Indexicale Problemen voor Frege
|
|
- Karen Sasbrink
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Indexicale Problemen voor Frege Een van de moeilijkheden waar een taalfilosofische theorie tegenaan loopt is het probleem van de indexicaliteit, dat wil zeggen: is de betekenis van persoons-, plaats- en tijdsgebonden woorden als ik, hier en vandaag overdraagbaar binnen het kader van zo n theorie? Hoewel dit in het dagelijkse taalgebruik geen problemen lijkt op te leveren, is er binnen de filosofie een traditie ontstaan om het gebruik van indexicalen in een theorie in te passen. Het doel van dit essay is te onderzoeken wat het probleem precies inhoudt en of dit probleem door Frege adequaat wordt opgelost. Sinn, Bedeutung en Gedanken De taalfilosofie van Frege, zoals we die kunnen vinden in zijn artikelen Uber Sinn und Bedeutung en Der Gedanke, kan gezien worden als een reactie op het mentalisme van met name Locke, en de directe verwijzing van de naieve betekenistheorie. Een mentalistische theorie van betekenis zegt dat de betekenis van een woord zich in het hoofd van de taalgebruiker bevindt. Hierdoor is het voor een spreker niet zeker of dat wat hij zegt ook begrepen wordt door een toehoorder; wat in het hoofd van een ander zit is immers niet toegankelijk. 1 1 Zie voor een uitgebreidere uitleg: Martin Stokhof, Taal en Betekenis, pagina 27 t/m 32 1
2 De naieve betekenistheorie zegt dat de betekenis van een eigennaam het object is waarnaar het verwijst. Met deze theorie kan de informativiteit van identiteitsuitspraken als de avondster is de ochtendster niet verklaard worden. Om deze problemen op te lossen, voert Frege, naast Bedeutung, de noties Sinn en Gedanke 1 in. Met behulp van de eerste kan hij het vraagstuk over de informativiteit van identiteitsuitspraken oplossen, en met behulp van de Gedanken maakt hij betekenis objectief en deelbaar. Een nadere uitleg van deze noties maakt duidelijk hoe deze problemen worden opgelost door Frege, en daarna kunnen we zien wat het probleem is met indexicalen. In zijn theorie heeft een eigennaam naast een Bedeutung ook een Sinn. Dit zijn de twee aspecten van betekenis die Frege gebruikt om de informativiteit van identiteitsuitspraken te kunnen verklaren. De Sinn van een eigennaam is de Art des Gegebenseins, de manier waarop een object ons gegeven is en de Bedeutung is het object zelf. De planeet Venus (Bedeutung) kan ons op verschillende wijzen gegeven zijn: als avondster en als ochtendster (Sinn). Op deze manier kan Frege verklaren waarom de uitspraak de avondster is de ochtendster ons informatie verschaft, terwijl de uitspraak de avondster is de avondster geen nieuwe kennis oplevert. Dit is in de naieve betekenistheorie niet mogelijk, omdat door de verwijzing tussen eigennaam en object de eerste uitspraak precies gelijk is aan de tweede en derhalve ook niet meer informatie bevat. De Gedanke is de Sinn van een beweerzin, en de Bedeutung van een zin is een waarheidswaarde: waar of onwaar. Gedanken zijn voor Frege de eeuwige objecten van de waarheid die compleet op zichzelf staan in een platonisch derde rijk; ze zijn niet zintuiglijk waarneembaar en zitten ook niet in ons hoofd. Deze Gedanken kunnen wij fassen en vervolgens vormen we ons een oordeel erover. Hierna kunnen we dit oordeel uiten. 2 In dit essay laat ik de termen Gedanken, Bedeutung, Sinn, Art des Gegebenseins, Vorstellung en fassen onvertaald, omdat de vertaling ervan in het verleden vaak tot verwarring heeft geleid. 2
3 Dit betekent dat wij geen dragers van Gedanken zijn; wij zijn dragers van subjectieve Vorstellungen, die via het fassen en oordelen tot stand komen. Op deze manier wordt gegarandeerd dat we het altijd over hetzelfde hebben. Frege geeft het voorbeeld van de stelling van Pythagoras. We kunnen de Gedanke allemaal fassen en we maken er vervolgens een subjectieve Vorstellung van, maar we spreken niet van jouw of mijn stelling van Pythagoras. Nu kan een Gedanke door meerdere zinnen worden uitgedrukt. De zinnen Betsie is een paard en Betsie is een knol 3 drukken dezelfde Gedanke uit, namelijk dat Betsie een paard is, maar deze Gedanke wordt ons door deze twee zinnen op verschillende wijzen gegeven. Het probleem met indexicalen is dat één zin ook meerdere Gedanken kan hebben; de door mij uitgesproken zin Ik ben gestopt met roken heeft dus een andere Sinn dan wanneer deze zin door iemand anders wordt uitgesproken. De door deze Sinn bepaalde Gedanke in de door mij uitgesproken zin lijkt dus, in de theorie van Frege, niet gefasst, beoordeeld en geuit te kunnen worden door een ander, omdat ik mij op een particuliere en primitieve manier gegeven ben. En juist de Gedanken moeten objectief zijn en door meerdere denkers gedacht kunnen worden om de mogelijkheid van communicatie te behoeden voor de mentalistische valkuil. Wanneer we dan meerdere mensen erbij betrekken, waarvan één mij kent als Bram, en een ander mij kent als Yuh, wordt het probleem extra nijpend: Zodra de eerste het nieuws over mijn stoppen met roken door wil vertellen aan de ander met de zin Bram is gestopt met roken, zal de laatste dit niet begrijpen, ze spreken dan in wezen een verschillende taal. 3 Leo, Joop. Tijdens het college. 3
