Verslag en Achtergrondinformatie van de wandeling Run-Vlasroot- Dommeldal

Transcriptie

1 1 Verslag en Achtergrondinformatie van de wandeling Run-Vlasroot- Dommeldal We beginnen de wandeling vanaf het parkeerterrein bij het Witven waar tegenwoordig een mooi terras ligt aan zowel de voorzijde als de achterzijde met uitzicht op het zwembad. Hier houden we ook onze naborrel. We lopen iets terug naar het bruggetje over de Run en lopen dan langs de linkeroever van de Run naar het zuiden. Tijdens de voorwandeling begin juni leek het soms wel of het gesneeuwd had, door de witte pluis van de populieren. Sommige mensen kunnen hier allergisch voor zijn. De Run De Run is een van de vele beken die het water afvoeren van oostelijk Noord-Brabant en het Kempens Plateau. Deze beek ontspringt bij het dorp Weebosch (bij Bergeijk) als Aa en stroomt ten zuiden van Eersel langs het gehucht Stokkelen, waar ze de Diepreitsche Waterloop opneemt en Run gaat heten. Het brongebied van de Aa bevindt zich bij Weebosch in de voormalige Postelse Heide en heet De Weijerkens en Kraanmeer. Daarna stroomt ze langs de buurtschappen Schadewijk en Stevert, waar tot 1969 een watermolen in de Run lag: de Stevertse Watermolen. Vervolgens stroomt de Run langs het gehucht Heers. Ten zuiden van Veldhoven mondt hij bij de Philips Visvijver uit in de Dommel, die uiteindelijk via de Dieze uitmondt in de Maas. Vanaf de Schaiksedijk bij Schadewijk tot aan de Dommel behoort de Run tot het Natura 2000-gebied Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux wegens het voorkomen van de drijvende waterweegbree. STEVERTSE WATERMOLEN

2 2 We steken de Heerseweg over en gaan verder langs de Run tot aan Het Goor. Het Goor is een strook broekbos langs het riviertje de Run op de grens van de gemeenten Veldhoven, Eersel en Bergeijk. Nadat het gebied tot een eeuw geleden in gebruik was als hooiland (beemd), bleek dat op den duur niet meer zinvol. Gevolg was dat er spontaan struiken en bomen uitschoten, die inmiddels uitgegroeid zijn tot een min of meer natuurlijk, nat bos. We slaan nu naar het oosten af richting Visvijver waar we ook onze eerste pauze hebben (geen horeca) Deze visvijver is in de jaren zestig van de vorige eeuw gegraven ten behoeve van de zandwinning. Later, tijdens het bouwrijp maken van de Veldhovense wijk Heikant, werd deze afgraving weer gedeeltelijk dichtgestort met leem en puin. De visvijver maakt deel uit van het natuurgebied de Vlasroot Vlasrootvennen In een klein bosgebied aan de Volmolenweg tussen Veldhoven-dorp en Waalre ligt een tweetal vennen: de Kleine en de Grote Vlasroot. Het zijn door de natuur gevormde ondiepe meertjes; de enige echte vennen in de gemeente Veldhoven. Waar de naam Vlasroot vandaan komt is onduidelijk. De voor de hand liggende gedachte, dat de plassen vroeger gebruikt werden om vlas in te roten (het weken van vlashalmen) is waarschijnlijk niet juist. Er zijn geen historische aanwijzingen voor. Oude Veldhovenaren spraken ook niet over de Vlasroot maar over de Vlaassloot en als men bedenkt, dat in Brabant enkele vennen liggen die Plaas of Vlaas heten, op de Veluwe een heidemeertje ligt dat Gerritsfles heet en in Friesland de Fluessen liggen dan lijkt de naam Vlasroot daar verwant mee. De twee vennen hebben vroeger te midden van uitgestrekte heidevelden gelegen. Ze zijn waarschijnlijk zo'n jaar geleden tijdens de laatste ijstijd ontstaan. Er was toen nauwelijks begroeiing aanwezig. De wind had vrij spel en voerde enorme hoeveelheden zand uit het Noordzeebekken aan; het zogenaamde dekzand waarmee grote delen van Brabant bedekt werden. Door uitwaaien ontstonden ondiepe dalen die zich vulden met water. Het zand werd even verder neergelegd en vormde duintjes langs de noordwestelijke oevers. De ligging van zuidwest naar noordoost van de Grote Vlasroot en het wat verhoogde talud aan de noordoostelijk oevers bevestigen deze theorie. Over de historie tot aan de middeleeuwen is nauwelijks iets bekend. Vast staat dat het landschap tot aan het begin van de twintigste eeuw gevormd werd door uitgestrekte heidevelden met akkertjes en weilanden langs de beken afgewisseld met broekbos en

