Nietzsche, Heidegger en het Nihilisme Bram Poels
|
|
- Joris Boender
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Nietzsche, Heidegger en het Nihilisme Bram Poels Aantal woorden: 1574
2 Nietzsche, Heidegger en het Nihilisme Het nihilisme kent reeds een lange geschiedenis, hoewel de term zelf nog betrekkelijk jong is. 1 In deze geschiedenis wordt het werk van Nietzsche vaak als toonaangevend beschouwd. Nietzsche probeert in zijn geschriften te laten zien dat de metafysica leeg is en tevens de mens uitholt; de metafysica ontneemt de mens het zicht op de werkelijke zin van zijn bestaan: zijn leven. Voor Heidegger geldt hetzelfde, hoewel hij juist in Nietzsche het eindpunt van de metafysica zag; de metafysica als een traditie die getekend wordt door een toenemende Seinsvergessenheit, culminerend in het totale vergeten van zijn bij Nietzsche. In dit essay wil ik daarom dieper ingaan op de verschillende wijzen waarop zij het nihilisme articuleren, de relatie tussen Heidegger en Nietzsche en de kritiek van Heidegger op Nietzsche met betrekking tot het nihilisme. Nietzsche: de wil tot macht De kiem van het nihilisme ligt in de Christelijke moraal, in de ogen van Nietzsche een Platonisme voor het volk, die stelt dat de mens kennis kan hebben van absolute waarden en dat hij die waarden buiten zichzelf moet zoeken, in een hoogste wezen of andersoortig metafysisch systeem. De mens heeft aan de hand van deze waarden altijd zijn leven kunnen inrichten. Echter, tegen het licht van voortschrijdende (wetenschappelijke) inzichten, die de doel- en zinloosheid van het bestaan steeds duidelijker zichtbaar maken, stelt Nietzsche dat het nihilisme als de meest sinistere van alle gasten aan de deur staat, en zullen 'die obersten Werthe sich entwerthen'.een antwoord op het Wozu is er niet meer. 2 Wat rest is een absolute waardenleegte, het 1 Bijvoorbeeld het antieke skepticisme lijkt al enigszins een nihilisme te zijn. De term zelf wordt pas voor het eerst gebruikt door Friedrich Jacobi. 2 Nietzsche Der Wille zur Macht, Erstes Buch. Der europäische Nihilismus
3 nihilisme, die in 'Der Tolle Mensch' krachtig tot uitdrukking komt. 3 De dood van God, het einde van de metafysica, betekent dat er geen maat meer is, waaraan wij ons kunnen en moeten meten: hoe moeten we ons bestaan nu nog zin geven? Het antwoord van Nietzsche op deze (aanstaande) nihilistische toestand is de wil tot macht en de eeuwige wederkeer van het gelijke. De wil tot macht leidt tot een strijd van de mens met zichzelf (en anderen) met het risico daaraan ten onder te gaan, maar ook met de kans er grootser uit tevoorschijn te komen. De mens is eigenlijk een brug tussen dier en Übermensch. 4 Als hij zichzelf overwint zal hij zich ontwikkelen tot Übermensch, zo niet dan vervalt hij tot een dierlijke existentie. Met de eeuwige wederkeer van het gelijke drukt Nietzsche uit dat we het lot dienen te omarmen; we zullen immers ditzelfde leven eeuwig herhalen, het is het volmondig Ja-zeggen tegen het lot en het leven. Het nihilisme is onderdeel van de eeuwige wederkeer, en zal zich derhalve ook oneindig herhalen. Er zullen waarden gecreëerd worden, die weer zullen instorten, waarna er een nieuw waardenstelsel zal ontstaan die ook weer instort en zo verder tot in de oneindigheid. Heidegger: de techniek We willen met de techniek de wereld beheersen, maar we worden juist door de techniek beheerst. Het is deze verontrustende spanning die tot de vraag naar het wezen van de techniek lijkt te leiden. In 'De Vraag naar de Techniek' probeert Heidegger de techniek op een oorspronkelijke manier te denken. Voor Heidegger is de moderne techniek geen neutrale kracht dat als middel of activiteit in handen van de mens gebruikt kan worden. Dit idee van techniek is terug te voeren op het op het zijnde gerichte denken dat volgens Heidegger tekenend is voor de metafysische traditie en de westerse cultuur. Om dit denken te doorbreken, 3 Nietzsche Die fröhliche Wissenschaft, Aphorismus 125, Der Tolle Mensch 4 Nietzsche Also sprach Zarathustra, Vorrede.