4 Oplossingen / Conclusie Frege zelf blijft een beetje vaag over de oplossing van dit probleem. In Der Gedanke hint hij kort in de richting van een oplossing. Hij geeft daar aan dat ik gebruikt moet worden op een manier die de Gedanke van de zin waarin ik gebruikt wordt voor iedereen fassbaar moet maken: Ik ben gestopt met roken wordt dan Degene die nu tegen jullie praat is gestopt met roken. De filosofie van Frege zit zeer subtiel in elkaar waardoor je, mede door de leesbaarheid van met name Der Gedanke al snel onder de indruk bent van zijn theorie. Daarbij worden de zwakke punten van het mentalisme en de naieve betekenistheorie gerepareerd met behoud van de goede punten. Toch zijn er wel kritische kanttekeningen te plaatsen bij de filosofie van Frege. De oplossing voor het probleem met indexicaliteit zoals ik die hierboven schets, schijnt mij niet de juiste oplossing te zijn. Het biedt weliswaar een uitweg in de situatie dat ik iets zeg, maar zodra twee mensen mij onder verschillende namen kennen en de één het nieuws wil overbrengen op de ander, blijven ze tegen dezelfde moeilijkheden aanlopen. Natuurlijk kan Frege daarop reageren door te zeggen dat zij zich ook op die manier moeten uitdrukken, zodat de Gedanke die ze willen communiceren voor iedereen te fassen is. Maar dan zul je je uiteindelijk in eindeloze gesprekken terug vinden: Bram, geboren te Njinikom, Cameroon, met 2 e naam Yuh, [ ] is gestopt met roken.. Het doel van taal is, volgens Frege, het mogelijk maken van communicatie zodat ook wetenschappen mogelijk zijn. Communicatie is volgens Frege slechts mogelijk als de Gedanken van uitingen voor iedereen te fassen zijn, en betekenis zich dus niet in het hoofd van een taalgebruiker bevindt. Nu wordt het, door het probleem met indexicalen en de oplossing die Frege biedt, erg moeilijk en complex om te communiceren. Daarbij beperkt de theorie van Frege zich tot beweerzinnen die uiteindelijk waar of onwaar moeten kunnen zijn, terwijl in ons dagelijkse taalgebruik ook andere soorten zinnen betekenis hebben, die wij ook goed kunnen begrijpen. 5 5 Zie bijvoorbeeld: Austin, John, Performative Utterances, Philosophical Papers 3rd edition,
5 Hoewel het Frege niet lijkt te lukken zijn theorie sluitend te krijgen, heeft hij in zijn eentje de moderne filosofie compleet veranderd. Hij wordt door velen ook wel de vader van de analytische filosofie genoemd en zijn invloed, via Husserl, op de continentale filosofie kan ook nauwelijks overschat worden. 6 Hierdoor is er door vele denkers over het probleem met indexicaliteit nagedacht. 7 Het voert helaas- te ver om hier op de door hen bedachte oplossingen in te gaan, daarvoor zal ik een nieuw onderzoek moeten doen. Bronnen: Frege, Gottlob, Sense and Reference, The Philosophical Review Vol. 57, No. 3 (May, 1948), p Frege, Gottlob, The Thought, A Logical Inquery Mind New Series, Vol. 65, No. 259 (Jul., 1956), pp Priest, Graham, Graham Priest - Frege ( Stokhof, Martin, Taal en Betekenis (Voorjaar 2000) 6 Priest, Graham, Graham Priest - Frege ( 7 Zie bijvoorbeeld: Evans, Gareth. Understanding Demonstratives, in Collected Papers. Oxford: Clarendon Press, 1996, pp en Perry, John. Frege on Demonstratives, in The Philosophical Review 4 (October 1977), pp Aantal woorden:
TAALFILOSOFIE. Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS?
TAALFILOSOFIE Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS? TAALFILOSOFIE Formele seman=ek Bijv. Proposi=elogica Informele seman=ek TAALWETENSCHAP Syntaxis Semantiek Pragmatiek Seman=sche categorieën Termen
Nadere informatieTAALFILOSOFIE WAT IS BETEKENIS?
TAALFILOSOFIE WAT IS BETEKENIS? MENTALISME John Locke (1632 1704) An Essay concerning Human Understanding (1689) MENTALISME Words in their primary or immediate Signification, stand for nothing, but the
Nadere informatieDe Sinn van fictie. Wouter Bouvy March 12, 2006
De Sinn van fictie Wouter Bouvy 3079171 March 12, 2006 1 Inleiding Hoe is het mogelijk dat mensen de waarheid van proposities over fictie zo kunnen bepalen dat iedereen het er mee eens is? Kan een theorie
Nadere informatieGottlob Frege, Über Sinn und Bedeutung. [1892] Uit: Gottlob Frege, Funktion, Begriff, Bedeutung. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 1980, pp
Gottlob Frege, Über Sinn und Bedeutung. [1892] Uit: Gottlob Frege, Funktion, Begriff, Bedeutung. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 1980, pp. 40 50. Gelijkheid 1 daagt het denken uit door vragen die daarmee
Nadere informatieGottlob Frege, Der Gedanke, 1918.
