Schieten zonder (strafrechtelijke) gevolgen?

Transcriptie

1 Schieten zonder (strafrechtelijke) gevolgen? Pieter Tersago en Jeroen De Herdt Faculteit Rechten Onderzoeksgroep Rechtshandhaving en behoorlijke rechtsbedeling

2 In het Oost-Vlaamse Erpe-Mere is een man door de politie neergeschoten na een tussenkomst voor familiaal geweld. De man had zijn partner bedreigd met een mes en bestormde vervolgens de politie. De man werd geraakt in de buik en overleed aan zijn verwondingen. (De Standaard, 15 augustus 2012) 1

3 In Vorst kwam de federale politie tussenbeide bij een hold-up op de autokeuring, waarop de auto met gangsters op het Speciaal Interventieteam inreed. De politie beschoot het voertuig om het te laten stoppen, waarbij de drie inzittenden geraakt werden. De chauffeur van de wagen overleed daarbij aan zijn verwondingen. De twee anderen raakten zwaar- en lichtgewond. (Het Nieuwsblad, 12 oktober 2012) 2

4 De man die ervan verdacht wordt in Temse een 33-jarige vrouw te hebben vermoord, is vrijdag door de politie doodgeschoten. Toen de agenten na een achtervolging wilden overgaan tot de arrestatie, trok de verdachte zijn vuurwapen. Drie agenten hebben daarop schoten gelost en de man werd daarbij geraakt. Hij overleed een half uur later ter plaatse. (Gazet van Antwerpen, 27 oktober 2012) 3

5 Overzicht Relevante bepalingen Politioneel geweldgebruik: basisvoorwaarden Vuurwapengebruik - Artikel 2 EVRM - Artikel 38 WPA - Gevolgen? Conclusie 4

6 Relevante wetsbepalingen Wet op het Politieambt van 5 augustus gradaties: - Artikel 1 WPA: dwang = elke maatregel die een verbod of een gebod inhoudt die de burger er toe verplicht iets te doen of te laten (dus ook geweld) - Artikel 37 WPA: Geweld = elke dwangmatige kracht van meer dan geringe betekenis op mensen, dieren of zaken - Artikel 38 WPA: vuurwapengebruik 5

7 Relevante wetsbepalingen Vuurwapens politie => levensbedreigende situatie => kijken naar voorwaarden artikel 2 EVRM (recht op leven) ook situaties die potentieel kunnen leiden tot dood (Makaratzis 2004; Trévalec 2011) - In concreto: mate en ernst geweldgebruik + nacht, afstand, situatie, 6

8 Relevante wetsbepalingen Ook in paralegale bronnen bepalingen - Artikel Deontologische Code Politie - Artikel Europese Ethische Code + in verklaringen Amnesty International, Verenigde Naties, 7

9 Politioneel geweldgebruik Geweld/ Schieten strafbaar gesteld door Sw. MAAR soms noodzakelijk bij uitoefenen politionele bevoegdheden Geweld door politie in bepaalde gevallen gerechtvaardigd wettige verdediging ( Sw.) Noodtoestand (Cass.): geweld tegen een persoon mag wanneer dit noodzakelijk is om een belang van hogere of minstens gelijke waarde te beschermen (cfr. 257 Sw.) 8

10 Politioneel geweldgebruik Artikel 38 WPA verwijst expliciet naar de voorwaarden van 37 WPA: voorwaarden die gelden voor elk geweldgebruik door de politie wettig doel Subsidiariteit proportionaliteit 9

11 Politioneel geweldgebruik 1. Wettig doel Alleen maar geweld ter volbrenging van de andere bevoegdheden, zowel van bestuurlijke politie als van gerechtelijke politie (WPA, maar ook andere wetgeving) Gevolg: geweld alleen gerechtvaardigd als andere bevoegdheden rechtmatig worden uitgevoerd Geen loutere vergelding of intimidatie 10

12 2. Subsidiariteit Politioneel geweldgebruik Geweld als uitzondering: enkel worden gebruikt wanneer andere, minder ingrijpende middelen niet helpen. Gebruikt men geweld, dient men zich indien mogelijk eerst te wenden tot de minst gewelddadige vormen 11

13 Politioneel geweldgebruik 2. Subsidiariteit + voorafgaandelijke waarschuwing, tenzij geweld hierdoor onwerkzaam zou worden (gijzeling, beschoten, ) (art 37in fine + artikel 38): wijze? In concreto beoordeling door rechter of die beslissing te verzoenen valt met de redelijkerwijze te verwachten reactie van een politieambtenaar in die concrete omstandigheden (moeilijk!) 12

14 3. Proportionaliteit Politioneel geweldgebruik Redelijk en in verhouding met beoogde (wettige) doel: hoger legitiem belang dan de geschade belangen die op het spel staan door het geweldgebruik. ook rekening houden met de risico's van het geweld(- en vuurwapen)gebruik (voorbijgangers, ) 13

15 Vuurwapengebruik Gebruik van vuurwapens kan zwaardere gevolgen veroorzaken (cfr. EHRM: potentieel dodelijk) Zwaardere vereisten Artikel 2 EVRM (dodelijk geweld) Artikel 38 WPA Restrictief! 14