4 zal de techniek opnieuw gedacht moeten worden, vanuit een oorspronkelijke (de Griekse) zijnservaring. Deze denkweg leidt van een analyse van het Griekse αἴτιον, dat wat schuld heeft aan iets, naar de techniek als zijnswijze: het tevoorschijnbrengen van het onverborgene; de techniek is een wijze van ontbergen. In het ontbergen worden de vier wijzen van aanleiding-geven-tot verzameld. Hier komt ook de waarheid in het spel: Αλήθεια, gewoonlijk vertaalt als waarheid, wordt door Heidegger vertaalt als onverborgenheid. Het verschil tussen de ambachtelijke (op de ποίησις gerichte) en de moderne techniek is dan de wijze waarop zij ontbergen. De moderne techniek heet dan een opvorderend ontbergen te zijn, de natuur wordt in-stelling-gebracht: De Rijn is vanuit de waterkrachtcentrale bezien geen rivier meer, maar een leverancier van waterdruk. Dat wat door het opvorderende ontbergen in het onverborgene tevoorschijn wordt gebracht is Overal [is het] besteld om terstond ter plekke ter beschikking te staan, en wel om zelf bestelbaar te zijn voor een volgend bestellen. Het aldus bestelde heeft een eigen stand. We noemen dit het bestand. 5 De natuur, maar ook de mens ( mensenmateriaal ), wordt opgevorderd. Alles wordt gereduceerd tot een bestand, dat niet meer zelfstandig, als object, tegenover ons kan staan. Het werkelijke op de wijze van het bestellen als bestand ontbergen (ge-stel) is nu, volgens Heidegger, het wezen van de moderne techniek. 6 De mens staat op de rand van de afgrond: hij zet een hoge borst op en waant zich de heer der aarde; met de technologie in zijn hand onderwerpt hij de natuur aan zijn wil, terwijl hij, als besteller van het bestand binnen het objectloze, zichzelf alleen nog maar kan opvatten als bestand. 7 Zo verbergt de moderne techniek het wezen van de mens en tevens verdoezelt het de waarheid. Daarom ziet Heidegger in het op deze wijze ontbergen het hoogste gevaar. 5 Heidegger De vraag naar de Techniek, vert. Mark Wildschut, p Idem, p Idem, p. 28
5 Met een verwijzing naar een gedicht van Hölderlin, zegt Heidegger dat in gevaar zich het reddende openbaart. Dit reddende moet niet gezien worden als een zwemvest dat op het laatste nippertje naar een drenkeling wordt gegooid, maar veeleer als een vanuit het wezen van de techniek zelf groeiende redding, die door een juiste doordenking van dit wezen gevat kan worden. Heidegger over het nihilisme van de techniek en Nietzsche's nihilisme De instrumentele en antropocentrische bepalingen van het wezen van de techniek zijn ontstaan door een steeds beperkter begrip van oorzakelijkheid in de metafysica vanaf Plato en Aristoteles, die vroegen naar het wezen als het wat-zijn van het zijnde en niet naar het zijn van het zijnde. Tegenwoordig wordt daardoor oorzakelijkheid enkel nog begrepen vanuit de werkoorzaak en worden de overige oorzaken, die allen tezamen aanleiding-geven-tot tevoorschijn-brengen van het verborgene, het in waarheid komen, veronachtzaamt. En daarmee wordt de waarheid onder druk gezet en het zijn van de onverborgenheid vergeten, alles wordt als een zijnde opgevat, een bestand dat bestelbaar moet zijn voor een volgend bestellen: de metafysica, de westerse cultuur, is het zijn vergeten. Deze Seinsvergessenheit is voor Heidegger het nihilisme. Hoewel Heidegger zich deels bij Nietzsche aansluit - hij is het eens met Nietzsche's stelling dat er niet langer een bepaald doel buiten de mens waarnaar men zich moet richten bij het invullen van zijn leven, en diens constatering dat de metafysica noodzakelijkerwijs tot nihilisme leidt ziet Heidegger juist Nietzsche als het eindpunt van die traditie. 8 Voor Heidegger is de wil tot macht en de eeuwige wederkeer van het gelijke de ultieme Seinsvergessenheit. Nietzsche richt zich - in zijn 8 Zimmerman - Die Entwicklung von Heideggers Nietzsche-Interpretation Volume II, Heidegger-Jahrbuch (Freiburg/München, Verlag Karl Albvert, 2005), Zimmerman geeft hier aan dat Heidegger er 2 conflicterende interpretaties van Nietzsche op nahield. In dit artikel ga ik uit van de interpretatie dat Nietzsche het eindpunt vormt van de metafysische traditie.
6 afkeer van de metafysica - enkel op het lichaam en de ervaring en laat het zijn helemaal los. Hij blijft echter in de metafysica hangen, de wil tot macht is een wil tot dominantie over de aarde, het beheersen van de natuur, die zoals Heidegger laat zien in 'De vraag naar de Techniek'- een uiteindelijk resultaat is van de metafysica. Wat is nu nihilisme? In het bovenstaande hebben we gezien dat Heidegger en Nietzsche een verschillende invulling geven aan de term nihilisme. De overeenkomst is gelegen in het feit dat het nihilisme een diepe crisis en noodzakelijke consequentie is van de westerse cultuur. Het is lastig om tot een vergelijking tussen Nietzsche en Heidegger te komen, daar beiden een ander conceptueel kader hanteren en Heidegger bovendien voortbouwt op Nietzsche s analyse. Beide concepties van het nihilisme lijken in de loop der tijd niet aan actualiteit te hebben ingeboet: de afwezigheid van God dwingt tot een constante herbezinning op onze waarden, maar we weten nu niet eens meer waar we moeten beginnen, de technologische ontwikkelingen lijken de door Heidegger geconstateerde Seinsvergessenheit naar ongekende hoogte te stuwen. 9 Hoe kunnen we hier op antwoorden? Het nihilisme roept zo nog steeds die belangrijke vraag op, die onbeantwoord blijft, en die een diepgaand en wellicht doorgaand onderzoek vergt. Misschien is er geen antwoord, en kunnen we alleen maar wachten en vroom vragen... 9 Toenmalig premier Balkenende had het vaak over normen en waarden, de opiniestukken in de kranten staan er ook nu nog vol mee: in het Islam-debat gaat het ook vaak over het verdedigen van onze waarden, terwijl er geen eenduidige consensus is over wat die waarden precies inhouden. Mbt Artificial Intelligence kan ik hier verwijzen naar Kurzweil s singulariteit; de idee dat technologie en mens totaal in elkaar opgaan. Wat is dan nog de mens? Hawking (2014) beweert dat het gevaar dat AI is voor de menselijke existentie niet meer tot de science fiction behoort.
