Toolbox Validering Ontwikkeld door Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering mbo: juni 2016 I

Transcriptie

1 Toolbox Validering Ontwikkeld door Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering mbo: juni 2016 I

2 Inhoudsopgave Inleiding Identificeren en systematiseren Loopbaan zelfonderzoek Loopbaanbegeleiding Groepsgewijze loopbaantraining Documenteren Curriculum Vitae/Europass CV E-portfolio Ervaringsprofiel Assessment Ontwikkelassessment EVC-procedure Intake-assessment ten behoeve van een opleiding Certificeren Verzilveren ervaringscertificaat Vrijstellingsprocedure I

3 Inleiding In de toolbox validering worden naast EVC nog tien instrumenten voor validering van verworven leeren werkervaringen. beschreven. Duidelijk wordt welke instrumenten het beste passen bij bepaalde loopbaanvragen en doelgroepen. Loopbaanprofessionals en HR-managers kunnen zich hier informeren over verschillende manieren om leeren werkervaringen te valideren. Het gaat om leeren werkervaringen die verworven zijn binnen én buiten het reguliere onderwijs. Het belang is dat individuen met behulp van de juiste instrumenten hun waarde kennen op de arbeidsmarkt en weten wat zij nog kunnen ontwikkelen om duurzaam inzetbaar te blijven op de arbeidsmarkt. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 1

4 1 Identificeren en systematiseren 1.1 Loopbaan zelfonderzoek Wat is het Een onderzoek naar zichzelf dat iemand zelfstandig uitvoert, aan de hand van een gestructureerde loopbaanmethode. Wanneer in te zetten? Wanneer iemand wil ontdekken wat hij wil in zijn loopbaan en hoe hij dit kan bereiken. zich bewust wil worden van de leeren werkervaringen die hij tot nu toe in zijn (werkende)leven heeft opgedaan en welke competenties hieraan ten grondslag liggen. de waarde wil leren kennen van zijn leerervaringen voor zijn verdere loopbaan. Voorwaarden Hoe werkt het De persoon: is in staat en bereid om zelfstandig te reflecteren op zijn leeren werkverleden en de keuzes die hij heeft gemaakt. is in staat om uit deze leerervaringen de competenties te ontdekken die van waarde zijn voor zijn toekomstige werkleven. heeft de discipline om de loopbaanmethode stap voor stap te doorlopen. Er zijn verschillende loopbaanmethodes en werkboeken die iemand kan aanschaffen of gratis kan downloaden op internet. (zie onderaan voor verdere info/bijzonderheden ). Resultaat Is er een standaard of meetlat Een loopbaan(zelf)onderzoek geeft inzicht in: de keuzes die iemand heeft gemaakt in het verleden. wat belangrijk voor iemand is in het werk en wat iemand in de toekomst wil gaan doen. brengt de competenties aan het licht die in eerdere leerervaringen zijn opgedaan en de waarde die deze competenties kunnen hebben voor het werkzame leven in de toekomst. Nee, het is een breed onderzoek naar de leeren werkervaringen die iemand in het verleden heeft opgedaan. Dit onderzoek is niet gekoppeld aan een specifieke standaard of meetlat. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 2

5 Wie draagt bij aan valideren Het individu zelf is degene die de leerervaringen in kaart brengt en onderzoekt welke competenties ontwikkeld zijn. Vaak wordt in een loopbaanmethode gevraagd om 360 graden feedback te verzamelen van de mensen om je heen. Deze feedback van derden draagt dan ook bij aan het valideren. Assessment, certificering of diplomering? Nee, dit is niet aan de orde. Tijd / kosten De tijdsinvestering hangt af van de loopbaanmethode die iemand kiest. De kosten voor een boek met een loopbaanmethode liggen rond de 30 euro. Dit zijn boeken vol opdrachten, testjes en inzichtvragen. Op internet zijn er ook gratis loopbaanmethodes verkrijgbaar. Zie hieronder bij: verdere info/ bijzonderheden Sterke en zwakke punten Sterke punten: Individu kan het onderzoek zelf uitvoeren in eigen tijd en eigen tempo. De inzichten die iemand opdoet over zijn competenties kan hij direct inzetten bij sollicitaties en gesprekken. Zwakke punten: Het individu moet zelf de eerste stappen zetten. Het kan lastig zijn om gemotiveerd te blijven door het gebrek aan externe motivatie en/of zelfsturing. Verdere info/ bijzonderheden Op internet zijn tal van publicaties en tests te vinden over loopbaanzelfonderzoek. Zie bijvoorbeeld Casus 1: Loopbaan (zelf)onderzoek Mirjam van Lee is 39 jaar en moeder van 2 kinderen. Ze heeft 8 jaar gewerkt als Logistiek coördinator en is altijd actief geweest in het verenigingsleven. Toen de kinderen kwamen is ze gestopt met werken. Ze bleef wel actief bij de ouderraad van school van haar kinderen en als voorzitter van de tennisvereniging. Nu de kinderen ouder zijn, wil ze weer gaan werken. Ze heeft nog geen concreet beeld van haar volgende loopbaanstap. Om inzicht te krijgen in wat ze wil en waar ze goed in is heeft ze een aantal loopbaanboeken aangeschaft. Ze ontdekt onder andere door naar haar levensverhaal te kijken dat ze het leuk vindt om met mensen te werken en mensen te motiveren het beste uit zichzelf te halen. Ze heeft competenties op het sociale vlak en leidinggeven ontwikkeld in het werk, maar vooral ook in het verenigingsleven. Ze besluit zich te richten op een baan als teamleider in de logistiek. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 3

