Workshop: Herkennen van plagen en nuttigen

Transcriptie

1 Workshop: Herkennen van plagen en nuttigen Deze workshop kadert binnen het project Monitoring in de glastuinbouw: Hét basisinstrument voor efficiënte geïntegreerde bestrijding Joachim Audenaert (PCS) Justine Dewitte en Tom Beyers (PCG) Els Berckmoes (PSKW) Rob Moerkens (PCH) ADLO (02/ /2017) 1

2 Overzicht workshop 13:00 14:30 Theoretisch luik: 1. Belang van monitoring 2. Overzicht van de belangrijkste plagen en nuttigen 14:30 14:40 Pauze en verplaatsing naar de serre 14:40-15:00 Praktisch luik 1. Nuttigen en plagen onder de loep genomen 2. Kijk in de serre 15:00 Einde activiteit 2

3 Herkennen van plagen en nuttigen 3

4 Inhoud Belang van monitoring van plagen en nuttigen Overzicht van de belangrijkste plagen Hoe zien ze eruit? Overzicht van de belangrijkste nuttigen Enkele tips om goed te monitoren 4

5 Belang van monitoring Monitoren van zowel plagen als nuttigen is van crucial belang voor een geïntegreerde of biologische teelt! 5

6 Geïntegreerde of bio Geïntegreerde gewasbescherming of Integrated Pest Management (IPM) IPM = combinatie van gewasbeschermingstechnieken met minimaal risico voor mens en milieu, waarbij gewasschade en de kosten voor gewasbescherming binnen economisch aanvaardbare grenzen blijven. Biologische teelt Geen chemische gewasbeschermingsmiddelen toegelaten. Enkel beperkt assortiment zoals aangegeven in het biolastenboek en fytoweb. 6

7 Geïntegreerde gewasbescherming in 8 stappen Principe 1: Voorkom in plaats van te genezen Principe 2: Kijk om te weten Principe 3: Behandel pas wanneer nodig Principe 4: Hou chemie als laatste optie Monitoring!! Principe 5: Bestrijd selectief Principe 6: Respecteer dosis Principe 7: Geef resistentie geen kans Principe 8: Registreer en leer 7

8 Je kan een probleem pas oplossen wanneer je het voldoende kent Belang van monitoring Schade Schade Schade Predatie Macrolophus pygmaeus = roofwants Predatie Trialeurodes vaporariorum = kaswittevlieg Intraguild predatie Encarsia formosa = sluipwesp Parasitering Predatie Phytoseiulus persimilis = roofmijt Tetranychus urticae = spint 8

9 Belang van monitoring Monitoring Is er een plaag in het gewas? Is er schade in het gewas? Moet ik actie ondernemen? 9

10 Belang van monitoring Monitoring Is er een plaag in het gewas? Is er een nuttige in het gewas? Is er een evenwicht (in de maak)? Moet ik actie ondernemen? 10

11 Overzicht van de belangrijkste plagen 11

12 Inhoud Overzicht van de belangrijkste plagen : Hoe zien ze eruit? Welke schade richten ze toe? Hoe leven ze? Hoe kan ik ze monitoren? 12

13 Kaswittevlieg (Trialeurodes vaporariorum) Ei wordt in een cirkel afgezet op gladde bladoppervlakten Larve en pop: wasdraden aan zijkant T-vormige breuklijn Adulten: vleugels horizontaal (driehoekje) 13

14 Tabakswittevlieg (Bemesia tabaci) Ei verspreid afgezet over het blad Ei Larve en pop hebben typisch uitzicht Adulten vleugels verticaal (parallel langs het lichaam) injecteren een enzym waardoor schade kan optreden Adult 14

15 Witte vlieg Snelheid ontwikkeling afh van temp en waardplant 15

16 Witte vlieg: schadebeeld afscheiding honingdauw waarop roetdauwschimmel ontwikkelt zuigen aan de plant: Beïnvloeden fysische processen van de plant Overdracht van virussen 16

17 Witte vlieg: schadebeeld zuigen aan de plant: Beïnvloeden fysische processen van de plant Overdracht van virussen 17

18 Witte vlieg: monitoren via vangplaten -Witte vleugels (na enkele dagen verdwenen) -Ogen 2 bruinrode vlekjes -Geel doorschijnend vers ouder 18

