Koffie. Handel, uit respect. foto: Eric De Mildt

Transcriptie

1 Koffie foto: Eric De Mildt Handel, uit respect.

2 Struik tussen Kreeft en Steenbok De klacht van Multatuli Bij het begin van het vorige millennium was koffie zeer populair in de Arabische wereld. Hij werd er gedronken als een soort geestverruimende drank. In de zestiende eeuw raakte koffie ook in Europa bekend. Tot ergernis van de katholieke kerk: een drank van de islamieten werd beschouwd als des duivels. Paus Clemens VIII zorgde voor de ommekeer: Koffie is een veel te lekkere drank om hem alleen aan de heidenen te laten. In de achttiende eeuw werd koffie een koloniaal product. Vooral de Hollanders deden gouden zaken op hun koffieplantages in Java. Maar de arbeidsomstandigheden zaten er reeds grondig scheef. Op het rijke, vruchtbare Java heerste hongersnood, klaagde Multatuli in zijn boek Max Havelaar (verschenen in 1860). De plaatselijke bevolking werd verplicht een exportproduct zoals koffie te verbouwen in plaats van voedsel voor de lokale markt. In de negentiende eeuw schoten in Latijns-Amerika en Centraal-Afrika de koffieplantages als paddestoelen uit de grond. Tegenwoordig is koffie, na olie, de belangrijkste grondstof in de wereldhandel. Maar 150 jaar na de klacht van Multatuli is koffie nog altijd een typisch voorbeeld van ongelijke handelsverhoudingen. 2 De koffieplant is een struik die 6 tot 10 meter hoog kan worden. Door hem te snoeien, blijft zijn hoogte evenwel beperkt tot zo n 3 meter. De leerachtige bladeren blijven groen. Elke struik draagt jaarlijks à vruchten. De vruchten lijken op een afgeplatte kers. Ze zijn eerst groen en verkleuren achtereenvolgens geel, rood en zwart. Na 6 tot 9 maanden zijn ze rijp. In elke vrucht zitten twee groene bonen. Een struik is goed voor 1 kilogram koffiebonen per jaar. Koffie groeit alleen in het Zuiden, in een gordel die zich situeert tussen de Kreefts- en de Steenbokskeerkring. De struiken groeien van nature op beboste hellingen in de schaduw van bomen. Ideaal is een constante temperatuur van ongeveer 20 C en een hoge luchtvochtigheid. De ontdekking Zowat jaar geleden merkte de geitenhoeder Khaldi in Ethiopië dat zijn geiten heel levendig begonnen te hupsen na het eten van de rode besjes van een bepaalde struik. Khaldi proefde zelf van de rode besjes. Plots kon hij de hele nacht wakker blijven. Dit is in het kort de legende van de ontdekking van de koffie. De woorden Het Nederlandse woord koffie, het Engelse coffee en het Franse café zijn alledrie afgeleid van het Arabische woord qahwa, het opwindende. 3