6 SAMENGEVAT Zelfstandig uit te voeren in eigen tijd en tempo Loopbaanvraag is nog niet helder Er vindt geen assessment of certificering plaats 1.2 Loopbaanbegeleiding Wat is het Een loopbaantraject onder begeleiding van een loopbaanadviseur waarbij de vragen Wie ben ik?, Wat wil ik? en Wat kan ik? centraal staan. Wanneer in te zetten Wanneer iemand zich bewust wil worden van: wat hij in het verleden heeft gedaan en wat hij in de toekomst wil gaan doen. Bijvoorbeeld omdat hij een (andere) baan zoekt of behoefte heeft om zich te bezinnen op zijn huidige baan. Voorwaarden De kandidaat is in staat: en bereid om te reflecteren op zijn leeren werkverleden en de keuzes die hij heeft gemaakt. om uit deze leeren werkervaringen de competenties te ontdekken die van waarde zijn voor zijn toekomstige werkleven. Hoe werkt het Een NOLOC geregistreerde loopbaanbegeleider is te vinden op internet: NOLOC is de beroepsvereniging voor loopbaanprofessionals. Meestal bestaat een loopbaantraject uit een intake en verschillende loopbaangesprekken. Tussendoor werkt de kandidaat vaak aan opdrachten die tijdens de bijeenkomst worden besproken. Resultaat Loopbaanbegeleiding: geeft inzicht in wat iemand wil en kan en hoe dit bereikt kan worden. brengt de competenties aan het licht die iemand in het verleden heeft opgedaan, in het werkzame leven en ook daarbuiten. werkt meestal toe naar een concreet stappenplan of actieplan. Is er een standaard of meetlat Nee, loopbaanbegeleiding is gericht op alle leeren werkervaringen die iemand in het verleden heeft opgedaan en niet gekoppeld aan een specifieke standaard of meetlat. Op het moment dat iemand weet wat hij in de toekomst wil, kan hij het betreffende functieprofiel gebruiken om zijn competenties tegenaan te houden. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 4

7 Wie draagt bij aan valideren? Met behulp van een loopbaanbegeleider onderzoekt de kandidaat zijn competenties. Vaak wordt in een loopbaantraject gevraagd om 360 graden feedback te verzamelen van de mensen om je heen. Deze feedback van derden draagt dan ook bij aan het valideren. Assessment, certificering of diplomering? Nee, dit is niet aan de orde. Tijd / kosten Afhankelijk van de duur van de loopbaanbegeleiding, liggen de kosten van een traject meestal tussen de 1000 en 1250 euro voor vijf gesprekken. Deze gesprekken worden met een interval van een aantal weken gepland. Totale doorlooptijd is ongeveer 3 á 4 maanden. Sterke en zwakke punten Sterke punten: De inzichten die de kandidaat opdoet over zijn competenties kan hij direct inzetten bij sollicitaties en gesprekken. De kandidaat krijgt deskundige hulp. Zwakke punten: Validering is niet gestaafd door bewijsstukken of een assessment. Verdere info / bijzonderheden Een loopbaanbegeleider is gemakkelijk te vinden via internet Op staat een overzicht per regio van geregistreerde loopbaanbegeleiders. Soms biedt ook het loopbaancentrum van een onderwijsinstelling de mogelijkheid tot loopbaanbegeleiding. Casus 2: Loopbaanbegeleiding Ismo van Erp is 42 en werkt zo n 20 jaar in de bouw als Timmerman en meewerkend voorman. Sinds een aantal jaar heeft hij regelmatig last van zijn rug. Om te voorkomen dat hij in de ziektewet terecht komt, heeft hij zich aangemeld voor een loopbaantraject bij het Loopbaantraject Bouw en Infra. In dit traject ontdekt hij dat hij het erg leuk vindt om anderen te coachen en dat hij hier ook goed in is. In zijn werk stuurt hij mensen aan en dit gaat hem erg goed af, zoals ook blijkt uit de 360 graden feedback van collega s. Daarnaast is hij al 12 jaar voetbaltrainer bij het jeugdteam in zijn woonplaats. De loopbaanbegeleider vertelt Ismo over de functie van leermeester in de bouw, een functie waarbij je minder fysiek werk doet en jonge timmerlieden opleidt. Ismo is direct enthousiast en gaat direct op onderzoek naar wat hij allemaal voor zo n baan moet doen. SAMENGEVAT Professionele ondersteuning bij loopbaanonderzoek Loopbaanvraag is nog niet helder Er vindt geen assessment of certificering of diplomering plaats Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 5

8 1.3 Groepsgewijze loopbaantraining Wat is het Wanneer in te zetten Een training in groepsverband voor mensen die zich willen bezinnen op hun loopbaan en inzicht willen krijgen in hun kwaliteiten en ambities. Wanneer iemand bijvoorbeeld: niet (meer) op de goede plek zit en een andere baan zoekt of wanneer iemand meer inzicht wil krijgen in zichzelf, in wat hij wil en hoe hij zijn competenties bewuster in kan zetten in zijn werk. Voorwaarden? De kandidaat is in staat en bereid om: te reflecteren op zijn leeren werkverleden en de keuzes die hij heeft gemaakt. zich open op te stellen en te leren van zijn groepsgenoten. uit deze leerervaringen de competenties te ontdekken die van waarde zijn voor zijn toekomstige werkleven. Hoe werkt het Er zijn op internet diverse organisaties te vinden die loopbaantrainingen aanbieden. Zie hieronder bij: verdere info/ bijzonderheden Resultaat Een loopbaantraining: geeft inzicht in wat iemand wil en kan en hoe dit bereikt kan worden. brengt de competenties aan het licht die iemand in het verleden heeft opgedaan, in het werkzame leven en ook daarbuiten. werkt meestal toe naar een concreet stappenplan of actieplan. Is er een standaard of meetlat Wie draagt bij aan valideren Nee, een loopbaantraining is gericht op alle leeren werkervaringen die iemand in het verleden heeft opgedaan en niet gekoppeld aan een specifieke standaard of meetlat. Op het moment dat iemand weet wat hij in de toekomst wil, kan hij het betreffende functieprofiel gebruiken om zijn competenties tegenaan te houden. Met behulp van een loopbaanbegeleider en groepsgenoten onderzoekt de kandidaat zijn competenties. Vaak wordt in een loopbaantraject gevraagd om 360 graden feedback te verzamelen van de mensen om je heen. Deze feedback van derden draagt dan ook bij aan het valideren. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 6