19 Witte vlieg: monitoren via vangplaten uitgelopen ogen 19

20 Witte vlieg: monitoren via vangplaten Gridcharts 20

21 Witte vlieg: monitoren in het gewas e 21

22 Witte vlieg & nuttigen Encarsia (parasiet) Greenhouse white fly Macrolophus (predator) Eretmocerus (parasiet) 22

23 Spintmijten Kasspintmijt (Tetranychus urticae) Citrusspint (Panonychus citri) Rode spint (Panonychus ulmi) Witte/glazige eitjes levend Bleekrode/glazige eitjes levend Rode/glazige eitjes levend Bruine/beige eitjes dood Adulten hebben 2 vlekken op de rug Matte eitjes dood Adulten donkerrood tot paars Witte haartjes uit rode haarwortels Donkerrode bruine/matte eitjes dood Adult geel tot oranje Adult baksteenrood Witte haartjes uit witte haarwortels 23

24 Spintmijten 24

25 Spint: schadebeeld Spintschade = afname bladactiviteit productiviteit In geval van tomaat: Aantasting van 12 bovenste bladeren (thv troszetting) : voor elke 10% bladschade bladoppervlak = 8% gewasverlies dat merkbaar wordt 38 dagen later A 0-5% B 6-10% C 11-25% D 26-50% E +50% 25

26 Spint: schadebeeld 26

27 Aantal adulte spintmijten op plant Spint monitoren: in het gewas In april werden 3 individuen uitgezet op plant. Vanaf juni pas goed zichtbaar in plant. Vroege monitoring is belangrijk. Spint overleeft winter, pas in april haarden te zien! spintmijten uitgezet Eerste haarden zichtbaar /apr 1/mei 21/mei 10/jun 30/jun 20/jul 27

28 Spint & nuttigen Phytoseiulus Macrolophus Spider mite Amblyseius 28

29 Tuta absoluta 29

30 Tomatenmineermot of Tuta absoluta Volwassen motten Poppen Levenscyclus Tuta absoluta Generatietijd ± 2 maanden : Eitjes (± 260) 4 larvale stadia (rupsen) 30

31 Tuta absoluta: Schadebeeld 31

32 Tuta absoluta: Schadebeeld 32

33 Tuta absoluta: monitoren feromoonvallen - 1 val per hectare - feromoon 6-wekelijks vervangen - enkel mannelijke motten 6 mm - Vallen op 40-80cm boven de grond 33

34 Tuta absoluta: UV-lampen - mannelijke en vrouwelijke motten - Opgepast voor wegvangen M.pygmaeus! - Lampen actief tussen 22u en 6u. 34

35 Tuta absoluta: monitoren in het gewas e 35

36 Tuta absoluta & nuttigen Tuta absoluta Macrolophus 36

37 Bladluis Zowel gevleugelde als ongevleugelde adulten, zeer typische vleugeltekening Gevleugelde adulten ontstaan bij overbevolking Twee siphonen op de rug Gecompliceerde levenscyclus: kunnen zich ook zonder bevruchting voortplanten wanneer de temperatuur hoog genoeg is 37

38 Bladluis Belangrijkste in vruchtgroenten: - katoenluis Aphis gossypii - boterbloemluis Aulacorthum solani - aardappeltopluis Macrosiphum euphorbiae - groene perzikluis Myzus persicae (links rechts) 38

39 Levenswijze: Bladluis Parthenogenetische voortplanting - Levendbarend 39

40 Katoenluis (Aphis gossypii) Bladluis 0,9 tot 1,8 mm groot Vrij korte antennen Ongevleugeld: lichtgeel, lichtgroen tot zwart groen Gevleugeld: zwarte kop en borststuk, donkergroen achterlijf Siphonen altijd zwart Rode ogen 40

41 Boterbloemluis (Aulacorthum solani) Bladluis 1,8 tot 3 mm groot Vrij korte antennen Ongevleugeld: geelgroen tot bruingroen Gevleugeld: geel groene tot bruin groene kop en borststuk, egaal groen achterlijf Siphonen lichtgroen met donkere uiteinden 41