3 Koffie in de wereld Zoveel mensen, zoveel smaken. Elke cultuur drinkt koffie op zijn manier, volgens zijn recept en ritueel. De Fransen drinken s morgens een grote kom café au lait en later op de dag vooral kleine kopjes sterke koffie. Italië is beroemd om zijn espresso en cappuccino. Marokkaanse koffie wordt extra pittig door een vleugje zwarte peper. In Ethiopië voegt men liever een snuifje zout toe. En in Afrika en het Midden-Oosten wordt koffie soms geparfumeerd met kaneel, kardemom, kruidnagel of nootmuskaat. De liefde Koffie moet zwart zijn als de nacht, heet als de hel en zoet als de liefde, zeggen de Turken. Ze drinken hun koffie al eeuwen op een bijzondere manier. Ze zetten zeer fijn gemalen koffiebonen en water in een kannetje met een lange steel op een zacht vuurtje. Als de koffie kookt, zetten ze het vuur af. Na drie minuten wordt hij opnieuw aan de kook gebracht. Dit herhalen ze drie keer. Dan pas schenken ze de koffie. Maar ze laten hun kopje nog even staan, zodat het koffiedik kan zinken! De sterke Turkse koffie wordt heet gedronken, zonder melk, maar sterk gezoet. Wetenschappers schenken wakkere koffie Cafeïne (de meest actieve stof in koffie) stimuleert het centrale zenuwstelsel. Ben je moe of lusteloos, dan zijn één of twee koppen koffie een milde opkikker. Cafeïne remt de ontwikkeling van kwaadaardige kankergezwellen af. Koffiedrinkers hebben een grotere kans om een hartaanval te overleven. Niet voor niets tref je cafeïne in heel wat medicatie aan. Een kop koffie verbetert het uithoudingsvermogen bij lopen en fietsen. Koffie bevat nul calorieën en is een ideale dorstlesser. 4 Het vakmanschap van de kleine boer Miljoenen mensen werken in de teelt, de verwerking en de verhandeling van koffie. 30 procent van alle koffie in de wereld komt van plantages. Zelfstandige boeren zijn goed voor 70 procent van de koffieproductie; hun bonen zijn vaak van de beste kwaliteit, dankzij de ervaring en het vakmanschap van vele generaties. Kleine boeren, die in ideale omstandigheden kunnen werken, produceren koffie van prima kwaliteit. Ze hebben het echter lastig om te concurreren met de geautomatiseerde plantages. En al te vaak zitten ze in de greep van opkopers die verbonden zijn aan een van de multinationale koffiegroepen. De opkopers betalen doorgaans te weinig, niet zelden onder de productiekost. Ze knoeien met gewichten en kwaliteiten of rekenen overdreven kosten aan. Oxfam-Wereldwinkels koopt uitsluitend koffie van boeren die zich organiseren in een producentengroep. 5

4 De wereld zit op een koffieberg Sinds het einde van de jaren 1980 worstelt de wereld met een structureel koffieprobleem: het aanbod is groter dan de vraag. Daardoor is de prijs van koffie op de wereldmarkt al heel lang onaanvaardbaar laag. In het begin van de jaren 2000 bereikte de koffieprijs een absoluut dieptepunt. De koffieproducenten verloren toen 4,5 miljard dollar per jaar, berekende de Wereldbank. In Centraal-Amerika en Afrika gingen regeringen, bij gebrek aan inkomsten uit de export van koffie, zelfs snoeien in de armoedebestrijding. Met als gevolg doffe ellende bij miljoenen families van koffieboeren. In 2005 en 2006 was de prijs aanvaardbaar. Maar de algemene trend sinds een kwarteeuw is duidelijk: de koffieprijs daalt en is instabiel. Wie heeft de berg gebaard? De koffiecrisis is begonnen in 1989 met het afschaffen kunnen afbetalen, voorspelden de financiers. Maar toen de tijd van het Internationaal Koffieakkoord. Sindsdien maken van oogsten aanbrak, was de koffieprijs fel gezakt. De nefaste de koffieproducerende landen geen afspraken meer over politiek van de twee instellingen maakte de overproductie het volume koffie dat ze willen en mogen produceren. alleen maar erger. Evenmin zijn er nog prijsafspraken. * Multinationale ondernemingen (zoals Philip Morris, Kraft, Maar ook andere factoren zorgen voor overproductie en Nestlé en Sara Lee/Douwe Egberts) en kleinhandelaars lage prijzen. (zoals de Amerikaanse marktleider Starbucks) bezitten grote * De Wereldbank en het Internationaal Muntfonds hebben voorraden koffie die ze aanspreken als het aanbod van de in de jaren 1980 en 1990 veel koffieproducerende landen producenten daalt. Zo houden ze de prijs laag. verplicht om te investeren in nieuwe koffieplantages. Met * De koffieconsumptie stijgt niet zoals verwacht. Jongeren de inkomsten uit de koffie-export zouden ze hun schulden drinken steeds minder koffie. Het verbruik in het Zuiden blijft onder de verwachtingen. 6 7

