Regioportret Flevoland

Transcriptie

1

2 Colofon Zowelwerk brengt in dit Regioportret Flevoland 2013 de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de sector Zorg en WJK in beeld voor Flevoland. De onderliggende data van de rapportage is tot stand gekomen met behulp van E til in opdracht van RegioPlus, het landelijk samenwerkingsverband van zestien werkgeversorganisaties in Zorg en Welzijn. De rapportage is kwalitatief aangevuld door Zowelwerk. Voor meer informatie over de totstandkoming en inhoud van dit Regioportret kunt u contact opnemen met Mirelle Cazemier-Wallet. Het telefoonnummer is of per mail m.cazemierwallet@cmo-flevoland.nl. Voor meer informatie over het dienstenaanbod van Zowelwerk kunt u contact opnemen met Ronald Clous via telefoonnummer of per mail r.clous@cmo-flevoland.nl. Regioportret Flevoland

3 Inhoudsopgave INLEIDING 4 1. REGIOSCHETS 6 Bevolkingssamenstelling: ontgroening en vergrijzing 6 (Potentiële) beroepsbevolking 7 Werkgelegenheid 9 2. SECTORSCHETS 10 Werkgelegenheidsstructuur 10 Contractomvang: relatief veel kleine banen 12 Instroom in het onderwijs 13 Opleidingslocaties 14 Deelnemers 15 Kans op stage 15 Gediplomeerden 16 Onderwijs- en sectorrendement 17 Pendel TOEKOMST ARBEIDSMARKT ZORG EN WJK 20 Onzekerheden en interpretatie prognoses 20 Uitbreidingsvraag naar VOV-personeel 20 Vervangingsvraag en wervingsbehoefte VOV-personeel 23 Instroom van werknemers met een VOV-kwalificatie 25 Confrontatie vraag en aanbod (kwantitatief) 26 Confrontatie vraag en aanbod (kwalitatief) 29 Pagina CONCLUSIES EN AANDACHTSPUNTEN 31 BIJLAGE 1: BRONNEN EN DEFINITIES 32 Regioportret Flevoland

4 Inleiding Zowelwerk De arbeidsmarkt in de sector zorg en WJK 1 is sterk regionaal bepaald. De regionale werkgeversorganisaties, met hun lokale kennis, zijn dan ook onmisbaar. Zowelwerk is het werkgeversverband van de regio Flevoland. Zowelwerk werkt samen met partners zoals zorg- en welzijnsorganisaties en het beroepsonderwijs om de arbeidsmarkt voor zorg en welzijn zo goed mogelijk te laten functioneren in Flevoland. Regioportret arbeidsmarkt zorg en welzijn Om te komen tot regionaal beleid is betrouwbare informatie over de ontwikkelingen op de regionale arbeidsmarkt in zorg en WJK onmisbaar. Betrouwbare arbeidsmarktinformatie is bijvoorbeeld van belang voor de personeelsplanning en personeelsvoorziening van zorg- en welzijnsorganisaties. Met cijfers die het nodige zeggen over het heden en de middellange termijn, kunnen partijen de juiste acties ondernemen op het gebied van personeelsvoorziening en onderwijs. Dit rapport brengt de arbeidsmarktknelpunten, onderwijsknelpunten en knelpunten in de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt in de sector zorg en WJK in kaart. Dit geeft aan de betrokken partijen handvatten om proactief beleid te voeren, op provinciaal en subregionaal niveau. Voorliggend rapport heeft betrekking op de regio Flevoland en omvat de volgende gemeenten: Almere, Zeewolde, Noordoostpolder, Urk, Dronten en Lelystad. Het rapport bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Regioschets Wat is de regionale context waarbinnen de ontwikkeling op de arbeidsmarkt in Flevoland voor zorg en WJK zich afspeelt? 2. Sectorschets Hoe ziet de sector zorg en WJK in Flevoland er op dit moment uit? 3. Toekomst arbeidsmarkt zorg en WJK Hoe gaat de sector zorg en WJK in Flevoland zich de komende jaren ontwikkelen? Bij de beantwoording van deze vragen gaat de aandacht uit naar ontwikkelingen in de vraag naar en het aanbod van personeel afkomstig uit het middelbaar en hoger beroepsonderwijs. De focus binnen het rapport ligt op het verpleegkundig, (sociaal)agogisch en verzorgend personeel ook wel VOVpersoneel genoemd 2. Naast de informatie uit het landelijke onderzoeksprogramma AZW is er verder gebruik gemaakt van de gegevens die Zowelwerk, in RegioPlus-verband of zelfstandig, zelf verzameld heeft. Het voordeel van de door Zowelwerk verzamelde gegevens is dat deze beter aansluiten bij de regionale praktijk. Verder is binnen het rapport naast de kwantitatieve inzichten van Zowelwerk ook gebruik gemaakt van de meer kwalitatieve kennis van Zowelwerk. Op basis van deze kennis kunnen bepaalde kwantitatieve ontwikkelingen in de regio Flevoland verder aangescherpt of genuanceerd worden. 1 2 Tot de zorg behoren de branches ziekenhuizen, GGZ, overige zorg, gehandicaptenzorg en VVT (verpleging, verzorging, thuiszorg). Tot WJK behoren de branches welzijn & maatschappelijke dienstverlening, jeugdzorg en kinderopvang. Voorheen werd (sociaal-)agogisch aangeduid met opvoedkundig, vandaar de (nog altijd gebruikelijke) afkorting VOV. Regioportret Flevoland

5 Om voor dit Regioportret kwalitatieve kennis te vergaren om de (toekomstige) situatie in beeld te brengen, heeft Zowelwerk gemeend per subsector een organisatie te interviewen. Hierbij moet wel vermeld worden dat het interview een beeld schetst van de individuele positie en werkwijze van de betreffende organisatie binnen de arbeidsmarkt Zorg en Welzijn. De geïnterviewde organisaties maken deel uit van de volgende subsectoren: - Ziekenhuizen - VVT - Welzijn - Kinderopvang - GGZ - Gehandicaptenzorg Het is helaas niet gelukt een organisatie uit de subsectoren Jeugdzorg en Thuiszorg te interviewen. De organisaties welke hebben meegewerkt aan dit Regioportret bedanken we voor de informatie en de tijdsinvestering. Regioportret Flevoland