7 Literatuurlijst: Heidegger De Vraag naar de Techniek (1954), vert. M. Wildschut, 2014 Nietzsche The Will to Power, vert. W. Kaufman, 1968 (Voor de Duitse versie heb ik gebruikt). Nietzsche Die Fröhliche Wissenschaft Nietzsche Also Sprach Zarathustra Secundaire literatuur: G. Visser Heideggers vraag naar de techniek, een commentaar (2014) H. Dreyfus - Heidegger on the Connection between Nihilism, Art, Technology and Politics H. Gadamer Waarheid en Methode (1960) J. Loscerbo Being and Technology: A Study in the Philosophy of Martin Heidegger (Phaenomenologica) (Volume 82) (2013) M. Zimmerman - Die Entwicklung von Heideggers Nietzsche-Interpretation Volume II, Heidegger-Jahrbuch (Freiburg/München, Verlag Karl Albvert, 2005), M. Zimmerman - Heidegger on nihilism and technique, Man and World, November 1975, Volume 8, Issue 4, pp
Nietzsche. Biografie. Stelt eisen aan de lezer. Het nihilisme (+ 300 x gedurende 3 jaar) God is dood
nietzsche 1844-1900 Biografie Zoon van een dominee Lagere school in alle vakken de beste Middelbare school -- Schulpforta Germania Universiteit in Bonn: buitengewone essays, 3 e jaars en 25 jaar Hoogleraar
Nadere informatieEinde en aanvang. Nabijheid tussen Heidegger en Nietzsche in hun ervaring van het ogenblik
Einde en aanvang Nabijheid tussen Heidegger en Nietzsche in hun ervaring van het ogenblik Kazimir Malevich De Messenslijper (principe van het schitteren) Olieverf op doek 1913 Tim Meijer - s1428217 Masterscriptie
Nadere informatieGeloven en redeneren. Samenvatting
Geloven en redeneren Samenvatting Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Ontwikkelingen
Nadere informatieINLEIDING Over verwondering, contingentie en denken-als-ordenen 13
INHOUD VOORWOORD 11 INLEIDING Over verwondering, contingentie en denken-als-ordenen 13 HOOFDSTUK 1. Op zoek naar een stabiele werkelijkheid. De Oudheid (6 de eeuw v.c. 6 de eeuw n.c.) 25 1. Het ontstaan
Nadere informatieMartin Heidegger. Wat is metafysica? Vertaald en van een inleiding voorzien door Vincent Blok. heidegger-watis meta p1-26.indd 3 03-03-2009 09:57:09
Martin Heidegger Wat is metafysica? Vertaald en van een inleiding voorzien door Vincent Blok heidegger-watis meta p1-26.indd 3 03-03-2009 09:57:09 Inhoud Voorwoord van de vertaler 7 Wat is metafysica?
Nadere informatieEen beeld dat ons gevangen houdt. Over de epistemische status van de metafysica in het vertoog van Guido Vanheeswijck
1 Een beeld dat ons gevangen houdt. Over de epistemische status van de metafysica in het vertoog van Guido Vanheeswijck Emanuel Rutten Het essay van Vanheeswijck laat zich lezen als een boeiend en gepassioneerd
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieZin in filosofie. Ludo Abicht en Hendrik Opdebeeck. Acco Leuven / Den Haag
Zin in filosofie Ludo Abicht en Hendrik Opdebeeck Acco Leuven / Den Haag Inhoud Inleiding 11 1 Zin, in- en uitzicht 13 1.1 De filosofische vragen 15 1.2 Filosofie en mythologie 16 1.3 Filosofie en godsdienst
Nadere informatieDE VOLMAAKTE MENS? ARISTOTELES-NIETZSCHE-BRAIDOTTI
DE VOLMAAKTE MENS? ARISTOTELES-NIETZSCHE-BRAIDOTTI www.janflameling.nl DE VOLMAAKTE MENS? Aristoteles De vervolmaking van de mens Friedrich Nietzsche Voorbij de mens Rosi Braidotti Voorbij de mens: De
Nadere informatieSpinoza - ook tafels hebben een ziel
Spinoza - ook tafels hebben een ziel In de zeventiende eeuw kwam de filosoof René Descartes met de beroemde stelling dat alles in de wereld tot twee substanties teruggeleid kan worden: lichaam of geest.
Nadere informatieFilosofische temperamenten
Peter Sloterdijk Filosofische temperamenten Van Plato tot Foucault Vertaald door Mark Wildschut boom amsterdam inhoud Woord vooraf [7] Plato [13] Aristoteles [37] Augustinus [43] Bruno [53] Descartes [57]
Nadere informatieGeloven en redeneren. Religie en filosofie
Geloven en redeneren Religie en filosofie Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Het begin
Nadere informatieTegelzetter of Tovenaar? Jan Koster
Tegelzetter of Tovenaar? Jan Koster 1 Overzicht inhoud 1. De tegelzetter en de tovenaar 2. De rol van het laat-middeleeuwse nominalisme 3. Nihilisme in de 20 e eeuw en de terugkeer van de metafysica 4.