3 3 hooiland. Na ontginning en ontwatering van de omgeving besloot men rond 1930 tot de aanleg van percelen naaldhout op de minder rendabele gebieden. Een poging om de Grote Vlasroot te dempen mislukte en toen de vraag naar naaldhout voor de mijnbouw stopte, realiseerde men zich, dat de Vlasrootvennen er best aardig uitzagen en heel geschikt waren als recreatiegebied. Men heeft er nog een paviljoentje gebouwd en een soort zwembad gegraven, maar dat alles was geen lang leven beschoren en men heeft het bos en de vennen verder aan de natuur overgelaten tot Wandelingen Vanaf de parkeerplaats (met informatiebord) aan de weg Veldhoven-dorp richting Waalre kun je de Vlasroot bereiken. Je kunt wel bij de Kleine Vlasroot komen maar er niet omheenlopen. Met waterlelies, zeggen, riet, munt, waternavel en wateraardbei maakt het ven een sprookjesachtige indruk. Geen karakteristiek ven; wel heel mooi. De Grote Vlasroot is wel een ven om omheen te lopen. Aan de zuidzijde groeit nog heel wat gagel, een struikje dat tamelijk zeldzaam is. Je kunt via een dam over de andere oever teuglopen. De wandeling kan uitgebreid met een rondje om de visvijver, waarin altijd wel een paar eendjes of meerkoetjes rondzwemmen. Huidige situatie Er was zand nodig voor de aanleg van de Poot van Metz en men besloot van de nood een deugd te maken door achter het gebied van de Vlasroot een zandwinning te starten, die later zou worden omgebouwd tot een visvijver. Het grondwater, dat in de diepe afgraving boven kwam voerde men via de Grote Vlasroot af naar de Dommel. Hierdoor en later ook door de zure regen en het stuifmeel van de dennen veranderde de waterkwaliteit zodanig, dat het karakter van het ven sterk werd aangetast. Ook de Kleine Vlasroot veranderde door verrijking met voedingsstoffen geleidelijk aan in een bosmeertje met waterlelies. In 2003 heeft men door houtkap en het schoonmaken van de bodem de situatie sterk verbeterd, waardoor vooral de Grote Vlasroot weer het karakter van een echt ven heeft teruggekregen

4 4 We komen nu weer op de harde weg en gaan op het fietspad aan de overkant richting Volmolen waar we een tweede pauze houden na eerst een rondje Dommelkespad achter de camping te hebben gelopen. De Waalrese Volmolen Het is zeker dat de molen in 1350 reeds bestond en uitgebreid werd tot een dubbele molen, waarvan een helft zich op het grondgebied van Riethoven bevond. De toenmalige bezitter was de Abdij van Echternach, die ontginningen deed plaatsvinden waardoor de behoefte aan maalcapaciteit toenam. De Riethovense molen werd als oliemolen gebruikt en de Waalrese molen als korenmolen. In 1792 echter kwam de molen in het bezit van een lakenfabrikeur uit Leiden, die Pieter Vreede heette. Hij liet huisarbeid door wevers verrichten in Tilburg en bracht uiteindelijk, doordat hij patriottische sympathieen had en daardoor in Leiden politieke moeilijkheden ondervond, ook zijn lakenfabriek naar Tilburg. Pieter Vreede gebruikte de molen als volmolen. Het vollen is een nabewerking van wollen stof met aarde, urine en zeep waardoor de kwaliteit sterk verbetert. Het zachte water van de Dommel was bij uitstek geschikt voor het volproces. Zelf vertrok hij in 1816 naar Antwerpen, maar zijn zoon bleef als molenaar in Riethoven wonen en overleed daar in 1846.

