Actualisatie beleid voorkomen wateroverlast

Transcriptie

1 Actualisatie beleid voorkomen wateroverlast

2 Samenvatting Waterschap Zuiderzeeland is verantwoordelijk voor het op orde krijgen en houden van het watersysteem. Door de goede uitgangssituatie en de inspanning die de afgelopen periode ( ) is gepleegd in het kader van de Verordening Fysieke Leefomgeving (VFL), voldoet momenteel meer dan 99% van het beheergebied aan de gestelde wateroverlastnormering. Dit betekent dat het watersysteem momenteel robuust is en goed functioneert. Desondanks blijkt uit de Watersysteemtoets (2012) dat de bodemdalingproblematiek nu en in de toekomst onverminderd om passende oplossingen vraagt. Ook de effecten op het watersysteem door klimaatverandering, ruimtelijke ontwikkelingen en het bodemgebruiken beheer kunnen weer leiden tot nieuwe opgaven. Het beleid van de afgelopen jaren heeft aan deze ontwikkelingen geen blijvende oplossing kunnen bieden. En vraagt daarom om een actualisatie. Het doel van het nieuwe wateroverlastbeleid en de bijbehorende uitvoeringsagenda is om op hoofdlijnen de aanpak van wateroverlast te schetsen tot aan de volgende toetsing in Bij de aanpak is (conform afspraken met de provincie) uitgegaan van de wateropgave die voor 2024 ontstaat. Deze wateropgave is onder te verdelen in een lokale, gebiedsspecifieke en gebiedsbrede opgave. Oplossingsrichtingen om deze wateropgaven aan te pakken richten zich zowel op de korte termijn (tot 2018), de lange termijn (tot 2024) en de verdere toekomst (richting 2050). De lokale wateropgave ontstaat door een knelpunt in het watersysteem zelf. Dit treedt met name op in peilvakken waar de berging of afwatering onvoldoende op orde is. Deze opgave is over het algemeen op de korte termijn met een technische, kosteneffectieve maatregel op te lossen. Het is vanuit de zorgplicht de taak van het waterschap om deze knelpunten op te lossen. De gebiedsspecifieke opgave wordt veroorzaakt door de bodemdaling en is direct gerelateerd aan de bodemdalinggebieden. Meer en meer worden met name de huidige agrarische ondernemers in het gebied geconfronteerd met de gevolgen van bodemdaling. Dit maakt dat, in tegenstelling tot de lokale wateropgave, de bodemdaling een maatschappelijk vraagstuk is geworden. En dit vraagt om een oplossingsrichting waarbij waterschap, medeoverheden en de agrarische sector gezamenlijk toewerken naar een duurzame oplossing. Voor de korte termijn betekent dit het verkennen en waar mogelijk treffen van maatregelen om de gevolgen van bodemdaling tijdelijk te verlichten ( optimaliseren ). Hierdoor wordt de agrarische sector de tijd gegeven om de bedrijfsvoering aan te passen. Op de lange termijn zal in de bodemdalinggebieden toegewerkt worden naar een aan de fysieke omstandigheden aangepaste vorm van grondgebruik, met bijpassende wateroverlastnorm. Door de karakteristieken van het Flevolandse watersysteem is sprake van een bijzonder robuuste uitgangssituatie. Om dit te behouden is het van belang om zicht te hebben op potentiële bedreigingen en hier vroegtijdig op te anticiperen. Dit anticiperen wordt gezien als de gebiedsbrede opgave. Potentiële bedreigingen zijn klimaatverandering, ruimtelijke ontwikkelingen en het agrarisch bodemgebruik- en beheer. De aanpak van deze opgave richt zich op het in stand houden en waar mogelijk vergroten van de bergingscapaciteit van zowel het watersysteem als het bodemsysteem. De activiteiten om de wateropgaven aan te pakken zijn samengevat in een uitvoeringsagenda voor de periode Het is een mix van (reguliere) waterschapsprojecten, het beïnvloeden van verschillende processen en de doorontwikkeling van kennis. Het voorliggend beleid zal ook onderdeel uitmaken van het waterbeheerplan voor de periode Beleid voorkomen wateroverlast

3 Inhoud 1. Inleiding Kaders, trends en wateropgave Europese en landelijke kaders Ontwikkelingen in de landbouw Doelmatig waterbeheer Regionale kaders Flevolandse norm voor wateroverlast Provinciale kaders wateropgave (trits) Wijziging Verordening Fysieke Leefomgeving Flevoland Trends en wateropgave Ruimtelijke ontwikkelingen Bodemdaling, prognoses en drooglegging Klimaatscenario s Wateropgave: watersysteemtoets Nieuw denkraam aanpak wateroverlast Lokale opgave: technisch oplossen Gebiedsspecifieke opgave: optimaliseren en transformeren Gebiedsbrede opgave: anticiperen Uitvoeringsagenda Beleid voorkomen wateroverlast 2

