Ouderen I.AANTAL OUDEREN EN

Transcriptie

1 De groep ouderen in Nijmegen is de afgelopen 10 jaar flink toegenomen en zal in de toekomst doorgroeien. De komende 10 jaar zal vooral de leeftijdsklasse jaar sterk groeien. Vooral in Lindenholt, en ook in Dukenburg, zal het aandeel ouderen onder de bewoners flink stijgen. Bij de jongere ouderen is de arbeidsparticipatie opnieuw toegenomen en een groeiend en relatief hoog aandeel ouderen verricht vrijwilligerswerk. In de leeftijdsgroepen jaar en jaar is de maatschappelijke participatie beduidend hoger dan bij de 75 plussers. Bij die laatste groep is de zorgvraag het grootst vanwege relatief veel problemen op het vlak van lichamelijke en geestelijke gezondheid, voldoende contacten hebben en zelfredzaamheid. Bij laagopgeleide ouderen, die gemiddeld genomen een ongezondere leefstijl hebben, neemt de zorgvraag al op eerdere leeftijd toe. Het aantal ouderen in tehuizen neemt af, het aantal zorgwoningen stijgt. I.AANTAL OUDEREN EN VERGRIJZING Toename 55 plussers Het aantal 55 plussers in de stad is toegenomen naar ruim Tien jaar geleden woonden er ruim ouderen in Nijmegen. Voor de veranderingen in leeftijdsopbouw de afgelopen jaren is het ouder worden van de grote geboortegeneratie uit de jaren /1970 sturend. Daardoor is in vergelijking met tien jaar geleden vooral het aantal jarigen toegenomen. Daarnaast nam ook het aantal 80 plussers flink toe. Het aantal jarigen is veel minder gestegen. Nijmegen Zuid meest vergrijsde stadsdeel Nijmegen Zuid, gebouwd in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw, is het meest vergrijsde stadsdeel van Nijmegen. Maar ook in Nieuw West en Dukenburg is het aandeel 70 plussers hoog. Vooral in Lindenholt, en ook in Dukenburg, zal in de toekomst het aandeel ouderen flink toenemen: de leeftijdsklasse jaar is daar prominent aanwezig. Niet alleen het absolute aantal, maar ook het aandeel 55 plussers binnen de bevolking nam toe: van 22,8% in 2002 naar 25,6% in Stedenvergelijking: gemiddeld aandeel 65 plussers Van de Nijmeegse bevolking is 14% 65 jaar of ouder. In vergelijking met andere steden is dat vrij gemiddeld. Het aandeel 75 plussers (6%), de leeftijdsgroep waarbinnen relatief veel mensen zorgbehoeftig zijn, is ten opzichte van andere steden ook vrij gemiddeld. Illustratie 1: Leeftijdsopbouw per stadsdeel, Bron: GBA (illustratie uit hoofdstuk bevolking) Ook als we Nijmegen specifiek met andere kennissteden vergelijken, zien we een gemiddeld aandeel ouderen in Nijmegen. Vergrijzing: eerst vooral toename jongere senioren De eerste mensen uit de naoorlogse geboortegeneraties beginnen 65 jaar te worden. Dat betekent dat de komende 10 jaar vooral de leeftijdsklasse sterk zal groeien. Na 2020 gaat ook de groep 75 plussers flink in omvang toenemen. O&S Gemeente Nijmegen, april 2012

2 II.P ARTICIPATIE Arbeidsparticipatie ouderen neemt verder toe Bij de jongere ouderen (55 64 jaar) is de deelname aan het arbeidsproces verder toegenomen. In 2009 had de helft van hen minimaal 12 uur per week betaald werk, nu is dat 57%. Tien jaar geleden had nog maar een derde van de jarigen een betaalde baan. Ook is er inmiddels een kleine groep 65 plussers, die meer dan 12 uur per week betaald werk verrichten (3%). Het aandeel ouderen (55+), dat vrijwilligerswerk doet, is eveneens toegenomen: van 