9 Assessment, certificering of diplomering? Nee, dit is niet aan de orde. Tijd / kosten Dit is afhankelijk van de opzet van de training. Deelname aan een loopbaantraining varieert meestal tussen de 650 en 1250 euro. Doorlooptijd is meestal 2-4 maanden. Tussen de bijeenkomsten door maakt de kandidaat thuis opdrachten. Sterke en zwakke punten Sterke punten: Inzichten die de kandidaat opdoet over zijn competenties kan hij direct inzetten bij sollicitaties/gesprekken De kandidaat krijgt deskundige begeleiding en leert van groepsgenoten. Zwakke punten: Deze training vraag inzet en betrokkenheid, tijd en energie van de kandidaat. De kandidaat moet bereid en in staat zijn tot enige mate van zelfreflectie. De training vraagt veel tijd en energie van de kandidaat. Verdere info / bijzonderheden Loopbaantrainingen worden door loopbaancentra van sommige onderwijsinstellingen verzorgd. Ook zijn er loopbaanadviesorganisaties die vaak op locatie loopbaantrainingen verzorgen. Casus 3: Groepsgewijze loopbaantraining Sanne Cleassens is 32 jaar en sinds 5 jaar docent Zorg en Welzijn op een ROC. Het werk bevalt haar wel goed al zou ze iets meer uitdaging willen. Ze heeft veel ambities bijvoorbeeld het behalen van een Master en meer succes boeken met haar eigen webshop die ze in haar vrije tijd runt. Daarnaast zou ze ook graag kinderen willen. Al deze zaken samen geven haar onrust en ze zit niet goed in haar vel. Binnen haar organisatie wordt een CH-Q training gegeven (groepsgewijze loopbaantraining). Een goed moment om zich op haar huidige situatie te bezinnen. De training bestaat uit 5 bijeenkomsten waarin wordt gekeken naar wie je bent, wat je kunt en wat je wilt. Daarvoor leg je een portfolio aan. De oefeningen en gesprekken met medecursisten geven haar veel inzicht en rust. Sanne ontdekt dat ze niet alles tegelijk hoeft te doen en dat ze binnen het ROC meer uitdagende projecten wil doen. Ook ontdekt ze dat ze het belangrijker vindt om kinderen te krijgen dan een Master te halen of een succesvol bedrijf te runnen naast haar baan. Tenslotte kaart ze deze ontdekkingen aan bij haar manager. SAMENGEVAT Professionele ondersteuning bij loopbaanonderzoek Inzicht in eigen kwaliteiten en wensen voor toekomstig werk Opbouw van een (e)portfolio Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 7

10 2 Documenteren 2.1 Curriculum Vitae/Europass CV Wat is het Een door een individu zelfstandig opgesteld overzicht van opleidingen, werkervaring en overige competenties. Europass cv is de Europese standaard voor een cv. Bijvoorbeeld als iemand in het buitenland werkervaring wil opdoen. Europass CV is in alle talen beschikbaar. Wanneer in te zetten Voorwaarden Wanneer iemand bijvoorbeeld geïnteresseerd is in een baan en zijn leeren werkverleden in een overzichtelijk document wil presenteren. De persoon heeft een goed beeld van de leeren werkervaring die hij in het verleden heeft opgedaan en is in staat om dit zelfstandig schriftelijk te verwoorden. Hoe werkt het Iemand kan zijn cv opstellen aan de hand van een voorbeeld (zie verdere info/bijzonderheden) of deelnemen aan een sollicitatietraining. Resultaat Een concreet overzicht met leeren werkervaringen en vaardigheden van een individu. Is er een standaard of meetlat Het cv is een weergave van datgene wat een persoon in het verleden heeft gedaan. Het is niet direct gekoppeld aan een meetlat. Wanneer iemand een specifieke functie voor ogen heeft, schrijft hij vaak zijn leeren werkervaringen in zijn cv toe naar het betreffende functieprofiel. Wie draagt bij aan valideren Het individu stelt zélf een overzicht op van wat hij in het verleden heeft gedaan. Er wordt in een cv geen bewijsmateriaal verzameld waarmee de opsomming van competenties onderbouwd wordt. Eventueel kan een referentiebrief worden toegevoegd aan een cv. Assessment, diplomering of certificering Nee, dit is niet aan de orde. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 8

11 Tijd / kosten Een goed cv opstellen kost aardig wat tijd, maar van alle valideringsinstrumenten is dit instrument het minste arbeidsintensief. Er zijn gratis voorbeelden te vinden op internet. Sterke en zwakke punten Sterke punten: Korte doorlooptijd Individu kan het zelf opstellen Zwakke punten: Cv kan op veel manieren (ook afhankelijk van de context) worden opgezet. Europass is een bruikbaar format maar wordt niet door elke werkgever herkend. Verdere info / bijzonderheden Casus 4: Curriculum Vitae/Europass Bas de Groot is 32 jaar en afgestudeerd bedrijfskundige. Hij werkt sinds 7 jaar als consultant bij een adviesbureau. Met veel plezier en interesse voert hij projecten uit in de kwaliteitszorg. Het bedrijf waar hij werkt gaat een andere koers varen en voert steeds minder projecten uit in de kwaliteitszorg. Dat vindt Bas jammer, hij wil hier juist mee bezig blijven en gaat een andere baan zoeken waarin dit wel mogelijk is. Bas denkt dat hij een goede kans maakt op een andere baan en wil snel starten met solliciteren. Om duidelijk te maken wat hij de afgelopen jaren heeft gedaan en waar hij goed in is, besluit hij zijn cv aan te vullen met zijn ervaringen van de afgelopen 7 jaar. In zijn cv beschrijft hij ook de competenties die hij heeft opgedaan als bestuurslid van de roeivereniging waar hij sinds 4 jaar lid van is. SAMENGEVAT Duidelijk overzicht van eerdere werken leerervaringen Er vindt geen assessment, diplomering of certificering plaats In de casus kan als meetlat bijvoorbeeld het functieprofiel voor Adviseur Kwaliteitszorg worden gebruikt Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 9