6 Leeftijden 1. Regioschets De regionale arbeidsmarkt is zeer divers. Iedere regio heeft zijn eigen, typische kenmerken. Aan de aanbodkant kan gedacht worden aan verschillen in de kenmerken en de ontwikkeling van de beroepsbevolking. Aan de vraagzijde zijn er verschillen in bijvoorbeeld de sectorale samenstelling. Vanwege deze verschillen is het belangrijk om de arbeidsmarkt op regionaal niveau te monitoren. Dit hoofdstuk schetst de arbeidsmarkt in de regio Flevoland. Bevolkingssamenstelling: ontgroening en vergrijzing Figuur 1.1 toont de bevolkingspiramide voor Flevoland. Te zien is het aantal mannen en vrouwen naar leeftijdscategorieën in 2013 en In Flevoland neemt, in tegenstelling tot veel andere regio s, het aantal jongeren toe. Van ontgroening is in deze regio dus geen sprake. Er is wel in sterke mate sprake van vergrijzing. Deze ontwikkeling is zichtbaar in figuur 1.1. Het aandeel 0-19-jarigen op de totale bevolking neemt licht toe tot 2025, terwijl het aantal 55-plussers in sterke mate toeneemt. Deze verandering in de leeftijdssamenstelling kan ook worden uitgedrukt met behulp van de indicatoren groene en grijze druk. De groene druk is de verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 20 jaar en het aantal personen van 20 tot 65 jaar. De grijze druk is de verhouding tussen het aantal 65- plussers en het aantal 20- tot 65-jarigen. In 2013 is de groene druk 44,8%. In 2025 is dit gedaald tot 43,1%. Zoals gezegd neemt het absolute aantal jongeren wel toe tot De grijze druk laat een tegengestelde ontwikkeling zien. In 2013 is de grijze druk 17,8%, tegenover 29,1% in Overigens neemt de bevolking als geheel in Flevoland de komende jaren toe. In 2013 heeft Flevoland inwoners, in 2025 zijn dat er Wat betekent dit voor het onderwijs en de arbeidsmarkt? Het aantal ouderen dat met pensioen gaat groeit als gevolg van de vergrijzing. Doordat in Flevoland het aantal jongeren nog toeneemt, zal de instroom in de VOV-opleidingen op termijn stijgen - mits het studiekeuzegedrag van jongeren niet verandert. Hierdoor zal ook de instroom vanuit het onderwijs op de arbeidsmarkt in de toekomst toenemen. Figuur 1.1 Samenstelling bevolking naar leeftijd en geslacht, Flevoland, 2013 en e.o Bron: CBS, PBL, bewerking Etil Regioportret Flevoland

7 (Potentiële) beroepsbevolking Alle mensen in de leeftijd van 15 tot 65 jaar vormen de potentiële beroepsbevolking. De potentiële beroepsbevolking kan verdeeld worden in de volgende groepen: - De werkzame beroepsbevolking bestaat uit alle 15 tot 65-jarigen die werk hebben voor twaalf uur of meer per week. Daarnaast heeft een deel geen werk van twaalf uur of meer per week maar is daar wel actief naar op zoek (werkloze beroepsbevolking). - De mensen in de leeftijd van 15 tot 65 jaar die geen twaalf uur of meer per week werken en ook niet actief op zoek zijn naar dergelijk werk, vormen de niet-beroepsbevolking (bijvoorbeeld nuggers). - Van de niet-beroepsbevolking wil een deel wel 12 uur of meer per week werken. Een ander deel wil, kan of hoeft dat niet om uiteenlopende redenen (zoals ziekte, opleiding/studie, VUT, andere inkomsten en zorgtaken). Figuur 1.2 geeft de samenstelling van de potentiële beroepsbevolking van Flevoland in 2012 weer. Figuur 1.2 Samenstelling potentiële beroepsbevolking in Flevoland naar categorie, 2012 Bron: CBS In 2012 waren er in potentie mensen beschikbaar voor de arbeidsmarkt in Flevoland. Daarvan hebben mensen een baan van minimaal 12 uur per week, of zijn op zoek hiernaar. Ongeveer mensen vormen de arbeidsreserve op de arbeidsmarkt in Flevoland: deze mensen willen 12 uur of meer per week werken. Van deze groep zijn personen actief op zoek naar een baan en op korte termijn beschikbaar. Hoewel het aandeel ouderen stijgt (figuur 1.1) zal het aantal jongeren dusdanig toenemen dat het voldoende zal zijn om de potentiële beroepsbevolking in de periode licht te laten stijgen. Regioportret Flevoland

8 Procentuele ontwikkeling pot. ber. bevolking en ber. bevolking Arbeidsparticipatie Figuur 1.3 toont dat het aantal 15- tot 65-jarigen in Flevoland sinds de jaren negentig jaarlijks toeneemt. De mate van stijging van de potentiële beroepsbevolking neemt met de jaren wel af. Figuur 1.3 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking, beroepsbevolking en arbeidsparticipatie, Flevoland, ,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 76,0% 74,0% 72,0% 70,0% 68,0% 66,0% 64,0% 62,0% Potentiële beroepsbevolking Beroepsbevolking Arbeidsparticipatie Bron: CBS, bewerking en prognose Etil De potentiële beroepsbevolking stijgt Jaarlijks komen er dus meer personen bij de potentiële beroepsbevolking dan eruit stromen. In tegenstelling tot veel andere regio s stijgt het aantal jongeren nog zodanig dat deze het vertrek van ouderen uit de potentiële beroepsbevolking kunnen compenseren. In 2020 stijgt de potentiële beroepsbevolking tot personen, vergeleken met personen in De arbeidsparticipatie stijgt ook De arbeidsparticipatie bepaalt de omvang van de beroepsbevolking. Deze geeft de verhouding weer tussen de (werkzame en werkloze) beroepsbevolking en de potentiële beroepsbevolking. Sinds de jaren negentig neemt de arbeidsparticipatie in Flevoland over het algemeen toe, met name door een stijging van de arbeidsparticipatie onder ouderen en vrouwen. In 2000 participeerde nog 55,0% van de vrouwen, in 2012 was dit gestegen tot 65,5% en in 2020 stijgt dit naar verwachting tot 69,6%. De totale verwachte arbeidsparticipatie in 2020 is 75,2%, tegenover 72,2% in waardoor de beroepsbevolking toeneemt De beroepsbevolking laat een toename zien in de periode Niet in elk jaar is deze toename even groot; zo is er in bijvoorbeeld 2010 een sterke daling van de groei te zien. De grootste oorzaak hiervan was een tijdelijke dip in de arbeidsparticipatie, als gevolg van het met de economische crisis gepaard gaande ontmoedigingseffect. Doordat mensen minder kans zien om een geschikte baan te vinden, bieden zij zich (tijdelijk) niet meer aan op de arbeidsmarkt. In deze periode waren het vooral jongeren die besloten langer door te leren en dus niet toetraden tot de arbeidsmarkt. In 2011 herstelde de arbeidsparticipatie zich weer. De beroepsbevolking telde toen personen. De komende jaren neemt de beroepsbevolking nog toe, als gevolg van zowel de stijgende arbeidsparticipatie als de groeiende potentiële beroepsbevolking. In 2020 bestaat de beroepsbevolking uit ongeveer personen. Regioportret Flevoland