5 Afrika zit in de koffieput Verschillende Afrikaanse landen zijn extreem afhankelijk van koffie, maar het continent speelt nauwelijks een rol in de internationale koffiehandel. Dat illustreren deze drie figuren. (figuur 1) Het land Colombia produceert veel meer arabicakoffie dan alle Afrikaanse landen samen, ook al gaat de productie in het Latijns-Amerikaanse land al jaren gestaag achteruit. (figuur 2) In Afrika is de productie en de export van robustakoffie helemaal in elkaar gestuikt. Hiervoor is de concurrentie van goedkopere productielanden als Vietnam en Brazilië verantwoordelijk. Maar ook is de koffieinfrastructuur en -structuur in heel wat Afrikaanse landen flink verouderd of kapotgegaan. (figuur 3) Op de wereldmarkt is het Afrikaanse land Burundi een onooglijke speler, maar het haalt wel 61 procent van zijn exportinkomsten uit koffie. In Brazilië daarentegen, met voorsprong de grootste koffieproducent ter wereld, is koffie goed voor maar 2 procent van de inkomsten uit export. Afrikaanse koffieboeren hebben een probleem In Afrika kennen de producentengroepen van koffie mekaar niet of nauwelijks. Kleine producenten vormen een heterogene groep met weinig aanspreekpunten. Het gebrek aan infrastructuur en communicatiemiddelen is uiteraard niet vreemd aan deze vaststellingen. De situatie is nefast voor de gesprekken over een nieuw Internationaal Koffieakkoord, die de Internationale Koffieorganisatie (ICO) momenteel voert: de Afrikaanse koffieboeren worden er niet gehoord door de grote jongens. Oxfam-Wereldwinkels probeert zijn Afrikaanse koffiepartners te helpen door hun netwerken te versterken. Op die manier kunnen de producenten hun stem laten horen op internationaal niveau. Betere netwerken moeten ook toelaten meer politiek gewicht in de schaal te werpen, bijvoorbeeld bij de eigen overheden, die in de ICO aan de onderhandelingstafel zitten. Tenslotte kan een stevig uitgebouwd netwerk ervoor zorgen dat Afrikaanse koffie weer op de kaart van de Europese koffiedrinker staat als een hoogwaardig kwaliteitsproduct. Africa Coffee: ik drink mijn koffie graag zwart De Africa Coffee is een paradepaardje van Oxfam- Wereldwinkels. Hij is een melange van bonen van producentengroepen in Ethiopië, Tanzania en Uganda. 8 9