4 1. Inleiding Zuiderzeeland staat voor de taak om het watersysteem op orde te krijgen en op orde te houden. Momenteel voldoet meer dan 99% van het beheergebied aan de gestelde wateroverlastnormering en is dus op orde. Dit is het gevolg van de goede uitgangssituatie in Flevoland en de inspanning die in de afgelopen planperiode ( ) is gepleegd in het kader van de Verordening Fysieke Leefomgeving. Er zijn verschillende projecten uitgevoerd en het resultaat daarvan is een robuuster en beter functionerend watersysteem. Tegelijkertijd blijkt uit de nieuwe watersysteemtoets (2012) dat bodemdalinggebieden onverminderd om een oplossing vragen. Naar de toekomst toe (na 2024) ontstaan er meer gebieden die niet meer aan de inundatienormen voldoen en waar ook de huidige functie onder druk komt te staan. De Koersbepaling uit 2008 heeft hieraan geen definitieve oplossing kunnen leveren en vraagt daarom om een actualisatie. Daarnaast hebben verschillende ontwikkelingen in de afgelopen jaren plaats gevonden, zowel op beleidsmatig niveau als in de fysieke ruimte. Het Beleid Wateroverlast geeft invulling aan deze nieuwe vraagstukken en ontwikkelingen en gaat voort op de ervaring uit de afgelopen jaren. Reikwijdte, doel en relatie Waterbeheerplan 3 Conform provinciaal beleid toetst Waterschap Zuiderzeeland het watersysteem eens in de zes jaar aan de wateroverlastnormen. Met de provincie is afgesproken om de wateropgave aan te pakken die binnen een termijn van twee toetsronden (12 jaar) optreedt. Voor de watersysteemtoets 2012 gaat het dus om de wateropgave die voor 2024 ontstaat. Het doel van het beleid is om op hoofdlijnen de aanpak van wateroverlast te schetsen tot aan de volgende toetsing in Een nieuwe toetsing kan na 2018 leiden tot het actualiseren, of bijstellen van het voorliggende beleid. Het voorliggend beleid zal onderdeel uitmaken van het waterbeheerplan voor de periode Toepassingsgebied Het beleid voor wateroverlast richt zich zowel op het stedelijk als het landelijk gebied. Hoewel er in het stedelijk gebied geen wateropgave is (en ook niet wordt verwacht), is het van belang om hier preventief toch maatregelen te blijven treffen (denk aan inzet van het instrument van de watertoets, toepassing van de beleidsregel compensatie verhard oppervlak) om in de toekomst een opgave in het stedelijk gebied te voorkomen. Voor het landelijk gebied zet het beleid in op zowel een curatief als preventief spoor. 3 Beleid voorkomen wateroverlast

