Ministerie van Verkeer en Waterstaat Rijkswaterstaat RIZA. MKBA en OEI. Ervaringen met het toepassen van de OEI Leidraad in natuur- en milieuprojecten

Transcriptie

1 Ministerie van Verkeer en Waterstaat Rijkswaterstaat RIZA MKBA en OEI Ervaringen met het toepassen van de OEI Leidraad in natuur- en milieuprojecten Uitgevoerd door: Bureau BUITEN Sterk Consulting September 2007 RWS RIZA

2 MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten

3 Inhoudsopgave Samenvatting 1 1 Inleiding Achtergrond Doelstelling Leeswijzer 2 2 Aanpak Inleiding Inhoud Proces 6 3 Bevindingen Inleiding Inhoud Proces 11 4 Conclusies Algemeen Inhoud Proces 13 Bijlagen Additionele kosten en sociaal-economische gevolgen van Natura Baten van de KRW in het Friese Merengebied Kosten-batenanalyse voor Ruimte voor de Rivier Kosten-batenanalyse Waterkwaliteit Volkerak-Zoommeer Bagger: het onzichtbare goud? Hoofdnota MKBA Waterbodems MKBA Wieringerrandmeer Strategische MKBA voor de KRW 43 MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten

4 Samenvatting Inleiding Voor de uitdagingen in het waterbeheer bestaan velerlei oplossingen. Naast de vanzelfsprekende aandacht voor de technische effectiviteit van oplossingsrichtingen worden deze ook steeds meer vanuit economische perspectief beoordeeld. Het inzicht groeit dat niet alleen investeringskosten, maar ook andere kosten en baten een rol zouden moeten spelen in de beleidsafwegingen. Dit geldt zeker ook voor de Kaderrichtlijn Water (KRW) waar stevige eisen worden gesteld aan een economische analyse. Om die reden is in 2006 een strategische MKBA ofwel MKBA op hoofdlijnen- uitgevoerd en zal in 2008 een meer gedetailleerde MKBA worden uitgevoerd. Ter voorbereiding van de MKBA KRW 2008 bestaat de behoefte om te leren van de ervaringen van andere MKBA s die in de watersector en aanpalende sectoren zijn uitgevoerd. Op basis van een verkennend literatuuronderzoek zijn de MKBA s inhoudelijk met elkaar en met de Leidraad OEI vergeleken. Daarnaast is op hoofdlijnen onderzocht welke rol de MKBA s in de besluitvorming hebben gespeeld. Sterk Consulting (hoofdaannemer) en bureau BUITEN hebben de verkennende literatuurstudie in opdracht van het RIZA uitgevoerd. Inhoud In het algemeen kan gesteld worden dat de bestudeerde MKBA s veel op elkaar lijken als het gaat om de toegepaste methodologie. De Leidraad OEI slaagt er kennelijk in om op hoofdlijnen duidelijke richting te geven aan een MKBA. Tegelijkertijd is duidelijk dat de complexiteit van een MKBA gepaard gaat met veel keuzes waarmee er ruimte is voor eigen invulling. Op een aantal inhoudelijke punten blijken de bestudeerde MKBA s dan ook onderling te verschillen en/of af te wijken van de richtlijnen van de Leidraad OEI: op een aantal rekenkundige uitgangspunten (projectduur, restwaarde, risico-opslag) blijken de MKBA s onderling behoorlijk te verschillen; Als het gaat om de formulering van het zogenaamde nulalternatief sluiten de bestudeerde MKBA s niet goed aan op de vereisten uit de Leidraad OEI, maar meer op de formuleringen uit OEI bij SNIP; Bij de definitie van een projectalternatief, -variant of gevoeligheidsanalyse blijken de MKBA s onderling van elkaar te verschillen, zonder hiermee van de Leidraad OEI af te wijken; Tot slot blijkt dat projecteffecten die te maken hebben met veranderingen in de kwaliteit van de leefomgeving, natuur en milieu veelal onderwerp van discussie zijn en dat men hieraan op verschillende manieren invulling geeft. De Leidraad OEI zou specifiekere richtlijnen kunnen formuleren over de wijze waarop hiermee moet worden omgegaan. Besluitvormingsproces Respondenten geven aan dat een MKBA in het besluitvormingsproces beslissingsondersteunend is en niet beslissingsvervangend. Het wordt als onmisbaar getypeerd in haar rol van inzicht verschaffen, objectiveren, bewustwording creëren, discussie specificeren en aanscherpen en het faciliteren van besluitvorming. Binnen het besluitvormingsproces vinden respondenten de MKBA het juiste instrument om te komen tot een totale en objectieve afweging. Respondenten benadrukken dat men zich ervan bewust moet zijn dat de MKBA een onderdeel is van de input voor beslissers, maar dat het geen absoluut oordeel geeft. Belangrijke aandachtspunten voor het instrument betreffen: het grote aantal onzekerheden binnen een MKBA; de moeilijke vertaalslag van de resultaten van een nationale MKBA naar de regio; cherry picking door belanghebbenden; De communiceerbaarheid van de resultaten van een MKBA (verdeling kosten en baten en verschil tussen kosten en baten respectievelijk uitgaven en opbrengsten). Tot slot lijkt een MKBA ter ondersteuning van besluitvorming bij brede projecten (zoals de KRW) minder geschikt dan voor meer specifieke projecten. MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 1

5 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Kosten en baten spelen een steeds nadrukkelijkere rol in de besluitvorming in de watersector. Beleid en wet- en regelgeving vragen er veelal om de besluitvorming ook vanuit economisch perspectief voldoende te onderbouwen. Dit geldt zeker ook voor de Kaderrichtlijn Water (KRW). De KRW is erop gericht de kwaliteit van watersystemen te verbeteren, het duurzaam gebruik van water te bevorderen en de verontreiniging van grondwater aanzienlijk te verminderen. Om de doelstellingen van de KRW te halen, zijn omvangrijke investeringen nodig. Er worden daarom stevige eisen gesteld aan een economische analyse waarin alternatieven worden afgewogen en waarin het maatschappelijke belang wordt beoordeeld. Om die reden is in 2006 een strategische MKBA uitgevoerd waarin op hoofdlijnen de kosten en baten van de KRW op landelijk niveau zijn afgeleid. De strategische MKBA was een analyse op hoofdlijnen en heeft beleidsmakers en bestuurders veel geleerd over inhoudelijke en procesmatige aspecten van een dergelijk traject. Waar de maatregelenoverzichten uit 2006 vooral een globaal en verkennend karakter hebben, zal in 2007 meer gedetailleerde informatie ter beschikking komen en zal in 2008 een meer gedetailleerde MKBA worden uitgevoerd. 1.2 Doelstelling Voor de MKBA 2008 bestaat de behoefte om te leren van de ervaringen van andere MKBA s die in de watersector en aanpalende sectoren zijn uitgevoerd. Het gaat hierbij om zowel inhoudelijke als procesmatige ervaringen. Doel van de studie is: 1.3 Leeswijzer te leren van de ervaringen met MKBA s uit het verleden ook in aanpalende beleidsterreinen; het meenemen van deze ervaringen in het plan van aanpak voor de MKBA KRW; het plaatsen van de MKBA voor de KRW in de bredere context van soortgelijke studies. In hoofdstuk 2 wordt de aanpak van deze literatuurstudie uiteengezet waarna in hoofdstuk 3 de bevindingen op de onderdelen inhoud en proces worden beschreven. De conclusies zijn opgenomen in het laatste hoofdstuk (4). De bevindingen per onderzochte MKBA zijn als bijlagen toegevoegd. MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 2