Nadere informatieROMANTIEK. het tijdperk van de. Sturm und Drang
ROMANTIEK het tijdperk van de Sturm und Drang Friedrich von Schiller leest Die Räuber voor Goethe & Schiller (1749-1832 / 1759-1805) Johann Gottfried von Herder (1744-1803) Johann Georg Hamann (1730-1788)
Nadere informatieFilosoof en informaticus. En kunstminnaar.
Filosoof en informaticus. En kunstminnaar. Bart%Barnard Hoe de ware wereld tenslotte tot kunstwerk werd Wat Hoe Waarom onderzoek leunt erg op Heideggers analyse van het kunstwerk en van de techniek, en
Nadere informatieDR. RENÉ BROHM LEVENSKUNST IN ORGANISATIES
DR. RENÉ BROHM LEVENSKUNST IN ORGANISATIES OVERZICHT LEVENSKUNST IN ORGANISATIES Inleiding Levenskunst - Het zelf toeeigenen Parallel moderne tijd en Antieke Oudheid. Welk zelf? Fragmentatie en Moderniteit
Nadere informatieOpgave 3 De troost van muziek
Opgave 3 De troost van muziek 12 maximumscore 2 een uitleg in welk opzicht de emotie van de ballade Where Are We Now? een acute emotie is: een waarneembare uiting in beeld / stem / melodie 1 een uitleg
Nadere informatiereeks ontmoetingen 2 een ontmoeting met Heraclitus
reeks ontmoetingen 2 een ontmoeting met Heraclitus Toelichting Door deze ontmoeting met Heraclitus gaan we terug naar het begin van de westerse filosofie. Zo rond 600 voor Christus komen we in het KleinAziatische
Nadere informatieLatijn en Grieks in de 21ste eeuw
Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het
Nadere informatieMENS. Over de mens van Nietzsche en van Foucault
MENS Over de mens van Nietzsche en van Foucault Naam: Femke Truijens Studentnummer: 0413445 Vak: Wetenschapsfilosofie Docent: M. Gnyp Datum: 25 mei 2009 Woorden: 2796 1. Inhoud 1. Inhoud p. 2 2. Inleiding
Nadere informatieSpinoza s Visie. Dag 2. Over God en de Natuur
Spinoza s Visie Dag 2 Over God en de Natuur Module 2 Herhaling dag 1 Over geluk, kennis en God Belangrijke lessen Streven naar eer, rijkdom en lust brengt niet het gewenste geluk. Denken, het opdoen van
Nadere informatieSpinoza s Visie. Dag 3. Hoe verhoudt de mens zich tot de Natuur?
Spinoza s Visie Dag 3 Hoe verhoudt de mens zich tot de Natuur? Module 3 Herhaling Belangrijke lessen dag 1 en 2 Kennis is de bron van ons geluk. Kennis van het hoogst denkbare geeft het grootst mogelijke
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 3 Vreemder dan alles wat vreemd is 12 maximumscore 3 de twee manieren waarop je vanuit zingevingsvragen religies kunt analyseren: als waarden en als ervaring 2 een uitleg van de analyse van religie
Nadere informatieWeten het niet-weten
Weten het niet-weten Over natuurwetenschap en levensbeschouwing Ger Vertogen DAMON Vertogen, Weten.indd 3 10-8-10 9:55 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1. Inleiding 9 2. Aard van de natuurwetenschap 13 3. Klassieke
Nadere informatieFILOSOFIE TUSSEN DE PALMEN I FRIEDRICH NIETZSCHE
FILOSOFIE TUSSEN DE PALMEN I FRIEDRICH NIETZSCHE onderwijs trainingen gesprekken 1844: geboren op 15 oktober in Rocken, de zoon van een dominee 1869: hoogleraar in Basel, vriendschap met Richard Wagner
Nadere informatiePROCESDOEL 5 OEFENING IN ZINGEVEN
PROCESDOEL 5 OEFENING IN ZINGEVEN Bijzondere procesdoelen: 5.1 Erkenning van de mens als zingever 5.2 Erkennen dat de mens niet de enige zindrager is 5.3 Exploratie, verkenning en integratie van de betekening
Nadere informatieopm. de mens als maat 05-08-2003 13:00 Pagina 3 De mens als maat Nietzsche s worsteling met het ressentiment Sybe Schaap
opm. de mens als maat 05-08-2003 13:00 Pagina 3 De mens als maat Nietzsche s worsteling met het ressentiment Sybe Schaap DAMON opm. de mens als maat 05-08-2003 13:00 Pagina 5 Inhoudsopgave Voorwoord 7
Nadere informatieFILOSOFIE TUSSEN DE PALMEN II EMMANUEL LEVINAS
FILOSOFIE TUSSEN DE PALMEN II EMMANUEL LEVINAS onderwijs trainingen gesprekken EMMANUEL LEVINAS filosofische en maatschappelijk-historische context Emmanuel Levinas - leven - werk leren luisteren naar
Nadere informatieWat is realiteit? (interactie: vraagstelling wie er niet gelooft en wie wel)
Wat is realiteit? De realiteit is de wereld waarin we verblijven met alles wat er is. Deze realiteit is perfect. Iedere mogelijkheid die we als mens hebben wordt door de realiteit bepaald. Is het er, dan
Nadere informatie"En Kaïn sprak met zijn broer Abel. En het gebeurde, toen zij op het veld waren, dat Kaïn zijn broer Abel aanviel en hem doodde.
Les 1 voor 6 oktober 2018 De eenheid en harmonie die God voor de mensheid had gepland, werd verstoord door de zonde. God toonde echter Zijn liefde voor ons door een plan te ontwerpen om de eenheid te herstellen.