5 2. Kaders, trends en wateropgave In dit hoofdstuk zijn de belangrijkste kaders en trends beschreven sinds het vorige beleid voor wateroverlast (Koersbepaling Wateroverlast, 2008). Deze zijn van invloed op het geactualiseerde beleid voor wateroverlast Europese en landelijke kaders Ontwikkelingen in de landbouw Op Europees niveau worden door de Europese Commissie voorstellen gedaan voor invulling van het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) voor de periode Pijler 2 van het GLB betreft het Plattelandsontwikkelingsprogramma met de daaraan gekoppelde POP3 gelden. Zowel EFRO als GLB (POP3) bevatten kansen voor subsidieverwerving voor nieuwe projecten om wateroverlast te voorkomen. Op uitnodiging van het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft LTO in 2013 een Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) opgesteld. Het DAW beschrijft een integrale aanpak van zowel het waterkwantiteitvraagstuk, de waterkwaliteitsopgave als de ruimtelijke inbedding daarvan in het agrarisch gebied. Het DAW biedt de waterschappen een kans om de waterproblemen (kwantiteit en kwaliteit) in het agrarisch gebied van Zuiderzeeland bij de gebiedspartners te agenderen en gezamenlijk aan te pakken Doelmatig waterbeheer Op landelijk niveau is in 2011 het Bestuursakkoord Water vastgesteld en ondertekend. Er wordt met dit akkoord gestreefd naar doelmatig waterbeheer. Landelijk wordt er binnen het waterbeheer een beweging gesignaleerd om de wateropgave anders te gaan benaderen. De gesprekken die hierover plaatsvinden zijn verkennend van aard, waarbij nagedacht wordt over oplossingsrichtingen binnen het waterbeheer die meer gericht zijn op het halen van het doel dan de norm (van normgericht naar doelgericht). Dit zou betekenen dat aan de hand van een gebiedsspecifieke afweging wordt bezien hoe de kosten zich verhouden tot de baten. Op grond hiervan kunnen waar nodig gebiedsspecifieke (minder scherpe) normen worden vastgesteld Regionale kaders Flevolandse norm voor wateroverlast Als kaderstellende overheid heeft de provincie Flevoland het beschermingsniveau tegen inundaties vanuit het oppervlaktewater voor het stedelijk en landelijk gebied bepaald. Het beschermingsniveau is vertaald in de Flevolandse norm. De normering bakent de zorgplicht af die Waterschap Zuiderzeeland heeft op het vlak van het voorkómen dan wel beperken van ontoelaatbare wateroverlast door inundatie vanuit het oppervlaktewater. Voor de verschillende landgebruikfuncties in Flevoland gelden onderstaande normen. Een korte toelichting op de normen is gegeven in bijlage 1. Functie Landelijk gebied Stedelijk gebied Natuur Wijzigende functie Norm wateroverlast regionaal watersysteem Inundatiekans van maximaal 1/50 per jaar en een gemiddelde inundatiekans van 1/80 per jaar. Inundatiekans van maximaal 1/100 per jaar. Geen norm. Bij ontwikkeling van een gebied naar een andere functie is de norm van de nieuwe functie leidend bij de planontwikkeling. Beleid voorkomen wateroverlast 4

6 Provinciale kaders wateropgave (trits) De provincie heeft in 2011 samen met het waterschap, de gemeenten en Rijkswaterstaat een kader voor afweging van maatregelen na de toetsing ontwikkeld. Dit maatregelenkader houdt rekening met de specifieke situatie van het Flevolandse watersysteem bij landelijke principes als de trits en niet afwentelen. Daarnaast geeft het invulling aan het begrip robuust watersysteem en wordt aangegeven op welke wijze maatregelen integraal kunnen worden afgewogen. Het gezamenlijk doorlopen proces heeft geleid tot een beter begrip en herwaardering van de specifieke kwaliteiten van het Flevolandse watersysteem. Het beleidskader is aanvullend op de Partiële Herziening Omgevingsplan Flevoland (2009) Wijziging Verordening Fysieke Leefomgeving Flevoland Op regionaal niveau heeft de provincie Flevoland op 12 december 2012, in overleg met het waterschap, de Verordening voor de fysieke leefomgeving Flevoland (VFL) aangepast. Door deze aanpassing is de mogelijkheid gecreëerd dat de provincie het waterschap voor bepaalde tijd ontheffing kan verlenen om van de norm af te wijken. Bijvoorbeeld wanneer in een bepaald gebied de geldende norm voor wateroverlast niet op een maatschappelijk aanvaardbare wijze gehaald kan worden. Dit kan dienen als tijdelijke overgangsperiode waarin het waterschap samen met de provincie en gemeente kan zoeken naar meer duurzame en robuuste oplossingen Trends en wateropgave Ruimtelijke ontwikkelingen Binnen Flevoland zijn diverse ruimtelijke ontwikkelingen gaande. Zo speelt de discussie over natuurontwikkeling in Flevoland en wordt bij Almere nagedacht over nieuwe concepten voor ruimtelijke ontwikkeling (organisch ontwikkeling). Voor ruimtelijke ontwikkelingen geldt in het algemeen dat het waterschap vanuit zijn zorgtaak voor het watersysteem diverse belangen heeft bij het realiseren van de juiste functie op de juiste plaats. Deze belangen spelen met name in gebieden met bodemdaling en een daaraan gerelateerde opgave Bodemdaling, prognoses en drooglegging Bodemdaling is een natuurlijk proces na de drooglegging van een polder. Klei rijpt en compacteert als gevolg van ontwatering. Ook veen compacteert, en kent daarbij nog een ander proces dat tot volumeafname leidt; oxidatie (een langzame verbranding onder invloed van toetredende zuurstof). Zand is relatief ongevoelig voor bodemdaling. Waar de bodemdaling in kleigronden afneemt met de tijd en langzamerhand tot een eindsituatie nadert, kan in veengronden de bodemaling doorgaan tot alle veen verdwenen is. Een belangrijke factor die de snelheid van de bodemdaling bepaalt is de grondwaterspiegel: boven de grondwaterspiegel gaat de bodemdaling sneller dan onder de grondwaterspiegel. Bodemdaling heeft tot gevolg dat het maaiveld lager komt te liggen. Bij gelijkblijvend streefpeil leidt dit tot een grotere kans op wateroverlast. Dit uit zich in water op het maaiveld vanuit de watergangen bij hevige regenval, maar ook grondwateroverlast ten gevolge van een verminderde drooglegging. In beide gevallen kan schade optreden. In 2012 zijn nieuwe bodemdalingprognoses vastgesteld voor het beheergebied van Zuiderzeeland. Uit deze prognoses blijkt dat diverse gebieden nog enkele tientallen centimeters kunnen dalen tot De bodemdalingprognoses zijn ook vertaald in de te verwachten drooglegging. Hoewel de huidige functies nu nog praktisch in het hele gebied goed kunnen worden uitgevoerd, blijkt uit de bodemdalingprognoses dat deze de komende jaren onder druk komen te staan in die gebieden waar de bodemdaling de kritische drooglegginggrens voor hoogwaardige teelten zal aantasten Klimaatscenario s De toetsing van het watersysteem is in 2012 uitgevoerd met de KNMI-06 scenario s, omdat de nieuwe klimaatscenario s van het KNMI nog niet beschikbaar waren. Het KNMI 5 Beleid voorkomen wateroverlast