6 2 Aanpak 2.1 Inleiding In de door Sterk Consulting en bureau BUITEN gehanteerde werkwijze staat een vergelijking van 7 MKBA s met de Leidraad OEI centraal (Eijgenraam e.a., 2000). De vergelijking van de documenten was met name gericht op de inhoudelijke aspecten van de MKBA (paragraaf 2.2). Daarnaast zijn in beperkte mate procesmatige leerervaringen in beeld gebracht (paragraaf 2.3). De volgende documenten zijn, op basis van een quick scan, bekeken: Bagger: het onzichtbare goud? Hoofdnota MKBA Waterbodems, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, AKWA 2004; Kosten-batenanalyse voor Ruimte voor de Rivier, Projectorganisatie Ruimte voor de Rivier, CPB 2005; Additionele kosten en sociaal- economische gevolgen van Natura 2000, Ministerie van LNV, LEI 2006; Strategische MKBA voor de KRW, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, RIZA 2006; Baten van de KRW voor het Friese Merengebied, Milieu- en Natuurplanbureau, LEI 2007; Kosten-batenanalyse waterkwaliteit Volkerak-Zoommeer, Bestuurlijk Overleg Krammer, Royal Haskoning, 2007; MKBA Wieringerrandmeer, Provincie Noord Holland, Witteveen en Bos Op basis van de bevindingen zijn vervolgens conclusies geformuleerd. 2.2 Inhoud Voor de inhoudelijke aspecten heeft de Leidraad OEI als referentie gediend voor de te bestuderen MKBA s. Hierbij hebben ook de rapporten OEI bij SNIP, OEI bij MIT en Waardering natuur, water en bodem in maatschappelijke kosten-batenanalyses, als aanvulling gediend Voor ieder project afzonderlijk en voor de projecten als geheel is een rapportage opgesteld. Deze zijn opgenomen in de bijlagen. Alle inhoudelijke gegevens zijn ontleend aan de betreffende documenten. In deze paragraaf wordt een korte beschrijving gegeven van de inhoudelijke elementen waarop de documenten zijn bestudeerd. Per element komt aan de orde wat hierover in essentie- in de Leidraad OEI wordt vermeld. Benadrukt moet worden dat de Leidraad OEI is ontwikkeld voor grote infrastructurele projecten en blijkt om die reden niet altijd één op één toepasbaar te zijn voor natte infrastructurele op natuur en milieu projecten Rekenkundige uitgangspunten In de Leidraad OEI zijn met name de volgende rekenkundige uitgangspunten van belang: Discontovoet: Rentepercentage dat bij KBA s gebruikt wordt om de contante waarde te berekenen van de maatschappelijke kosten en opbrengsten van een project. De maatschappelijke discontovoet wijkt af van de rentevoet die wordt gebruikt bij het verdisconteren van particuliere investeringen. Op dit moment is door de Rijksoverheid een rentevoet voorgeschreven van 2,5% (reëel) in een risicovrije omgeving. Risico-opslag: risico-aversie kan worden uitgedrukt in extra risico-opslag. Om de macroeconomische waarde van de projectrisico s in de contante waarde van de kosten- en batenstromen te verwerken, is een risico-opslag op de disconteringsvoet nodig. Deze opslag is een percentage bovenop de risicovrije discontovoet. Voor KKBA s volstaat een algemene (niet projectspecifieke) opslag van 3%. Voor uitgebreide KBA s dient er een MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 3

7 projectspecifieke opslag te komen. Deze ontstaat door de algemene opslag van 3% te vermenigvuldigen met een projectspecifieke factor, de zogenaamde bèta. Een uitgebreide theoretische achtergrond is te vinden in het rapport van de commissie risicowaardering. Tijdhorizon: voor de tijdhorizon gelden geen vaste regels. Er moet een tijdhorizon worden gekozen die recht doet aan projectduur en gehanteerde discontovoet (hoe lager de discontovoet hoe langer de termijn). Restwaarde: soms is het niet mogelijk (of niet zinvol) om het ontwikkelingspad van de baten voorbij een zekere horizon volledig uit te werken. Men kan dan de waarde van de baten na deze horizon samenvatten in de restwaarde van het project. De restwaarde geeft een schatting van de netto contante waarde van alle projectopbrengsten voorbij de tijdshorizon. Door de restwaarde vervolgens contant te maken naar het basisjaar, kan deze worden verrekend met de andere kosten en baten van het project. Aanvulling op de Leidraad OEI In OEI bij SNIP wordt net als in OEI bij MIT een oneindige tijdhorizon aanbevolen Probleemanalyse In de Leidraad OEI wordt expliciet aangegeven dat een heldere probleemstelling van belang is. Aangegeven moet worden welke doelen worden beoogd. Denk aan: het wegnemen van knelpunten en het benutten van kansen en oplossingsrichtingen. Tevens wordt aangegeven dat voorkomen moet worden dat de doelstelling zo technisch wordt verwoord dat geheel andere oplossingsrichtingen buiten beeld raken. Begin dus met een generiek doel Projectdefinitie / nulalternatief Het zogenaamde nulalternatief speelt een belangrijke rol in een MKBA. In de Leidraad OEI wordt aangegeven dat het nulalternatief de best mogelijke oplossingen omvat voor de knelpunten, zonder het project. Per definitie is het nulalternatief dus iets anders dan niets doen en ook iets anders dan bestaand beleid. Bij het bepalen van het nulalternatief zijn gefundeerde veronderstellingen nodig over veranderingen in de omgeving van het project. Ook moeten andere factoren die voor het succes van het project essentieel zijn, in de scenario s een plaats krijgen. De voor de projectbeoordeling op te stellen scenario s betreffen gewoonlijk zaken als: ontwikkelingen in de nationale en internationale economie, voor zover nodig gesplitst naar relevante sectoren; internationale veranderingen in overheidsbeleid (liberalisatie van handel, Europees concurrentiebeleid, milieubeleid in diverse landen, enzovoort). De scenario s dienen te worden opgesteld voor de gehele periode waarop de projectevaluatie betrekking heeft. Aanvulling op de Leidraad OEI: In de watersector zijn autonome ontwikkelingen van belang. In de Werkwijzer OEI bij SNIP worden met name de volgende ontwikkelingen genoemd: Klimaat; Milieubeleid. MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 4