16 Vuurwapengebruik: artikel 2 EVRM recht op leven als absoluut grondrecht, maar uitzonderingen: 2. De beroving van het leven wordt niet geacht in strijd met dit artikel te zijn geschied ingeval zij het gevolg is van het gebruik van geweld, dat absoluut noodzakelijk is: a. ter verdediging van wie dan ook tegen onrechtmatig geweld; b. teneinde een rechtmatige arrestatie te bewerkstelligen of het ontsnappen van iemand die op rechtmatige wijze is gedetineerd, te voorkomen; c. teneinde in overeenstemming met de wet een oproer of opstand te onderdrukken. 15

17 Vuurwapengebruik: artikel 2 EVRM 2 grote vereisten: 1)Legitiem doel - wettige verdediging - arrestatie of ontsnapping beletten - oproer of opstand (België: géén vuurwapens) 16

18 2) Absolute noodzakelijkheid Vuurwapengebruik: artikel 2 EVRM -Proportioneel met legitiem doel -Geen opzettelijk of extreem roekeloos gedrag -Voldoende dreigend gevaar (bekijken door ogen politie) (Bubbins 2005) -Subsidiair: - Waarschuwing - Eerst trachten te immobiliseren - Keuze wapen (cfr. Dimov) 17

19 2) Absolute noodzakelijkheid Vuurwapengebruik: artikel 2 EVRM -Beoordeling in concreto, rekening houden met: - Concrete omstandigheden - Maar ook voorbereiding, planning én controle politie-overheden: analyse gevaar, keuze middelen, instructies, (Nachova 2005) =>gevaar en risico s zo klein mogelijk houden! (cfr. Trevalec 2011) 18

20 Vuurwapengebruik: artikel 38 WPA Onverminderd principes artikel 37 WPA, enkel vuurwapens in volgende gevallen (limitatief!): 1.Wettige verdediging (artikel Sw.) 2.Heterdaadsituaties zware criminaliteit 3.Bescherming personen (gerechtelijk) 4.Bescherming personen, plaatsen, (bestuurlijk) 19

21 Vuurwapengebruik: artikel 38 WPA 1. Wettige verdediging 20

22 Art 416 Sw. Algemeen principe Toepassingsvoorwaarden Aanval ernstig onrechtmatig actueel gericht tegen personen Verdediging subsidiariteit proportionaliteit enkel doodslag, slagen en verwondingen? voor of tijdens de aanval Onverkort van toepassing op politieambtenaren? 21

23 Art. 417 Sw. Vermoedens Het afweren, bij nacht, van een inbraak in een bewoond huis of appartement of de aanhorigheden ervan - behalve wanneer blijkt dat de dader niet kon geloven aan een aanranding van personen Het zich verdedigen tegen de daders van diefstal of plundering die met geweld tegen personen wordt gepleegd 22

24 Voorwaarden niet nageleefd: reddeloos verloren? Onweerstaanbare dwang (art. 71 Sw.) Uitlokking (art. 411 Sw.) - Vermoeden bij inbraak overdag (art. 412 Sw.) Verzachtende omstandigheden (art. 79 e.v. Sw. en Wet 4 oktober 1867) 23

25 Vuurwapengebruik: artikel 38 WPA Ander gevallen 38 WPA 24

26 Vuurwapengebruik: artikel 38 WPA 2 tegen gewapende personen of in de richting van voertuigen aan boord waarvan zich gewapende personen bevinden, in geval van misdaad of van een op heterdaad ontdekt wanbedrijf in de zin van artikel 41 van het Wetboek van Strafvordering, welke misdaad of welk wanbedrijf met geweld zijn gepleegd, indien redelijkerwijze mag aangenomen worden dat die personen in het bezit zijn van vuurwapens klaar voor gebruik en dat zij deze wapens zullen gebruiken tegen personen Zware criminaliteit (hold-up, gijzeling, ) Heterdaad (Goossens: ook wanbedrijven) Gevaarlijke personen 25

27 Vuurwapengebruik: artikel 38 WPA wanneer in het geval van volstrekte noodzakelijkheid, de politieambtenaren de aan hun bescherming toevertrouwde personen, posten, vervoer van gevaarlijke goederen of plaatsen op geen andere wijze kunnen verdedigen Volstrekte noodzakelijkheid! Tijdens opdrachten bestuurlijke politie overeenkomstig de richtlijnen en onder verantwoordelijkheid van een officier van bestuurlijke politie. 26

28 Vuurwapengebruik: artikel 38 WPA 4 wanneer in het geval van volstrekte noodzakelijkheid, de politieambtenaren de personen die aan hun bescherming zijn toevertrouwd in het raam van de uitvoering van een opdracht van gerechtelijke politie op geen andere wijze kunnen verdedigen Volstrekte noodzakelijkheid! Tijdens opdrachten gerechtelijke politie overeenkomstig de richtlijnen en onder verantwoordelijkheid van een officier van gerechtelijke politie. 27

29 Trekken wapen? - Gebruiken? (artikel 38 WPA): Corr. Gent 19/10/ Dwang/geweld? (artikel 37 WPA): Gent 20/09/2007 Vuurwapengebruik: artikel 38 WPA - Eigen veiligheid + staande houden (ontrading) - LOP blijft van toepassing! 28

30 Vuurwapengebruik: gevolgen? Strafrechtelijke vervolging (cfr. 257 Sw.) - Andere rechtvaardigingsgronden? Burgerrechtelijke aansprakelijkheid Tuchtrechtelijk 29

31 Conclusie Restrictieve toepassing: absolute noodzakelijkheid in alle gevallen! Gradueel gebruik maken van geweld: (dodelijk) schieten als last resort! Belangrijke rol overheden in voorbereiding en controle! 30