6 Eerlijke handel werkt aan rechtvaardige handelsregels Een nieuw koffieakkoord? Een nieuw Internationaal Koffieakkoord, met goede afspraken tussen de consumenten in het Noorden en de producenten in het Zuiden, moet de basis vormen voor een stabiele en evenwichtige markt. De producenten hebben belang bij goede prijzen, de consumenten bij goede kwaliteit. Stabiele koffieprijzen De koffiemarkt lijdt onder prijsschommelingen en instabiele prijzen. Die maken het de boeren moeilijk om te plannen op lange termijn. Door betere afspraken te maken en de markt te reguleren is een stabiele prijs nochtans mogelijk. Duurzame koffie Oxfam-Wereldwinkels vraagt in een rapport dat de Internationale Koffieorganisatie (ICO) oplossingen zou zoeken voor een duurzamere koffieproductie. Ook pleit het rapport voor maatregelen die de kleine boer en zijn organisatie beter moeten uitrusten om te reageren op een crisis in de markt. Daarnaast blijft Oxfam-Wereldwinkels actief zoeken naar manieren van aanbodbeheersing. 10 Eerlijke handel in koffie: 1,26 is het minimum Oxfam-Wereldwinkels koopt koffie bij producentengroepen in veertien landen. Door samen te werken, staan de boeren sterker: ze produceren efficiënter, leveren betere producten en dwingen betere verkoopvoorwaarden af. De eerlijke handel betaalt de koffieboeren minimum 1,26 dollar per pond koffie. Lager dan deze minimumprijs gaan we nooit, want dan verdient de boer niets aan zijn koffiebonen. Onze prijs garandeert de koffieboeren een menswaardig inkomen. In deze prijs is een eerlijke handelspremie inbegrepen. Met de premie financiert de groep projecten voor de hele gemeenschap of het ganse dorp, zoals scholen, infrastructuur en sanitaire voorzieningen. Eerlijke handel is méér Eerlijke handel is meer dan een menswaardig inkomen voor achtergestelde producenten. Eerlijke handel betekent ook: zo rechtstreeks mogelijke aankoop maatregelen die producenten en hun organisaties sterker maken op economisch, sociaal en politiek vlak: steun en advies, vormingsprogramma s, kredieten, kwaliteitszorg, productontwikkeling, marketing, beheer, boekhouding,... respect voor mens en milieu duurzaam partnerschap Oxfam Fairtrade op de Belgische koffiemarkt Het totale volume in gewicht is de voorbije 20 jaar zeer stabiel gebleven. In waarde echter is er wel een marktgroei, onder andere door het succes van de koffiepads, die ook Oxfam-Wereldwinkels hebben geïntroduceerd. Het marktaandeel van eerlijke handel (koffie met een Max Havelaarlabel) bedraagt 1,74 procent. Van deze eerlijke omzet vertegenwoordigt Oxfam Fairtrade (het merk van Oxfam-Wereldwinkels) 46 procent, de rest wordt verdeeld over 25 andere licentiehouders van Max Havelaar. Met een omzet van 520 ton bezet Oxfam Fairtrade zowat 1 procent van de Belgische markt ( ton). In 1990 goot de Belg bijna 150 liter koffie naar binnen. 17 procent meer cafeïne dan in 2005, toen hij zichzelf 124,9 liter inschonk. (De gegevens zijn van 2005.)

7 De meerprijs van een pakje wereldwinkelkoffie Jullie vaste minimumprijs is voor ons een zegen. Maar eerlijke handel is meer dan een vaste minimumprijs. Jullie betere prijs pusht de gewone opkopers om ook een hogere prijs te betalen. En dankzij de meerprijs van de eerlijke handel konden we aandelen in de fabriek kopen. Die aandelen zijn belangrijk omdat we vermoeden dat Nestlé maar al te graag deze fabriek zou kopen. Het is de enige fabriek van oploskoffie in Afrika die niet in hun bezit is. Als ze ons zouden opkopen, zouden ze een absoluut monopolie hebben. Hoe meer aandelen we verwerven, hoe moeilijker voor Nestlé om er de handen op te leggen. (John Kanjagaile, Kagera, Tanzaniaanse leverancier van koffie) De koffiepartners van Oxfam-Wereldwinkels In Amerika 1. Guatemala: Guaya b 2. Honduras: CCCH 3. Nicaragua (3 partners): Prodecoop, Cecocafen en UCPCO 4. Costa Rica: Coocafé 5. Haïti: Recocarno 6. Mexico (2 partners): Uciri, Ismam, 7. Cuba: Kavecafé 8. Venezuela: Quebrada Azul 9. Bolivia (3 partners): Coraca-Irupana, Coraca-Chulumani en Coraca-Carrasco 10. Peru: Cepicafé 11. Ecuador: Fapecafes In Afrika 12. Tanzania (2 partners): KNCU en KCU 13. Ethiopië: Oromia 15. Uganda: Gumutindo De eerlijke handel is ook de motor achter het succes van onze biologische koffie. Jullie kunnen de boeren overtuigen om organische mest te gebruiken en de biobonen apart te bewaren. En jullie vangen een deel van de kosten op. (John Kanjagaile, Kagera, Tanzaniaanse leverancier van koffie) De smaak van eerlijke koffie We kijken streng toe op de kwaliteit van de koffiebonen. Reeds bij de pluk scheiden we de goede van de slechte. (Tadessa Meskela, Oromia, Ethiopische leverancier van koffie) Eerlijke handel betaalt een goede prijs. Logisch dat jullie onze beste koffie krijgen. (John Kanjagaile, Kagera, Tanzaniaanse leverancier van koffie) 12 13