12 2.2 E-portfolio Wat is het? Een e-portfolio (elektronisch portfolio) is een instrument waarmee een individu duidelijk maakt over welke kwaliteiten hij beschikt. In het e-portfolio legt hij leeren werkresultaten en - ervaringen vast die hij vervolgens kan tonen aan anderen. Wanneer in te zetten? Wanneer een individu behoefte heeft om inzicht te krijgen in de eigen mogelijkheden en inzetbaarheid op de arbeidsmarkt of wanneer hij zijn bekwaamheden en prestaties wil aantonen bij zijn huidige of toekomstige werkgever(s). Voorwaarden De persoon beschikt over digitale basisvaardigheden en heeft toegang tot een computer en internet om gebruik te maken van een digitaal format voor het e-portfolio. Hoe werkt het? Iemand kan zijn portfolio opstellen door een format te gebruiken. Zie hieronder bij: verdere info/ bijzonderheden Resultaat Een concrete, digitale verzameling van diploma s en bewijzen van leeren werkresultaten (bv. certificaten, referentiebrieven, video s, feedbackformulieren en gemaakte rapporten of ontwerpen). Is er een standaard of meetlat? Het e-portfolio is niet direct gekoppeld aan een meetlat. Wanneer iemand een specifieke functie of een specifiek assessment voor ogen heeft, verzamelt hij wel gericht bewijsstukken in zijn portfolio. Wie draagt bij aan valideren? Het individu gaat zelf aan de slag met het e-portfolio. Begeleiding hierbij door een professionele portfoliobegeleider is mogelijk. Mensen in de omgeving van het individu (voormalige werkgevers of huidige collega s) kunnen door middel van bijvoorbeeld feedbackformulieren en aanbevelingsbrieven ook bijdragen aan het e-portfolio. Assessment, certificaat of diplomering Nee, dit is niet aan de orde. Tijd / kosten Bij het opstellen van een volledig portfolio met waardevolle informatie moet het individu zoveel mogelijk bewijsmateriaal verzamelen om zijn kwaliteiten aan te tonen. Doorlooptijd is meestal 2-4 maanden. Sterke en Sterke punten: zwakke punten Format is op internet beschikbaar. Individu is zelf eigenaar van zijn e-portfolio, hij bepaalt wie zijn portfolio mag inzien Thuis kan deelnemer zelf op de computer zijn portfolio vullen Individu wordt zich bewust van eigen ervaringen en competenties Zwakke punten: Gebruik van e-portfolio vereist digitale basisvaardigheden en Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 10

13 toegang tot internet. Het E-portfolio is een talig document en daardoor niet geschikt voor alle doelgroepen. Het e-portfolio is niet gebaseerd op een bepaalde standaard Verdere info / bijzonderheden Casus 5: E-portfolio Aisha is 35 jaar en afgestudeerd verpleegkundige. Sinds 5 jaar werkt zij als verpleegkundige in een ziekenhuis in Utrecht. Daarvoor heeft zij 3 jaar als verpleegkundige gewerkt in een ziekenhuis in Nieuwegein. In verband met de nieuwe baan van haar man in Groningen, wil Aisha een open sollicitatie versturen naar het academisch ziekenhuis in Groningen. Ze wil zich goed presenteren bij haar mogelijke nieuwe werkgever en stelt op advies van een vriendin een E-portfolio op. Aisha documenteert digitaal bewijsmateriaal zoals diploma s en certificaten, beoordelingsformulieren, reflectieverslagen en feedbackformulieren van collega s en leidinggevenden. Het opstellen van het e-portfolio biedt haar veel inzicht in wat ze in het verleden heeft gedaan. Dat helpt haar ook om zich goed te presenteren. Door haar potentiele nieuwe werkgever inzage te bieden in het e-portfolio presenteert Aisha haar kwaliteiten al bij het versturen van haar sollicitatie. SAMENGEVAT Het uitgangspunt is een verzameling van bewijsstukken van leerervaringen Er vindt geen assessment of certificering plaats Toegang tot internet en computer is noodzakelijk 2.3 Ervaringsprofiel Wat is het? Wanneer in te zetten? Een Ervaringsprofiel (EVP) laat zien over welke kennis, ervaringen en competenties een individu beschikt ten opzichte van een standaard. Hierbij vindt geen formeel assessment plaats. De kandidaat stelt onder begeleiding een portfolio met bewijslast samen. Wanneer iemand inzicht wil krijgen in zijn de competenties, bijvoorbeeld om aan te tonen wat hij/zij waard is bij zijn huidige of toekomstige werkgever. Het EVP kan input zijn voor een ontwikkelof sollicitatiegesprek. Voorwaarden? Iemand heeft voldoende, aantoonbare en relevante werkervaring ten opzichte van een specifieke meetlat. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 11

14 Hoe werkt het? Bij een EVC-aanbieder wordt een EVP-procedure doorlopen. Tijdens de EVP-procedure verzamelt de kandidaat zoveel mogelijk bewijzen van wat hij weet en kan. Het bewijs wordt tegen een vooraf vastgesteld, vaak landelijke, beroepsstandaard afgezet. De herkende competenties worden, met voorbeelden onderbouwd, beschreven in een Ervaringsprofiel. Resultaat? Een document waarin de competenties van de kandidaat staan beschreven. Met dit document kan de kandidaat naar een werkgever om aan te tonen wat hij waard is of hij kan zijn EVP gebruiken als input voor een EVC- procedure. Is er een standaard/ meetlat? Ja, een EVP-procedure wordt uitgevoerd ten opzichte van een erkende beroeps- of branchestandaard of een andere standaard die vooraf is afgesproken (bijvoorbeeld een functieprofiel). Wie draagt bij aan valideren? De kandidaat levert bewijzen die door hemzelf en door derden zijn vervaardigd. Een EVC-aanbieder begeleidt de kandidaat in het opstellen van zijn (digitaal) portfolio en stelt het Ervaringsprofiel op. Assessment of diplomering? In een Ervaringsprofiel worden alleen competenties herkend, niet erkend. Er vindt dus geen assessment of diplomering plaats. Het opstellen van een EVP kan wel een opstap zijn naar een EVCprocedure waarbij de kandidaat beoordeeld wordt door een assessor. Zie voor EVC verder onder het hoofdstuk Assessment. \ Tijd/kosten Een EVP-procedure kost tussen de 300 en 700. De gemiddelde doorlooptijd is 2 maanden. Het kost de kandidaat gemiddeld 40 uur om zijn portfolio op te stellen. Sterke en zwakke punten Sterke punten: Een waardevol resultaat: met het Ervaringsprofiel kan iemand op basis van leer- én werkervaringen laten zien wat hij kan. Flexibel in te zetten, omdat geen formeel assessment plaatsvindt, kan de meetlat sterk variëren of een combinatie van standaarden zijn. Zwakke punten: Tijdsintensief voor de kandidaat. Competenties worden tijdens een EVP-procedure herkend en niet érkend. Een Ervaringsprofiel kan niet worden verzilverd in een diploma of verkort opleidingstraject. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 12