Nadere informatieFilosofie VWO 4 periode 1 Dikgedrukt: betekent dat dit woord in de woordenlijst staat
Filosofie VWO 4 periode 1 Dikgedrukt: betekent dat dit woord in de woordenlijst staat Het begin van de natuurfilosofie Filosofen beginnen zich dingen af te vragen, waar je gewoonlijk niet zo over na zou
Nadere informatieAardse mystiek. Inleiding in de filosofie van de verwondering. Arnold Ziegelaar
Aardse mystiek Inleiding in de filosofie van de verwondering Arnold Ziegelaar Het zijn dezelfde rivieren waar wij in stappen en het zijn niet dezelfde; wij zijn het en wij zijn het niet. Heraclitus ISVW
Nadere informatieInhoud. Hoofdstuk 1. Recht en existentie in filosofie en literatuur: redactionele inleiding 13. Claudia Bouteligier & Timo Slootweg
Inhoud Voorwoord 11 Hoofdstuk 1. Recht en existentie in filosofie en literatuur: redactionele inleiding 13 & 1.1 Inleiding 13 1.2 Rechtsfilosofie als pleitrede 16 1.3 Strijd tussen filosofie en kunst 18
Nadere informatieDe vraag naar het geheim
De vraag naar het geheim Een onderzoek naar de vergetelheid van het zijn Bachelor scriptie Onderwerp Martin Heidegger Naam Jop Teeuwissen Studentnummer 5495474 Woorden 7.335 Begeleider Dr. Ernst-Otto Onnasch
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo I
Opgave 3 Ramadan in de post-seculiere samenleving 12 maximumscore 4 verlichtingsfundamentalisme: laïciteit: verbannen van religie uit openbaar onderwijs en politiek 1 verlichtingsvijandig multiculturalisme:
Nadere informatieCausale Kunst: Fotografie
Causale Kunst: Fotografie Bram Poels, 3868788 Van vele (moderne) kunstwerken kunnen we ons afvragen of het wel kunst is. Als onderdeel van deze grote vraag over de kunst als geheel, kunnen we ons verder
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieNiet-feitelijke waarheden (2)
Niet-feitelijke waarheden (2) Emanuel Rutten Wat is waarheid? Er zijn weinig wijsgerige vragen die vaker zijn gesteld dan deze. In wat volgt ga ik er niet rechtstreeks op in. In plaats daarvan wil ik een
Nadere informatieDoel van Bijbelstudie
Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het
Nadere informatieVerandering van. identiteit. doet leven
Verandering van identiteit doet leven Karmen de Maaré 0570358 Filosofie & Architectuur 7X700 2 Inhoudsopgave Beschrijving/ definitie van de onderwerpen 5 Friedrich Nietzsche 7 Onderzoeksvragen 9 Essay
Nadere informatieMens en machine. Gert-Jan Lokhorst
1 Mens en machine Gert-Jan Lokhorst Centrum voor de Filosofie van de Informatie- en Communicatie Technologie, Faculteit der Wijsbegeerte, Erasmus Universiteit Rotterdam. 25 sept. 2002 2 Vraagstelling Is
Nadere informatiecultuur & media hoorcollege moderniteit en postmoderniteit theo ploeg
cultuur & media hoorcollege moderniteit en postmoderniteit theo ploeg 1 Wat ga ik behandelen? moderniteit versus postmoderniteit korte geschiedenis verlichting en romantiek modernisme postmodernisme postmoderniteit
Nadere informatieEEN HEIDEGGERIAANSE KRITIEK OP HET TRANSHUMANISME
EEN HEIDEGGERIAANSE KRITIEK OP HET TRANSHUMANISME Scriptie voor de Academische Master Wijsbegeerte Door Robbert Esbach* 3248097 21 december, 2015 Eerste begeleider: dr. Jan Vorstenbosch Tweede begeleider:
Nadere informatieWonderen, Werk & Geld
Wonderen, Werk & Geld Marianne WilliaMson UitGeverij de Zaak oorspronkelijke titel: the law of divine Compensation, On Work, Money and Miracles Copyright 2012 Marianne Williamson Published by arrangement
Nadere informatieToelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 4
Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 4 Deel 1, Hoofdstuk 3 Dat de Natuur de oorzaak is. Rikus Koops 15 juni 2012 Versie 1.0 In de vorige toelichting heb ik de organisatie van de Natuur
Nadere informatieHet begrip 'natuur' in techniek, filosofie en religie II. Van modern naar postmodern denken: Voorbij de mens?
Het begrip 'natuur' in techniek, filosofie en religie II Van modern naar postmodern denken: Voorbij de mens? Grote lijnen van mijn verhaal 1. Nanotechnologie als voorbeeld van NBICtechnologie. 2. A. Techniek
Nadere informatiePreek. Dubbeltroon. De troon van God en van het Lam
Preek Dubbeltroon De troon van God en van het Lam Zicht op Gods troonzaal Eén troon blijft overeind staan U komen alle lof, eer en macht toe, Heer, onze God, want u hebt alles geschapen: uw wil is de oorsprong
Nadere informatieEERSTE GRAAD HET TWEEDE LEERJAAR: LATIJN-GRIEKS
EERSTE GRAAD HET TWEEDE LEERJAAR: LATIJN-GRIEKS Je wil extra uitdaging op theoretisch vlak. Je hebt doorzettingsvermogen, je werkt nauwkeurig en kunt een stevig studieritme aan. Door de 7 uren Latijn en
Nadere informatienaar: Jed McKenna, Jed McKenna s theorie van alles, Samsara, 2014
Opgave 2 Spiritueel scepticisme tekst 6 Jed McKenna is de schrijver van verschillende boeken over spiritualiteit. In zijn boeken speelt hij de hoofdrol als leraar van een leefgemeenschap. McKenna is spiritueel
Nadere informatieWERKEN MET WEERSTAND
WERKEN MET WEERSTAND Weerstand wordt gewoonlijk gezien als een negatieve kracht. Maar weerstand kan ook als een positieve kracht gezien worden, die mensen versterkt en waarmee doelen bereikt kunnen worden.
