4vwo les1. 4vwo les1. Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Paragraaf 1 t/m 4

Transcriptie

1 4vwo les1 4vwo les1 - Leerlingenlijst controleren - De onderwerpen dit jaar - De opzet van het boek en werkboek (o.a. BOX en CHECK IT OUT opdrachten) - Knipbladen - Werkoverzichten - intro hoofdstuk 1 - Hoofdstuk 1 1 en gedeelte van 2 Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Paragraaf 1 t/m 4 1

2 domein aarde Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones inhoud Inleiding: klimaatverandering in de tijd (par. 1) Energiebalans van de aarde (par. 2) Luchtstromen rond de aarde (par. 3) Wet van Buys Ballot, ITCZ, passaten, moessons, fronten en depressies (par. 4) buitenland Boek blz. 5 en 6 buitenland Boek blz. 5 en 6 Denk in viertallen na over onderstaande introductiefoto. Noteer de begrippen die jullie kennen als je het over het klimaat hebt. Zet de begrippen vervolgens in een samenhangend schema Lees paragraaf 1 voor je zelf (anderhalve minuut) Vul jullie begrippenschema daarna verder aan Samenstelling van de atmosfeer Ook: Waterdamp en wolken Aërosolen: zwevende vaste deeltjes (bijv. roet) 2

3 Opbouw van de atmosfeer Hier speelt het weer zich af Toelichting Stratosfeer door middel van een videofragment uit de serie EARTH Power of the Planet: Atmosphere Toelichting Stratosfeer door middel van een videofragment uit de serie EARTH Power of the Planet: Atmosphere (helaas offline ivm auteursrechten) Einde les 1 Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Volgende week, dus week 2 is er geen AK-les in verband met de werkweken Zorg dat je bij blijft met de te verwerken stof, waar je nu aan kunt beginnen In week 3 behandelen we de ozonlaag, het broeikaseffect, de wereldwijde luchtstromen én volgt er een BOX pc-opdracht over de relatie tussen zon en aarde AK 4vwo vrijdag 19 september 14:20 Hoofdstuk 1 2 De energiebalans van de aarde 14:30 Hoofdstuk 1 3 Wereldwijde luchtstromen 14:40 BOX 1 Zon en aarde 14:55 te verwerken stof // nakijken // aftekenen 15:12 [einde] instraling Een deel van de UV-straling van de zon zet zuurstof om in ozon reflectie uitstraling 3. Wereldwijde luchtstromen Het weer speelt zich af in de troposfeer. Tot 18 km rond de evenaar tot 6 km rond de polen (tropopauze) broeikaseffect absorptie warmtestraling Uit je Boek bron 7: Energiebalans van de aarde 3

4 Weer en klimaat Weerkaart van Europa Het weer is: de toestand van de lucht op een bepaalde plaats en een bepaald moment. Het klimaat is: het gemiddelde weer over 30 jaar berekend. Luchtstromen op aarde Hogedrukgebieden en lagedrukgebieden Teleblik (een code zodat je teleblik-filmpjes zelf thuis kan bekijken, kun je van mij krijgen) Dit filmpje is toevallig ook zonder inlogcode te bekijken. Klik op onderstaande link: Luchtdruk Hogedrukgebied (maximum) Lagedrukgebied (minimum) Mondiale luchtdrukverdeling Opstijgende lucht koelt af, krimpt in en daalt. Hoge druk Wind Steenbokskeerkring Verwarmde lucht zet uit, wordt lichter en stijgt op, koelt dan af en er treedt condensatie op. Lage druk evenaar Wind Zuidoost passaat Noordoost Passaat Intertropische Convergentie Zone Hoge druk Kreeftskeerkring 4

5 Wind Luchtstroom van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied TROPEN GEMATIGDE ZONE ARCTISCHE ZONE Langs het aardoppervlak Hoe groter het luchtdrukverschil, hoe sterker de wind Lage druk NO. Passaat Hoge druk Westenwind Lage druk NO. Poolwind Hoge druk Wet van Buys Ballot (volgende week week 4) Evenaar Kreeftskeerkring Poolcirkel Noordpool BOX 1 Zon en aarde Pak per tweetal een laptop Ga naar johanvandergaag.nl, >4Vwo Klik op de Klik op START Maak de 3 opdrachten bij hoofdstuk 1 BOX 1 Zon en aarde Noteer je belangrijkste bevindingen in je schrift Immers, de BOX-opdrachten zijn onderdeel van de leerstof! Klaar met de BOX-opdracht? Ga verder met de te verwerken stof volgens het werkoverzicht maken // nakijken // aftekenen Einde les Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Volgende week, week 4-4 Wet van Buys Ballot - 6 Oceaan- en zeestromen - BOX 2 -taakwerk 5