35% in 2009 naar 47% in Overigens is ook bij mensen beneden de 55 jaar het aandeel vrijwilligers gestegen: van 28% in 2009 naar 36% in Verschillen in maatschappelijke participatie tussen deelgroepen ouderen Binnen de leeftijdscategorie jaar nemen relatief veel mensen deel aan buurtactiviteiten (49%). Vooral bij oudste leeftijdsklasse risico op vereenzaming In aansluiting op het gegeven dat relatief veel 75 plussers aangeven onvoldoende contacten met anderen te hebben, blijkt uit de Ouderenmonitor 2010 dat veel 65 plussers zich eenzaam voelen: 36% matig en zo n 8% ernstig of zeer ernstig. Wel is er sprake van een afname; in 2005 voelde nog meer dan de helft van de ouderen zich eenzaam (45% matig en 11% ernstig ). Meer dan gemiddeld geven 75 plussers aan dat ze onvoldoende steun krijgen van de mensen met wie ze omgaan (7% tegenover 4% van jarigen en 2% van de Nijmegenaren onder de 55 jaar). Het risico op vereenzaming wordt door een aantal factoren vergroot: alleen wonen, slechte gezondheid en een laag inkomen. Met name die eerste twee factoren zijn bij ouderen vaker aanwezig. In de categorie daarboven (65 74 jaar) bezoeken relatief veel mensen regelmatig (minimaal 1 keer per maand) een buurt of wijkcentrum in de woonbuurt (21%) en hebben veel mensen wekelijks contact met de buren (50%). Een relatief klein deel van de jarigen geeft aan onvoldoende contacten met anderen te hebben (4%). Bij de 75 plussers is de maatschappelijke participatie lager: minder deelname aan buurtverbetering en buurtactiviteiten, minder contact met vrienden en meer mensen die aangeven te weinig contacten met anderen te hebben. Wel is het aandeel 75 plussers dat regelmatig een buurt of wijkcentrum bezoekt relatief hoog (19%), net als bij de jarigen jr jr jr 75+ actief bezig met buurtverbetering 16% 23% 19% 13% neemt deel aan buurtactiviteiten 35% 49% 38% 28% bezoekt regelmatig wijkcentrum 6% 10% 21% 19% heeft wekelijks contact met buren 33% 38% 50% 37% heeft wekelijks contact met vrienden 58% 31% 32% 23% heeft wekelijks contact met familie 40% 34% 41% 35% heeft te weinig contacten 7% 7% 4% 12% Illustratie 2: aandeel dat deelneemt aan activiteiten, per leeftijdsgroep Bron: Veiligheidsmonitor 2011, O&S/CBS O&S Gemeente Nijmegen, april

3 III.W ONINGMARKT IV.G EZONDHEID EN ZORG Ouderen wonen in gewone woningen De woningen die ouderen bewonen vormen een vrij goede afspiegeling van de totale woningvoorraad in Nijmegen. De afgelopen 10 jaar is het aantal en aandeel oudere huishoudens dat een (laagbouw)koopwoning bewoont flink gestegen. Dat komt doordat in deze periode veel huishoudens de leeftijdsklasse 55+ inschoven die al in een koophuis woonden. Het bezitten van een huis is bij hen veel meer gemeengoed dan bij de ouderen uit eerdere geboortegeneraties. Bij verhuizing vaak naar een etagewoning Er zijn weinig ouderen met verhuisplannen. Wanneer ze wel willen verhuizen heeft dat vaak te maken met (verwachtingen over) hun gezondheidstoestand. Dat is de belangrijkste verhuisreden. De verhuizing gaat, zeker bij oudere ouderen, in meerderheid naar etage of seniorenwoningen. Toegankelijkheid van de woning is een belangrijk keuzecriterium voor de nieuwe woning. Groei aantal zorgwoningen; steeds minder ouderen in tehuizen Binnen de woningmarkt zijn er twee deelmarkten die tegen de recessietrend in