8 2.2.4 Projectdefinitie / projectalternatieven In de Leidraad OEI wordt een projectalternatief gedefinieerd als de verwachte ontwikkeling van de (nationale) samenleving in de situatie dat het project wordt uitgevoerd (in enigerlei variant). Er worden vanuit de Leidraad OEI verder geen specifieke eisen gesteld aan een projectalternatief of variant. Het is daarmee niet duidelijk waar exact de grenzen liggen tussen een projectalternatief, projectvariant en een gevoeligheidsanalyse Projectkosten ramen Een belangrijk element in de analyse zijn de kosten die de uitvoering van het project met zich meebrengt. De Leidraad OEI maakt onderscheid in voorbereidingskosten, investeringskosten tijdens de constructieperiode, exploitatiekosten tijdens de levensduur van het project, en de kosten van verwijdering Projecteffecten Projecteffecten worden in de Leidraad OEI gedefinieerd als verschillen tussen een ontwikkeling met project (projectalternatief) en zonder project (nulalternatief). Omdat het gaat om dit verschil, is de constructie van het nulalternatief even beslissend voor de uitkomsten van de MKBA als de invulling van het projectalternatief. Onderverdeling van de effecten vindt plaats in de volgende categorieën: Directe effecten: effect van een project dat toevalt aan de eigenaar of exploitant of aan de gebruikers van transportdiensten, of een extern effect dat voortkomt uit de infrastructuur of het gebruik daarvan. Hier valt wederom op dat de Leidraad OEI specifiek voor grote infrastructurele projecten is ontwikkeld. In natuur en milieu projecten zijn transportdiensten wellicht niet aan de orde; Indirecte effecten: deze effecten zijn niet strikt aan het project toe te rekenen en/of komen niet bij gebruikers van de projectdiensten terecht; Extern effect: welvaartsverandering die als gevolg van het project optreedt voor anderen dan de eigenaar of exploitant en de gebruikers van projectdiensten, waarmee de eigenaar of exploitant en de gebruikers in hun beslissingen geen rekening houden Omgang met data In vrijwel iedere MKBA krijgt men te maken met beperkingen met betrekking tot de beschikbaarheid en betrouwbaarheid van informatie. De mate waarin de informatie kan worden verzameld en kan worden gegenereerd is afhankelijk van de omvang/belang van het project en budgettaire mogelijkheden. Dit is geen specifiek aandachtspunt in de Leidraad OEI, toch is het wel een aandachtspunt dat in het kader van deze literatuurstudie is onderzocht Gevoeligheidsanalyse In de Leidraad OEI wordt aangegeven dat een gevoeligheidsanalyse deel uitmaakt van een MKBA. Daarbij wordt bepaald hoe gevoelig de effecten zijn voor verschillende veronderstellingen omtrent de verklarende variabelen of de onderliggende verbanden. Gevoeligheidsanalyses komen vooral in aanmerking voor betrekkelijk eenvoudige beslisvraagstukken. Wanneer de problematiek complexer is, liggen simulatie-experimenten meer voor de hand. De gevoeligheidsanalyse wordt dan uitgebreid met een breder scala van mogelijke waarden voor iedere onafhankelijke variabele. MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 5

9 2.2.9 Schaalniveau In de Leidraad OEI gaat het om een MKBA op nationaal niveau. Herverdeling van voordelen kan landsgrenzen overschrijden en daardoor gunstig of ongunstig zijn voor Nederland. Daarnaast kan de herverdeling een positief welvaartseffect hebben als daardoor marktverstoringen worden verkleind, waardoor efficiencyverbeteringen kunnen optreden, bijvoorbeeld door netwerkeffecten of door schaalvergroting en/of clustering van bedrijven. Een moeilijk te beantwoorden vraag is of een indirect effect neerkomt op herverdeling van welvaart of leidt tot toename van welvaart. Voor de beantwoording van deze vraag wordt in de leidraad geen pasklaar recept gegeven. Er wordt in de Leidraad OEI geen aandacht besteed aan MKBA s op regionale schaal Allocatie Hoewel inzicht in de verdeling van voor- en nadelige effecten over groepen actoren niet van belang is voor een gemonetariseerd en geconsolideerd overzicht van kosten en baten, is het ten behoeve van de politieke besluitvorming gewenst om deze informatie in een kosten- batenanalyse te presenteren. Dit is het niveau waarop in de Leidraad OEI wordt ingegaan op de allocatie van kosten en baten naar belanghebbenden. Het wordt betiteld als wenselijk en niet als verplicht Rapportage Essentie van de rapportage is een samenvattende tabel. De samenvattende tabel geeft de OEI resultaten op één bladzijde weer en heeft een vast format. In de tabel krijgen naast gemonetariseerde uitkomsten ook fysieke en kwalitatieve effecten een duidelijke plaats. De verschillende soorten effecten worden op een vaste wijze ingedeeld in directe effecten, indirecte effecten, externe effecten en kosten. 2.3 Proces Naast de inhoud is ook, in beperkte mate, onderzocht welke rol de MKBA in het besluitvormingsproces heeft gespeeld. Hiertoe zijn de volgende vragen mondeling gecommuniceerd met gesteld aan opdrachtgevers en/of opdrachtnemers van de bestudeerde MKBA s: Welke rol heeft de analyse gespeeld bij de besluitvorming (groot/klein; verhelderend/verwarrend; oplossend/polariserend)? Wat was specifiek de toegevoegde waarde in het besluitvormingsproces? Tegen welke discussiepunten werd aangelopen bij de MKBA: o Inhoudelijk; o In het besluitvormingsproces; o Was een MKBA achteraf het geschikte instrument voor uw vraag / proces (waarom wel / niet)? MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 6