6 AK 4vwo vrijdag 26 september Inter Tropische Convergentie Zone (ITCZ) 14:20 Hoofdstuk 1 4 Wereldwijde luchtstromen beter bekeken 14:35 BOX 2 De wet van Buys Ballot = Coriolis-effect Buys Ballot: , oprichter van het KNMI Verschuiving van de ITCZ met de seizoenen 14:50 te verwerken stof // nakijken // aftekenen 15:12 [einde] Wet van Buys Ballot Lucht beweegt van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied, waarbij met de wind in de rug geldt dat op het noordelijk halfrond de wind een afwijking naar rechts heeft en op het zuidelijk halfrond een afwijking naar links heeft. Inter Tropische Convergentie Zone Routes van alle tropische cyclonen van Is deze satellietfoto van een orkaan op het noordelijk halfrond genomen of op het zuidelijk halfrond? Youtube Hurricane Katrina Deze foto is genomen op het ZUIDELIJK HALFROND! Uitleg Door de Coriolis-kracht heeft de lucht op het zuidelijk halfrond een kleine afwijking naar LINKS, zal dus iets LINKS van het 'centrum/het oog' aankomen en er links omheen stromen, en zo voor een draairichting met de klok mee zorgen (van bovenaf gezien) Voor het noordelijk halfrond geldt dus precies het tegenovergestelde! Zie volgende dia 6

7 Deze satellietfoto van de orkaan Katrina is dus op het noordelijk halfrond genomen Oefening Coriolis-effect / Wet van Buys Ballot Deel 1 klassikaal BOX 2 Uitleg Door de Coriolis-kracht heeft de lucht op het noordelijk halfrond een kleine afwijking naar RECHTS, zal dus iets RECHTS van het 'centrum/het oog' aankomen en er rechts omheen stromen, en zo voor een draairichting tegen de klok in zorgen (van bovenaf gezien) BOX 2 Moessonsysteem in Azië en Oceanië 30 NB Cirrus bewolking Op een hoogte tussen 6 en 12 kilometer Meestal in de straalstroom op 10 kilometer hoogte tussen de 30 en 55 (NB en ZB) 0 L 30 ZB Straalstroom Jetstream BOX 2 De wet van Buys Ballot verklaard Pak per tweetal een laptop Ga naar johanvandergaag.nl, >4Vwo Klik op de Klik op START Klik bij hoofdstuk 1 / BOX 2 op het coriolis effect in de praktijk Met orkaankracht van west naar oost Noteer je belangrijkste bevindingen in je schrift Immers, de BOX-opdrachten zijn onderdeel van de leerstof! 7

8 Klaar met de BOX-opdracht? Ga verder met de te verwerken stof volgens het werkoverzicht maken // nakijken // aftekenen Proefwerkdatum bekend! Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones 1 t/m 8 Woensdag 29 oktober het 1e uur Einde les!! De les van vrijdag 17 oktober wordt gegeven op DINSDAG 7 oktober het 3e uur in lokaal 309!! Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Volgende week, week 5-6 Oceaan- en zeestromen - 7 Circulatiesystemen gekoppeld - taakwerk AK 4vwo vrijdag 3 oktober Passaten en moessons 14:20 Hoofdstuk 1 4 Wereldwijde luchtstromen beter bekeken - Passaten en Moessons - 14:30 Hoofdstuk 1 6 Oceaan- en zeestromen 14:45 te verwerken stof // nakijken // aftekenen 15:12 [einde] 8

9 9

10 6 Waterkringloop buitenland boek Blz Verdamping+verdamping door gewassen : 6 Oceaan- en zeestromen Water, waterdamp en ijs wisselen elkaar af Zout water zout en gassen uit continentaal gesteente via rivieren en grondwater naar zee water verdampt zout blijft achter Waarom wordt zeewater niet steeds zouter? evenwicht tussen aan- en afvoer van zouten zout verdwijnt uit kringloop voorbeeld: indampen van binnenzee Golfstroom Zeestromen (driften) De bewegende watermassa s aan het oppervlak van de oceanen Zeestromen onder invloed van passaten Westenwinddrift Zeestromen (driften) De bewegende watermassa s aan het oppervlak van de oceanen aangedreven door de wind water beweegt vooral horizontaal verticaal menging door wind tot 100 meter diepte 10