groeien. Dat betreft de studentenhuisvesting en de zorgwoningen, waaronder die voor ouderen. Traditioneel woonden ouderen met een zorgbehoefte, maar ook andere mensen met een functiebeperking, vooral in tehuizen en instellingen. Sinds 2002 werkt de gemeente aan een stadsbreed beleid van woonservicegebieden. Doel is dat ouderen en mensen met een functiebeperking zo lang mogelijk zelfstandig kunnen wonen. Tehuiszorg wordt daarvoor vervangen door zorg aan huis, geleverd in gewone woningen of in speciaal daarvoor gebouwde huizen. Deze trend wordt extramuralisering genoemd. Het aantal bewoners van tehuizen en instellingen is hierdoor de laatste 10 jaar (tegen de demografische trend in van +18% 55 plussers) met 13% afgenomen van ongeveer naar Na een aantal jaren met beperkte nieuwbouw voor ouderen of andere zorgbehoevende bewoners is in 2009 een flinke productie voor deze doelgroep gerealiseerd. Tussen 2005 en 2009 zijn er ongeveer 150 ouderenwoningen opgeleverd. In 2009 zijn er meer dan 300 woningen voor ouderen opgeleverd (Nieuw Malderborgh, Cort v.d. Lindenstraat en Lentiusstraat). In 2010 en 2011 zijn in totaal 340 woningen met zorg opgeleverd (Honinghoeve, Rosa de Lima, Hatert en Ubbergseveldweg). Afname percentage ouderen dat zich niet goed gezond voelt Van de volwassen Nijmegenaren vindt 6% de eigen gezondheid matig of slecht. Dat aandeel loopt op van 1 tot 4% bij de jarigen tot 12% bij de groep jaar en 19% bij de 75 plussers. Over de totale groep 65+ is in vergelijking met het resultaat van twee jaar geleden het aandeel met een naar eigen zeggen slechte gezondheid gedaald van circa 7 naar 2%. Mogelijk heeft dit verschil deels te maken met de nieuwe veldwerkmethodiek (in 2011 zijn de gezondheidsvragen voor het eerst als lokale vragen aan de Veiligheidsmonitor toegevoegd). Echter ook de Ouderenmonitor van de GGD laat zien dat er sprake is van een daling van het aantal ouderen dat zich ongezond voelt. Specifiek gevraagd is naar de lichamelijke gesteldheid. Van de jarigen voelde 88% zich in de afgelopen 3 maanden meestal lichamelijk goed gezond. Daarna nemen de percentages af tot 52% voor de 75 plussers. Een vijfde van deze groep reageerde negatief op deze vraag. Relatief groot (bijna een kwart) is verder het aandeel 75 plussers dat een neutraal antwoord gaf. Ook bij deze vraag is in vergelijking met twee jaar geleden met name in de oudere leeftijdsgroepen sprake van een daling van het aandeel dat zich de laatste drie maanden lichamelijk niet altijd gezond voelde. Illustratie 3: welbevinden in de afgelopen 3 maanden, naar leeftijdsklasse Bron: Veiligheidsmonitor 2011, O&S (illustratie uit hoofdstuk gezondheid en zorg) Ook bij de geluksbeleving zijn er verschillen naar leeftijd. Van de jarigen voelde 77 tot 81% zich in de afgelopen 3 maanden meestal gelukkig en van de 35 tot 75 jarigen 70 tot 75%; bij de 75 plussers gold dat voor 54%. Bij alle leeftijdsgroepen was het aandeel personen dat er tussenin zat (niet gelukkig, niet ongelukkig) met zo n 15 tot 25% aanzienlijk O&S Gemeente Nijmegen, april