7 geeft aan dat deze in de eerste helft van 2014 beschikbaar komen. Voor Flevoland is niet de klimaatverandering, maar de bodemdaling bepalend voor de omvang van de wateropgave. De keuze voor klimaatscenario s is daardoor vooral belangrijk met het oog op een landelijk consistente lijn. Het waterschap volgt de ontwikkeling van de scenario s en overweegt bij het beschikbaar komen van de scenario s of het een (voor Flevoland relatief eenvoudige) actualisatie uitvoert. Naar verwachting heeft dit slechts beperkt invloed op de berekende opgaven en zal dit geen effect op de actualisatie van het wateroverlastbeleid Wateropgave: watersysteemtoets 2012 In 2012 is een nieuwe watersysteemtoetsing uitgevoerd. Deze toetsing is op basis van de nieuwste inzichten uitgevoerd en conform het rekenvoorschrift van de Provincie Flevoland. De toetsing geeft een beeld van de huidige wateropgave (2012) en de te verwachten ontwikkelingen qua wateroverlastsituaties (tot 2024). Er wordt dus twee planperiodes vooruit gekeken. De wateropgave is gedefinieerd als de omvang van het totaal aan knelpunten, waar ontoelaatbare wateroverlast voorkomt door watergangen die buiten hun oevers treden. De omvang van de wateropgave wordt uitgedrukt in hectares (ha). In figuur 1 is de wateropgave tot 2024 weergegeven (resultaten van de watersysteemtoets 2012). Het gaat om de volgende lokale inundatieknelpunten (circa 210 ha): - Heerenkampsingel; - Pilotentocht; - Kassengebied Weteringweg; - Hertentocht. Naast de lokale inundatieknelpunten worden de regionale bodemdalingknelpunten duidelijk (bodemdalinggebied NOP). Tot 2024 is er alleen in noordelijk Flevoland een wateropgave (circa 390 ha). Zuidelijk en Oostelijk Flevoland voldoen tot 2024 aan de normen. Figuur 1: Wateropgave 2024 Watersysteemtoets 2012). In zuidelijk en oostelijk Flevoland is in 2015 geen wateropgave Beleid voorkomen wateroverlast 6

8 Bij het zoeken naar oplossingsrichtingen voor de wateropgave die richting 2024 ontstaat, wordt ook rekening gehouden met het lange termijn beeld van de wateropgave en de trends die daarin zijn te zien. Daarom is er voor het jaar 2050 een verwachte opgave in kaart gebracht (zie figuur 2). De prognose richting 2050 is dat er in zuidelijk en oostelijk Flevoland ten gevolge van bodemdaling en klimaatverandering ook een wateropgave ontstaat. In noordelijk Flevoland blijft richting 2050 de wateropgave als gevolg van de verdergaande bodemdaling toenemen. Figuur 2: Prognose van de wateropgave richting 2050 in ZOF en NOP (Watersysteemtoets 2012). 7 Beleid voorkomen wateroverlast