Nadere informatieHumanisme en het Avondland
bw Vanheste, humanisme hd 18-12-2007 13:53 Pagina 3 Humanisme en het Avondland De Europese humanistische traditie Jeroen Vanheste DAMON bw Vanheste, humanisme hd 18-12-2007 13:53 Pagina 5 Inhoud Woord
Nadere informatieDescartes inspirator van de Verlichting
Descartes inspirator van de Verlichting Granada Columbus Copernicus veroordeling Galileï Newton Revolutie 1492 1509 1666 Aristoteles Descartes Moderne wetenschap 1776 1789 N = x+ 3y + 5z Moderne filosofie
Nadere informatiemiddeleeuwen verlichting
middeleeuwen verlichting Heeft het leven zin? In het theïsme, atheïsme en mystiek René Gude, Nietzsche, Kant DE ZIN VAN HET LEVEN AFHANKELIJK VAN TRADITIE het leven Existentiële vragen: zin, doel, waarde
Nadere informatieExamen VWO. Wiskunde A1,2 (nieuwe stijl)
Wiskunde A1,2 (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 18 juni 13.3 16.3 uur 2 3 Voor dit examen zijn maximaal zijn 88 punten te behalen; het examen bestaat
Nadere informatieProeftentamen 2010-2011 deel Wetenschapsfilosofie. 20102011proef_deel_Wetenschapsfilosofie.pdf
Proeftentamen 2010-2011 deel Wetenschapsfilosofie 20102011proef_deel_Wetenschapsfilosofie.pdf Tilburg University Sociale Filosofie en Wetenschapsfilosofie Proeftentamen Sociale Filosofie en wetenschapsfilosofie
Nadere informatiekernbegrippen Petersen Gerrit Fronik Peter van Hasselt Freek Velthausz Hubert Winters
opleidersdagen donderdag 6 maart 2008 kernbegrippen Petersen Gerrit Fronik Peter van Hasselt Freek Velthausz Hubert Winters Inleidende opmerkingen Wat is opvoeding? -Pedagogische filosofie Hoe voltrekt
Nadere informatieDeel I. Perspectieven op cultuurverandering
Deel I Perspectieven op cultuurverandering 1 Perspectieven op organisatiecultuur 2 Veranderend denken over cultuurverandering 3 Aanleidingen voor cultuurverandering 4 Conclusies Hoofdstuk 4 Conclusies
Nadere informatieHet natuurlijke godsverlangen. een confrontatie tussen het denken van Thomas Van Aquino, Thomas Stearns Eliot en andere denkers
Het natuurlijke godsverlangen een confrontatie tussen het denken van Thomas Van Aquino, Thomas Stearns Eliot en andere denkers Inhoud: 2 Voorwoord 3 ook. 4 56 Samenvatting van het artikel Amor intellectualis
Nadere informatieRancière De haat tegen de democratie
Inleiding Een jonge vrouw houdt heel Frankrijk in spanning met haar verhaal over een verzonnen aanval; pubers weigeren op school hun hoofddoek af te doen; tekorten bij de sociale dienst; teksten van Montesquieu,
Nadere informatieHet huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15
Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen
Nadere informatieRene Descartes. René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain
Rene Descartes René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain Cogito ergo sum, ik denk dus ik ben. Een uitspraak van René Descartes. Een belangrijk wiskundige en filosoof in de geschiedenis. Volgens
Nadere informatiefilosofie vwo 2015-II
Opgave 1 Over vrijheid en christelijk geloof 1 maximumscore 2 Een uitleg in welk opzicht Mill vindt dat het calvinistische idee van gehoorzaamheid niet overeenstemt met het christelijk geloof: als de mens
Nadere informatieWie iets van de diepe lagen van het Johannesevangelie wil begrijpen, moet goed lezen en goed luisteren.