9 Werkgelegenheid Aandeel sector zorg en WJK in totale economie stijgt Als gevolg van de economische crisis is de totale werkgelegenheid in de regio Flevoland gedurende de periode met ongeveer 3% afgenomen. De werkgelegenheid in de sector zorg en WJK is daarentegen relatief sterk toegenomen. De sector zorg en WJK heeft zich de afgelopen vijf jaar ontpopt tot banenmotor van de regio Flevoland. Omdat de werkgelegenheid in een aantal andere sectoren de laatste jaren daalde, is het werkgelegenheidsaandeel van de sector zorg en WJK in de totale economie in omvang gegroeid. Figuur 1.4 geeft de verdeling weer van de totale werkgelegenheid naar sector in 2008 en Het aandeel zorg en WJK blijkt in 2012 te zijn gestegen tot 17%, vergeleken met 15% in De sector zorg en WJK is, samen met de sector handel en reparatie, daarmee de grootste sector binnen de economie van Flevoland. Andere belangrijke sectoren binnen de regio Flevoland zijn zakelijke dienstverlening (13%) en industrie (11%). Figuur 1.4 Verdeling totale aantal arbeidsplaatsen naar sector, Flevoland, 2008 en % 18% 15% 1% 3% 4% 5% 4% 10% 13% 12% 2% 2% 3% 4% 17% 4% 11% 17% 11% 16% 13% Landbouw en visserij Overige diensten Horeca Bouw Bank- en verzekeringswezen Industrie Transport en communicatie Zakelijke dienstverlening Overheid en onderwijs Zorg en welzijn Handel en reparatie Bron: LISA, bewerking Etil Vooruitzichten voor de korte termijn blijven negatief Voor de korte termijn, 2013 en 2014, gaat Etil uit van een verdere afname van de totale werkgelegenheid. Volgens de prognoses van het Centraal Plan Bureau krimpt de Nederlandse economie dit jaar met 1,25%. Minder economische activiteiten leiden in de regel tot minder vraag naar arbeid. In 2014 is naar verwachting sprake van een licht herstel en neemt de economische groei met 0,75% toe. Ondanks dit economische herstel neemt de werkgelegenheid in Nederland en Flevoland verder af. De reden hiervoor is dat werkgevers op dit moment nog ruim in hun personeel zitten. Voor de periode verwacht Etil weer een beperkte werkgelegenheidsgroei in de regio Flevoland. Aandeel zelfstandigen in zorg en WJK neemt toe Het aandeel zelfstandigen binnen de sector zorg en WJK lag in Flevoland in 2010 op 5,0% (ofwel personen). In 2007 was dit aandeel nog 4,8%. Het aandeel ligt in Flevoland iets hoger dan het landelijk aandeel van 4,4%. Het is de verwachting dat dit aandeel de komende jaren verder zal toenemen als gevolg van een grote vraag naar flexibel inzetbare vakmensen in de sector zorg en WJK. Het helpt daarbij dat de regels van de overheid en belastingdienst voor het werken als zelfstandige in de zorg in 2012 eenvoudiger zijn gemaakt. Daarbij speelt nog wel een discussie over het al dan niet af moeten dragen van btw. Regioportret Flevoland

10 2. Sectorschets In elke regio heeft de sector zorg en WJK een andere structuur, waardoor ontwikkelingen in de nabije toekomst net weer anders uitwerken. Dit hoofdstuk schetst een beeld van de sector zorg en WJK in de regio, verdeeld over branches en kwalificaties, door te kijken naar werkgelegenheid, onderwijs en pendelstromen. Werkgelegenheidsstructuur Naar branche In tabel 2.1 is het aantal werknemers en hun kenmerken per branche weergegeven. Te zien is dat de sector zorg en WJK in 2012 in Flevoland werknemers kent. De meeste werknemers werken in de verpleging, verzorging en thuiszorg (VVT) (28%), gevolgd door WMD en ziekenhuizen. In de branches GGZ en jeugdzorg werken de minste mensen. Een aandachtspunt hierbij is dat de traditionele indeling naar branches als gevolg van branchevervaging aan het verdwijnen is. De geplande hervormingen versterken dit. Tabel 2.1 Werknemers in de sector zorg en WJK naar branche, Flevoland, 2012* Branches Aantal werk- Deeltijd nemers 2012 factor Gemiddelde leeftijd Aandeel 55+ Aandeel 35- Aandeel vrouwen Aandeel allochtonen Ziekenhuizen ,78 41,6 15% 29% 84% 20% GGZ 550 0,84 40,3 14% 38% 79% 16% Gehandicaptenzorg ,70 40,1 13% 36% 87% 11% VVT ,53 43,1 20% 25% 95% 15% Zorg overig ,74 41,2 14% 31% 81% 23% Jeugdzorg 560 0,80 37,8 11% 50% 89% 14% Kinderopvang ,72 33,3 5% 61% 95% 25% WMD ,82 41,0 17% 35% 73% 21% Totaal zorg en WJK Flevoland ,71 40,6 15% 35% 85% 19% Totaal alle sectoren Flevoland ,79 38,9 14% 39% 49% 20% Totaal zorg en WJK Nederland ,71 40,8 16% 34% 84% 15% Totaal alle sectoren Nederland ,80 39,5 15% 37% 47% 18% Bron: CBS, PGGM, bewerking Etil * Voor de kenmerken van werknemers is gebruik gemaakt van gegevens over In de sector zorg en WJK werken veel werknemers in deeltijd. Zowel in Flevoland als in Nederland ligt de deeltijdfactor op 0,71 fte. De gemiddelde deeltijdfactor wordt verklaard doordat uit het werkgelegenheidsaandeel VVT in Flevoland en juist deze branche veel kleine deeltijdbanen kent. Vergeleken met alle sectoren in Flevoland ligt de deeltijdfactor in de sector zorg en WJK lager. Van alle werknemers in de sector zorg en WJK in Flevoland is 85% vrouw. De percentages verschillen echter per branche. In de VVT en kinderopvang is 95% van de werknemers vrouw terwijl dit in de WMD 73% is. Gemiddeld zijn de werknemers 40,6 jaar oud. In de VVT is men gemiddeld het oudst (43,1 jaar) en in de kinderopvang het jongst (33,3 jaar). Verder is 19% van alle werknemers in de zorg en WJK in Flevoland allochtoon. Bovenstaand cijfermatig beeld wordt door alle respondenten vanuit de interviews bevestigd. Regioportret Flevoland

11 Naar VOV-kwalificatie Niet alle werknemers in de zorg en WJK werken in VOV-functies. In Flevoland werken in 2012 naar schatting zo n werknemers in zogenaamde VOV-functies (60% van het totale aantal werknemers in de sector, tabel 2.2). Verdeeld naar branche, is het aandeel VOV-personeel het grootst in de VVT (74%), gevolgd door de gehandicaptenzorg (73%). In de branche ziekenhuizen en geestelijke gezondheidszorg (GGZ) ligt het aandeel VOV-personeel relatief laag met 43% en 60%. Verdeeld naar kwalificatie werken de meeste mensen in de regio Flevoland als verzorgende (3) en verpleegkundige (4) in de sector zorg en WJK. De kwalificaties sociaal-cultureel werker (4), sociaalmaatschappelijke dienstverlening (4) en sociaal-cultureel werker (5) hebben de kleinste aantallen werknemers. Tabel 2.2 Aantal werknemers (VOV-kwalificatie) in zorg en WJK naar kwalificatie, Flevoland, 2012 Kwalificatie Werknemers 2012 Zorghulp (1) 680 Helpende zorg en welzijn (2) 580 Verzorgende (3) Verpleegkundige (4) Verpleegkundige (5) 770 Sociaal-cultureel werker (4) 80 Sociaal-pedagogische hulpverlening (4) Sociaal-pedagogische hulpverlening (3) 510 Sociaal-maatschappelijke dienstverlening (4) 80 Pedagogiek (5) 480 Sociaal-pedagogische hulpverlening (5) Maatschappelijk werk en dienstverlening (5) 900 Sociaal-cultureel werker (5) 240 Totaal VOV-personeel Totaal zorg en WJK Bron: CBS, PGGM, Onderzoeksprogramma AZW, bewerking Etil Verdeling inzet personeel naar directe en indirecte werkzaamheden Wat betreft de inhoud van de functie is in figuur 2.1 te zien dat ongeveer 60% van de werknemers in de sector zorg en WJK in de regio Flevoland behoort tot het verpleegkundig, opvoedkundig en verzorgend personeel. De resterende 40% van werknemers heeft een niet-vov-functie, bijvoorbeeld in management, facilitair, hotelfuncties of overige cliëntgebonden functies. Inzicht in de samenstelling en omvang van het niet-vov-personeel wordt steeds belangrijker, aangezien eventuele bezuinigingen door zorg- en WJK-organisaties in het niet-vov-deel de noodzaak om op het VOV-personeel te bezuinigen minder noodzakelijk maken. Vanuit de interviews bevestigen organisaties dat zodra bezuinigingen noodzakelijk worden, er in eerste instantie naar de managementlaag en overheadfuncties gekeken wordt om goed functionerend VOV-personeel te behouden. Regioportret Flevoland