9 3. Nieuw denkraam aanpak wateroverlast Momenteel voldoet ruim 99% van het beheergebied aan de wateroverlastnormen. Desondanks blijkt dat de bodemdalingproblematiek nu en in de toekomst onverminderd om passende oplossingen vraagt. Ook de effecten van klimaatverandering, ruimtelijke ontwikkelingen en bodemgebruik op het watersysteem kunnen weer leiden tot nieuwe opgaven. Het beleid van de afgelopen jaren heeft geen blijvende oplossing kunnen bieden. Een vernieuwde invulling van het wateroverlastbeleid zal nodig zijn. Hiervoor is uitgegaan van het denkraam in figuur 3. In dit hoofdstuk wordt het denkraam toegelicht. Wateropgave Ontwikkeling Oplossingsrichting Lokaal Lokale knelpunten Technisch oplossen Gebiedspecifiek Bodemdaling Optimaliseren en Transformeren Gebiedsbreed Bodemgebruik Klimaat Ruimtelijke ontwikkeling Anticiperen Figuur 3: Nieuw denkraam aanpak wateroverlast 3.1. Lokale opgave: technisch oplossen Een lokale wateropgave ontstaat door een knelpunt in het watersysteem zelf. Met name in peilvakken waar de berging van water onvoldoende op orde is, of waar sprake is van een knellende afwatering is sprake van een lokale wateropgave. Het betreffende deelgebied is dan onvoldoende in staat om in situaties met veel neerslag het overtollige water tijdelijk te bergen en tijdig af te voeren. In beginsel wordt deze opgave op korte termijn (tot 2018) opgelost met een technische, kosteneffectieve maatregel, zoals bijvoorbeeld het vergroten van een duiker. Bij grote complexiteit, afhankelijkheid van derden en/of de kans om mee te koppelen met andere trajecten zal de realisatie van dit soort technische maatregelen meer tijd vergen. Waardoor de uitvoering richting de volgende planperiode ( ) gaat. Oplossingsrichting Het oplossen van deze opgave valt onder de reguliere verantwoordelijkheid en activiteiten van het waterschap en vraagt vanuit de actualisatie van het wateroverlastbeleid niet om aanvullende beleidskeuzes. Daar waar zich knelpunten in het watersysteem voordoen, is het vanuit de zorgplicht de taak van het waterschap om de aanwezige knelpunten op te lossen. Beleid voorkomen wateroverlast 8