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik vind het evangelie volgens Johannes een moeilijk evangelie. Soms moet ik 2, 3 keer lezen wat er staat en dan nog vraag ik me af of ik er iets van
Nadere informatieDE CULTUS VAN HET GELIJK DEEL 0 VOORWOORD EN LEESWIJZER
DE CULTUS VAN HET GELIJK DEEL 0 VOORWOORD EN LEESWIJZER Colofon: - Titel: voorwoord en leeswijzer - Uitgave stichting Dubitatio liberat, Antwerpen/Utrecht,2017 - Emailadres: Info@dubitatioliberat.org -
Nadere informatieEindexamen filosofie havo 2007-I
Opgave 2 Sociale utopieën tussen fantasie en werkelijkheid 8 maximumscore 3 het noemen en uitleggen van het principe van Bloch: hoop 1 een toepassing van het principe hoop op het ontstaan van utopische
Nadere informatieVan de President van Grace Communion International
1 Heilige Geest: persoon of kracht? Geliefde broeders en zusters in Christus, Sommige mensen beweren dat de Heilige Geest een onpersoonlijke kracht is. Maar op deze manier naar Hem kijken doet enorm tekort
Nadere informatiefilosofie vwo 2016-I Opgave 1 Twijfel in de rechtbank
Opgave 1 Twijfel in de rechtbank tekst 1 De film 12 Angry Men uit 1957 wordt beschouwd als een ode aan het Amerikaanse rechtssysteem. Centraal staat een rechtszaak tegen een jongen van 18 jaar die met
Nadere informatieNamen van God en van Christus in de eerste brief aan Timoteüs
Kris Tavernier Namen van God en van Christus in de eerste brief aan Timoteüs 1 Timoteüs 1-6 Het is mijn bedoeling in dit artikel een overzicht te geven van de namen van God en van Zijn Zoon Jezus, die
Nadere informatieIndexicale Problemen voor Frege
Indexicale Problemen voor Frege Een van de moeilijkheden waar een taalfilosofische theorie tegenaan loopt is het probleem van de indexicaliteit, dat wil zeggen: is de betekenis van persoons-, plaats- en
Nadere informatieSpinoza s Visie. Dag 1. Wie is Spinoza en wat is ware kennis?
Spinoza s Visie Dag 1 Wie is Spinoza en wat is ware kennis? Opzet cursus Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Over God Over de mens Over het geluk Inleiding Hoe zit de wereld in elkaar? Hoe verhoudt de mens zich tot
Nadere informatieEssay. Norbert Vogel* Morele feiten bestaan niet
Essay Norbert Vogel* Morele feiten bestaan niet Ethici onderscheiden zich van gewone mensen doordat zij niet schijnen te weten wat morele oordelen zijn. Met behulp van elkaar vaak uitsluitende ismen trachten
Nadere informatieLEIDERSCHAP: Christus, het Hoofd Dienend leiderschap. ORGANISATIE: Leer Discipline (kerkelijke tucht) ZENDING.
Les 12 voor 22 december 2018 Gelovigen erkennen Christus als het Hoofd van de kerk. Een zekere mate van menselijke organisatie is echter essentieel voor de missie en de eenheid van de kerk. Leiders bevorderen
Nadere informatiepagina 2 van 5 Laten we maar weer eens een willekeurige groep voorwerpen nemen. Er bestaan bijvoorbeeld -- om maar iets te noemen -- allerlei verschil
pagina 1 van 5 Home > Bronteksten > Plato, Over kunst Vert. Gerard Koolschijn. Plato, Constitutie (Politeia), Amsterdam: 1995. 245-249. (Socrates) Nu we [...] de verschillende elementen van de menselijke
Nadere informatieSLOTTEKST BIJ NIETZSCHE, GENEALOGIE VAN DE MORAAL
SLOTTEKST BIJ NIETZSCHE, GENEALOGIE VAN DE MORAAL INLEIDING Nietzsche heeft een enorme invloed gehad op het filosofisch denken tot in onze tijd. In zekere zin zou je kunnen zeggen dat de filosofie nu pas
Nadere informatieOpgave 2 Politiek en emoties
Opgave 2 Politiek en emoties 6 maximumscore 2 een weergave van Spinoza s opvatting over blijdschap aan de hand van wat Spinoza onder een hartstocht verstaat: een overgang naar een grotere volmaaktheid
Nadere informatieEindexamen havo filosofie I
Opgave 1 De magie van theater 1 maximumscore 2 een uitleg van Waltons visie op de emoties die we ervaren bij het zien van fictie: dit zijn pseudogevoelens 1 een redenering aan de hand van tekst 1 waaruit
Nadere informatieHet logo als gespreksopener. Een catechetische handreiking
Het logo als gespreksopener Een catechetische handreiking 2 Het Jaar van het Geloof Van 11 oktober 2012 (de begindatum van Vaticanum II en de publicatiedatum van de Catechismus van de Katholieke Kerk)
Nadere informatieDat we hier vanavond bij elkaar zijn wordt vooral bepaald door de wereldse kalender. En niet de kalender van de christelijke feesten.
Preek op Oudjaarsavond 2013 Dat we hier vanavond bij elkaar zijn wordt vooral bepaald door de wereldse kalender. En niet de kalender van de christelijke feesten. Oudjaarsdag: het lijkt een dag als alle
Nadere informatieNIETZSCHE ALS OPVOEDER. waar leef je voor???
NIETZSCHE ALS OPVOEDER waar leef je voor??? FILOSOFEREN IN DRENTHE www.keijfilosofie.nl Grote schoonmaak in de bovenkamer VADER EN MOEDER Elisabeth: een antisemitische gans "Het leven is in essentie,
Nadere informatieAristoteles. ( v. C.)