15 Verdere info Casus 6: Ervaringsprofiel Mike Boon is 36 jaar en sinds 10 jaar werkzaam als medewerker financiële administratie bij een energiemaatschappij. Hij heeft daarvoor verschillende administratieve functies uitgevoerd nadat hij zijn mbo-opleiding had afgerond. Naast de financiële administratie is Mike de laatste 2 jaar steeds meer verantwoordelijk geworden voor controletaken. Hij voert deze volgens zijn baas erg goed en nauwkeurig uit. De baas van Mike ziet veel potentie in hem en wil Mike laten doorgroeien naar de functie van controller. Mike is benieuwd of hij die functie wel uit kan voeren en wil inzicht krijgen in zijn competenties ten opzichte van de vereiste competenties van een controller. Mike laat een Ervaringsprofiel opstellen aan de hand van de kwalificatiestandaard Accountancy & Control op HBO-niveau. Met behulp van een portfoliobegeleider van een EVC-aanbieder verzamelt hij relevante bewijsstukken. Het resultaat is een rapport waarin de leerervaringen van Mike tegen de meetlat van HBO controller zijn gelegd. SAMENGEVAT Verzameling van bewijsstukken is het uitgangspunt Professionele begeleiding Er vindt geen assessment of certificering plaats Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 13

16 3 Assessment 3.1 Ontwikkelassessment Wat is het? Een assessment waarbij met behulp van assessmentinstrumenten onderzocht wordt over welke kwaliteiten een kandidaat beschikt en hoe deze kwaliteiten verder te ontwikkelen zijn. Er zijn veel verschillende soorten assessments. Wanneer in te zetten? Ontwikkel- en selectie-assessments worden meestal ingezet als input voor een loopbaanvraag of een groeitraject binnen een organisatie. Een selectie-assessment wordt ingezet wanneer iemand voor een specifieke functie in aanmerking wilt komen. Voorwaarden? Iemand heeft voldoende ervaring om competenties aan te tonen en een specifiek loopbaandoel voor ogen. Hoe werkt het? In een assessment worden verschillende assessmentinstrumenten ingezet zoals: competentietesten, capaciteitenpersoonlijkheidstesten, rollenspelen, praktijksimulaties en interviews. Het assessment levert inzicht in competenties en een ontwikkeladvies op voor de kandidaat en de organisatie. Er zijn op internet diverse organisaties te vinden die assessments uitvoeren (zie verdere info/bijzonderheden ). Resultaat? Een assessment geeft inzicht in iemands kwaliteiten, competenties en/of ontwikkelpunten. De uitkomst wordt onderbouwd beschreven in een assessmentrapportage. Is er een standaard/ meetlat? Ja. De meetlat is afhankelijk van het gekozen doel waarvoor het assessment wordt uitgevoerd. Hierdoor kan het assessment heel verschillend zijn. Denk bijvoorbeeld aan een loopbaanassessment of een managementassessment, een ontwikkelassessment of een assessment ten behoeve van een specifieke functie. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 14

17 Wie draagt bij aan valideren? De kandidaat levert de input voor de validering door de testen in te vullen, vragen te beantwoorden, eventuele rollen te spelen of praktijksimulaties uit te voeren. Het bureau dat het assessment uitvoert maakt meestal gebruik van psychologen, acteurs en assessoren. Zij stellen het assessmentrapport op en dragen hiermee bij aan de validering van leerresultaten. Assessment of diplomering? Ja, er vindt een assessment plaats. Tijd/kosten Een assessment kost tussen de 1000 en 2000 euro. Het assessment vindt meestal plaats in 1 dag. Binnen een aantal weken na het assessment ontvangt de kandidaat de assessmentrapportage. Sterke en zwakke punten Sterke punten: Het assessment levert een advies op maat op voor de kandidaat. Het assessment geeft een beschrijving van de kwaliteiten en ontwikkelpunten van een kandidaat. Zwakke punten: De waarde die aan assessments gehecht kan per organisatie en per beroepstak erg verschillen. Verdere info Kandidaten voor assessments kunnen zich online voorbereiden. Op de volgende site is informatie over verschillende soorten assessments te vinden en is het mogelijk om testen te oefenen: Casus 7: Ontwikkelassessment Chun Li is 40 jaar en werkt al jaren als teamleider Verkoop voor een autodealer. Hij heeft de IVA-opleiding voor autoverkoper afgerond (HBO-niveau). Zijn baas wil Chun voordragen als toekomstige manager van de vestiging. Chun heeft leidinggevende ervaring maar geen ervaring met het managen van een vestiging en het dragen van de gehele verantwoordelijkheid over de vestiging. Hij wil deze kans zeker grijpen maar vindt het wel erg spannend. De baas van Chun ziet dit ook en wil daarom een ontwikkelassessment inzetten. Het ontwikkelassessment brengt de leidinggevende competenties van Chun in kaart en geeft een advies hoe hij zich verder kan ontwikkelen. Uit het assessment blijkt dat Chun beschikt over leidinggevende competenties. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 15