12 Figuur 2.1 Verdeling werkgelegenheid zorg en WJK naar directe en indirecte werkzaamheden, regio Flevoland, % 3% 8% 6% 5% 15% 60% VOV-personeel Onderzoek/academisch patientgebonden Management/staf Administratief Facilitair Hotelfuncties Overig Bron: Onderzoeksprogramma AZW, bewerking Etil Contractomvang: relatief veel kleine banen Tabel 2.1 liet reeds zien dat veel werknemers in de zorg en WJK in deeltijd werken. In aanvulling daarop kan gekeken worden naar de contractomvang in de sector. Zo is op basis van landelijke kengetallen bekend dat 23% van de werknemers in de zorg en WJK een contract heeft van 36 uur of meer. 29% heeft een contract van 28 tot 36 uur, 30% werkt 20 tot 28 uur per week, terwijl 14% een contract heeft van 12 tot 20 uur. Tot slot heeft 4% van de werknemers een contract tot 12 uur per week. De sector als geheel kent daarmee relatief veel kleine banen. Verdeeld naar branche zijn er echter relatief grote verschillen waarneembaar (figuur 2.2). Figuur 2.2 Contractomvang in uren per week naar branche, 2012, Nederland 100% 80% 60% 44% 28% 15% 13% 22% 30% 24% 34% 7% 11% 15% 20% 36% 30% 19% 23% 36% 29% 40% 20% 0% 41% 28% 20% 24% 7% 6% 1% 1% 35% 34% 15% 14% 4% 3% 32% 20% 6% 30% 12% 41% 21% 7% 42% 19% 7% 2% 28% 30% 12% 14% 5% 4% tot 12 uur 12 tot 20 uur 20 tot 28 uur 28 tot 36 uur 36 uur of meer Bron: Onderzoeksprogramma AZW, bewerking Etil Regioportret Flevoland

13 Instroom in het onderwijs Van de totale instroom in het MBO in Flevoland stroomt jaarlijks ongeveer tussen de 30 en 35% van de leerlingen in een zorg en WJK-opleiding in (figuur 2.3). Het grootste deel stroomt in in een VOVopleiding zorg (ruim 14,1% in 2011). Zowel het aandeel dat een VOV-opleiding welzijn gaat volgen, als het aandeel dat een overige zorg- en welzijnsopleiding gaat volgen, bedraagt ruim 9%. Opvallend is de ontwikkeling van de instroom in 2010 en 2011; in deze jaren lag de instroom in de VOVkwalificaties hoger dan in de periode Mogelijke verklaring voor deze instroomontwikkeling is de economische crisis, waardoor (tijdelijk) meer leerlingen voor een VOV-opleiding in de zorg en WJK kozen vanwege de goede baanperspectieven in de gezondheidssector die er toen waren. Figuur 2.3 Ontwikkeling instroom zorg- en welzijnsopleidingen in het MBO ten opzichte van totale instroom in het MBO ( ), Flevoland ,1% 9,2% 9,6% ,4% 9,9% 8,8% ,1% 8,0% 9,0% ,6% 8,7% 9,4% ,6% 8,7% 9,8% ,5% 9,4% 11,0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Aandeel VOV-zorgopleidingen Aandeel overige zorg- en welzijnsopleidingen Aandeel VOV-welzijnsopleidingen Bron: CBS Onderwijsstatistieken, bewerking Etil Figuur 2.4 toont de instroom van leerlingen en studenten in de VOV-opleidingen zorg en WJK voor de periode De totale instroom is in de periode licht toegenomen. In 2012 stroomden leerlingen in. Wel is er sprake van verschillen tussen de diverse opleidingsvormen. Het aandeel BOL leerlingen varieert tussen de 57% en 65% en het aandeel BBL leerlingen tussen de 17% en 21%. Het aandeel leerlingen dat een HBO-opleiding volgt is in 2012 licht gedaald. Regioportret Flevoland

14 Figuur 2.4 Ontwikkeling instroom in VOV-opleidingen zorg en WJK naar leerweg, Flevoland, % 19% 21% 19% 20% 20% 24% 23% 17% 20% 21% 18% 65% 62% 60% 59% 63% 19% 19% 57% 57% 100% 80% 60% 40% 20% MBO - BOL MBO - BBL HBO Totaal 0% Bron: CBS Onderwijsstatistieken, bewerking en prognoses Etil Opleidingslocaties De belangrijkste opleidingslocaties in de regio Flevoland worden weergegeven middels de procentuele verdeling van het aantal deelnemers naar woonplaats per locatie (figuur 2.5) 3. Het gaat hierbij om deelnemers aan opleidingen in zorg en WJK. Op deze manier wordt inzichtelijk gemaakt wat de belangrijkste opleidingslocaties zijn voor de regio Flevoland. Te zien is dat het ROC Flevoland in Almere de instelling is met verreweg het grootste aantal leerlingen: 38% van de deelnemers volgt hier een opleiding. Figuur 2.5 Verdeling deelnemers aan opleidingen in zorg en WJK in Flevoland naar locatie in het schooljaar 2012/ % 5% 6% 6% 16% Deltion College, Zwolle Landstede, Zwolle ROC Flevoland, Almere 3% ROC Friese Poort, Leeuwarden 16% ROC Midden Nederland, Utrecht ROC van Amsterdam, Amsterdam zuidoost 38% Stichting ROC TOP, Amsterdam Overig Bron: Calibris, bewerking Etil 3 De gegevens hebben betrekking op de totale vestiging van het ROC en zijn momenteel nog niet beschikbaar op het niveau van nevenvestigingen. Regioportret Flevoland

15 Deelnemers Op 1 oktober 2011 staan bijna MBO-leerlingen en ruim HBO-leerlingen ingeschreven bij de verschillende onderwijsinstellingen in Flevoland. De samenstelling van de MBO- en HBO-populatie staat weergegeven in figuur 2.6. Het aantal MBO-deelnemers in de zorg en WJK-opleidingen die opleiden tot een VOV-kwalificatie, bedraagt in 2011 bijna (aandeel van 22%). Van deze deelnemers volgen ruim personen het BOL-traject (17%) en ruim 800 personen het BBL-traject (5%). Het aantal HBO-deelnemers in de zorg en WJK-opleidingen bedraagt in 2011 ruim personen; de opleidingen hebben daarmee een aandeel van 13% in de totale HBO-populatie. Figuur 2.6 Samenstelling MBO- en HBO-deelnemers in de VOV-opleidingen in Flevoland in het schooljaar 2011/2012 MBO-deelnemers 2011 HBO-deelnemers % 840 5% Z&W BOL Z&W BBL % Z&W HBO Overig HBO % Overig MBO % Bron: CBS Onderwijsstatistieken, bewerking Etil Kans op stage Het openstellen van het aantal stageplekken wordt door alle organisaties binnen de subsectoren anders bepaald. In het algemeen is het afhankelijk van de hoeveelheid werk en/of er een begeleider aanwezig is om de stagiair(s) te begeleiden. Het merendeel van de organisaties heeft daarbij afstemming met het onderwijs middels een stagecoördinator en/of werkgroep. Het belang om leerlingen op te leiden voor een baan binnen zorg en WJK is bij alle geïnterviewde organisaties aanwezig. Hierbij geven ze echter ook aan dat het niet meer mogelijk is om een goede stagiair of BBL-opgeleide een baan aan te bieden. Het gaat puur om het opleiden van mensen voor de zorg en welzijnssector. Een tweetal organisaties gaat creatief met stages om door stagiaires te betrekken bij leerteams of door op grote schaal stagiaires aan te nemen (+/-50 personen) om hen op werk voor te bereiden. Hierbij moet wel vermeld worden dat uit reguliere contacten met organisaties en uit contacten met het onderwijs blijkt dat de aanmeldingen voor de opleidingen toenemen, maar de stageplekken sterk afnemen. Dit vormt een groot knelpunt. Regioportret Flevoland