4 groter dan in Ook dit verschil kan deels te maken hebben met de gewijzigde veldwerkmethodiek. In de ouderenmonitor 2010 is specifiek gevraagd naar de psychische gezondheid. Ongeveer 18% van de geënquêteerde Nijmeegse 65 plussers is te beschouwen als psychisch niet gezond 1. Voor de groep jaar is dit percentage 12 (Volwassenenmonitor 2008). Uit dezelfde monitor kwam naar voren dat 5% van de volwassenen in Nijmegen een hoog risico op angststoornissen of depressie loopt en 38% een matig risico. Een andere bevinding was dat 12% twee jaar of langer op doktersvoorschrift slaap of kalmeringsmiddelen gebruikte. De Ouderenmonitor 2010 laat zien dat het gebruik van slaap en kalmeringsmiddelen bij ouderen waarschijnlijk hoger ligt. Ten behoeve van deze monitor is gevraagd naar het gebruik gedurende de laatste twee weken. Voor de 65 plussers was dit 16%. Wetende dat relatief veel 75 plussers met lichamelijke en psychische gezondheidsklachten zitten en minder dan gemiddeld aan de samenleving deelnemen, is het logisch dat meer mensen binnen deze groep niet zelfredzaam zijn: het aandeel dat niet voor zichzelf kan zorgen en alles niet goed aan kan is bij de 75 plussers beduidend groter dan in de leeftijdscategorieën daaronder (11 tot 14% tegen 2 tot 4% gemiddeld). Stijging vraag naar huishoudelijke hulp Onder ouderen is het aandeel Wmo cliënten begrijpelijkerwijs relatief hoog in vergelijking met andere leeftijdsgroepen: een kwart van de 65 plussers in Nijmegen ontvangt één of meer individuele Wmovoorzieningen (huishoudelijke hulp, woonvoorzieningen, rolstoel/scootmobiel, vervoer). In Nijmegen hebben bijna personen een indicatie voor enige vorm van huishoudelijke hulp, van wie circa 15% een persoonsgebonden budget heeft. Vooral in de leeftijdscategorie 75+ wordt er veel gebruik gemaakt van huishoudelijke hulp. In 2010 was het gebruik in Nijmegen in alle leeftijdscategorieën relatief niettemin lager dan in de grote steden, en in de leeftijdsklasse 75+ zelfs lager dan het landelijk gemiddelde. De laatste jaren zijn de aantallen gebruikers in Nijmegen overigens flink gestegen, sterker dan landelijk, waardoor de verschillen met de landelijke gebruikerspercentages geringer zijn geworden. Voor een deel zou er dus sprake kunnen zijn van het inhalen van achterstand. Er zou daarnaast ook een demografische verklaring kunnen zijn voor het toenemen van het cliëntenbestand. Door vergrijzing 1 Deze bevinding is het resultaat van de antwoorden op een gevalideerde vragenset voor het meten van de psychische gezondheid (MHI 5). van de bevolking ligt het voor de hand een toename van het beroep op huishoudelijke Wmo hulp te verwachten. Opvallend evenwel is de leeftijdsspecifieke ontwikkeling. De afgelopen jaren was bij de 70 plussers de groei kleiner dan op basis van demografische ontwikkeling binnen de leeftijdsklasse verwacht kon worden. Bij de groep jaar was die juist groter. Dit verschijnsel is ook voor Nederland als geheel te zien. Al met al is er (nog) geen sluitende verklaring te geven voor de toename van het aantal cliënten dat een beroep doet op huishoudelijke hulp. Eenzelfde ontwikkeling is te zien bij het aantal geleverde uren zorg per persoon. Ook dat is in Nijmegen de laatste jaren toegenomen. Deze trend doet zich ook landelijk voor, zij het minder dan in Nijmegen. En ook nu geldt dat met deze relatief sterke stijging het gemiddeld aantal zorguren per persoon in Nijmegen nog steeds lager is dan gemiddeld in Nederland. Een mogelijke verklaring voor de stijging van het aantal zorguren per cliënt is de werkwijze van de zorgleveranciers. Een