8 Oxfam Fairtrade serveert straffe koffie De meeste Oxfam Fairtrade koffie is een melange van bonen van verschillende herkomst. Om eenzelfde smaak te kunnen aanhouden, kan de samenstelling van de melanges soms wisselen. Afrika Een melange van arabica en robusta van uitsluitend Afrikaanse oorsprong. Volle, ronde koffie met een verrassend wilde smaak. Extra Een melange van arabica en robusta. Een zachte koffie voor ieder moment van de dag. Dessert 100 % arabica. Een typische ontbijtkoffie, gewaardeerd om zijn milde smaak. Mokka Overwegend arabica. Een karaktervolle en krachtige koffie met een subtiele bitterheid. Bio Een pittige arabica met zachte afdronk en verfijnd aroma. Met Biogarantielabel. Bio Bonen Voor wie het aroma van de bonen zelf vrij wil maken: even karaktervol en pittig als de gemalen versie. Met Biogarantielabel. Decaf Een cafeïnevrije melange. Zacht en mild, om een ganse dag van te genieten. Bio Decaf Uniek op de Belgische markt: cafeïnevrij én biologisch. Een zachte en milde koffie om een ganse dag van te genieten. Met Biogarantielabel. Bio Oploskoffie Een zachte dessertkoffie uit Tanzania. Met Biogarantielabel. Cubita Een eigenzinnige koffie met een aparte smaak. Geteeld, gebrand én verpakt in Cuba. Bio Goldkoffie 100 % arabica uit Ethiopië, het thuisland van de koffie. Een zachte koffie met een fruitige afdronk. Met Biogarantielabel. Espresso Een krachtige koffie met een intens aroma en een volle smaak. Oploskoffie Een zachte dessertkoffie uit Tanzania. Pads regular Vol, ronde arabica met verfijnd aroma en een zachte afdronk. Regular kan je vergelijken met dessertkoffie. Pads bio strong Pittige koffie, aangenaam krachtig van smaak, met een zachte afdronk. Strong kan je vergelijken met mokkakoffie. Met Biogarantielabel! Pads decaf Een cafeïnevrije melange. Een zachte en milde koffie voor ieder moment van de dag. Sommige soorten zijn beschikbaar in maxiverpakking (1kg). Ideaal voor grootverbruikers. 14

9 Koken met koffie Koffiemousse met chocolade Ingrediënten (voor vier personen) 90 gram fondantchocolade*, 8 lange vingers (in stukjes), 4 eieren, 4 eelepels gemalen hazelnoten, 4 eetlepels suiker*, 4 eetlepels boter, 1 kop sterke koffie*, 2 eetlepels rum* (* = product van Oxfam Fairtrade, te koop in de wereldwinkels) Bereiding Smelt de chocolade au bain marie in twee eetlepels water. Voeg suiker en gesmolten boter toe en klop de eierdooiers één voor één onder het chocolademengsel. Vijf minuutjes verwarmen en dan de pan van het vuur halen. Klop intussen de eiwitten flink stijf en spatel ze samen met de nootjes door het chocolademengsel. Voeg koffie, rum en koekjes toe. Verdeel de mousse over kleine schaaltjes en laat die een paar uur opstijven in de koelkast. Serveer met een toefje slagroom. (Dit recept komt uit Koffie verkeerd? Van boontje tot bakje troost? Het verhaal van de koffie en 20 verleidelijke recepten, een uitgave van FOS Socialistische Solidariteit.) 000 oww-ed oww-ed de herwerkte druk 100% kringlooppapier 100% kringlooppapier verantw. uitgever: Koen Van Bockstal, verantw. uitgever: Johan Elsen, Ververijstraat 17, B-9000 Gent. Niet op de openbare weg gooien aub. Ververijstraat 17, B-9000 Gent. Niet op de openbare weg gooien aub.