16 Gediplomeerden In tabel 2.3 wordt het aantal gediplomeerden voor alle VOV-opleidingen, en voor het MBO naar leerweg, weergegeven 4. In het schooljaar 2012/2013 bedraagt het aantal VOV-gediplomeerden in het MBO en het HBO respectievelijk 990 en 220. Totaal zijn er dus ruim gediplomeerden in VOVopleidingen van de sector zorg en WJK. Bij de MBO-gediplomeerden heeft 69% de leerweg BOL gevolgd en 25% de leerweg BBL. De overige 6% bestaat uit extranei. Extranei zijn studenten die alleen ingeschreven staan als examendeelnemer en dus geen lessen volgen van de betreffende opleiding. Tabel 2.3 Verwachte aantal gediplomeerden in de VOV-opleidingen zorg en WJK in Flevoland in het schooljaar 2012/2013 Kwalificaties Aantal 2012 Aandeel BOL Aandee l BBL Aandeel extraneï Zorghulp (niveau 1) % 0% 0% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) % 7% 6% Verzorgende (niveau 3) % 55% 0% Verpleegkundige (niveau 4) % 57% 0% Verpleegkundige (niveau 5) 60 Sociaal cultureel werker (niveau 4) 10 92% 8% 0% Sociaal pedagogisch werker (niveau 4) % 15% 0% Pedagogisch werker (niveau 4) % 10% 0% Oud agogisch (niveau 4) 10 40% 60% 0% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 70 82% 18% 0% Sociaal pedagogisch werker (niveau 3) % 34% 24% Pedagogisch werker (niveau 3) 70 59% 41% 0% Oud agogisch (niveau 3) 40 7% 6% 87% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 30 48% 52% 0% Sociaal dienstverlener (niveau 4) 20 92% 5% 3% Pedagogiek (niveau 5) 30 Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 5) 50 Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 60 Cultureel maatschappelijke vorming (niveau 5) 10 Totaal zorg en WJK Totaal zorg en WJK mbo % 25% 6% Totaal zorg en WJK hbo 220 Bron: CBS Onderwijsstatistieken, raming Etil Niet alle VOV-gediplomeerden gaan werken in de zorg en WJK. Een deel kiest voor een vervolgopleiding en gaat mogelijk pas later in de zorg en WJK werken. Dit geldt met name voor de lagere niveaus. Een ander deel gaat werken in een andere sector of wordt inactief. Hoeveel VOVgediplomeerden uiteindelijk kiezen voor een baan in de sector zorg en WJK wordt uitgedrukt in het sectorrendement. Het sectorrendement wordt toegelicht in de volgende paragraaf, samen met het onderwijsrendement. 4 Het aantal gediplomeerden in VOV-opleidingen zorg en WJK is geprognosticeerd voor het schooljaar 2012/2013. Regioportret Flevoland

17 Onderwijs- en sectorrendement Het aantal leerlingen dat vanuit het onderwijs instroomt op de arbeidsmarkt van de sector zorg en WJK, is afhankelijk van het onderwijs- en sectorrendement van de VOV-opleidingen. Het onderwijsrendement is de mate waarin studenten na instroom een diploma halen. Het sectorrendement is het percentage gediplomeerden van een VOV-opleiding dat een jaar na diplomering werkzaam is in de sector zorg en WJK. Het regionale sectorrendement wordt bepaald op basis van de woonregio van de gediplomeerde. Door het onderwijsrendement te vermenigvuldigen met het sectorrendement ontstaat een gecombineerd rendement dat aangeeft in welke mate leerlingen die in een VOV-opleiding instromen, later op de arbeidsmarkt van de sector zorg en WJK terechtkomen. Tabel 2.4 toont het onderwijs-, sector- en gecombineerd rendement per VOV-opleiding. Tabel 2.4 Onderwijsrendement, sectorrendement en gecombineerd rendement van de VOVopleidingen in Flevoland Onderwijs rendement Sector rendement Gecombineer d rendement Zorghulp (niveau 1) 60,0% 25,2% 15,1% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 64,0% 43,2% 27,6% Verzorgende (niveau 3) 54,8% 91,1% 50,0% Verpleegkundige (niveau 4) 49,1% 89,8% 44,1% Verpleegkundige (niveau 5) 52,7% 85,7% 45,1% Sociaal cultureel werker (niveau 4) 44,9% 23,5% 10,6% Pedagogisch werker (niveau 4) 58,1% 67,3% 39,1% Oud agogisch (niveau 4) 70,8% 61,9% 43,8% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 58,9% 82,3% 48,5% Pedagogisch werker (niveau 3) 38,8% 81,0% 31,4% Oud agogisch (niveau 3) 65,2% 65,1% 42,4% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 55,4% 77,1% 42,7% Sociaal dienstverlener (niveau 4) 48,2% 29,6% 14,3% Pedagogiek (niveau 5) 49,3% 69,0% 34,0% Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 5) 53,9% 81,3% 43,8% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 49,8% 66,2% 33,0% Cultureel maatschappelijke vorming (niveau 5) 40,9% 43,8% 17,9% Bron: CBS, bewerking Etil De oud-agogische VOV-opleidingen van niveau 3 en 4 hebben het hoogste onderwijsrendement (respectievelijk 70 en 65%). Ook de opleidingen tot helpende zorg en welzijn (niveau 2) en zorghulp (niveau 1) kennen een onderwijsrendement van 60% of meer. Daarentegen is het onderwijsrendement laag voor de opleiding pedagogisch werker van niveau 3 (38,8%) en voor de HBO-opleiding cultureel maatschappelijke vorming niveau 5 (40,9%). Regioportret Flevoland