10 3.2. Gebiedsspecifieke opgave: optimaliseren en transformeren De gebiedsspecifieke opgave wordt veroorzaakt door de bodemdaling. Bodemdaling in Flevoland kan gezien worden als een autonoom proces, dat het gevolg is van de drooglegging van de polders. Door grote verschillen in de opbouw van de bodem is er sprake van een grote ruimtelijke variatie in de mate en snelheid van bodemdaling. Op de plekken waar de bodem het sterkst is gedaald en ook nog in de toekomst zal dalen, neemt de kans op wateroverlast toe. We noemen de opgave een gebiedsspecifieke opgave, omdat de opgave direct gerelateerd is aan de bodemdalinggebieden en er geen scherpe afbakening van het gebied gehanteerd kan worden omdat er sprake is van een groeiende opgave. De bodemdaling in Flevoland veroorzaakt zowel op de korte als de langere termijn een opgave. De bodemdalinggebieden zijn globaal in tweeën te splitsen: 1. Bodemdalinggebieden in de Noordoostpolder met een bestaande wateropgave, die zich in de toekomst verder uitbreidt. 2. Bodemdalinggebieden in zuidelijk en oostelijk Flevoland waar op termijn (na 2024) een wateropgave gaat ontstaan. Tot 2024 richt de uitvoering van het optimaliseren en transformeren zich op het bodemdalinggebied Noordoostpolder. De ervaringen die we in dit gebied op doen, kunnen later toegepast worden op de gebieden in zuidelijk en oostelijk Flevoland die richting 2050 de gevolgen van bodemdaling gaan ondervinden. Oplossingsrichtingen en beleidskeuzes De gevolgen van bodemdaling zullen bij de diverse gebruikers en bewoners van Flevoland meer en meer zichtbaar gaan worden. Denk bijvoorbeeld aan het ophogen van tuinen, het verzakken van de gemeentelijke riolering maar ook het omgaan met extra waterbezwaar op de kavel en/of in het watersysteem. Dit maakt dat de bodemdalingproblematiek, in tegenstelling tot de lokale wateropgave, een maatschappelijk vraagstuk is. En dit vraagt om een brede afweging waarin de mogelijkheden om aan de watersysteemeisen van het huidige landbouwkundige gebruik te voldoen, moeten worden afgewogen tegen houdbaarheid van het huidige landgebruik en de daarbij geldende normen voor wateroverlast. Gezien deze brede afweging zullen waterschap, medeoverheden en de agrarische sector gezamenlijk op zoek moeten gaan naar een duurzame oplossing. De problematiek van bodemdaling is in de afgelopen jaren beter onderbouwd en over de gevolgen van bodemdaling zijn de gebiedspartners beter geïnformeerd. In de voorgaande planperiode was er bij de gebiedspartners nog de verwachting dat de knelpunten door het waterschap tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten opgelost zouden kunnen worden. Nu dit niet het geval blijkt, moet deze verwachting worden bijgesteld. Er moet een nieuw perspectief komen om met bodemdaling om te gaan en de daaraan gerelateerde wateropgave. Als oplossingsrichting wordt daarom voorgesteld om in te zetten op een korte en een lange termijn aanpak: Korte termijn: Meer en meer worden de huidige agrarische ondernemers in het gebied geconfronteerd met de gevolgen van bodemdaling. Om de nadelige gevolgen voor de huidige groep agrariërs zo veel mogelijk te beperken, vindt het waterschap het vanuit het maatschappelijk oogpunt verantwoord om voor de korte termijn maatregelen te verkennen en waar mogelijk te treffen om de gevolgen van bodemdaling tijdelijk te verlichten. Het waterschap blijft hierbij een kritische houding aannemen ten aanzien van de kosten-batenverhouding van deze maatregelen. Qua type maatregelen denken we hierbij aan het optimaliseren van het watersysteem en het stimuleren van agrariërs in het gebied om het water/bodembeheer op de kavel te optimaliseren. Met de beoogde maatregelen wordt tijd gecreëerd om de gevolgen van bodemdaling onder de aandacht te brengen bij medeoverheden als provincie en gemeenten en de agrarische sector en de gevolgen daarvan voor de bedrijfsvoering. Door de optimalisatiemaatregelen wordt de agrariër meer tijd gegeven om de bedrijfsvoering aan te passen. Beleidskeuze 1: optimaliseren. Ondanks dat we weten dat we de opgave in het bodemdalinggebied niet volledig en definitief kunnen oplossen, investeren we op de korte termijn waar mogelijk in het gebied om de opgave te beperken en de bodemdaling te vertragen. Hierdoor wordt tijd gecreëerd om de bodemdalingproblematiek in het beheergebied onder de aandacht te brengen. 9 Beleid voorkomen wateroverlast