18 SAMENGEVAT Specifieke meetlat (afhankelijk van het doel waarvoor het assessment wordt uitgevoerd) Assessment vindt plaats door een assessmentbureau Resultaat van het assessment is een ontwikkeladvies 3.2 EVC-procedure Wat is het? Een instrument waarmee iemand zijn eerder verworven competenties officieel laat erkennen en vastleggen in een ervaringscertificaat. EVC staat voor het Erkennen van Verworven Competenties. Wanneer in te zetten? Wanneer iemand zijn competenties wil laten erkennen om bijvoorbeeld: om aan te tonen wat hij waard is bij zijn huidige of toekomstige werkgever. omdat er andere functie-eisen aan zijn huidige baan worden gesteld waar hij wel aan voldoet qua ervaring maar waarvoor hij geen diploma heeft. wanneer een organisatie wil weten over welke competenties haar medewerkers beschikken om ze bijvoorbeeld flexibeler in te kunnen zetten of ze sneller op te kunnen leiden. wanneer een organisatie afscheid moet nemen van werknemers EVC kan dan worden als een mobiliteitsinstrument worden ingezet. zijn arbeidsmarktwaarde binnen en/of buiten de organisatie te vergroten Voorwaarden? Iemand heeft voldoende, aantoonbare en relevante werkervaring ten opzichte van een specifieke meetlat. Hoe werkt het? Na een uitvoerige intake wordt bij een EVC-aanbieder een EVCprocedure doorlopen. Tijdens de EVC-procedure verzamelt de kandidaat zoveel mogelijk bewijzen van wat hij weet, kan en doet. Het bewijsmateriaal is gerelateerd aan een vooraf vastgestelde, landelijk erkende beroepsstandaard. Het bewijs wordt ook beoordeeld ten opzichte van deze standaard. Resultaat? Een Ervaringscertificaat waarin de erkende competenties van de kandidaat onderbouwd staan beschreven. Met dit document kan de kandidaat naar een werkgever om aan te tonen wat hij waard is. Ook kan de kandidaat kan een verzoek indienen voor verzilvering van het ervaringscertificaat bij een opleider ten behoeve van een verkort opleidingstraject of een diploma. (zie ook hierna) Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 16

19 Is er een standaard/ meetlat? Ja, een EVC-procedure wordt uitgevoerd ten opzichte van een erkende beroeps- of branchestandaard. Wie draagt bij aan valideren? De kandidaat levert bewijzen die door hemzelf en door derden zijn vervaardigd. De EVC-aanbieder voert de beoordeling uit. Assessment of diplomering? Een vast onderdeel van een EVC-procedure is een beoordeling (of assessment) van de competenties van de kandidaat. De meest gebruikte beoordelingsinstrumenten zijn het portfolio, een praktijkbeoordeling en een criterium gericht interview. Als de kandidaat het certificaat wil inzetten om een diploma te behalen kan hij met het ervaringscertificaat naar een opleider met het verzoek om vrijstelling van onderwijs of examinering ten behoeve van diplomering. Tijd/kosten Soms vergoedt het O&O-fonds van de branche de kosten voor een EVC-procedure geheel of gedeeltelijk. De gemiddelde doorlooptijd is 3 maanden. Het kost de kandidaat gemiddeld 40 uur om zijn portfolio op te stellen. Sterke en zwakke punten Verdere info Sterke punten: Kwalitatief hoogwaardige vorm van valideren Een waardevol resultaat: met het ervaringscertificaat kan een individu zijn erkende competenties aantonen Zwakke punten: Tijdsintensief voor de kandidaat Lange doorlooptijd Kostbaar instrument Als een diplomawens vooraf bekend is, is de uitvoering van een EVCprocedure niet de koninklijke weg. Er kan in zo n situatie rechtstreeks contact worden opgenomen met een onderwijsinstelling waar de opleiding wordt gegeven. Voor EVC zie: Casus 8: EVC-procedure Erica de Reus is 35 jaar en werkt al 5 jaar bij een drinkwaterbedrijf als medewerker op de afdeling Personeel & Arbeid. Daarvoor heeft zij 10 jaar bij een waterschap als administratief medewerkster op personeelsafdeling gewerkt. Erica beschikt niet over een diploma medewerker MBO-niveau 4. Omdat Erica het erg naar haar zin heeft bij deze organisatie en ze graag wil doorgroeien wil ze graag haar werken denkniveau aantonen. In samenspraak met haar leidinggevende wordt besloten de mogelijkheden voor een EVC-procedure te verkennen. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 17

20 Er bestaat een EVC-procedure voor de MBO-standaard Personeel & Arbeid (niveau 4). Na een intakegesprek met een erkend EVC-aanbieder blijkt Erica een geschikte EVCkandidaat te zijn. Erica kan tijdens de EVC-procedure haar leeren werkervaringen ten opzichte van de standaard aantonen. Het resultaat is dat ze verschillende onderdelen van de standaard erkend krijgt. Ze besluit dat ze hiervoor vrijstellingen wil aanvragen om zodoende via een verkort opleidingstraject haar diploma voor deze opleiding te kunnen behalen. SAMENGEVAT Leer- en werkervaringen moeten kunnen aangetoond met bewijsmateriaal Er moet voldoend (werk)ervaring aanwezig zijn voor de gekozen standaard Specifieke meetlat (MBO of HBO standaard) Uitkomst is een waardevol en landelijk erkend document voor de huidige en de toekomstige loopbaan Mogelijkheid om te verzilveren bij een onderwijsinstelling Doorlooptijd is circa 3 maanden 3.3 Intake-assessment ten behoeve van een opleiding Wat is het? Een intake waarbij met inzet van verschillende instrumenten iemand zijn eerdere leeren werkervaringen in beeld brengt. Zo n intake is altijd in relatie tot een opleidingstandaard. Wanneer in te zetten? Wanneer iemand toegelaten wil worden tot een specifieke opleiding én wanneer er eerdere leeren werkervaringen ervaringen aanwezig en aantoonbaar zijn. Door het aantonen van deze ervaringen wordt bepaald of: iemand toegelaten kan worden tot de opleiding of iemand in aanmerking komt voor vrijstelling voor gedeeltes van het opleidingstraject. Voorwaarden? Iemand heeft een duidelijk opleidingsdoel voor ogen en wil een diploma halen. Iemand heeft voldoende leeren werkervaringen die kunnen worden aangetoond. De toelatingseisen tot de opleiding vormen de meetlat. Hoe werkt het? Een intake-assessment vindt plaats bij een onderwijsinstelling. Afhankelijk van de opleiding worden eerdere leeren werkervaringen, diploma s, certificaten en bewijzen van werkervaring meegenomen. Aanvullend vinden vaak toelatingsonderzoeken plaats (denk aan fysieke test of persoonlijkheidstest). Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 18