10 3 Bevindingen 3.1 Inleiding Dit hoofdstuk beschrijft de bevindingen ten aanzien van de inhoudelijke elementen (paragraaf 3.2) en de procesmatige elementen (paragraaf 3.3). 3.2 Inhoud De vergelijking op de inhoudelijke aspecten heeft geleid tot de volgende bevindingen Rekenkundige uitgangspunten Discontovoet: in alle MKBA s wordt op een juiste manier de nationaal vastgestelde discontovoet gehanteerd (deze was ten tijde van het uitvoeren van deze MKBA s 4%). Risico-opslag: in slechts één MKBA, MKBA Waterbodems, wordt een risico-opslag gehanteerd (0,5%). Blijkbaar wordt het risico in de andere MKBA s laag ingeschat of vindt men het een moeilijk te hanteren begrip. Ook budgettaire beperkingen kunnen ertoe leiden dat het risico-opslag niet wordt meegenomen, omdat het wordt gezien als een aanvullende analyse. Tijdhorizon: Er zijn aanzienlijke verschillen in de gehanteerde termijnen; van 23 jaar tot en met een oneindige termijn. Er is één analyse die uitgaat van een oneindige termijn (zoals deze wordt gehanteerd in de OEI bij SNIP). Daarnaast zijn er twee analyses die een termijn van 100 en 200 jaar hanteren. Hierbij geldt dat bij een discontovoet van 4% slechts een beperkt verschil in contante waarde wordt verwacht ten opzichte van een oneindige horizon. Bij een discontovoet van 2,5% wordt het verschil beduidend groter. Restwaarde: In geen enkele analyse wordt expliciet vermeld dat en/of hoe er rekening is gehouden met restwaarde. Daar waar de tijdhorizon op oneindig is gesteld speelt de restwaarde overigens geen rol Probleemanalyse Probleem- en doelstelling worden in iedere MKBA expliciet beschreven; In alle gevallen zijn probleem- en doelstelling breed verwoord, waardoor alternatieve oplossingsrichtingen niet uit het oog worden verloren Projectdefinitie / nulalternatief In vrijwel alle MKBA s is er aandacht voor het beschrijven van het nulalternatief; slechts in één geval wordt dit om budgettaire redenen niet gedaan: Natura Het blijkt dat men in het algemeen moeite heeft om letterlijk invulling te geven aan de definitie voor het nulalternatief uit de Leidraad OEI best mogelijke oplossingen voor knelpunten zonder project. Meestal wordt uitgegaan van huidig beleid en toekomstige ontwikkelingen, ofwel de meest waarschijnlijk geachte ontwikkeling. Hiermee sluiten de analyses meer aan bij de werkwijzer OEI bij SNIP, aangezien deze uitgaat van de meest waarschijnlijk te achten ontwikkeling die zal plaatsvinden zonder het project. Het lijkt erop dat de best mogelijke oplossing voor knelpunten zonder een project, al snel wordt vertaald naar een project-alternatief in plaats van het nulalternatief. In ongeveer de helft van de MKBA s is geen rekening gehouden met exogene ontwikkelingen van klimaat en economie. In één MKBA wordt met beide ontwikkelingen rekening gehouden en bij de overige MKBA s bestaat een gemêleerd beeld. Het is derhalve in ieder geval geen gemeengoed om deze ontwikkelingen een plaats te geven in de analyse. MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 7

11 3.2.4 Projectdefinitie / projectalternatieven In alle MKBA s worden één of meer projectalternatieven omschreven; In de meeste MKBA s is er sprake van één projectalternatief; In twee MKBA s zijn er twee projectalternatieven; In drie MKBA s worden ook varianten omschreven binnen één of meer alternatieven Projectkosten ramen In alle MKBA s zijn beschrijvingen opgenomen over de projectkosten. De mate waarin uitgewerkt is welke kosten het betreft, verschilt. Vaak is onduidelijk of de voorbereidingskosten worden meegenomen in de berekeningen. Opvallend is dat in de meeste MKBA s de feitelijke (detail-)berekeningen niet in het document zijn opgenomen, waarmee volledig inzicht in de kostenraming wordt bemoeilijkt. Het omgaan met grondverwervingskosten is slecht inzichtelijk. In de strategische MKBA KRW is niet altijd duidelijk welke kosten door de waterbeheerders zijn meegenomen. In de MKBA Wieringerrandmeer zijn de grondverwervingskosten expliciet wél meegerekend. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat grond hier uit de markt wordt gehaald doordat deze onder water wordt gezet. Uit de literatuur wordt niet duidelijk of men de contante waarde heeft berekend op basis van uitgaven of op basis van kosten. Ons inziens zijn de uitgaven het vertrekpunt Projecteffecten De projecteffecten zijn in alle MKBA s benoemd. Effecten worden niet altijd kwantitatief berekend, zeker niet waar de effecten van projectalternatieven niet onderscheidend zijn (bijvoorbeeld Volkerak-Zoommeer) De rubricering verschilt per MKBA, meestal wordt niet exact de rubricering van de OEI- Leidraad gevolgd. Dit kan worden verklaard uit het feit dat de Leidraad OEI specifiek op infrastructurele projecten en vervoer is toegespitst en niet is toegesneden op natuur en milieu hetgeen voor het type projecten dat hier is geanalyseerd juist een belangrijke rol speelt.. De indirecte effecten worden meestal niet of alleen kwalitatief meegenomen. In de MKBA Wieringerrandmeer wordt een aantal indirecte effecten berekend (extra bestedingen van extra inwoners). In de meeste MKBA s wordt expliciet aangegeven dat men de indirecte effecten niet meeneemt omdat deze klein zouden zijn of moeilijk te kwantificeren. Het lijkt erop dat het kwantificeren van indirecte effecten een moeilijke of te bewerkelijk opgave is, gezien het feit dat dit alleen bij uitzondering gebeurt. Dit kan verschillen met zich meebrengen in de resultaten. Er is nader ingezoomd op de wijze waarop is omgegaan met de baten. In onderstaande tabel worden de belangrijkste bevindingen beschreven. MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 8