42 Bladluis Aardappeltopluis (Macrosiphum euphorbiae) 1,7 tot 3,6 mm groot Vrij korte antennen Ongevleugeld: lichtgroen, roze of rood met donkergroene of donkerrode lengtestreep Gevleugeld: geelbruine kop, duidelijke donkere banden op het achterlijf Siphonen zeer lang, soms met donker uiteinde 42

43 Bladluis Groene perzikluis (Myzus persicae subsp. persicae) 1,2 tot 2,1 mm groot Lange antennen Ongevleugeld: groen tot roze rood Gevleugeld: bruinzwarte kop en borststuk, groen tot rood achterlijf met een donkerbruine vlek in het midden en zwarte dwarsbanden 43

44 Bladluis Schadebeelden Komt meestal voor in de top van het gewas: bladonderzijde Zuigschade, groeiremming en bladmisvorming Honingdauw, waardoor de roetdauwschimmel op de plant groeit Witte vervellingshuidjes Virusoverdracht Vruchtgroenten - paprika! - aubergine! - komkommer 44

45 Bladluis Schadebeelden 45

46 Natuurlijke vijanden Bladluizen Sluipwespen: Aphidius colemani Aphidius ervi Aphidius matricarae Aphelinus abdominalis Praon volucre Predatoren: Aphidoletes aphidimyza: galmug Adalia bipunctata: kever (lieveheersbeestje) Episyrphus balteatus: zweefvlieg Chrysopa carnea: gaasvlieg 46

47 Trips Belangrijkste in vruchtgroenten: - tabakstrips Thrips tabaci - californische trips Frankliniella occidentalis Levenswijze: 6 stadia - Ei~: paprika wratachtige vergroeiing - 2 larvale~: voeden met plant, beweeglijk - voorpop~: vnl op grond - pop~: vnl op grond - volwassen~: bloem en blad 47

48 48

49 Bladtrips Tabakstrips (Thrips tabaci) Ei in blad gelegd Kleur afhankelijk van voedsel Larven zonder vleugels Adult met ontwikkelde vleugels Vrouwtjes grijsachtig geel tot bruin Mannetjes zeer zeldzaam Adult Californische trips (Frankliniella occidentalis) Ei in blad gelegd Larven zonder vleugels Adult met ontwikkelde vleugels Kleur van geel tot donkerbruin Adult Bloemtrips Larve Adult Larve

50 Vangplaten Erg klein Ronde oogjes Korte antennen Langwerpig Puntig achtereinde Geribd achterlijf Franjevleugels (soms te zien)

51 Korte antennen Ronde oogjes Geribbeld achterlijf Franjevleugels Puntig achtereinde

52 Trips Schadebeelden - aanprikken cellen oppervlakteweefsel en leegzuigen zilvergrijze vlekken met kleine donkergroene vlekjes - virusoverdracht Vruchtgroenten - paprika! - komkommer! - aubergine 52

53 Trips Biologische bestrijders Roofmijten Amblyseius swirskii en Amblydromalus limonicus Roofwants: Orius laevigatus 53

54 Mineervlieg Tomatenmineervlieg (Liriomyza bryoniae) Floridamineervlieg (Liriomyza trifolii) Nerfmineervlieg (Liriomyza huidobrensis) Stippen en gangen in het gewas 54

55 Overzicht van de belangrijkste nuttigen 55

56 Introductiemethoden Beestjes strooien Mummies, poppen strooien Poppen op kaartjes Kweekzakjes Verblazen: (Mini) Air(o)bug Oplosproducten (nematoden) Spuitpoeder Granulaten 56

57 Introductiemethoden 57

58 Roofwantsen 58

59 Macrolophus pygmaeus Macrolophus is de basis van biologische bestrijding in tomaat - Roofwants - Generalist (= eet alles) - Witte vlieg, spint, rupseneieren, mineervlieg, 59