11 Lange termijn: De knelpunten die ontstaan als gevolg van bodemdaling vragen op de langere termijn zowel fysieke als beleidsmatige aanpassingen. Met fysieke aanpassingen wordt bedoeld dat de knelpunten in het gebied vragen om een, aan de kenmerken van dat gebied, aangepaste vorm van grondgebruik. De individuele agrariër zal hier, vanuit een bedrijfskundige invalshoek, op gaan anticiperen of doet dit al. Maar omdat er onder de huidige normering een wateropgave is, voorziet het waterschap ook een gezamenlijk proces tussen overheden en de sector. Aan dit proces wil het waterschap actief deelnemen. Het waterschap zet zich komende periode in om de problematiek bij de medeoverheden te (blijven) agenderen, om vervolgens gezamenlijk met hen een lange termijn streefbeeld te ontwikkelen voor de betreffende bodemdalinggebieden. En om tegelijkertijd ook binnen de agrarische sector bewustwording te creëren van de problematiek en de impact daarvan op de bedrijfsvoering. Naast de fysieke aanpassingen in het systeem wordt er ook om een beleidsmatige aanpassing gevraagd. Hiermee wordt de aanpassing van de norm voor wateroverlast bedoeld. Provincie en waterschap zijn hiervoor in 2013 een proces overeengekomen waarin op basis van een evaluatie van de norm, geleidelijk toegewerkt wordt naar een andere norm voor wateroverlast. Beide partijen zullen in de geëigende beleidsdocumenten de wijziging van de norm aankondigen. Beleidskeuze 2: transformeren. De langere termijn oplossing voor het bodemdalingsgebied bestaat uit een aangepaste agrarische functie met bijpassende wateroverlastnorm. Het waterschap neemt actief deel aan het geleidelijke proces van aanpassing van de functie met bijpassende wateroverlastnorm. Met actief deelnemen wordt bedoeld het, agenderen van de problematiek, gezamenlijk met medeoverheden ontwikkelen van een visie en het creëren van bewustwording bij de agrarische sector 3.3. Gebiedsbrede opgave: anticiperen Door de specifieke karakteristieken van het Flevolandse watersysteem (grote peilvakken, diepe drooglegging, grote gemalen) is er sprake van een bijzonder robuuste situatie. Hierdoor wordt vrijwel overal en ruimschoots aan de norm voor wateroverlast voldaan (meer dan 99% voldoet aan de norm van 1:50 en grote delen zelfs aan een 1:100 situatie). Om deze goede uitgangssituatie te behouden is het van belang om zicht te hebben op potentiële bedreigingen en hier vroegtijdig op te anticiperen. De potentiële bedreiging in Flevoland komt voort uit klimaatverandering, ruimtelijke ontwikkelingen en agrarisch bodemgebruik. Onderstaande tabel geeft op hoofdlijnen een overzicht van hoe externe bedreigingen leiden tot bedreigingen in het watersysteem en welk handelingsperspectief het waterschap en zijn partners heeft om hierop te anticiperen. Bedreiging extern Klimaatverandering Ruimtelijke ontwikkelingen Agrarisch bodemgebruik Bedreiging watersysteem Klimaatverandering leidt er toe dat in de toekomst de neerslagintensiteit toeneemt. Om deze grotere hoeveelheden neerslag op te kunnen vangen is er extra bergingsruimte nodig in het oppervlaktewatersysteem. Stedelijke ontwikkelingen leiden tot het vergroten van het verhard oppervlak. Waar de bodem is afgedekt kan neerslag niet infiltreren in de bodem en wordt de neerslag versneld afgevoerd naar het oppervlaktewater. De verminderde bergingscapaciteit moet in dat geval gecompenseerd worden. Door intensief gebruik van de agrarische bodem kan het organisch stofgehalte in de bodem afnemen en kan er sprake zijn van bodemverdichting. Beide processen dragen ertoe Handelingsperspectief waterschap Meebewegen met klimaatverandering door het in stand houden en waar mogelijk het vergroten van de bergingscapaciteit. Het waterschap doet dit o.a. door de aanleg van duurzame oevers en het stimuleren van herprofilering van kavelsloten. Toepassen van geldende regels voor het compenseren van verharding. Adviseren bij stedelijke ontwikkeling via inzet watertoets. Agenderen en stimuleren van het duurzaam gebruik van de bodem. Beleid voorkomen wateroverlast 10

12 bij dat de potentiële capaciteit van de bodem om water vast te houden en te bergen onvoldoende wordt benut. Oplossingsrichtingen en beleidskeuzes De aanpak van deze gebiedsbrede opgave valt voor een groot deel onder de reguliere activiteiten van het waterschap. Zo maakt het waterschap actief gebruik van de mogelijkheden om bij ruimtelijke plannen en lokale ontwikkelingen de afwenteling van (toekomstige) wateroverlast zo veel mogelijk te voorkomen (Watertoetsproces, beleidsregels en de Keur, verkenningen/onderzoek). Het anticiperen op een wateropgave die samenhangt met het agrarisch bodemgebruik is een nieuw spoor. Er zijn toenemende signalen dat achteruitgang van het organische stofgehalte, verdichting van de bodem en maatregelen als diepploegen, de natuurlijke bodemstructuur aantasten. Dit heeft negatieve gevolgen voor de doorlatendheid en het waterbergend vermogen van de bodem. Het waterschap wil het duurzaam bodemgebruik- en beheer bij de agrariërs actief (blijven) agenderen en stimuleren. Naast de mogelijkheden om dit onderwerp in reguliere overlegmomenten bij gebiedspartners te agenderen, ziet het waterschap vooral de kans om hier samen met de partners binnen het Actieprogramma Bodem en Water (regionale uitwerking van het landelijke Deltaplan Agrarisch Waterbeheer) invulling aan te geven. Beleidskeuze 3: Om te anticiperen op de klimaatveranderingen en om negatieve trends in doorlatendheid en bergend vermogen van de bodem te keren, wil het waterschap het duurzaam bodemgebruik- en beheer actief agenderen bij agrariërs en de provincie. 11 Beleid voorkomen wateroverlast