12 Baten Studie Wieringen Friese Meren Strategische MKBA Woongenot waardestijging 5 en 12 % tussen 2,5 en 10 procent tussen 5 en 12% Natuur/klimaat invloed op Co2, N, P Minder uitstoot N en P als gevolg van minder landbouw Vastlegging Co2, N, P en No2 Vastlegging Co2, N, P en No2 verervingswaarde nee, wel vererving cultuurhistorie nee verervingswaarde schoon water: 5 euro per huishouden Biodiversiteit niet gebruikswaarde per huishouden niet meegenomen 11 euro per huishouden 11 euro per huishouden Waterrecreatie zwemrecreatiebaten, 3,5 euro zwemwaterbezoek horeca-exploitatie per persoon per bezoek niet meegenomen 3,5 euro per zwemwaterbezoek recr belevingswaarde: wandel- en winst 10% gerekend met winst 10% x bestedingen fietstochten en overnachtingen overnachtingen en dagtochten vakantiedag 39 Euro 0,152 euro, 0,6 euro en 1,67 waarde per visdag 4 euro, 45% toegevoegde waarde 4 euro per dag sportvissen: 10 % van 40 euro uitgaven per dag sportvissen waarde per visdag 156 euro Volksgezondheid ziekte nee nee 355 euro per vermeden zieke zwemveiligheid nee, wel verkeersveiligheid nee 97 minder doden a 1,7 mln De belangrijkste conclusies zijn: o Baten die te maken hebben met veranderingen in de kwaliteit van de leefomgeving worden vaker niet (MKBA s Waterbodem, Ruimte voor de Rivier, Natura 2000 en Volkerak Zoomeer) dan wel (Wieringerrandmeer, Friese Meren en de Strategische MKBA KRW), berekend. Vaak wordt hiervoor binnen studies bewust gekozen als gevolg van bijvoorbeeld budgettaire beperkingen of het feit dat effecten niet onderscheidend zijn voor de projectalternatieven. o Hoewel de gehanteerde posten een behoorlijke mate van overeenkomst lijken te hebben, kan het wel of niet meenemen van een post gevolgen hebben voor de uitkomsten van de MKBA. o Bij het toerekenen van baten lijkt een eenduidig gebruik van begrippen als bruto toegevoegde waarde, netto toegevoegde waarde en winst niet altijd aan de orde. Zo wordt in de Wieringerrandmeer gerekend met 10% `winst` in de horeca, terwijl de bruto toegevoegde waarde (zie werkwijzer OEI bij SNIP) enkele malen hoger ligt volgens het CBS. o De percentages die worden gehanteerd bij het berekenen van de toename van de waarde van woningen door water (aanwezigheid/waterkwaliteit) lopen uiteen maar kennen een vergelijkbare orde grootte. Zo wordt gerekend met 5%-12% waardestijging in de Strategische MKBA KRW (a.g.v. verbetering doorzicht en morfologische inrichting), bij de Friese Meren met 2,5% in de Tussenvariant en 10% in het Maximaal Plus Pakket (a.g.v. toename waterkwaliteit) en 5-12,5% bij de Wieringerrandmeer (a.g.v. aanwezigheid water). o De baten van natuur en klimaat worden in de MKBA s die dergelijke baten behandelen op een vergelijkbare manier in beeld gebracht. Verervingswaarde van natuur wordt soms wel (Wieringerrandmeer en Strategische MKBA KRW) en soms niet meegenomen (overige MKBA s). Bij toepassing van de verervingswaarde wordt hetzelfde kengetal gehanteerd. o Voor biodiversiteit wordt soms een kengetal voor de niet gebruikswaarde gehanteerd (Friese Meren en Strategische MKBA KRW). o Bij waterrecreatie gaat het veelal om zwemwaterbezoek en horeca-exploitatie. Bij zwemwaterbezoek wordt steeds eenzelfde kengetal gebruikt. Vormen van recreatie (wandel, fiets of verblijfsrecreatie) worden niet altijd eenduidig gehanteerd. Niet duidelijk is of en in hoeverre diverse vormen van recreatie aan de orde zijn. o Voor sportvisserij wordt een vergelijkbare aanpak gehanteerd. Wel lijkt in de MKBA Wieringerrandmeer een vreemd kengetal van 156 euro per dag te worden gehanteerd (niet inzichtelijk of niet correct). MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 9

13 o Gezondheidsbaten (minder zieken als gevolg van schoner water) en veiligheidsbaten (minder doden door verdrinking) worden niet altijd berekend. Dit is alleen bij de Strategische MKBA KRW gebeurd. Methoden: In de MKBA s worden verschillende waarderingsmethoden gebruikt, zoals Hedonic Pricing en Contigent Valuation Method. Het lijkt erop dat de methoden over het algemeen naar behoren worden toegepast. Verschillen treden vooral op door verschillen in de (ken)getallen Omgang met data In vrijwel iedere MKBA krijgt men te maken met beperkingen met betrekking tot de beschikbaarheid en betrouwbaarheid van informatie. De mate waarin de informatie kan worden verzameld en kan worden gegenereerd is afhankelijk van de omvang/belang van het project en budgettaire mogelijkheden. Problemen zoals in de strategische MKBA KRW (zeer diffuse dataverzameling door derden in de regio) zijn uniek voor de strategische MKBA KRW. De bottom up benadering voor de informatieverzameling is niet toegepast bij de andere MKBA s. Bij de meeste MKBA s wordt in de rapportage nauwelijks inzicht verschaft in de betrouwbaarheid en het detailniveau van de gebruikte gegevens. Alleen in de Strategische MKBA KRW wordt zeer expliciet ingegaan op dataproblemen en hoe deze zijn opgevangen Gevoeligheidsanalyse In bijna alle MKBA s (behalve in de Strategische MKBA KRW) zijn gevoeligheidsanalyses uitgevoerd op uiteenopende variabelen. Toetsing vond met name op de volgende variabelen plaats: kosten; discontovoet; baten (bijv. woningen, vermeden schade); projectduur; economische groei Schaalniveau De meeste MKBA s zijn uitgevoerd op nationaal niveau. Bij de MKBA Volkerak- Zoommeer is sprake van een regionaal project, maar zijn de effecten op nationaal niveau geanalyseerd, oftewel: er wordt invulling gegeven aan substitutie-effecten. In de MKBA Waterbodems wordt ook een plaats gegevens aan scheepvaartbaten buiten Nederland als gevolg van het project. De financiering blijkt bepalend te zijn voor het schaalniveau van de MKBA. Is de financier een Rijksoverheid, dan zal de analyse op nationaal niveau plaatsvinden. Er wordt in minder dan de helft van de MKBA s expliciet rekening gehouden met herverdelingseffecten. Alleen in de MKBA Volkerak-Zoommeer (regionaal project, nationale effecten), de MKBA Waterbodems (scheepvaart effecten in het buitenland) en de Strategische MKBA KRW (recreatie-effecten alleen bij recreatietekort) is dit expliciet terug te vinden Allocatie In ongeveer de helft van de MKBA s wordt iets gedaan met de allocatie van kosten en baten. Alleen in de MKBA Waterbodems en MKBA Natura 2000 wordt dit enigszins uitgewerkt. Bij Natura 2000 gaat het hierbij bovendien alleen om de kostenposten. Het niet uitwerken van de allocatie van kosten en baten belemmert de bruikbaarheid van de resultaten in de besluitvorming. MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 10