Gottlob Frege, Der Gedanke, 1918. Achtergrond Na de enorme teleurstelling die de ontdekking door Russell van de verzamelingtheoretische paradox was Frege lange tijd niet in staat te werken. Hij besloot
Nadere informatieTAALFILOSOFIE. Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS?
TAALFILOSOFIE Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS? GOTTLOB FREGE (1848 1925) Logische Untersuchungen Der Gedanke Die Verneinung Gedankengefüge DER GEDANKE Logica waarheid Logica kunst van het geldig
Nadere informatieTAALFILOSOFIE. Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS?
TAALFILOSOFIE Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS? GOTTLOB FREGE (1848 1925) Uitvinder moderne logica Vader van de taalfilosofie BEGRIFFSCHRIFT (1879) Bevat moderne propositie en predicaten-logica Syllogistiek
Nadere informatieDe naïeve betekenistheorie. De betekenis van een woord is het object waar dat woord voor staat.
De naïeve betekenistheorie De betekenis van een woord is het object waar dat woord voor staat. De naïeve betekenistheorie Kritiek: De informativiteit van identiteitsuitspraken a=a versus a=b Uitspraken
Nadere informatieTAALFILOSOFIE. Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS?
TAALFILOSOFIE Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS? GOTTLOB (1848 1925) Uitvinder moderne logica Vader van de taalfilosofie BEGRIFFSCHRIFT (1879) Bevat moderne proposioe en predicaten- logica SyllogisOek
Nadere informatieIs de predikaatopvatting van eigennamen definitief weerlegd?
Voortgezette taalfilosofie / Norbert van Ettinger / 0244236 / deeltijd / essay 1 Is de predikaatopvatting van eigennamen definitief weerlegd? Inleiding : Ik bespreek hier de vraag of eigennamen opgevat
Nadere informatieWoord en wereld Een inleiding tot de taalfilosofie
Woord en wereld Een inleiding tot de taalfilosofie Filip Buekens Acco Leuven / Den Haag Hoofdstuk I. Freges uitgangspunten 11 I.1 De semantische dimensie van taal 11 I.2 Proposities: Freges kernstellingen
Nadere informatieVraag Antwoord Scores. Opgave 1 Een sceptische schnauzer en een sceptische arts
Opgave 1 Een sceptische schnauzer en een sceptische arts 1 maximumscore 3 een uitleg dat de schnauzer vragen stelt die blijk geven van metafysisch scepticisme: hij vraagt zich af of er wel een buitenwereld
Nadere informatieSemantiek 1 college 8. Jan Koster
Semantiek 1 college 8 Jan Koster 1 Vandaag Vorige keer: constructie van betekenis in relatie tot situatie en context Vandaag: taalhandelingstheorie Speech acts, taalhandelingen, taaldaden Idee: taaluitingen
Nadere informatieOnbegrip in eenvoudige conversaties
Onbegrip in eenvoudige conversaties Conversaties vormen van oudsher de meest voorkomende toepassing van taal. Dit betekent echter niet dat ze probleemloos verlopen. Integendeel, in conversaties is opmerkelijk
Nadere informatieNiet-feitelijke waarheden (2)
Niet-feitelijke waarheden (2) Emanuel Rutten Wat is waarheid? Er zijn weinig wijsgerige vragen die vaker zijn gesteld dan deze. In wat volgt ga ik er niet rechtstreeks op in. In plaats daarvan wil ik een
Nadere informatieHet ware belang van ambiguïteit
Het ware belang van ambiguïteit Gottlob Frege en Victoria Welby Twee tijdgenoten in de geschiedenis van de taalfilosofie En hun visie op semantische ambiguïteit Universiteit Utrecht Bachelor eindscriptie
Nadere informatieSemantiek 1 college 2
Semantiek 1 college 2 Jan Koster 1 Boek 2 Twee benaderingen Referentiële semantiek (denotationeel) Accent op relaties tussen taalelementen en buitentalige werkelijkheid (externalisme) Representationele
Nadere informatieHoe zou je dit vertellen aan iemand die er vandaag niet bij is? Leerlingen helpen om wiskunde te begrijpen: Vragen die: Ben je het er mee eens?
Leerlingen helpen om wiskunde te begrijpen: 1 2 Welke strategie heb je gebruikt? 3 Ben je het er mee eens? Ben je het er mee oneens? 4 Zou je die vraag aan de klas kunnen stellen? 5 Kun je je 6 Wil 7 oplosmethode
Nadere informatieEssay Taalfilosofie. Maart Is Sinn in Frege's zin wel het juiste niveau van betekenis om het intersubjectieve karakter van kennis te garanderen?
Is Sinn in Frege's zin wel het juiste niveau van betekenis om het intersubjectieve karakter van kennis te garanderen? 1.0 Inleiding Om de Vraagstelling in de aanhef te kunnen begrijpen is het nodig iets
Nadere informatieGrenzen verleggen. Amsterdam, februari Beste Julian Baggini,
Grenzen verleggen Amsterdam, februari 2017 Beste Julian Baggini, Wij zijn ons verstand verloren en met die hartenkreet val je in jouw nieuwe boek meteen met de deur in huis. Was ons rede en rationaliteit
Nadere informatieReader Artikel CKI-B 2009 / 2010
Reader Artikel CKI-B 2009 / 2010 Gebaseerd op een reader CKI-10 van: Maarten Janssen & Vincent van Oostrom Opleiding Cognitieve Kunstmatige Intelligentie Universiteit Utrecht 1 1 Het Schrijven van een
Nadere informatie5 juni Feedback.