paar jaar geleden kregen cliënten vaak minder uur hulp dan waar zij volgens hun indicatie recht op hadden. Nu is dat verschil veel kleiner geworden. Maar ook na deze verandering in werkwijze bleef het aantal uren stijgen. Ook hier geldt dat (de rest van) de verklaring niet te geven is. Beide toenames, d.w.z. van deelname en van gemiddeld aantal zorguren, zorgen voor een grote stijging van het totaal aantal uur geleverde huishoudelijke zorg. Omdat de verklaringen voor de groei c.q. ontwikkelingen in de afgelopen jaren nog niet sluitend en volledig zijn is het moeilijk aannames voor de toekomst te onderbouwen. De verwachting is dat het totaal aantal zorguren huishoudelijke hulp nog wel zal toenemen, maar in welke mate is nog niet te zeggen. Verdere informatie inwinning en analyse zullen nodig zijn. Toename aantal ouderen niet rechtstreeks te vertalen in groei zorgvraag ouderen In een bredere context dan alleen de Wmo is in 2008 door O&S een rapport geschreven over de gevolgen van de vergrijzing in Nijmegen. Geconstateerd is dat de grijze druk dat wil zeggen de verhouding van de 65 plussers tot de beroepsbevolking minder zal toenemen dan landelijk. De groei van de groep ouderen ligt tot 2020 in Nijmegen iets onder het landelijk gemiddelde, de totale bevolkingsgroei in de stad zal juist bovengemiddeld zijn. De gemeentelijke demografische verkenning uit 2009 voorspelt tot 2020 een toename van het aantal 60 tot 70 jarigen met en van het aantal 70 tot 80 jarigen met O&S Gemeente Nijmegen, april

5 Omdat ouderen de grootste gebruikers van zorgvoorzieningen zijn, zal de toename van het aantal ouderen in Nijmegen een stuwend effect op de zorgvraag hebben. Maar er zijn ook ontwikkelingen die de zorgvraag van ouderen (enigszins) dempen: De toename van ouderen is de eerste 10 jaar het sterkst bij jongere ouderen (60 ers), die een veel beperktere zorgvraag hebben. Daarbij moet wel rekening gehouden worden met het onderscheid naar opleidingsniveau. Bij laagopgeleiden neemt de zorgvraag gemiddeld genomen eerder toe dan bij hoogopgeleiden, omdat laagopgeleiden duidelijk vaker een ongezonde leefstijl hebben. Het opleidingsniveau, de gezondheidssituatie en het inkomen van de toekomstige ouderen zal verbeteren, wat over het algemeen samengaat met een lagere zorgvraag. Dat zal per saldo leiden tot een groei van de totale zorgvraag bij de ouderen, die waarschijnlijk minder groot is dan de toename van het aantal ouderen. Bronnen Veiligheidsmonitor 2009, 2011, O&S/CBS Stadspeilingen, O&S Demografische Verkenning 2009, O&S Ouderenmonitor 2010, resultaten regio Nijmegen; GGD regio Nijmegen Actualisering scenario WMO; vooruitblik tot 2014; O&S 2010 Vergrijzing in Nijmegen, O&S, 2008 Monitors Trends in Bouwen en Wonen, O&S Stadsgetallen, O&S CBS Statline Groei van aantal vrijwilligers die zich inzetten voor ouderen Het percentage Nijmegenaren, dat vrijwilligerswerk verricht, is sterk gestegen: van 29% in 2009 (35% van de 55 plussers) naar 39% in 2011 (47% van de 55 plussers). Die groei komt door een toename van het aantal Nijmegenaren die in de vrije tijd hulp bieden aan ouderen, zieken, mensen met een functiebeperking, buren en familie. Mogelijk is dit deels een verklaring voor de eerder genoemde afname van het percentage ouderen dat zich eenzaam voelt. O&S Gemeente Nijmegen, april