60 Ontwikkeling: Ei - 5 nimfstadia - adult Macrolophus pygmaeus N1 N2 N3 N4 N5 Adult 60

61 Ontwikkelingssnelheid (1/dag) Macrolophus pygmaeus Snelheid van ontwikkeling hangt af van temperatuur 0,0800 0,0700 0,0600 0,0500 0,0400 0,0300 0,0200 0,0100 Tomato: Perdikis & Lykouressis, 2002 Tomato: Hart, 2002 Eggplant: Perdikis & Lykouressis, 2002 Pepper: Perdikis & Lykouressis, 2002 Tomato: Fauvel, 1987 Non-lineair regression 0, Temperatuur Generatietijd bij 18 C = 49 dagen 61

62 Uitzetting Macrolophus pygmaeus Hoe krijg je een grote Macrolophus populatie? Vroeg uitzetten! Hoe vroeger na planten, hoe beter Macrolophus ontwikkelt niet in donkere wintermaanden = fabeltje! Ontwikkeling van Macrolophus hangt NIET af van licht, maar van temperatuur! 62

63 # Macrolophus per blad Uitzetting Macrolophus pygmaeus Hoe krijg je een grote Macrolophus populatie? Voeder lang genoeg bij! Ephestia (= eitjes van meelmot) en Artemia (= pekelkreeftjes) Meestal mengeling Hoelang? zes-zeven weken is ideaal 5,0 Kans op schade 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 Twee Vier Zes Tien 0,5 0, # weken na uitzetting 63

64 Uitzetting Macrolophus pygmaeus Hoe krijg je een grote Macrolophus populatie? Hoeveel Macrolophus uitzetten per m²? Goed bijvoederen is VEEL belangrijker dan aantal uitgezet per m² Veel Macrolophus + weinig bijvoederen = nutteloos 0,5-1 Macrolophus per m² is voldoende NIET op de mat uitzetten! Macrolophus verspreidt zich zeer slecht! Minste verspilling met Bio-Box (zie foto) NIET bijvoederen in de Bio-Box!!! Potje met 500 individuen: op hoeveel planten? Minimum vijf: hoe meer, hoe beter de verspreiding 64

65 Uitzetting Macrolophus pygmaeus Wat bij een TE grote Macrolophus populatie? 65

66 Sluipwespen 66

67 Sluipwespen tegen witte vlieg 1. Encarsia formosa Vrouwtjes zwart + geel achterlijf ( (0,6mm) Mannetjes volledig zwart Parthenogenese Eileg IN witte vlieg larve (L3-L4) Generatietijd ± 32 dagen bij 17 C Encarsia formosa (zwart), witte vlieg poppen (wit) 67

68 Sluipwespen tegen witte vlieg 1. Encarsia formosa Encarsia legt eieren per dag 300 in totaal Gastheervoeding Zoekefficiëntie is willekeurig Hoe kleiner de planten, hoe meer kans dat Encarsia de witte vlieg vindt Uitzet belangrijk begin van de teelt (weinig Macrolophus) Toepassing Poppen op kaartjes 68

69 Sluipwespen tegen witte vlieg 2. Eretmocerus eremicus Geel oranje gekleurd Parasitering in vroeger stadium, maar tragere ontwikkeling dan Encarsia Eileg ONDER witte vlieg larve (L2/L3). Larve kruipt in witte vlieg Generatietijd ± 48 dagen bij 17 C 69

70 Sluipwespen tegen witte vlieg 2. Eretmocerus eremicus eieren Voordelen tov Encarsia Veel eieren eerste dagen Parasitering op jongere witte vlieg stadia Activiteit bij hoge temperaturen (30-40 C) Gastheervoeding (tot 30 witte vlieg larven per dag) Minder gevoelig aan pesticiden 70

71 Hoe deze sluipwespen monitoren? Parasitering wordt pas zichtpaar in popstadium van witte vlieg Onderaan de plant! Monitoring is belangrijk voor bladsnijden! Encarsia formosa Eretmocerus eremicus 71

72 Sluipwespen Sluipwespen tegen bladluis Wespentaille Prikken bladluizen aan mummies Lange antennes 72

73 Aphidius Sluipwespen tegen bladluis - Zeer goed zoekvermogen - Opgepast voor hyperparasitisme 1. A. colemani - Parasiteert groene perzikluis en katoenluis (kleine luizen) 2. A. ervi - Parasiteert aardappeltopluis en boterbloemluis (grotere luizen) 73

