorrang hebben, betekent niet dat je ook voorrang krijgt. Er zijn bovendien heel wat vormen van voorrang die getraind kunnen worden: n voorrang zonder verkeersborden; n voorrang met een stopbord en voorrangsborden; n voorrang met een omgekeerde driehoek en haaientanden als wegmarkering; n voorrang op een rotonde; n voorrang bij een smalle doorgang; n In Het Grote Fietsexamen laat je (minstens) één voorrangssituatie deel uitmaken van de route. Die beoordeel je als een van de vijf basisvaardigheden. Kies een situatie in de omgeving waar de fietsers vaak langs komen en die van belang is voor hen. De deelvaardigheden die de kinderen trainen en tonen, zijn afhankelijk van de situatie en de reglementering die ter plaatse van toepassing is. Per voorrangs situatie vind je op de website controlefiches met de verschillende deelvaardigheden die van toepassing zijn.

33 COLOFON 33 Auteur Dirk Gabriels Leescommissie Jan Bonneure, Tini De Smedt, Guy De Wit, Stijn Dergent, Inneke Goyvaerts, Luc Henau, Kim Jacobs, Paul Michielsen, Jan Pauwels, David Van Fraechem en Stefaan Vanlombeeck Eindredactie Tini De Smedt en Kim Jacobs Tekeningen Artoos Foto s David Legrève Lay-out en vormgeving Artoos Verantwoordelijke uitgever Jan Peumans - Stationsstraat 110, 2800 Mechelen Wettelijk depot D/2014/8258/2 (herdruk), april 2014 Niets uit deze uitgave mag, op welke wijze dan ook, worden overgenomen zonder de uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever. HET GROTE FIETS EXAMEN

34 VSV Stationsstraat Mechelen Tel