14 Besluitvormers kunnen het onderscheid tussen het maatschappelijk effect en het effect voor de eigen organisatie moeilijk maken. Tevens kunnen zij het onderscheid tussen kosten en baten enerzijds en uitgaven en opbrengsten anderzijds moeilijk maken. Dit is wel van belang voor het besluitvormingstraject, welke veelal meer wordt bepaald door lasten(verdeling) dan door de kosten Rapportage In alle MKBA s wordt een samenvattende tabel weergegeven. Dit gebeurt op verschillende manieren. Zo presenteert de MKBA Friese Meren de kosten en baten in afzonderlijke tabellen. De rubricering in directe en indirecte effecten is in de meeste gevallen niet terug te vinden. In de overzichtstabel wordt een zichtjaar zoals in de Leidraad OEI nauwelijks gebruikt. 3.3 Proces In deze paragraaf zijn de bevindingen opgenomen ten aanzien van het besluitvormingsproces waarin de MKBA een rol speelt Rol in besluitvorming In ruim de helft van de onderzochte MKBA s is het besluitvormingsproces doorlopen ofwel is men daadwerkelijk reeds tot een besluit gekomen. Bij de andere MKBA s is het besluitvormingsproces nog niet afgerond. Hierbij kunnen de volgende conclusies worden getrokken: De MKBA blijkt steeds weer een beslissingsondersteunend en niet een beslissingsvervangend instrument. De MKBA wordt door de respondenten getypeerd als een onmisbaar element in een besluitvormingsproces waarin een beslissing wordt genomen over een belangrijk vraagstuk waar veel geld mee gemoeid is. De respondenten kunnen niet aangeven hoe zwaar de rol van de MKBA was voor de beslissers, omdat zij onvoldoende inzicht hebben in de overwegingen van de beslissers. Samengevat wordt er een herkenbare en noodzakelijke rol toegekend aan de MKBA. Afhankelijk van het project kan de MKBA de volgende (gecombineerde) rollen vervullen: Inzicht verschaffen; Objectiveren; Bewustwording creëren; Discussie specificeren aanscherpen; Besluitvorming faciliteren. Een aandachtspunt is de communiceerbaarheid van de resultaten. Hierbij gaat de discussie veelal over het verschil tussen kosten en baten versus uitgaven en opbrengsten en de allocatie van deze kosten en baten naar partijen. Deze allocatie is voor de gemiddelde bestuurder niet goed te ontlenen aan een MKBA. Tevens wordt de communiceerbaarheid beïnvloed door de onzekerheden die standaard deel uitmaken van de MKBA Belangrijkste discussiepunten Gevraagd naar de belangrijkste discussiepunten in de MKBA, komen de volgende punten naar voren: MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 11

15 Veelal blijkt de wijze waarop de effecten in beeld worden gebracht (kwantificeren en monetariseren) tot discussie te kunnen leiden. Effecten op natuur en ruimtelijke kwaliteit en methoden om de zachtere waarden (niet gebruikswaarde) in beeld te brengen zijn hierbij met name onderwerp van discussie. Maar ook het te hanteren percentage waardestijging van woningen als gevolg van maatregelen blijft onderwerp van discussie. Zo werd bijvoorbeeld bij de bespreking van de Strategische MKBA KRW en bij die van de MKBA Friese Meren gesteld dat waardestijging van een woning moeilijk als baat kan worden betiteld. Vanuit de economische theorie is het juist de toename van de waarde van een woning als baat te betitelen. Verdeling van gelden bij meervoudige doelstellingen is ingewikkeld en veelal niet op zuiver objectieve gronden te maken. Zo bleek de toedeling van de baten aan Natura 2000 dan wel de KRW lastig. Op regionaal niveau werd het als een minpunt ervaren dat er geen regionale analyses beschikbaar zijn, maar dat alleen een landelijk beeld is geschetst. Dit werd expliciet aangegeven bij Ruimte voor de Rivier, de MKBA Waterbodems en de de MKBA KRW. Dit heeft te maken met het doel waarvoor de MKBA werd uitgevoerd (en daarmee de formulering van de probleemstelling) MKBA juiste instrument Op de vraag of een MKBA wel het juiste instrument was in het betreffende proces, zijn de resultaten vooral bevestigend: In de meeste gevallen wordt aangegeven dat de MKBA een onmisbaar instrument was. Het gaf de mogelijkheid om te komen tot een totale en objectieve afweging; De MKBA s blijken vooral gediend te hebben als beslissingsondersteunend instrument; De MKBA is een goed instrument gebleken om informatie te verkrijgen om de discussies aan te gaan. Het belang van de MKBA wordt dus bevestigd, echter het instrument brengt in potentie ook een aantal aandachtspunten met zich mee. De respondenten noemen: Een MKBA vormt een onderdeel van de input voor beslissers, maar geeft geen absoluut oordeel. Naast een MKBA kunnen andere overwegingen een rol spelen. Een negatieve uitkomst betekent niet automatisch dat het project niet moet worden uitgevoerd. Omgang met de uitkomsten ervaart men als lastig ook gezien de (vele) onzekerheden ervan; Een MKBA lijkt voor brede projecten (zoals de KRW) minder geschikt voor besluitvorming dan voor meer specifieke projecten; Op regionaal niveau heeft men moeite de resultaten van een nationale MKBA toe te passen. Deze zijn immers niet regiospecifiek en allerlei regionale effecten hebben in de MKBA geen plaats; Belanghebbenden focussen op die elementen uit de MKBA die hun belang dienen en negeren de rest van de MKBA; MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 12

16 4 Conclusies 4.1 Algemeen In essentie lijken de onderzochte MKBA s wat betreft de toegepaste methodologie veel op elkaar. De Leidraad OEI geeft op hoofdlijnen kennelijk duidelijke richtlijnen voor het uitvoeren van een MKBA; Wel moeten in een MKBA veel keuzes worden gemaakt waardoor er, ondanks de kaders van de OEI Leidraad, ruimte resteert voor eigen invulling. Met name voor de omgang met milieu en natuur in een MKBA ligt er ruimte om ook vanuit de OEI Leidraad specifiekere richtlijnen te formuleren over de wijze waarop hiermee moet worden omgegaan. Denk bijvoorbeeld aan de projectduur, risico-opslag, en de wijze van monetariseren van effecten. 4.2 Inhoud 4.3 Proces Op de volgende inhoudelijke punten bleken verschillen te bestaan tussen de bestudeerde MKBA s en de richtlijnen van de Leidraad OEI: Op de rekenkundige uitgangspunten verschillen de MKBA s onderling. Met name op de projectduur, restwaardes en (in mindere mate) risico-opslag bestaan verschillen. Dit is niet in afwijking van de Leidraad OEI, maar kan wel tot aanzienlijke verschillen in de uitkomsten leiden. Zeker nu een lagere discontovoet wordt gehanteerd. Het opstellen van het nulalternatief blijkt in de meeste gevallen anders te worden ingevuld dan strikt genomen in de Leidraad OEI is verwoord. Meestal wordt uitgegaan van huidig beleid en toekomstige ontwikkelingen, ofwel de meest waarschijnlijk geachte ontwikkeling. Hiermee sluiten de analyses meer aan bij de werkwijzer OEI bij SNIP, welke voor natuur en milieu projecten wellicht meer houvast biedt dan de OEI Leidraad, welke in eerste instantie voor infrastructurele projecten is opgesteld. Het lijkt erop dat de best mogelijke oplossingen voor knelpunten zonder een project, al snel wordt vertaald naar een project-alternatief in plaats van het nulalternatief. Waar de grens ligt tussen een projectalternatief, -variant of gevoeligheidsanalyse is niet exact helder. Hierdoor kunnen de uitgevoerde MKBA s hierop ook niet worden beoordeeld. Volledig inzicht in de berekening van de kosten ontbreekt nogal eens in de rapportages. Vaak is bijvoorbeeld onduidelijk of de voorbereidingskosten worden meegenomen in de berekeningen. De omgang met grondverwervingskosten lijkt niet consistent. Met name de effecten die te maken hebben met veranderingen in de kwaliteit van de leefomgeving zijn onderwerp van discussie. Soms kiest men ervoor deze niet te monetariseren, in andere gevallen doet men dit wel maar kunnen in de berekeningen zelf verschillen ontstaan. Het hanteren van de zogenaamde niet-gebruikswaarde is in het bijzonder onderwerp van discussie en in sommige studies wordt dit bewust achterwege gelaten. Ten aanzien van de rol van een MKBA in het besluitvormingsproces worden de volgende conclusies getrokken: Rol in besluitvormingsproces De MKBA blijkt steeds weer een beslissingsondersteunend en niet een beslissingsvervangend instrument. MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 13