11 Thermohaliene circulatie ( diepzeepomp ) Stroming van het zeewater op grote diepte Video-fragment over de oceaanstromen DVD EARTH-OCEANS start±23:00min. einde 32:55min.!! De les van vrijdag 17 oktober wordt aanstaande DINSDAG 7 oktober het 3e uur gegeven in lokaal 309 Ook deze les was weer Voor nu, taken volgens werkoverzicht > maken/nakijken/aftekenen Einde les Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones 14:50 15:12 Volgende week, week 6 = dinsdag 7 oktober, 3e uur, lokaal Klimaten wereldwijd - BOX 3 Klimaatsysteem van Köppen ( 7 Circulatiesystemen gekoppeld) - taakwerk 11

12 AK 4vwo dinsdag 7 oktober 10:30 Hoofdstuk 1 8 Klimaten wereldwijd 10:50 BOX 3 Klimaatsysteem van Köppen 11:15 te verwerken stof // nakijken // aftekenen 11:27 [einde] A B C D E Mondiale klimaatgebieden volgens Köppen Mondiale klimaatgebieden volgens Köppen Klimaatgebieden volgens Köppen Natuurlijke vegetatiezones BOX 3 Klimaatsysteem van Köppen Klaar met de BOX-opdracht? Ga verder met de te verwerken stof volgens het werkoverzicht maken // nakijken // aftekenen Login op de vaste pc Ga naar johanvandergaag.nl, >4Vwo Klik op de Klik op START Maak hoofdstuk 1 BOX 3 Klimaatsysteem van Köppen Noteer je belangrijkste bevindingen in je schrift Immers, de BOX-opdrachten zijn onderdeel van de leerstof! 12

13 Einde les Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Àanstaande vrijdag 10 oktober 7 Circulatiesystemen gekoppeld El Nino AK 4vwo vrijdag 10 oktober 14:20 Hoofdstuk 1 7 Circulatiesystemen gekoppeld 14:35 Herhaling aandachtspunten proefwerk 29 oktober 14:45 te verwerken stof // nakijken // aftekenen // controle voortgang - 10 Examentraining - taakwerk 15:12 [einde] Circulatiesystemen gekoppeld: fysisch-geografische zones Circulatiesystemen gekoppeld natuurlijk broeikaseffect uitwisseling van lucht en warmte tussen evenaar en polen verdeling temperatuur en neerslag fysisch-geografische zones (bron 26) boreale zone : zone met naaldwoud/taiga in het noorden van Rusland en Canada/VS Geologische tijdschaal Tijdschaal hoef je niet uit je hoofd te leren El Niño Een onregelmatige equatoriale tegenstroom. 13

14 El Niño westenwind i.p.v. passaten warm water naar de Amerika s gevolgen: droogte, extreem weer El Niño is een zeestroom die niet jaarlijks voorkomt. Het is een afwijking van de normale zeestroom in de Pacifische Oceaan. Op het zuidelijk halfrond van de Pacifische Oceaan komt normaal een koude zeestroom voor. De zogenaamde von Humboldtstroom, genoemd naar een Duits onderzoeker. (zie foto) Deze zeestroom ontstaat door dat het rond het hogedrukgebied circulerende water in oostelijke richting wordt gestuwd, zoals de volgende dia schematisch laat zien. Wind waait van hoge druk naar lage druk met een afbuiging naar rechts op het Noordelijk Halfrond en naar links op het Zuidelijk Halfrond als je de wind in de rug hebt! Evenaar Lage druk (ITCZ) Hoge druk Steenbokskeerkring Hoge druk De richting van de circulatie wordt bepaald door de Wet van Buys Ballot, genoemd naar een Nederlandse natuurkundige.(zie foto) Koude zeestroom Warme zeestroom ZO Passaat Aan de Westkust van Zuid-Amerika is de wind aflandig. Het oceaanwater wordt in westelijke richting gestuwd. Wat is het effect van deze westwaartse stuwing van het oceaanwater? Hoge druk gebied Normale situatie Andesgebergte ITCZ Lage druk gebied Evenaar Wat gebeurt er met het water? Het wordt opgestuwd. De waterspiegel wordt daardoor aan de kust lager! Er ontstaat dus een gradiënt. Oceaanbodem Dit hoogteverschil wordt aangevuld van uit de diepte: COASTAL UPWELLING (zie 6) Dit opwellende oceaanbodemwater is koud en zuurstofrijk. Het water wordt langs de kust richting = Aflandige evenaar gestuwd. Passaatwind Hoge druk gebied Steenbokskeerkring wind Koude zeestroom 14