18 Het sectorrendement ligt over het algemeen iets hoger dan het onderwijsrendement. Dus als men eenmaal een diploma heeft behaald, is de kans relatief groot dat men in de sector zorg en WJK gaat werken. Uit tabel 2.4 blijkt dat het sectorrendement het hoogst is voor de opleiding tot verzorgende niveau 3 (91,1%), gevolgd door de opleidingen verpleegkundige niveau 4 (89,8%), verpleegkundige niveau 5 (85,7%) en medewerker maatschappelijke zorg niveau 4 (82,3%). Het gecombineerde rendement is het hoogst voor de opleiding verzorgende (niveau 3) met een rendement van 50,0%. Pendel De regionale arbeidsmarkt is geen gesloten systeem. Veel werknemers pendelen dagelijks naar een andere gemeente (of zelfs provincie) dan waar ze woonachtig zijn. Dit komt onder andere door verschillen in de concentratiedichtheid van banen, regionale woningmarkten en woonvoorkeuren. De afgelopen jaren is het woon-werkverkeer toegenomen door een toename van de werkgelegenheid, maar ook door de problemen op de woningmarkt en een toename van het aantal tweeverdieners waardoor verhuizen naar de werkgemeente niet altijd mogelijk is. Bij pendel wordt normaliter onderscheid gemaakt tussen binnenlandse en buitenlandse pendel. Bij binnenlandse pendel gaat het om woon-werkverkeer binnen Nederland; bij buitenlandse pendel gaat het om grensoverschrijdend woon-werkverkeer. Veel van deze pendelgegevens worden jaarlijks door het CBS verzameld via registratie- en enquêtebestanden. Hierdoor heeft het CBS goed zicht op de pendelbewegingen van personen die in loondienst in Nederland werken. Er is bekend hoeveel inwoners van een ander land in Nederland werken (inkomende buitenlandse pendel). Omdat deze gegevens niet voor het buitenland beschikbaar zijn, is onduidelijk hoeveel inwoners van Nederland in het buitenland werkzaam zijn (uitgaande buitenlandse pendel). Binnenlandse pendel In Flevoland is sprake van een negatief binnenlands pendelsaldo van werknemers. In 2010 bedroeg het pendelsaldo voor alle sectoren en voor de sector zorg en WJK (figuur 2.7). Meer dan inwoners van Flevoland verlaten de regio om elders in de zorg en WJK te gaan werken, terwijl ruim mensen de omgekeerde beweging maken. Dus per saldo verlaten meer werknemers in de sector zorg en WJK de regio dan er binnenkomen. Figuur 2.7 Binnenlandse pendel van werknemers in de sector zorg en WJK en alle sectoren, zorg en WJK Flevoland Alle sectoren Flevoland Inkomende pendel Uitgaande pendel Pendelsaldo Bron: CBS, bewerking Etil Regioportret Flevoland

19 Tabel 2.5 toont de belangrijkste pendelbewegingen van en naar Flevoland voor de sector zorg en WJK. Uit deze tabel blijkt dat de populairste bestemmingen om vanuit Flevoland in de sector zorg en WJK te gaan werken, de naburige regio Amsterdam is. Werknemers die naar Flevoland pendelen om te werken komen vaak uit Noordwest-Veluwe en Stedendriehoek, IJsselvecht en Gooi- en Vechtstreek. Tabel 2.5 Top-3 inkomende en uitgaande pendelstromen in zorg en WJK Flevoland, 2010 Regio van herkomst Regio van bestemming Noordwest-Veluwe en Stedendriehoek 870 Amsterdam IJsselvecht 820 Gooi- en Vechtstreek Noordwest-Veluwe en Gooi- en Vechtstreek 790 Stedendriehoek Bron: CBS, bewerking Etil Buitenlandse pendel Er zijn alleen gegevens beschikbaar over de inkomende buitenlandse pendel van werknemers. In totaal komen mensen die in het buitenland wonen naar Flevoland om te werken. Daarvan hebben 20 mensen een baan in de sector zorg en WJK. Op basis van landelijke cijfers is bekend dat de grootste groep buitenlandse werknemers die in Nederland in de sector zorg en WJK komt werken, afkomstig is uit België, gevolgd door Duitsland (tabel 2.6). Van het totale aantal inwoners uit het buitenland dat in Nederland in de sector zorg en WJK werkt, is een relatief klein deel werkzaam in Flevoland, namelijk 0,2%. In alle sectoren is dit aandeel 1,1%. Tabel 2.6 Inkomende buitenlandse pendel van werknemers, 2010 Zorg en WJK Alle sectoren Nederland Flevoland Voor Nederland geldt de volgende uitsplitsing: België 62% 23% Duitsland 21% 23% Polen 0% 22% Overig buitenland 17% 33% Bron: CBS, bewerking Etil Mobiliteit van gediplomeerden Tot nu toe is de pendel van werknemers besproken. Daarnaast is het ook mogelijk dat gediplomeerden die de arbeidsmarkt betreden, in een andere regio gaan werken dan de regio waarin ze in het jaar van afstuderen woonden. In Flevoland betreden jaarlijks ongeveer 430 gediplomeerden de arbeidsmarkt. Hiervan komen ruim 60 gediplomeerden vanuit andere regio s. Jaarlijks gaan er echter circa 290 gediplomeerden uit Flevoland aan het werk in andere regio s, waarbij de bestemming vaak Amsterdam of Gooi- en Vechtstreek is. Per saldo verliest Flevoland dus gediplomeerden aan andere regio s. De organisaties in de welzijnssector en kinderopvang gaven aan de negatieve pendelstroom en de mobiliteit van gediplomeerden als knelpunt te ervaren, omdat werknemers die in de eigen woonplaats werken meer betrokken zijn bij en kennis hebben van de situatie en knelpunten van de wijken en stad. Het gaat hierbij voornamelijk om HBO-geschoold personeel. Regioportret Flevoland

20 3. Toekomst arbeidsmarkt Zorg en WJK Het kabinet Rutte II wil de kwaliteit van zorg en welzijn verbeteren door de burger centraal te stellen. Tegelijkertijd wil het kabinet de alsmaar oplopende kosten van zorg en welzijn beteugelen. Om dit te bereiken is in het Regeerakkoord 5 een groot aantal maatregelen aangekondigd. In meerdere opzichten betekenen deze maatregelen een trendbreuk met het verleden. Niet alleen neemt het groeitempo van de uitgaven af, ook wordt de zorg (care) anders georganiseerd. In dit hoofdstuk geven we een eerste doorkijk van de verwachte arbeidsmarktgevolgen van het Regeerakkoord voor de sector zorg en WJK in de regio Flevoland. Onzekerheden en interpretatie prognoses In het verleden was sprake van een gestage groei van het aantal werkenden in de zorg en WJK. Dit beeld gaat de komende jaren veranderen. Deze trendbreuk met het verleden en de verantwoordelijkheid van gemeenten voor de uitvoering van de langdurige zorg en ondersteuning (care) brengt de nodige onzekerheid voor beleidsmakers met zich mee. De behoefte aan inzicht in toekomstige ontwikkelingen is daardoor groot. Momenteel is het echter lastig om de precieze gevolgen van het regeerakkoord inzichtelijk te maken, aangezien er nog veel zaken onzeker zijn. In de prognoses die in dit hoofdstuk worden gepresenteerd, maken we daarom gebruik van aannames over deze onzekerheden. Bij de interpretatie van de regionale prognoses dient hiermee rekening te worden gehouden. Het doel van de prognoses is dan ook niet om toekomstige tekorten of overschotten aan personeel exact te voorspellen, maar om de diverse actoren op de arbeidsmarkt een eerste inzicht te geven van de arbeidsmarktgevolgen van het regeerakkoord voor de regio Flevoland. Op basis van deze inzichten kan vervolgens het arbeidsmarktbeleid verder worden afgestemd, zodat vraag en aanbod van personeel beter op elkaar aansluiten. Bij de beschrijving van de prognoseresultaten wordt achtereenvolgens ingegaan op de uitbreidingsvraag (groei of krimp werkgelegenheid), de vervangingsvraag, het (toekomstige) aanbod van VOV-personeel en de confrontatie tussen vraag en aanbod. Gezien de onzekerheden worden de prognoseresultaten op hoofdlijnen beschreven. Uitbreidingsvraag naar VOV-personeel Uitbreidingsvraag is de vraag naar nieuwe arbeidskrachten die ontstaat door groei van de werkgelegenheid. De uitbreidingsvraag kan ook negatief zijn. Er is dan sprake van een krimp in plaats van uitbreiding van de werkgelegenheid. In de zorg en WJK wordt de uitbreidingsvraag, zowel landelijk als regionaal, sterk bepaald door beschikbare middelen. Momenteel is het onzeker hoeveel middelen in de toekomst precies naar de verschillende branches gaan. Gemeenten kunnen namelijk zelf beslissen hoe de middelen die zij ontvangen voor de verschillende zorg- en welzijnsfuncties, worden ingezet. Bij de prognoses van de uitbreidingsvraag hebben we de aanname gemaakt dat de beschikbare middelen worden ingezet voor de zorg- en welzijnsfuncties op de wijze waarop dat ook in het basisjaar 2012 is gedaan. Met andere woorden, er wordt door deze aanname geen rekening gehouden met de gevolgen van keuzes die gemeenten gaan maken over de inzet van middelen of met mogelijk hogere uitvoeringskosten bij de gemeenten zelf. 5 En daarop volgende akkoorden en plannen. In dit hoofdstuk zijn de ontwikkelingen verwerkt tot en met september In het algemeen is er op alle politieke niveaus nog besluitvorming gaande. Regioportret Flevoland