17 De respondenten geven aan dat de MKBA een onmisbaar element is in het besluitvormingsproces. Afhankelijk van het project kan de MKBA de volgende (gecombineerde) rollen vervullen: o Inzicht verschaffen; o Objectiveren; o Bewustwording creëren; o Discussie specificeren / aanscherpen; o Besluitvorming faciliteren. Belangrijkste discussiepunten De wijze waarop de effecten in beeld moeten worden gebracht (kwantificeren en monetariseren) leidt in de praktijk tot veel discussie. Effecten op met name natuur en ruimtelijke kwaliteit en methoden om deze zachtere waarden in beeld te brengen zijn regelmatig onderwerp van discussie. Verdeling van kosten en baten bij meervoudige doelstellingen is ingewikkeld en veelal niet op zuiver objectieve gronden te maken. Bijvoorbeeld, welk deel van de kosten van een maatregel moet worden toegerekend aan WB21, welk deel aan de KRW en welk deel aan de VHR. MKBA juiste instrument De MKBA wordt gezien als het juiste instrument. Het biedt de mogelijkheid om te komen tot een totale en objectieve afweging. Het belang van de MKBA wordt dus bevestigd, echter het instrument heeft in de ogen van de gebruikers ook een aantal aandachtspunten: Een MKBA is een onderdeel van de input voor beslissers, maar geeft geen absoluut oordeel. Naast een MKBA kunnen andere overwegingen een rol spelen. Een negatieve uitkomst betekent niet automatisch dat het project niet moet worden uitgevoerd. Omgang met de uitkomsten ervaart men als lastig ook gezien de (vele) onzekerheden; Een MKBA lijkt voor brede projecten (zoals de KRW) minder geschikt voor besluitvorming dan voor meer specifieke projecten; Op regionaal niveau heeft men moeite de resultaten van een nationale MKBA toe te passen. Deze zijn immers niet regiospecifiek en allerlei regionale effecten hebben in de MKBA geen plaats (hetgeen bij nationale probleemstelling te verwachten valt); Belanghebbenden focussen op die elementen uit de MKBA die hun belang dienen en negeren de rest van de MKBA; Een aandachtspunt is de communiceerbaarheid van de resultaten. Hierbij gaat de discussie veelal over het verschil tussen kosten en baten versus uitgaven en opbrengsten en de allocatie van deze kosten en baten naar partijen. Deze allocatie is voor de gemiddelde bestuurder niet goed te ontlenen aan een MKBA. MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 14

18 Bijlagen MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 15

19 MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 16

20 1. Additionele kosten en sociaal-economische gevolgen van Natura 200 LEI, 2006 i.o.v. Ministerie van LNV Link: Inhoudelijke aandachtspunten De belangrijkste aspecten waarop deze studie afwijkt van de Leidraad-OEI: Eindresultaat De (extra) baten van de realisering van Natura 2000, worden niet gekwantificeerd en gemonetariseerd Het nul-alternatief omvat niet de best mogelijke oplossingen zonder project voor de knelpunten (gezie dat reeds vastligt dat Natura 2000 wordt uitgevoerd, is dit minder relevant) Indirecte kosten en administratieve lasten (bijvoorbeeld het schrijven van beheerplannen) zijn niet in beschouwing genomen. In de studie is geen gevoeligheidsanalyse uitgevoerd. De jaarlijkse kosten en investeringen worden toegekend aan de verschillende sectoren (8). De resultaten worden niet in één (OEI-)tabel weergegeven, maar in diverse tabellen, waarbij ondersch gemaakt naar sectoren, landschapstypen en urgentie en in een overzicht van de totale kosten en invest 1. Welke rekenkundige uitgangspunten zijn gehanteerd? 2. Of en in hoeverre is dit consistent met de OEI Leidraad? Rekenkundige uitgangspunten 1. Rekenkundige uitgangspunten: Discontovoet: De kosten worden dus niet teruggerekend tot netto contante waarden. Hierdoor is een discontovoet niet van toepassing. Wel worden de kapitaallasten van de investeringen berekend. Dit w gedaan met een rentepercentage van 4% en een afschrijvingstermijn van 15 jaar (voor maatregelen va uitgegaan van de door RWS aangegeven afschrijvingstermijn, die varieert van 10 tot 20 jaar). Risico-opslag: er wordt geen discontovoet gehanteerd. Deze kan dan ook niet worden opgehoogd met risico-opslag. Tijdshorizon: De resultaten worden weergegeven in jaarlijkse (additionele) kosten en investeringen. H gebruik van een tijdshorizon is hierbij niet noodzakelijk; immers, de kosten per jaar worden berekend totale kosten over een bepaalde periode. 2. N.v.t. 1. Zijn probleem- en doelstelling beschreven? 2. Of en in hoeverre is dit consistent met de OEI Leidraad? Probleemanalyse 1. Ja. Het beoogde resultaat is een globale schatting van de additionele kosten en sociaal-economische gevolge Natura Aanvankelijk was het de bedoeling om een volledige MKBA uit te voeren voor Natura echter binnen de gestelde tijd niet mogelijk. 2. Deels. De batenkant van Natura 2000 wordt in deze analyse niet belicht. Projectdefinitie: nulalternatief 1. Is er een nul-alternatief benoemd? 2. Welke autonome ontwikkelingen zijn hierbij in beeld gebracht en in hoeverre is dit consistent met de OEI L MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 17