5 juni 2015 Feedback Mirjam.Snel@hu.nl Twitter: @MirjamSnel Voorstellen Wie ben ik en Wie zijn jullie? Feedback Feedback is one of the most powerful influences of learning and achievement. Hattie, J.,
Nadere informatieSociaal wetenschappelijk onderzoek. Lezing voor het congres juridisch onderzoek in het hbo op 15 juni 2010 Peter Geurts
Sociaal wetenschappelijk onderzoek Lezing voor het congres juridisch onderzoek in het hbo op 15 juni 2010 Enkele stellingen Voor zover een wetenschappelijk juridische activiteit een empirisch element bevat
Nadere informatieGeestelijke verzorging als esthetisch proces
hans alma coaching & training Geestelijke verzorging als esthetisch proces Symposium VGVZ 2018 Voedsel voor de ziel 25 juni 2018 Beroepsstandaard Geestelijk Verzorger De esthetische dimensie van zingeving
Nadere informatieHELP, IK WORD GEPEST, WAT NU????
HELP, IK WORD GEPEST, WAT NU???? In het kort Als je gepest wordt ga dan naar je mentor. Als je het moeilijk vindt je mentor in vertrouwen te nemen, ga dan naar je favoriete docent, juniormentor of de vertrouwenspersoon
Nadere informatieBEWUSTZIJN GEEST BEWUSTE GEEST DENKEN BEWUST-DENKEN
BEWUSTZIJN GEEST BEWUSTE GEEST DENKEN BEWUST-DENKEN BEWUSTZIJN BEWUSTZIJN ZELFBEWUST-ZIJN N.B. KANT (APPERCEPTIE) BEWUSTZIJN LEVEND WEZEN BEWUSTZIJN (CREATURE CONSCIOUSNESS) BEWUSTZIJN VAN MENTALE TOESTANDEN
Nadere informatieFormeel Denken. Herfst 2004
Formeel Denken Herman Geuvers Deels gebaseerd op het herfst 2002 dictaat van Henk Barendregt en Bas Spitters, met dank aan het Discrete Wiskunde dictaat van Wim Gielen Herfst 2004 Contents 1 Propositielogica
Nadere informatieLuisteren: Elke taaluiting is relevant
Emma van Bijnen ADR Instituut 1 Luisteren: Elke taaluiting is relevant Niet de directe betekening van de bijdrage, maar de intentie van de spreker Er zijn ontelbaar veel verschillende dingen die partijen
Nadere informatieSemantiek 1 college 1
Semantiek 1 college 1 Jan Koster 1 Boek 2 Wat is semantiek? Betekenisleer: Conceptueel-intentioneel of: Referentieel? 3 Wat is taal? Sinds Aristoteles: Systeem dat klank en betekenis verbindt Vraag: is
Nadere informatieKripke's puzzel, Quine en Davidson
Kripke's puzzel, Quine en Davidson Eind-essay voortgezette taalfilosofie niveau 3 -- Norbert van Ettinger -- 0244236 -- vtpap308.doc Abstract Pierre, een logicus, is een mono-linguïstische Fransman, woonachtig
Nadere informatieKansrekening en Statistiek
Kansrekening en Statistiek College 7 Dinsdag 5 Oktober 1 / 20 1 Kansrekening Indeling: Binomiaalcoëfficiënten Monty Hall Geschiedenis Filosofie 2 / 20 Binomiaalcoëfficiënten 3 / 20 Binomiaalcoëfficiënten
Nadere informatieOPDRACHTEN BIJ THEMA 11 BELEID
OPDRACHTEN BIJ THEMA 11 BELEID Beleid is alleen nodig als je iets gaat veranderen. INLEIDING Het beleid van een organisatie bepaalt hoe je moet werken en wat de bestuurders belangrijk vinden. Dat beleid
Nadere informatieLuisteren en samenvatten
Luisteren en samenvatten Goede communicatie, het voeren van een goed gesprek valt of staat met luisteren. Vaak denk je: Dat doe ik van nature. Maar schijn bedriegt: luisteren is meer dan horen. Vaak luister
Nadere informatieHet lichaam-geest probleem
Het lichaam-geest probleem Wouter Bouvy 3079171 November 5, 2006 Abstract Dit artikel behandelt het lichaam-geest probleem. Het bestaat uit een uitleg over het lichaam-geest probleem, en schrijft deze
Nadere informatieLiefdevol kraken zetten in vastgeroeste patronen. Maak het verschil!