21 Naast de beschikbare middelen zijn regionale ontwikkelingen in het ziekteverzuim, de zorgvraag, arbeidsproductiviteit en de deeltijdfactor van invloed op de uiteindelijke uitbreidingsvraag. Figuur 3.1 laat de verwachte uitbreidingsvraag voor de regio Flevoland zien in de branches van zorg en WJK. Figuur 3.1 Uitbreidingsvraag branches zorg en WJK, Flevoland, Ziekenhuizen GGZ Overige zorg 220 Gehandicaptenzorg 50 VVT 90 Kinderopvang -270 Jeugdzorg -90 WMD -520 Totaal Bron: Etil De totale uitbreidingsvraag voor de sector zorg en WJK in de regio Flevoland is gedurende de periode negatief met 430 personen (-2%). Er is wel sprake van een groot verschil tussen de zorgbranches en de WJK-branches. In de zorgbranches is in de regio Flevoland sprake van een toename van 2,8%, terwijl er een sterke afname in de WJK-branches is, namelijk -15,3%. Hierna gaan we kort in op de gehanteerde aannames voor de uitbreidingsvraag in de regio Flevoland naar branche. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is dat veel beleidsmaatregelen op een specifiek moment betrekking hebben waardoor de uitbreidingsvraag in een branche gedurende de periode sterk kan fluctueren. Ziekenhuizen: in de ziekenhuizen is een nieuw bestuurlijk akkoord afgesloten, waarin afgesproken is de groeiruimte van de financiële middelen in 2014 en de drie jaren erna te beperken. Gezien deze afspraken en de aanname dat er in de ziekenhuizen sprake is van een positieve arbeidsproductiviteitsgroei (1%), gaan we ervan uit dat de uitbreidingsvraag in Flevoland binnen de ziekenhuizen in 2013/2014 licht positief zal zijn. Hierna zal de uitbreidingsvraag binnen de ziekenhuizen afnemen. De ervaring van de respondent uit de subsector ziekenhuizen is dat er vanaf 2009/2010 tot 2012 een grote uitbreidingsvraag was. Inmiddels moet een aantal van deze medewerkers weer uitstromen. De respondent gaf aan dat er binnen deze subsector een krimp ervaren wordt. Naast cijfers wordt er bij dit ziekenhuis ook rekening mee gehouden dat patiënten zorg uitstellen (electieve zorg) vanwege de verhoogde eigen bijdrage. Op de langere termijn (2018) zou er een lichte positieve uitbreidingsvraag aan de orde kunnen zijn. Dit hangt samen met de vergrijzing en de groei van de bevolking in Flevoland. De toekomstige personeelsbehoefte wordt bepaald aan de hand van cijfers over het aantal bedden, het aantal vaste en flexibele medewerkers, bevolkingsprognoses, enzovoort. Regioportret Flevoland

22 GGZ: voor de GGZ is overeenstemming bereikt over de verlenging van het bestuurlijke akkoord dat in 2012 is afgesloten. Ook in dit akkoord is afgesproken de groeiruimte in 2014 tot 1,5% en in de jaren erna tot 1% te beperken. Vanwege deze afspraken en de aanname dat binnen de GGZ sprake is van een positieve arbeidsproductiviteitsgroei (1%), gaan we ervan uit dat de uitbreidingsvraag in Flevoland voor de GGZ de komende jaren bescheiden zal groeien. De toekomstige personeelsbehoefte wordt bij de organisatie van de respondent uit de subsector GGZ bepaald door middel van scenarioschetsen. Als bron worden hiervoor diverse arbeidsmarktonderzoeken gebruikt. Bij de betreffende organisatie waren de scenarioschetsen nog in het beginstadium. Ook wordt er in deze organisatie gebruik gemaakt van kwalitatieve en kwantitatieve scans op teamniveau. Er wordt onder meer getoetst hoeveel mensen er nodig zijn en welke competenties de betreffende medewerkers moeten hebben in de toekomst. Met de uitkomst wordt duidelijk welke stappen de organisatie moet zetten. Gehandicaptenzorg: in de gehandicaptenzorg gaan we voor de komende jaren uit van een bescheiden groei van de uitbreidingsvraag in Flevoland. In het jaar 2015 is de (negatieve) invloed van de beleidsmaatregelen voor de langdurige zorg en ondersteuning wel zichtbaar. De respondent uit deze subsector geeft aan dat de toekomstige personeelsbehoefte bepaald wordt aan de hand van diverse scenario s. De scenario s zijn zowel kwalitatief als kwantitatief dus hoeveelheden maar ook de benodigde competenties. De betreffende organisatie valt voor een gedeelte ook onder jeugdzorg waardoor deze organisatie een krimp verwacht vooral vanaf het jaar 2015 op alle niveaus. VVT: in de VVT gaan we voor de komende jaren uit van lichte toename van de uitbreidingsvraag. Bij de interpretatie van deze ontwikkeling is het van belang om te realiseren dat er in de VVT meerdere beleidsmaatregelen door elkaar heen spelen. Zo is er in de langdurige zorg vanaf 2015 sprake van een verschuiving van intramurale naar extramurale zorg. Hierdoor nemen de middelen voor de thuiszorg toe, terwijl de middelen in de verpleging en verzorging juist sterk afnemen. Daarbij wordt in de thuiszorg ook de huishoudelijk hulp verleend. Hierop wordt in het regeerakkoord met ingang van 2015 juist sterk bezuinigd (40%). Het totale effect van de beleidsmaatregelen voor de thuiszorg is echter positief, waardoor we voor de thuiszorg in Flevoland uitgaan van een positieve uitbreidingsvraag. De respondent vanuit de subsector verpleging en verzorging geeft aan de toekomstige personeelsbehoefte te bepalen aan de hand van capaciteitsplannen, dus hoeveel zorguren worden verwacht. Kinderopvang: voor de kinderopvang gaan we uit van een negatieve uitbreidingsvraag in de regio Flevoland. Vooral in de eerste drie jaar verwachten we een aanzienlijke afname van de uitbreidingsvraag als gevolg van de bezuinigingen van de rijksoverheid op de bijdrage in de kosten. Daarna is weer sprake van een beperkte toename van de uitbreidingsvraag. De toekomstige personeelsbehoefte wordt bepaald aan de hand van de hoeveelheid kinderen (in de toekomst) en de omvang van de groepen. Ook wordt het geboortecijfer van de gemeente gebruikt met daarbij meegewogen het hoge werkloosheidscijfer en de korting op de kinderopvangtoeslag. Dit marktonderzoek gebeurt maandelijks. Jeugdzorg: de uitbreidingsvraag in de branche jeugdzorg staat onder druk als gevolg van de invoering van de nieuwe wet Jeugdzorg, welke gepaard gaat met een landelijke korting op het budget die oploopt tot 15% in Voor de regio Flevoland gaan we daarom dan ook uit van een negatieve uitbreidingsvraag in de branche jeugdzorg. WMD: voor de sector WMD hebben we aangenomen dat gemeenten in de regio Flevoland net als in de afgelopen jaren blijven bezuinigen op de branche welzijn en maatschappelijke dienstverlening. Het gevolg hiervan is dat we uitgaan van een negatieve uitbreidingsvraag voor de sector WMD in Flevoland. Regioportret Flevoland