74 Galmuggen 74

75 Galmug tegen bladluis Aphidoletes aphidimyza Predator: larven zuigen bladluizen leeg Niet selectief Minder zoekvermogen: haard bestrijder Verpopt in de grond Toepassing: poppen uitzetten 75

76 Feltiella acarisuga Galmug tegen spint Galmug: larven eten alle spintstadia Verpoppen op het blad Voordelen: kan vliegen, zoekvermogen actief bij lage temperaturen (15 C) Toepassing: poppen op bladeren 76

77 Kevers 77

78 Kever tegen bladluis Adalia bipunctata (lieveheersbeestje) Zowel larven als adulten eten bladluizen Niet selectief Slecht zoekvermogen Toepassing: larven strooien 78

79 Roofmijten 79

80 Roofmijten (tegen spint) 1. Phytoseiulus persimilis 3 dagen bij 20 C ± 50 eieren per vrouwtje Adult protonimf en deutonimf Generatietijd ± 9 dagen bij 20 C Vgl spint => 16,6 dagen! Ei 1,1 dagen bij 20 C 3,1 dagen bij 20 C Larve 80

81 Phytoseiulus persimilis Gevoelig bij temperaturen boven 30 C in tegenstelling tot spint! 35 C geen predatie! RV van 60% of lager is nadelig! Adulten eten alle spint stadia Tot 5 adulten spintmijten + 20 larven per dag Protonimf en deutonimf eten eieren, larven en protnimf van spint Larven eten niet Phytoseiulus is zeer specifiek en eet alleen spint! Kan verdwijnen bij dalende spintpopulatie Enige optie in tomatenteelt vanwege slechte mobiliteit door klierharen voor roofmijten 81

82 Uitzetting Phytoseiulus persimilis Zoals eerder vermeld bij spint: Zet roofmijten vollevelds in! Of toch zeker ganse kappen NIET ENKEL LOKAAL! Dan loop je achter de feiten aan Niet enkel in tomaat, ook voor andere teelten Er bestaan speciale verblaastoestellen 82

83 Monitoring Phytoseiulus persimilis Enkel waarneembaar in het gewas in spinthaarden Spint Phytoseiulus Verschil? - Adulten: donkerrood - zwarte vlekken - Traag - Adulten: rozig, oranje - Egaal van kleur - Mobieler, langere poten 83

84 2. Amblyseius swirskii Roofmijten Roofmijt: eet tripslarven (L 1), witte vlieg (eitjes en L1), spint, weekhuidmijten en stuifmeel 1,5 mm, beige van kleur Inzetbaar vanaf 17 C Eitjes op bladbeharing Luchtvochtigheid!!! Toepassing: strooien/verblazen en kweekzakjes 84

85 Tips voor monitoring 85

86 Tips voor monitoring 1. Lijmplaten Geel: algemeen gebruik Blauw: trips 15 cm boven het gewas met vaste regelmaat nakijken tijdig vernieuwen Informatie: controle schadedrempel Wegvangen van insecten 86

87 Tips voor monitoring 1. Lijmplaten Lijmplaten: elke m² Tomaat + aubergine: niet enkel witte vlieg, ook Macrolophus tellen! Paprika: thrips Komkommer: thrips + witte vlieg Lokaal ingrijpen! Combineren met intensievere monitoring in probleemgebieden 87

88 Tips voor monitoring 2.Intensievere monitoring in probleemgebieden Tellingen in gewas 3 bladeren per plant (kop, midden, onder) van 5 planten Vergelijkbaar met data proeftuinen Verloop na enkele weken levert nodige info Ingrijpen of niet? 3. Tellingen in gewas 3 bladeren per plant (kop, midden, onder), 1 plant per grid Arbeidsintensief: veel info alle plagen en nuttigen => Meer onderzoek nodig 88

89 Bedankt voor de aandacht! Vragen? PCG Karreweg Kruishoutem T justine@pcgroenteteelt.be tom@pcgroenteteelt.be 89