Liefdevol kraken zetten in vastgeroeste patronen Maak het verschil! Doel Masterclass Kraak je eigen waarheden en daarmee de vastgezette patronen in je organisatie Contracteer en organiseer de condities
Nadere informatieKan-beschrijvingen ERK A2
Kan-beschrijvingen ERK A2 Lezen Ik kan zeer korte, eenvoudige teksten lezen. Ik kan specifieke voorspelbare informatie vinden in eenvoudige, alledaagse teksten zoals advertenties, folders, menu's en dienstregelingen
Nadere informatieWat zie je? Niet alles is wat het lijkt. - een artikel over beoordelingsfouten in het onderwijs -
OAB Dekkers De Pinckart 54 5674 CC Nuenen 040-291 37 33 bureau@oabdekkers.nl Niet alles is wat het lijkt. - een artikel over beoordelingsfouten in het onderwijs - Wat zie je? Het beoordelen van prestaties
Nadere informatieIdeeën presenteren aan sceptische mensen. Inleiding. Enkele begrippen vooraf
Ideeën presenteren aan sceptische mensen Inleiding Iedereen heeft wel eens meegemaakt dat het moeilijk kan zijn om gehoor te vinden voor informatie of een voorstel. Sommige mensen lijken er uisluitend
Nadere informatieConsultatiedocument Standaard 4400N Opdrachten tot het verrichten van overeengekomen specifieke werkzaamheden 30 juli 2015
Dit document maakt gebruik van bladwijzers Consultatiedocument Opdrachten tot het verrichten van overeengekomen specifieke werkzaamheden 30 juli 2015 Consultatieperiode loopt tot en met 21 september 2015
Nadere informatieCausale Kunst: Fotografie
Causale Kunst: Fotografie Bram Poels, 3868788 Van vele (moderne) kunstwerken kunnen we ons afvragen of het wel kunst is. Als onderdeel van deze grote vraag over de kunst als geheel, kunnen we ons verder
Nadere informatieMoedig je groep aan voordat jullie aan het werk gaan. Wanneer iemand even vastzit, zeg je bijvoorbeeld: Kom op, je kunt het wel.
Moedig je groep aan voordat jullie aan het werk gaan. Wanneer iemand even vastzit, zeg je bijvoorbeeld: Kom op, je kunt het wel. Wanneer je groep de opdracht moeilijke vindt, zeg je bijvoorbeeld: We kunnen
Nadere informatieSta daar eens even bij stil!
Sta daar eens even bij stil! Timothy A.Carey De Method of Levels, een effectieve gespreksmethode in twee stappen INHOUDSOPGAVE VOORWOORD: EEN THEORIE EN EEN METHODE WAAROM DE METHOD OF LEVELS 5 HOE KUN
Nadere informatiePraktijkboek zelfmanagement Astma en COPD
Praktijkboek zelfmanagement Astma en COPD ISBN: 9789402147384 Bart Thoonen Voorwoord Dit praktijkboek over zelfmanagement heb ik geschreven voor alle zorgverleners die betrokken kunnen zijn bij de zorg
Nadere informatieTAALFILOSOFIE WAT IS BETEKENIS?
TAALFILOSOFIE WAT IS BETEKENIS? MENTALISME John Locke (1632 1704) An Essay concerning Human Understanding (1689) MENTALISME Words in their primary or immediate SignificaOon, stand for nothing, but the
Nadere informatieMax van den Broek ALLEDAAGSE PARADOXEN ISVW UITGEVERS
Max van den Broek ALLEDAAGSE PARADOXEN ISVW UITGEVERS INHOUD Voorwoord Daan Roovers 7 Inleiding 9 I Vroeger uit bed 13 II Stoppen met roken 19 III Fear of missing out (F.O.M.O.) 27 IV Het geheim van afvallen
Nadere informatieEssay Project Interactieve Multimedia Tom Tol Groep: 23
Essay Project Interactieve Multimedia Tom Tol Groep: 23 Het doel van project interactieve multimedia is om een interactieve video te maken met als thema het leveren van negatieve feedback aan anderen.
Nadere informatieBoekverslag Nederlands Ik mail je door Yvonne Kroonenberg
Boekverslag Nederlands Ik mail je door Yvonne Kroonenberg Boekverslag door een scholier 1665 woorden 24 april 2006 6,4 82 keer beoordeeld Auteur Genre Yvonne Kroonenberg Jeugdboek Eerste uitgave 2004 Vak
Nadere informatie3 redenen om video voor interne communicatie te gebruiken
De tijd dat je dagen bezig was om een video te publiceren is voorbij. Vandaag de dag kan iedereen met een videocamera of zelfs smartphone binnen no-time een video schieten en delen binnen zijn netwerk.