21 1. Ja, deels. Onder het nul-alternatief worden die maatregelen geschaard die onder bestaand beleid vallen, dat vastgelegd in projecten of in overeenkomsten die bestuurlijk zijn vastgelegd. In workshops met betrokkenen gediscussieerd over welke maatregelen als additioneel kunnen worden bestempeld en welke niet. Er is gee gegeven van de situatie x op een bepaald tijdstip y zoals gebruikelijk bij een MKBA, maar de autonome ontwikkelingen (maatregelen) zijn beschreven per deelgebied. 2. Dit wijkt af van de OEI-leidraad. In de OEI-Leidraad gaat het om de best mogelijke oplossingen voor de kn zonder project. Hier is dit echter niet aan de orde. Overige autonome ontwikkelingen zijn niet in kaart gebracht. Omdat het (met name) in deze analyse om de gaat, lijken deze ontwikkelingen minder relevant. 1. Zijn er een of meer projectalternatieven beschreven? 2. Of en in hoeverre is dit consistent met de OEI Leidraad? Projectdefinitie: Projectalternatieven 1. Ja, namelijk de implementatie van Natura Hier gaat het om de additionele maatregelen specifiek voor 2000 en maatregelen voor KRW en Natura De maatregelen die worden genomen worden uitgebreid omschreven per landschapstype en is daarmee con de Leidraad-OEI. In tegenstelling tot sommige andere MKBA s is ervoor gekozen om ontwikkelingen, zow autonoom als additioneel, te beschrijven per landschapstypen en niet om een beeld te schetsen van de auton situatie op tijdstip x en een beeld van de situatie met uitgevoerde maatregelen. 1. Zijn alle relevante kosten in beeld gebracht? 2. Zijn deze vergelijkbaar met de in de OEI Leidraad genoemde kostenposten? Projectkosten ramen 1. In beeld zijn gebracht: de investeringen van de maatregel (euro) en de kosten voor beheer- en onderhoud (eu De kosten worden geraamd door de hoeveelheden te vermenigvuldigen met de prijzen. Deze zijn deels vast workshops met betrokkenen, deels is gebruik gemaakt van bestaande literatuur, berekeningen van het LEI, databanken en expert judgement. Indirecte kosten en administratieve lasten (bijvoorbeeld het schrijven van beheerplannen) zijn niet in beschouwing genomen. Kosten voor grondverwerving (en rente daarover) kome analyse niet aan de orde. Naast de genoemde kosten worden tot slot ook de (jaarlijkse) kapitaallasten die samenhangen met de investeringen bepaald. Eenvoudigheidshalve is gewerkt met een (constante) jaarlijkse gebaseerd op een rentepercentage van 4% en een afschrijvingstermijn van 15 jaar. Voor maatregelen van RW uitgegaan van de door RWS aangegeven afschrijvingstermijn, die varieert van 10 tot 20 jaar. 2. Deze posten komen overeen met de posten in de OEI-leidraad. 1. Zijn projecteffecten benoemd? 2. Op welk wijze zijn deze gerubriceerd? 3. Welke projecteffecten (met name baten) zijn benoemd? 4. Welke methoden zijn hierbij gebruikt? Projecteffecten 1. Deels. Omdat de focus ligt op de kosten, zijn de baten van de realisering van habitats en ecologische waarde maatregelen uiteindelijk op zijn gericht, niet nader gekwantificeerd. Indien er andere baten zijn die direct m maatregelen samenhangen en waarmee zichtbare geldstromen gemoeid zijn, worden ze benoemd maar niet berekeningen opgenomen. Kosten van effecten van de maatregel (euro/jaar) zijn wel in beeld gebracht. 2. Rubricatie: In de analyse worden alleen de directe effecten meegenomen. Het bepalen van de indirecte effec buiten de analyse. Het onderscheid in externe effecten wordt niet gemaakt. In de studie wordt daarnaast niet op de effecten die gericht zijn op de habitats- en instandhoudingsdoelen van Natura 2000 (dit zijn de zogen primaire effecten); Er wordt namelijk in de studie ervan uit gegaan dat deze doelen worden gehaald (de inze maatregelen en bijbehorende kosten worden hier op gebaseerd). 3. Enkele voorbeelden zijn aan de batenkant: de verminderde kosten van waterzuivering, mogelijke positieve e MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 18

22 voor de volksgezondheid, milieu, natuurlijk en cultureel erfgoed en een verbetering van de waterkwaliteit. D worden kwalitatief beschreven. Aan de kostenkant gaat het bijvoorbeeld om opbrengstderving in de landbou beperking mogelijkheden lozing op water door de industrie en aanpassingskosten aanlegsteigers. Voor zove worden deze effecten wel zoveel mogelijk gemonetariseerd. 4. De genoemde effecten aan de batenkant zijn alleen benoemd en niet gekwantificeerd of gemonetariseerd. D aan de kant van de kosten worden (net als de projectkosten) berekend door hoeveelheden te vermenigvuldig prijzen. Hiervoor is gebruik gemaakt van bestaande literatuur, berekeningen van het LEI, databanken en exp judgement en kennis uit de workshops. Landbouwderving: Wanneer landbouw niet meer mogelijk op een bepaald areaal, wordt een kostenpost ger 1300 euro per ha. 1. Was er sprake van onzekerheden en/of andere problemen aangaande de benodigde gegevens? 2. Hoe is hiermee omgegaan in de analyse? 1. Ja. Er zijn veel aannames gemaakt om de studie mogelijk te maken. Ook worden er in het rapport een aanta kanttekeningen en onzekerheden genoemd betreffende de berekeningen. Omgang met dataproblemen Het betreft hierbij: Onzekerheid over indeling van maatregelen in autonoom of additioneel De formulering van doelen laat soms ruimte open voor interpretatie en de effectiviteit van maatrege niet nauwkeurig worden ingeschat De doorwerking van de maatregelen naar andere sectoren niet eenduidig De gebruikte normkosten zijn alleen te gebruiken met een bandbreedte Niet alle gebieden zijn onderzocht. 2. Voor een aantal posten en daarmee ook de uiteindelijke resultaten is daarom een bandbreedte aangegeven. 1. Is er een gevoeligheidsanalyse uitgevoerd? 2. Voor welke parameters en met welk resultaat? Gevoeligheidsanalyse 1. Nee. 2. N.v.t. Schaalniveau en herverdeling 1. Op welk schaalniveau heeft de analyse plaats gevonden? 2. Is er rekening gehouden met herverdelingseffecten en hoe dan? 1. Op nationale schaal (met regionale informatie als basis) 2. Verder komen (eventuele) herverdelingseffecten niet aan de orde in de analyse. Allocatie 1. Wordt allocatie van kosten en baten in het document behandeld? 1. Ja. De kosten (investeringen en jaarlijkse kosten) worden (onder andere) uitgesplitst over de verschillende s 1. Hoe is de rapportage vormgegeven in relatie tot de Leidraad OEI? Rapportage 1. Omdat het geen MKBA betreft, wijkt de rapportage af van de Leidraad OEI. De kosten worden op een aant manieren weergegeven. Eerst wordt een totaal overzicht gegeven van de kosten, onderverdeeld in kosten sp voor Natura 2000, voor de KRW en Natura 2000, voor KRW mestbeleid en in kosten waarvan onduidelijk additioneel zijn. Vervolgens worden de kosten per sector weergegeven, per landschapstype en worden de ko MKBA en OEI, ervaringen met het toepassen van OEI in natuur- en milieuprojecten 19