5 5 (Als rechtgeaard genealoog kon ik het niet laten om in het(digitaal) archief van Riethoven even te zoeken naar de ovl.akte van de zoon van Pieter Vreede. Daaruit blijkt dat hij 71 jaar is geworden, ongehuwd was en in Tilburg begraven wilde worden. zie scan hieronder.) Tot 1876 bleef de watermolen in handen van de familie Vreede, maar daarna werd hij tot 1951 eigendom van de familie Van Gastel. In 1879 kregen de watermolens hun oorspronkelijke functie van graan- en lijnoliemolen terug. In 1912 werd de lijnoliemolen afgebroken en de graanmolen door A van Gastel grondig opgeknapt en voorzien van een stenen fundament. Na 1912 nam het gebruik van watermolens drastisch af. In mei 1940, tijdens de inval van de Duitsers, wordt de brug over de Dommel opgeblazen om de doortocht van de Duitsers te belemmeren. Hierbij loopt de watermolen grote schade op. In 1941 wordt de watermolen weer opgeknapt. Na de oorlog wordt er ook nauwelijks meer gebruik gemaakt van de watermolen en deze raakt sterk in verval. In 1962 stort de watermolen bij een najaarsstorm in. In 1968 koopt de architect Ad van Empel de ruïne en ontmantelt de restanten van de watermolen. Na het verkrijgen van de benodigde vergunningen in 1992 start hij met de herbouw van de watermolens. Hij herbouwde de molen, waarvan het westelijke deel gereed kwam in Aan het oostelijke deel werd in 1994 begonnen, maar dit werd in 1995 door brand verwoest. Eind 1998 is de molen gekocht door de familie Hermans. Zij zijn gaan bouwen aan een nieuwe toekomst voor de Volmolen. In 2000 is de molen door het waterschap voorzien van een nieuwe stuw, een glijgoot voor kanovaarders en een vispassage. Daarna is het tweede gebouw opnieuw opgetrokken en doet dienst als woning. Sedert 2000 wordt de molen ingezet voor elektriciteitsproductie

6 6 Volmolen begin 20 e eeuw Volmolen 1962 Volmolen 1963 na storm Volmolen 1966 Impressie Volmolen: Na de koffiepauze bij de Volmolen gaan we weer een stukje terug over de Volmolenweg om het laatste stuk van de route langs een mooi stuk meanderende Dommel richting Witven te gaan.

7 7 Dommelbeemden. Vroeger waren dit de Beemden, het land dat in de winter vaak blank stond omdat de Dommel dan buiten zijn oevers trad. s Zomers grazen hier de koeien en hooien er de boeren. Vijftien jaar natuurvriendelijk beheer hebben ervoor gezorgd dat de weiden weer kleuren door een variatie aan bloemen en kruiden. Het Dommeldal is een van de mooiste beekdallandschappen in Noord-Brabant. De Dommel is een laaglandbeek. Kenmerkend daarbij zijn de lage stroomsnelheid en de zeer kronkelige loop. Van nature voert een laaglandbeek het water dan ook niet al te snel af en loopt zij gemakkelijk over. Met haar gekronkel en overstromingen heeft de Dommel altijd een belangrijk stempel gedrukt op het landschap in het beekdal. In de laatste eeuwen is die invloed echter sterk beperkt. Op veel plaatsen is de Dommel rechtgetrokken of bedijkt. De kleine S-bocht is nu nog maar een van de weinige kronkels die er in de Dommel nabij Eindhoven over zijn. Let eens op het verschil tussen de oevers aan de binnen- en buitenbocht. Op deze route dwaalt u door een lieflijk landschap met houtwallen, hooilanden, weilanden, akkers, bossen, en poelen. Wie zich zonder veel rumoer verplaatst, ziet veel van de 58 aanwezige broedvogelsoorten. In het voorjaar zwemmen in de poelen salamanders en kwaken overal groene kikkers. In de jaren 1936/37 werd natuurbad t Witven uitgegraven als werkverschaffingsproject, onder leiding van de N.V. Grontmij. De officiële opening van het Witven vond plaats op 21 mei Het bad, waarvan het water door een buizensysteem door het beekwater van de Run werd ververst, werd door de gemeente Veldhoven geëxploiteerd. Een houten schutting vormde de afscheiding tussen het mannen- en vrouwengedeelte van het zwembad. Voor elk waren drie bassins: diep, ondiep en kleuterbad. In de jaren veertig werd gemengd zwemmen op last van de bezetter enkele uren per dag toegestaan. Na de bevrijding werd deze bepaling weer snel ingetrokken. In de jaren zestig vonden een aantal aanpassingen en moderniseringen plaats, totdat het zwembad in 1987 werd gesloten. Enkele jaren later kwam het in particulier bezit en werd het gehele complex uitgebouwd tot het huidige Cambiance t Witven Sites die ik dankbaar gebruikt heb bij het samenstellen van dit verslag en waaruit je nog meer informatie kunt putten: Chris Pennings

8 8