21 Resultaat? Wel of geen toelating tot de opleiding. Is er een standaard/ meetlat? Ja, de toelatingseisen tot de opleiding (de opleidingsstandaard). Wie draagt bij aan valideren? De kandidaat levert bewijzen die door hemzelf en door derden zijn vervaardigd. De onderwijsinstelling beoordeelt deze bewijzen en neemt extra toelatingsonderzoeken af. Assessment of diplomering? Er vindt een assessment plaats om te bepalen of iemand wel of niet kan worden toegelaten tot de opleiding. Tijd/kosten Een intake-assessment wordt door de onderwijsinstelling vergoed uit de rijksbekostiging en eventueel een bijdrage door de instelling zelf. De gemiddelde doorlooptijd van een assessment 2 dagen. Als een portfolio wordt ingezet kost het de kandidaat gemiddeld 40 uur om deze op te stellen. Sterke en zwakke punten Sterke punten: Een instrument voor gemotiveerde opleidingsdeelnemers met een helder opleidingsdoel en voldoende aantoonbare leeren werkervaring. Een concreet en helder resultaat: wel of geen toelating en eventuele vrijstelling tot de opleiding. Zwakke punten: In de praktijk wordt de focus bij een intake-assessment meestal gelegd op het afnemen van testen. Eerdere leeren werkervaringen worden niet altijd meegenomen. Verdere info - Casus 9: Intake-assessment opleiding Inge Verhoeven is 28 jaar en wil gaan deelnemen aan de opleiding Sport & Wellness bij de Hogeschool van Amsterdam. Zij heeft haar hele leven gesport. Omdat het geven van les haar erg leuk lijkt is zij begonnen met de Pabo. Inge voelde zich echter niet thuis in het primair onderwijs en stopt na twee jaar. Vervolgens werkt ze twee jaar bij een recreatiepark waar zij verantwoordelijk is voor de organisatie van jeugdactiviteiten. Hoewel de opleiding Sport & Wellness vrij pittig en ook fysiek zwaar is heeft Inge al wel Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 19

22 veel leeren werkervaring opgedaan de laatste jaren. Ze weet waar ze aan begint. Ze is dan ook erg gemotiveerd en fysiek heel fit. Daarnaast wordt bij de opleiding ook gekeken naar het werken denkniveau en naar de persoonlijkheidskenmerken van de kandidaat. Het is van belang dat studenten mensgericht, flexibel, open en oplossingsgericht zijn ingesteld. Inge neemt deel aan een intake-assessment. Tijdens het intake-assessment worden haar werkervaringen en de twee opleidingsjaren aan de Pabo ook beoordeeld aan de hand van de toelatingseisen. Vastgesteld wordt dat ze voldoet aan de eisen: Inge wordt toegelaten tot de opleiding en krijgt voor een aantal onderdelen vrijstelling. SAMENVATTING Specifieke meetlat (in de beschreven situatie: de opleiding Sport & Wellness) Het intake-assessment vindt plaats door de onderwijsinstelling Verzameling van bewijsstukken is noodzakelijk Resultaat van het assessment is wel of geen toelating tot de opleiding en wel of geen vrijstellingen voor gedeeltes van de opleiding. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 20

23 4 Certificeren 4.1 Verzilveren ervaringscertificaat Wat is het? Het resultaat van een EVC-procedure, het ervaringscertificaat kan voor verzilvering worden aangeboden bij een onderwijsinstelling. De erkende competenties in het ervaringscertificaat kunnen worden verzilverd door het verlenen van vrijstellingen of het verstrekken van een diploma Wanneer in te zetten? Wanneer iemand een ervaringscertificaat met erkende competenties heeft en dit certificaat wil inzetten om een diploma te behalen. Wanneer een organisatie haar medewerkers wil kwalificeren door na het doorlopen van een EVC-procedure deze te willen inzetten ten behoeve van vrijstellingen voor het behalen van diploma s. Voorwaarden? Altijd geldt dat iemand in de EVC-procedure voldoende, aantoonbare en relevante werkervaring heeft aangetoond ten opzichte van een specifieke meetlat. De EVC-aanbieder heeft vooraf overleg gehad met de examencommissie van de onderwijsinstelling en is goed op de hoogte van de verwachtingen van de examencommissie van de onderwijsinstelling. Kansen voor verzilvering moeten aanwezig zijn: bij de intake van de EVC-procedure moet bekend zijn dat de meerderheid van de meetlat kan worden aangetoond en dat verzilvering bij een onderwijsinstelling mogelijk is. Hoe werkt het? Bij een EVC-aanbieder wordt een EVC-procedure doorlopen. Tijdens de EVC-procedure verzamelt de kandidaat zoveel mogelijk bewijzen van wat hij weet en kan. Het bewijs wordt beoordeeld ten opzichte van een landelijk erkende beroepsstandaard. Vervolgens biedt het individu zijn ervaringscertificaat ter verzilvering aan bij een onderwijsinstelling. Resultaat? Een diploma of vrijstelling voor onderdelen van een opleiding of examinering. Is er een standaard/ meetlat? Ja, een EVC-procedure wordt uitgevoerd ten opzichte van een erkende beroeps- of branchestandaard. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 21