Nadere informatieTAALFILOSOFIE SYLLABUS
TAALFILOSOFIE SYLLABUS Bestemd voor: WB1BD3035 (voltijd) en WB1BA3035 (deeltijd) Cursusjaar: 2010/2011, periode 3 Vakgroep: Theoretische Filosofie Docenten: Menno Lievers & Rosja Mastop Universiteit Utrecht
Nadere informatieCMDIAD2Q4 INTERACTION DESIGN. Corine Vuijk 0800337 CMD4b
CMDIAD2Q4 INTERACTION DESIGN Corine Vuijk 0800337 CMD4b DEELOPDRACHT 1: CONCEPTONTWIKKELING Beschrijf het concept van jouw WBJ app op basis van bovenstaande opdrachtomschrijving.maak duidelijk waarom reizigers,
Nadere informatieTijd: 8:30. Klas: 3HVc 9:10. Beginsituatie Leerlingen hebben week hiervoor toets seksualiteit gehad (zie paper 1)
Lesplan les 1 Seksualiteit: Grenzen en Wensen Tijd: 8:30 Klas: 3HVc Aantal lln: 15 Introductie van de lessenserie: grenzen en wensen Beginsituatie Leerlingen hebben week hiervoor toets seksualiteit gehad
Nadere informatieSamenvatting Nederlands Lezen Hoofdstuk 1, 2 en 3
Samenvatting Nederlands Lezen Hoofdstuk 1, 2 en 3 Samenvatting door E. 951 woorden 24 november 2012 5,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Nieuw Nederlands NEDERLANDS LEZEN H1 1: Leesstrategieën
Nadere informatieEen interpretatie van communicatie Rumi Knoppel
Deel 1 Een interpretatie van communicatie Rumi Knoppel Voorwoord Om te beginnen met het uiteenzetten van een interpretatie van communicatie en de daarbij behorende analyse ben ik gehouden om aan te geven
Nadere informatieE-BOOK FEEDBACK GEVEN IS EEN KUNST EXPRESS YOUR INNER POWER
E-BOOK FEEDBACK GEVEN IS EEN KUNST EXPRESS YOUR INNER POWER INLEIDING Het geven van feedback is een kunst. Het is iets anders dan het uiten van kritiek. Het verschil tussen beide ligt in de intentie. Bij
Nadere informatieCOVA 2. Naam: Sanne Terpstra. Studentennummer: Klas: 2B2. Lerares: L. te Hennepe
COVA 2 Naam: Sanne Terpstra Studentennummer: 500646500 Klas: 2B2 Lerares: L. te Hennepe Inhoudsopgave Inleiding 2 Casus 3 Leerdoelen 3 Sterkte zwakte analyse 4 Gespreksanalyse 6 Reflectie 9 Bijlagen 12
Nadere informatieDenkgereedschap 2.0 EEN P R A K T I S C H E M A N I E R VA N K R I T I S C H D E N K E N A L C E D O C O E N E N, S O LV E N TA
Denkgereedschap 2.0 EEN P R A K T I S C H E M A N I E R VA N K R I T I S C H D E N K E N A L C E D O C O E N E N, S O LV E N TA 1 Paul Wouters (1950) Filosoof Consultant Spreker https://www.paulwouters.be/
Nadere informatieAlgemene instructies voor de Integratielessen. Introductiefase
Algemene instructies voor de Integratielessen "Welkom,." Introductiefase 1. "We hebben de afgelopen weken al veel teksten gelezen. Deze teksten hebben we samengevat, we hebben vragen erbij gesteld, gekeken
Nadere informatieBijlage 1: het wetenschappelijk denk- en handelingsproces in het basisonderwijs 1
Bijlage 1: het wetenschappelijk denk- en handelingsproces in het basisonderwijs 1 Bijlage 1: Het wetenschappelijk denk- en handelingsproces in het basisonderwijs: Stadium van het instructie model Oriëntatiefase
Nadere informatieEindexamen Filosofie vwo II
3 Antwoordmodel Opgave 1 De empirische werkelijkheid 1 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een goede uitleg van wat het verificatie- en het confirmatieprincipe inhouden 2 een goede uitleg dat
Nadere informatieCollege 4: Gegeneraliseerde Kwantoren
Semantiek CKI/CAI Utrecht, herfst 2008 College 4: Gegeneraliseerde Kwantoren Onderwerpen: NP denotaties als verzamelingen van verzamelingen, monotoniciteit bij kwantoren, determiner denotaties als relaties
Nadere informatieCompassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman
Compassie leven 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Inhoudsopgave Voorwoord Wekelijkse inspiraties 01 Geweld in de taal? Wie, ik?
Nadere informatieBasistraining Voorlichting geven Hand-out
Basistraining Voorlichting geven Hand-out Welkom bij de basistraining Voorlichting geven. Leuk dat je je hebt opgegeven om meer te weten te komen over voorlichting geven, voorlichtingen voorbereiden en
Nadere informatieDoe een klein onderzoek naar de taalregels die een kind in jouw omgeving al dan niet onder de knie heeft en schrijf daar een verslag over.
Naam: Klas: Nr: Datum: Vak: Nederlands Leerkracht: Taalverwerving Opdracht 1 Doe een klein onderzoek naar de taalregels die een kind in jouw omgeving al dan niet onder de knie heeft en schrijf daar een
Nadere informatieRene Descartes. René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain
Rene Descartes René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain Cogito ergo sum, ik denk dus ik ben. Een uitspraak van René Descartes. Een belangrijk wiskundige en filosoof in de geschiedenis. Volgens
Nadere informatieModule 26: Stop met Piekeren.
Module 26: Stop met Piekeren. Stop met piekeren! Piekeren is een reactie op een naar gevoel. Op het moment dat we ons afgewezen voelen of andere nare gevoelens ervaren, wordt het meestal erg druk in ons
Nadere informatieWat het effect van een vraag is, hangt sterk af van het soort vraag. Hieronder volgen enkele soorten vragen, geïllustreerd met voorbeelden.