15 December. Zon boven Steenbokskeerkring. ITCZ verplaatst zich naar het zuidelijk halfrond. Dus NO. Passaat waait over Evenaar het zuidelijk halfrond op. En krijgt dus volgens de Wet van Buys Ballot een afbuiging naar links. ITCZ = lage drukgebied De geologische geschiedenis andere verdeling continenten, bijv. in Perm: - supercontinent Pangaea - één grote oceaan: Panthalassa - invloed op verdeling temperatuur/neerslag Het warme oceaanwater in de buurt van de Evenaar wordt door de wind weer richting de Westkust van Z.Amerika gestuwd. Deze warme tegenstroom wordt El Niño genoemd! optreden van ijstijden, bijv. Kwartair - interglacialen en glacialen - isolatie Antarctica op Zuidpool - isolatie Noordelijke IJszee door continenten (zeestromen minder invloed!) La Niña La Niña is eigenlijk het tegenovergestelde van El Niño. In dit geval betekent een La Niña voor de kust van Peru voor een nog koudere zeestroom dan normaal. Je zou dus kunnen zeggen dat een La Niña een versterking is van de normale situatie. Kwartair 2,5 miljoen jaar geleden tot nu Tijdschaal hoef je niet uit je hoofd te leren De wereld in het Perm 7 Vraag 4 WB blz grote oceaan 1 supercontinent 15

16 d e f 7 Vraag 4 De wind is aan de westkust aflandig bij de evenaar. Het warme water stroomt daardoor van de kust weg. Zie de kaart. Het binnenland van het continent ligt ver van zee en zal daardoor droog zijn geweest. Doordat de wind bij de westkust bijna niet aanlandig is, zal het daar tot vlak bij de kust ook erg droog zijn geweest. 7 Vraag 4 Aandachtspunten eerste proefwerk Leerstof: Hoofdstuk 1 extern systeem en klimaatzones 1 t/m 4 6 t/m 8 Aandachtspunten eerste proefwerk algemene tips Checklist leerdoelen: WB blz. 29 Bestudeer ook de BOX-opdrachten = onderdeel van de leerstof (online) Aandachtspunten eerste proefwerk algemene tips Begrippenlijst achterin je buitenland boek op blz. 136/137 Al je taken gemaakt hebben = leerstof oefenen en begrijpen Hand-outs van de PowerPoints uit de lessen bestuderen. Ze staan online Online = johanvandergaag.nl >4Vwo Aandachtspunten eerste proefwerk Per paragraaf - 1 bekijk de foto s Aandachtspunten eerste proefwerk Per paragraaf - 2 bron 7: energiebalans van de aarde bron 8: temp. en luchtdruk atmosfeer Ken de verschillende lagen in de atmosfeer bij naam met bijbehorende hoogte! box 1: beinvloeding instraling 16

17 Aandachtspunten eerste proefwerk Per paragraaf - 3 Weer en klimaat (verschil!) Hoge- en lagedrukgebieden Tip: videoclips en extra uitleg op johanvandergaag.nl bron 11+12: mondiale luchtcirculatie Aandachtspunten eerste proefwerk Per paragraaf - 4 Goed kunnen uitleggen: Wet van Buys Ballot / Coriolis-effect (Box 2) bron 11+12: mondiale luchtcirculatie ITCZ Passaten en Moessons Aandachtspunten eerste proefwerk Per paragraaf - 6 Ken de waterkringloop (bron 23) Driften (zeestromen) en de thermohaliene circulatie (diepzeepomp) kunnen uitleggen Aandachtspunten eerste proefwerk Per paragraaf - 7 De fysisch-geografische zones kennen (bron 26) ken dus de verschillende circulatiesystemen en welke invloed ze hebben op het weer en klimaat! Ken de geologische geschiedenis, met name de periode PERM en KWARTAIR m.b.t. de circulatiesystemen (bron 27, PowerPoint, leertekst blz. 19) Het verschijnsel El Niño kunnen omschrijven (PowerPoint) Aandachtspunten eerste proefwerk Per paragraaf - 8 Ken de klimaatindeling van Köppen! (dus ook alle afkortingen) Bijvoorbeeld: Df = continentaal klimaat, droge periode ontbreekt De tekst bij bron 30 én de tekst in het gele kader bij Box 3 kennen verband en verschil zien tussen de mondiale klimaatgebieden en vegetatiezones Aandachtspunten eerste proefwerk Nog vragen? Week 7 kom langs in Dalton, op maandag of vrijdag Mailen kan ook naar dalton@johanvandergaag.nl 17

18 Het China probleem the olympic nightmare Voor nu: Ga verder met de te verwerken stof volgens het werkoverzicht maken // nakijken // aftekenen Einde les Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Volgende week geen les daarna is het herfstvakantie -Woensdag 29 oktober is het eerste proefwerk -Dus, succes met leren en alvast een fijne herfstvakantie! 18