24 Wie draagt bij aan valideren? De onderwijsinstelling waar het Ervaringscertificaat wordt aangeboden draagt bij aan het valideren door verzilvering van (onderdelen) van de opleiding in een diploma of vrijstelling. Assessment of diplomering? Ja, aan de hand het ervaringscertificaat verleent de onderwijsinstelling vrijstellingen of geeft een diploma af. Tijd/kosten Het verzilveren van een ervaringscertificaat kost los van eventueel maatwerkvervolg tussen de 200 en 400. De gemiddelde doorlooptijd is 2 6 weken. Sterke en zwakke punten Sterke punten: Kwalitatief hoogwaardige vorm van valideren. Een waardevol resultaat: een vrijstelling of een diploma. Zwakke punten: Niet alle onderwijsinstellingen vertrouwen volledig op de kwaliteit van het Ervaringscertificaat en zijn daardoor niet altijd bereid te verzilveren. Realiseren van maatwerk voor met name individuen verloopt bij veel onderwijsinstellingen nog moeizaam. Verdere info Casus 10: Verzilveren Ervaringscertificaat Yvonne Verhoeven is 31 jaar en sinds 12 jaar werkzaam bij een uitgeverij. Ze is in deze baan gerold nadat ze stopte met de kappersopleiding en is er al die tijd werkzaam gebleven. Ze heeft eerst 6 jaar gewerkt als receptioniste en is daarna als secretaresse aan de slag gegaan. Twee jaar geleden heeft ze de stap gemaakt naar directiesecretaresse. Yvonne heeft hier geen opleiding voor gevolgd, maar alles in de praktijk geleerd. De baan bevalt haar erg goed. Ze overweegt een stap te maken naar een ander bedrijf in de functie van directiesecretaresse. Voordat ze gaat solliciteren, wil ze graag haar werkervaring laten verzilveren om haar kansen te vergroten. Ze wil het diploma voor de opleiding directiesecretaresse (niveau 4) behalen. Via een EVC-traject heeft zij haar leerervaringen ten opzichte van de meetlat directiesecretaresse in beeld gebracht. Zij biedt haar Ervaringscertificaat voor verzilvering aan bij een onderwijsinstelling. SAMENVATTING Verzameling van bewijsstukken is noodzakelijk Specifieke meetlat (in de beschreven situatie: Directiesecretaresse niveau 4) EVC-assessment door erkend EVC-aanbieder Doorlooptijd circa 3 maanden Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 22

25 4.2 Vrijstellingsprocedure Wat is het? Via een vrijstellingsprocedure wordt in kaart gebracht: welke certificaten en diploma s iemand heeft behaald en welke eerdere leeren werkervaringen hij heeft opgedaan in relatie tot een opleidingsstandaard. Het doel is om te bepalen of op basis van de aangetoonde leeren werkervaringen vrijstellingen kunnen worden verleend. Wanneer in te zetten? Wanneer iemand met certificaten en/of diploma s en eerdere leeren werkervaringen een deel van een opleidingsstandaard wil aantonen zodat hij de opleiding verkort kan volgen. Voorwaarden? Het individu: beschikt over voldoende aantoonbare leeren werkervaringen en/of diploma s gerelateerd aan de opleidingsstandaard beschikt over een helder loopbaandoel wil een diploma van een specifieke opleiding behalen. Hoe werkt het? Een vrijstellingsprocedure wordt uitgevoerd door een onderwijsinstelling. De instelling bekijkt op basis van diploma s, certificaten en eerdere leeren werkervaringen of vrijstelling kan worden verleend voor delen van de opleiding. Resultaat? Een aantal vrijstellingen voor een specifieke opleiding en daardoor de mogelijkheid een aanvullend en dus verkort opleidingstraject te kunnen volgen (maatwerk). Is er een standaard/ meetlat? Ja, de opleidingsstandaard. Wie draagt bij aan valideren? De kandidaat doordat hij kan aantonen dat hij bezit over eerdere leeren werkervaringen. De onderwijsinstelling die vrijstellingen verleent op basis van de aangetoonde diploma s, certificaten en leeren werkervaringen. Assessment of diplomering? Er vindt geen assessment of diplomering plaats. Op basis van de vrijstellingsprocedure wordt beoordeeld welke delen van de opleiding reeds zijn aangetoond. Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 23

26 Tijd/kosten Een vrijstellingsprocedure is vaak gratis voor onderwijsdeelnemers. De gemiddelde doorlooptijd is 2 weken. Sterke en zwakke punten Sterke punten: Een waardevol resultaat: vrijstellingen die verleend worden door de onderwijsinstelling en een verkort opleidingstraject. Zwakke punten: Maatwerk is noodzakelijk en niet alle onderwijsinstellingen kunnen dit regelen. Maatwerk kan prijzig zijn. Verdere info Casus 11: Vrijstellingsprocedure Oscar Bakker is 27 jaar en werkt sinds 7 jaar bij de gemeente als beleidsadviseur. Dit is zijn eerste baan. Hij is direct na zijn mbo-studie personeel en arbeid gaan werken. De laatste vier jaar is zijn takenpakket uitgebreid met taken voor de afdeling Communicatie en voert hij regelmatig opdrachten uit in deze richting. Hij heeft diverse trainingen gevolgd op het gebied van arbeidsmarktcommunicatie. Oscar is enorm enthousiast over het vakgebied en zou graag de overstap willen maken naar communicatieadviseur. Hoewel de manager van de communicatieafdeling veel ziet in Oscar vindt hij een opleiding in communicatie een randvoorwaarde. Oscar heeft zich verdiept in de opleiding communicatie op HBO-niveau, maar ziet deze opleiding in combinatie met zijn drukke baan niet zitten. Na een gesprek met een HBOinstelling wordt een vrijstellingsprocedure ingezet. De instelling onderzoekt naast zijn diploma s en certificaten ook de opgedane werkervaring. Dit pakt positief uit en Oscar krijgt voor enkele onderdelen van de opleiding een vrijstelling. Dit betekent voor hem dat hij minder opleidingskosten heeft en sneller kan beschikken over een diploma. SAMENVATTING Verzameling van bewijsstukken is noodzakelijk Specifieke meetlat Doorlooptijd circa 1-2 maanden Mogelijkheid dat de onderwijsinstelling maatwerk kan bieden is een randvoorwaarde Toolbox Validering - Kenniscentrum EVC, bewerkt door het Servicepunt Examinering (juni 2016) 24