Actief luisteren Om effectief te kunnen communiceren en de boodschap van een ander goed te begrijpen, is het belangrijk om de essentie te achterhalen. Je bent geneigd te denken dat je een ander wel begrijpt,
Nadere informatieSamenvatting. Bijlage B
Bijlage B In dit proefschrift stellen we ons het doel de besluitvorming van agenten en de communicatie tussen deze agenten te beschrijven en te formaliseren opdat de agenten rechtvaardigbare opvattingen
Nadere informatieKBS BIJ TH E M A 15 HUL P E N R E CH T
KBS BIJ TH E M A 15 HUL P E N R E CH T Boek: Professioneel werken, Thema 15: Hulp en recht KRITISCHE BEROEPSSITUATIE BEROEPSBEOEFENAAR Astrid is pedagogisch medewerker op een medisch kinderdagverblijf
Nadere informatieTunnelveiligheid door het menselijk oog. 11 en 18 april 2018
Tunnelveiligheid door het menselijk oog 11 en 18 april 2018 Tunnelveiligheid door het menselijk oog 1. Opening 13.30 2. Lucy van der Linden en Jos Vrieling 13.45 Veiligheidsgedrag in het verkeer 3. Erica
Nadere informatieConsultatiedocument Standaard 4400N Opdrachten tot het verrichten van overeengekomen specifieke werkzaamheden (2 e ontwerp) 21 juli 2016
Dit document maakt gebruik van bladwijzers Consultatiedocument Standaard 4400N Opdrachten tot het verrichten van overeengekomen specifieke werkzaamheden (2 e ontwerp) 21 juli 2016 Consultatieperiode loopt
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieDescartes, Heraclitus,. ontmoetingen met denkers
Descartes, Heraclitus,. ontmoetingen met denkers Centrum voor Kinderfilosofie Postbus 403 1800 AK Alkmaar Tel: 072-51 83 584 Coördinatoren: Marja van Rossum, e-mail: marja.vanwijk@inholland.nl Rob Bartels,
Nadere informatieNo Story No Glory. 6 februari Storytelling in programma s
No Story No Glory 6 februari 2014 Storytelling in programma s Corporate stories Echte verhalen van vlees en bloed over de ziel van de organisatie. Functies 1. Uitkomst van zelfonderzoek: wie zijn we? 2.
Nadere informatieWIJ DENKEN OVER DE MENS EN HET GOEDE. Verwerkingsboek. Philippe Boekstal DAMON. Boekstal, vwb WD denken mens en goede.indd :32
WIJ DENKEN OVER DE MENS EN HET GOEDE Verwerkingsboek Philippe Boekstal DAMON Boekstal, vwb WD denken mens en goede.indd 1 02-08-11 11:32 VOORWOORD Dit verwerkingsboek bevat een aantal teksten en opdrachten
Nadere informatieLudwig Wittgenstein ( ) Filosofie in de twintigste eeuw
Ludwig Wittgenstein (1889-1951) Filosofie in de twintigste eeuw De schok van 1914: dansend naar de oorlog Wenen Parlement, Wenen rond 1900 Looshaus (1909-1911) De schok van 1914: dansend naar de oorlog
Nadere informatieH A P P I L Y E V E R A F T E R..
H A P P I L Y E V E R A F T E R.. I N 5 S T A P P E N M E E R G E L U K I N J E R E L A T I E A A N D A C H T V E R T R O U W E N Y V O N N E T H U I J S W W W. B R E I N - P O W E R. C O M A C C E P T
Nadere informatieHoofdstuk 3: Meerkeuzevragen
Hoofdstuk 3: Meerkeuzevragen Frans HAVO 2011/2012 www.lyceo.nl Meerkeuzevragen Frans Introductie Aanpak teksten Tekstsoorten Tips & Tricks Algemene inleiding Leesstrategieën Artikelen Vragenlijst Frankrijk
Nadere informatiefilosofie vwo 2015-II
Opgave 2 Onbewuste discriminatie 6 maximumscore 4 Een beschrijving van de twee groepen waarin bij Descartes de gedachten van de ziel uiteenvallen: acties en passies van de ziel 1 een antwoord op de vraag
Nadere informatieTekst lezen en vragen stellen over de tekst
Voorspellen Kijk naar de tekst. Voorspel waar de tekst over gaat. Let op de titel, de kopjes en het plaatje. Tekst lezen en vragen stellen over de tekst 1. Lees de uitleg. Tijdens het lezen van een tekst,
Nadere informatiemindfulness workshop
mindfulness workshop 1 mindfulness workshop Deze workshop wordt gegeven om een indruk te krijgen wat mindfulness inhoudt. Ook kan worden gekeken in welke training de workshop als onderdeel kan worden ingezet,
Nadere informatieGeloven en redeneren. Samenvatting
Geloven en redeneren Samenvatting Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Ontwikkelingen
Nadere informatieInstructie voor leerlingen.. 5. Gebruik van de lesbrieven. 6. Lesbrief: Wat wil je zijn en worden.. 7. Wat wil je zijn en worden.