Aristoteles geschiedenis (384-322 v. C.) Een Europese verklaring van de wereld van vóór er moderne wetenschap was? Waar is de Europese cultuur ontstaan? Vóór de Grieken XVIIIde dynastie, tussen 1379 en
Nadere informatieEindexamen filosofie havo I
Beoordelingsmodel Opgave 1 De graaf van Monte-Cristo 1 maximumscore 3 een uitleg van welke primaire hartstocht haat kan worden afgeleid: de droefheid 1 de opvatting van Spinoza over haat: de wil tot verwijderen
Nadere informatieDe Bijbel open 2013 40 (12-10)
1 De Bijbel open 2013 40 (12-10) Er was eens een man die de studeerkamer van een predikant binnenkwam. Hij keek om zich heen en zag al die boeken staan die je in een studeerkamer aantreft. Toen zei die
Nadere informatieOnthullingen van Kennis
Onthullingen van Kennis Caleidoscoop van Kennis Facetten verschuiven door tijd Vorm en structuur doemen op Gestalte gegeven door Kennis Patronen behouden het ritme De potentie van het punt Hoofdstuk 2
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Eén van de oudste onderwerpen van filosofisch debat in de Oudheid is het probleem van de oneindige deelbaarheid van continua, zoals lijnen, tijd en beweging. Het was Zeno die de
Nadere informatieDe Heraklitisch- Stoïsche achtergrond van Nietzsches amor fati. Hedwig Gaasterland
De Heraklitisch- Stoïsche achtergrond van Nietzsches amor fati Hedwig Gaasterland Introductie Nietzsche: mijn formule voor de grootheid van mensen is amor fati: dat men niets anders hebben wil, niet in
Nadere informatieINLEIDING Plato's grot Filosofie en ideologie De hermeneutische cirkel DEEL 1. DE LOTGEVALLEN VAN DE FILOSOFISCHE RATIONALITEIT
INLEIDING Plato's grot Filosofie en ideologie De hermeneutische cirkel DEEL 1. DE LOTGEVALLEN VAN DE FILOSOFISCHE RATIONALITEIT HOOFDSTUK 1. Wijsbegeerte binnen de antieke bestaanshorizon: zijn en worden
Nadere informatieWe hoorden zojuist over het visioen voor Jeruzalem. Stad van vrede. En daarbij is het belangrijk om te weten dat Jeruzalem in de Bijbel altijd als
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, We hoorden zojuist over het visioen voor Jeruzalem. Stad van vrede. En daarbij is het belangrijk om te weten dat Jeruzalem in de Bijbel altijd als een vrouwe wordt
Nadere informatieRemonstranten en Vrijzinnige Protestanten. zondag 20 februari 2011 thema: adem
Remonstranten en Vrijzinnige Protestanten zondag 20 februari 2011 thema: adem voorganger: Dik Mook organist: Erik Visser cantorij o.l.v. Leenke de Lege Orde van de dienst . orgelspel:. luiden van de klokken.
Nadere informatieWaarden en Normen. Deltion College Zwolle Zwolle Martin van der Kevie
Waarden en Normen Deltion College Zwolle 23-3-2011 Zwolle Martin van der Kevie Inhoudsopgave Inleiding... 3 Normen en waarden wat zijn dat eigenlijk?... 4 Huisregels Deltion College... 6 Huisregels...
Nadere informatieDe Christelijke wortels van de moderne natuurwetenschap
De Christelijke wortels van de moderne natuurwetenschap volgens Harry van den Bouwhuijsen F.H. van Lunteren Ontstaan natuurwetenschap Openbaringsmonotheïsme levert noodzakelijke voorwaarden voor dit proces
Nadere informatieLaat uw Koninkrijk komen en Uw wil gedaan worden op aarde zoals in de hemel
Laat uw Koninkrijk komen en Uw wil gedaan worden op aarde zoals in de hemel Deze week gaan we ontdekken dat God Zijn schepping heel gaat maken en dat wij daarbij ingezet worden. 2 19 Gods Koninkrijk komt
Nadere informatieIs Heideggers Zijn een illusie?
Is Heideggers Zijn een illusie? Emanuel Rutten Een ontologische differentie Zoals bekend gaat Heideggers denken voortdurend uit van een ontologisch verschil tussen enerzijds de zijnden en anderzijds het
Nadere informatieOefening baart ethiek Neurobiologie, boeddhisme en ethiek
Oefening baart ethiek Neurobiologie, boeddhisme en ethiek Wat heb je nodig om ethisch te handelen? De geschiedenis van de Westerse filosofie kent op deze vraag vele antwoorden: morele principes, voorbeeldige
Nadere informatieSpinoza notitie Nummer 7. Spinoza over ideeën. De menselijke geest en zijn kennis. Rikus Koops
Spinoza notitie Nummer 7 De menselijke geest en zijn kennis Rikus Koops 13 juli 2016 Versie 1.0 Steekwoorden Spinoza, Ethica, deel 2, kennis, ideeën, menselijke geest, ware kennis Samenvatting Een kernpunt
Nadere informatieDrie stellingen 3. Graaf in het verhaal! 4. Graaf dieper 5. Reformatie retoriek 6. Filmbeelden door elkaar 7. Het Reformatie-muziek-interview 8
Lesmateriaal bij ---------- Het verhaal van Maarten Luther Inhoudsopgave Drie stellingen 3 Graaf in het verhaal! 4 Graaf dieper 5 Reformatie retoriek 6 Filmbeelden door elkaar 7 Het Reformatie-muziek-interview
Nadere informatieKapstok. Proces van Geestelijke Groei. Dick Slikker
Kapstok Proces van Geestelijke Groei Dick Slikker 1 Inhoud 1 Komt het weer goed tussen mens en God? 5 2 In Sync met God 11 3 Uitdaging van de Leerschool 17 4 Onze waarom vragen als God het net anders doet
Nadere informatie3 februari / 10.30
3 februari 2019 9.00 / 10.30 Intochtslied: Psalm 139 1 Heer, die mij ziet zoals ik ben, dieper dan ik mijzelf ooit ken, kent Gij mij, Gij weet waar ik ga, Gij volgt mij waar ik zit of sta. Wat mij ten
Nadere informatie