23 Om de toekomstige personeelsbehoefte te bepalen, worden diverse scenario s ontwikkeld. Leidraad hierbij is de subsidie van de gemeente. De respondent vanuit deze subsector geeft aan dat de organisatie informatie en cijfers bijhoudt om in te kunnen spelen op nieuwe ontwikkelingen. Deze organisatie werkt ook met een vaste kern en flexibele schil. In tabel 3.1 is de vraag naar VOV-personeel weergegeven per kwalificatie. In 2017 is in de regio Flevoland de vraag naar VOV-personeel ongeveer 310 werknemers lager dan in De vraag naar zorghulp (niveau 1) neemt het sterkst af, hetgeen het gevolg is van de budgettaire korting op huishoudelijke hulp. Niet voor alle zorgkwalificaties neemt de uitbreidingsvraag af. Zo neemt de vraag naar verpleegkundige (niveau 4 en 5) in Flevoland toe. Dit is het gevolg van de relatief gunstige ontwikkelingen in de ziekenhuizen en de GGZ, branches waar relatief veel verpleegkundigen werken. Daarnaast investeert het kabinet in de wijkverpleegkundigen waardoor de vraag naar verpleegkundigen in de thuiszorg fors toeneemt. De respondent uit de subsector verpleging en verzorging geeft aan dat de vacatures voor MBO-3 Verzorgende IG en HBO-V op dit moment moeilijk in te vullen zijn. Voor alle agogische kwalificaties daalt de vraag naar personeel. Tabel 3.1 Uitbreidingsvraag werknemers met een VOV-kwalificatie, Flevoland, Abs. werknemers werknemers ontw. % Ontw (VOV) 2012 (VOV) Verpleegkundige (niveau 5) % Verpleegkundige (niveau 4) % Verzorgende (niveau 3) % Helpende zorg en welzijn (niveau 2) % Zorghulp (niveau 1) % Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 5) % Sociaal cultureel werker (niveau 5) % Sociaal cultureel werker (niveau 4) % Maatschappelijk werk en dienstverlening (niveau 5) % Sociaal maatschappelijke dienstverlening (niveau 4) % Pedagogiek (niveau 5) % Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 4) % Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 3) % Totaal VOV-personeel % Bron: Etil Vervangingsvraag en wervingsbehoefte VOV-personeel Naast de uitbreidingsvraag ontstaat vraag naar personeel als gevolg van uitstroom van werknemers in zorg en WJK. Dit wordt aangeduid als vervangingsvraag. In het gehanteerde regionale prognosemodel worden meerdere bestemmingen van de uitstroom meegenomen, te weten: uitstroom naar overige bedrijfstakken (buiten zorg en WJK); uitstroom naar uitkering en inactiviteit; uitstroom naar pensioen; uitstroom naar opscholing (exclusief doorscholing); uitstroom naar een andere regio (pendel). Regioportret Flevoland

24 Tabel 3.2 geeft een overzicht van de totale uitstroom van werknemers met een VOV-kwalificatie. In de regio Flevoland stromen gedurende de periode ongeveer werknemers met een VOVkwalificatie uit de sector zorg en WJK, hetgeen ongeveer 41% is van het totale VOV-personeel in het realisatiejaar Gedurende deze periode gaan in de regio Flevoland ongeveer 670 personen uit de zorg en WJK met pensioen. Bij het vaststellen van deze uitstroom is rekening gehouden met een toename van de gemiddelde uittredeleeftijd van 63,5 jaar naar 64,3 jaar in De uitstroom naar overige bedrijfstakken, uitkeringen en inactiviteit hangt samen met de ontwikkelingen in de vraag naar VOV-personeel. Indien de uitbreidingsvraag sterker afneemt, neemt de uitstroom van personeel naar deze bestemmingen sterker toe. Om een goed totaalbeeld te krijgen van de totale wervingsbehoefte van zorg- en welzijnsorganisaties hebben we in tabel 3.2 ook gegevens opgenomen over de verwachte wervingsbehoefte. De wervingsbehoefte is de som van de uitbreidingsvraag en de vervangingsvraag (uitstroom van werknemers). Als de uitbreidingsvraag negatief is, wordt niet al het personeel dat uitstroomt vervangen. De totale wervingsbehoefte in de regio Flevoland in de sector zorg en WJK is gedurende de periode ongeveer personen, hetgeen ongeveer 38% van het VOV-personeel is in het jaar Tabel 3.2 Uitstroom en wervingsbehoefte van werknemers met een VOV-kwalificatie, absoluut en uitgedrukt als percentage van het aantal werknemers 2012, Flevoland, Uitstroom Werknemers werknemers Wervingsbehoefte (VOV) abs. % abs. % Verpleegkundige (niveau 5) % % Verpleegkundige (niveau 4) % % Verzorgende (niveau 3) % % Helpende zorg en welzijn (niveau 2) % % Zorghulp (niveau 1) % % Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 5) % % Sociaal cultureel werker (niveau 5) % 90 38% Sociaal cultureel werker (niveau 4) % 40 50% Maatschappelijk werk en dienstverlening (niveau 5) % % Sociaal maatschappelijke dienstverlening (niveau 4) % 40 50% Pedagogiek (niveau 5) % % SAW (niveau 4) % % SAW (niveau 3) % % Totaal VOV-personeel % % Bron: Etil Uit het wervingsbeleid van de respondenten blijkt dat bij het merendeel de wervingsbehoefte afgenomen of zelfs nihil is. De respondent uit de verpleging en verzorging geeft aan dat voor specifieke, moeilijk in te vullen functies nog wel actief geworven wordt. Het gaat om bijvoorbeeld de functies slaapwachten, wijkverpleegkundigen, arts-specialisten. In de welzijnssector wordt per project geworven. Doorgaans zijn dit tijdelijke functies. De meeste organisaties gebruiken vacaturesites of sociale media om mensen te werven. Aan de hand van diverse methodieken voor strategische personeelsplanning en gesprekken met personeel ontstaat een beeld van de (toekomstige) behoefte van de organisatie en de wensen van het personeel. Organisaties spelen hierop in door personeel naar capaciteit op te leiden (all-round te Regioportret Flevoland