VOORBEELD DE KLAS ALS TEAM (LEERLINGENBOEK) INHOUDSOPGAVE Instructie voor leerlingen.. 5 Gebruik van de lesbrieven. 6 Lesbrief: Wat wil je zijn en worden.. 7 Wat wil je zijn en worden. 11 Wat wil je zijn
Nadere informatieUitspraak Geschillencommissie Financiële Dienstverlening nr (mr. dr. S.O.H. Bakkerus, voorzitter en mr. R.G. de Kruif, secretaris)
Uitspraak Geschillencommissie Financiële Dienstverlening nr. 2018-323 (mr. dr. S.O.H. Bakkerus, voorzitter en mr. R.G. de Kruif, secretaris) Klacht ontvangen op : 27 juli 2017 Ingediend door : Consument
Nadere informatieZwijgen is zilver Spreken is goud
Zwijgen is zilver Spreken is goud Over mij Supervisor Coach Trainer www.sense-coaching.nl Feedback als Pokon in de samenwerking Huisarts Voormalig eigen prak?jk Amsterdam Nu waarnemer DOKh NHG kaderopleiding
Nadere informatieA1 A2 B1 B2 C1. betrekking op concrete betrekking op abstracte, complexe, onbekende vertrouwde
Luisteren - kwalitatieve niveaucriteria en zinsbouw tempo en articulatie Teksten hebben Teksten hebben Teksten hebben Teksten hebben Teksten hebben o.a. betrekking op zeer betrekking op betrekking op betrekking
Nadere informatieRapport. Datum: 29 november 2001 Rapportnummer: 2001/374
Rapport Datum: 29 november 2001 Rapportnummer: 2001/374 2 Klacht Verzoeker klaagt erover dat het regionale politiekorps Limburg-Noord onvoldoende onderzoek heeft verricht naar aanleiding van zijn aangifte
Nadere informatieSAMENVATTING. 104771 - Klacht over medewerking aan AMK-onderzoek; PO
SAMENVATTING 104771 - Klacht over medewerking aan AMK-onderzoek; PO Een vader klaagt dat de IB'er zonder indicatie en overleg onjuiste informatie heeft verschaft aan het AMK en aan de logopedist en de
Nadere informatieHet oog kan zichzelf niet zien Dialoog,
nieuwe dimensies ESSENTIALS Els ten Hengel en Jan Bommerez Het oog kan zichzelf niet zien Dialoog, de kunst van het samen denken nieuwe dimensies ESSENTIALS Nieuwe Dimensies heeft een reeks boekjes ontwikkeld
Nadere informatieGepast wijzen naar artistieke kwaliteit. dr. Rob van Gerwen.
Gepast wijzen naar artistieke kwaliteit 29 november 2012 dr. Rob van Gerwen Wijsbegeerte Universiteit Utrecht www.phil.uu.nl/~rob Inhoudsopgave 1 Gepast wijzen 1 2 Wat? 3 3 Voorbeelden 3 4 Conclusie 8
Nadere informatieDE L CKER IKBAL: MEISJE IN JONGENSKLEREN
IKBAL: MEISJE IN JONGENSKLEREN DOCENTENHANDLEIDING DE L CKER Leeftijd: 13-15 jaar, 16-18 jaar Geschikt voor: vmbo, havo en vwo vanaf de eerste klas Vakgebied en kerndoelen: Deze les vindt aansluiting bij
Nadere informatieW I K K E N & W E G E N
W I K K E N & W E G E N Voor je ligt het leerwerkboek Wikken en Wegen, basisbegrippen levensbeschouwing. Een leerwerkboek is een boek om uit te leren en om in te werken. Het is van jezelf, verzorg het
Nadere informatieRapport. Rapport over een klacht over de Raad voor de Kinderbescherming, Directie Noord-West, Vestiging Amsterdam. Datum: 23 december 2013
Rapport Rapport over een klacht over de Raad voor de Kinderbescherming, Directie Noord-West, Vestiging Amsterdam. Datum: 23 december 2013 Rapportnummer: 2013/205 2 Klacht Verzoeker klaagt erover dat de
Nadere informatieCommon European Framework of Reference (CEFR)
Common European Framework of Reference (CEFR) Niveaus van taalvaardigheid volgens de Raad van Europa De doelstellingen van de algemene taaltrainingen omschrijven we volgens het Europese gemeenschappelijke
Nadere informatieWanneer vertel je het de kinderen? Kies een moment uit waarop je zelf en de kinderen niet gestoord kunnen worden.
Hoe vertel je het de kinderen? Op een gegeven moment moet je de kinderen vertellen dat jullie gaan scheiden. Belangrijk is hoe en wat je hen vertelt. Houd rekening daarbij rekening met de leeftijd van
Nadere informatieDrents Museum. Wat als de stoel van meneer Rietveld kon praten? Groep 3 Les 1 Pratende dingen
Drents Museum Wat als de stoel van meneer Rietveld kon praten? Groep 3 Les 1 Pratende dingen Les 1 Pratende dingen Samenvatting van de les Deze les is de eerste van vier lessen over beeldcultuur. Tijdens
Nadere informatieLes 2 Integratie Leestekst: Begeleid Werken. Introductiefase
Les 2 Integratie Leestekst: Begeleid Werken "Welkom:... " Introductiefase 1. "In de vorige les hebben we weer met een kaart gewerkt. Daarop stonden alle 4 de vragen die we de vorige lessen gebruikt hebben
Nadere informatieVoorspellen, tekst lezen en verwijswoorden begrijpen
Voorspellen, tekst lezen en verwijswoorden begrijpen 1. Kijk naar de tekst. Voorspel waar de tekst over gaat. Let op de titel, de kopjes en de plaatjes. 2. Lees de uitleg. In een tekst staan vaak verwijswoorden.
Nadere informatieOordelen. I. Definitie Oordelen. Uitspraken over oordelen. III. Hoe werkt het? Werkelijkheid. Psalmen 119:66
Oordelen Zondag 3 December 2011 Psalmen 119:66 Leer mij goed oordelen en onderscheiden, ik heb vertrouwen in uw geboden. I. Definitie Oordelen - Mening die je vormt na overleg of nadenken - Zienswijze
Nadere informatieHOE NIEMAND MIJ GELOOFDE EN IK BIJNA ALLES VERLOOR
HOE NIEMAND MIJ GELOOFDE EN IK BIJNA ALLES VERLOOR Deze lesbrief hoort bij Hoe niemand mij geloofde en ik bijna alles verloor van Gertrud Jetten. In dit boek wil Iris niets liever dan bij haar verzorgpony
Nadere informatie