13 4. Uitvoeringsagenda Het denkraam is de basis voor het nieuwe wateroverlastbeleid en geeft voor de korte en lange termijn weer hoe het waterschap om wil gaan met de aanpak van wateroverlast. In dit hoofdstuk zijn de activiteiten voor de komende planperiode op een rij gezet: de uitvoeringsagenda voor De uitvoeringsagenda is in figuur 4 weergegeven. Het is een mix van (reguliere) waterschapsprojecten, het beïnvloeden van verschillende processen en de (door)ontwikkeling van kennis. De activiteiten worden verderop in dit hoofdstuk toegelicht. Uitvoeringsagenda aanpak wateroverlast Lokale wateropgave: technisch oplossen Verkennen en afwegen maatregelen gebied Hertentocht Uitvoeren maatregelen gebied Hertentocht Verkennen en afwegen maatregelen overige gebieden Uitvoeren maatregelen overige gebieden Jaar Volgende planperiode Aanpak bodemdalinggebied NOP: optimaliseren en transformeren Verkennen en afwegen optimalisatiemaatregelen watersysteem Uitvoeren optimalisatiemaatregelen watersysteem (indien nodig) Agenderen bodemdalingproblematiek en vernieuwde aanpak via: Nota Vitaal Platteland (provincie Flevoland) Evaluatie normen wateroverlast (provincie Flevoland) Actieprogramma Bodem en Water (LTO Flevoland) Doorontwikkelen inzicht in bodemdaling Generieke maatregelen voorkomen wateroverlast: anticiperen Uitvoeren regulier beheer en onderhoud Aanleggen duurzame oevers Herprofileren kavelsloten Adviseren bij ruimtelijke plannen Agenderen en stimuleren duurzaam bodemgebruik- en beheer Verkennen mogelijkheden gedifferentieerd vasthouden van water Actualiseren/ update watersysteemmodel Uitvoeren Watersysteemtoets 2018 Actualiseren/ bijstellen beleid wateroverlast Figuur 4 Uitvoeringsagenda aanpak wateroverlast Beleid voorkomen wateroverlast 12

14 Toelichting activiteiten uitvoeringsagenda Lokale wateropgave: technisch oplossen Verkennen, afwegen en uitvoeren maatregelen gebied 1 t/m 4. Uit de Watersysteemtoetsing 2012 komen vier nieuwe inundatiegebieden onder de aandacht, die vrijwel op zichzelf staan (zie ook figuur 1 in hoofdstuk 2). Het gaat hier om de gebieden Heerenkampsingel (gemeente Urk), Pilotentocht, kassengebied Weteringweg en Hertentocht (gemeente Noordoostpolder). Het zijn knelpunten in het watersysteem die, naar verwachting, op kosteneffectieve wijze technisch oplosbaar zijn. Het waterschap zal komende periode starten met het in beeld brengen van mogelijke maatregelen om vervolgens te komen tot een afweging van maatregelen, gevolgd door de uitvoering er van. Gedurende dit hele proces zal het waterschap de nodige afstemming en samenwerking opzoeken met de betrokken gebiedspartners. Voor deze gebieden geldt dat er uiterlijk in 2024 een oplossing is gevonden en uitgevoerd. Omdat de Hertentocht pas richting 2024 niet meer aan de normen voldoet, is de verkenning en afweging aan het eind van deze planperiode gepland. En de uitvoering staat voor de volgende planperiode ( ). Aanpak bodemdalinggebied Noordoostpolder: optimaliseren en transformeren Verkennen, afwegen en uitvoeren optimalisatiemaatregelen watersysteem. Optimalisatie gaat over het uitvoeren van enkele, eenvoudige maatregelen, die de situatie ter plekke tijdelijk verbeteren. Het lost het probleem van bodemdaling niet op, maar zal de problematiek tijdelijk iets verlichten. De komende periode verkent Zuiderzeeland welke delen van het oppervlaktewatersysteem in het bodemdalinggebied Noordoostpolder nog geoptimaliseerd kunnen worden. Dit kan ook betekenen dat de huidige situatie in het gebied al een optimum heeft bereikt. Afhankelijk van de uitkomsten van de verkenning, worden maatregelen afgewogen en geprogrammeerd om vervolgens voor 2018 uit te voeren. Bij deze optimalisatieslag wordt samenwerking gezocht met medeoverheden en belanghebbenden in het gebied. Agenderen bodemdalingproblematiek en vernieuwde aanpak. Deze maatregel maakt onderdeel uit van het zogenaamde transformatieproces om te komen tot een aanpassing van wateroverlastnormen en/of landgebruik. Het gaat hier om bewustwording creëren bij de gebiedspartners van de problematiek en de vernieuwde aanpak om met de bodemdaling om te gaan. Het agenderen en onder de aandacht brengen zal in ieder geval gebeuren binnen onderstaande trajecten: o Nota Vitaal Platteland. Dit wordt een product van de provincie Flevoland. In 2014 wordt deze nota opgesteld en zal de vorm krijgen van een beleidsagenda. o Evaluatie normen wateroverlast. Richting 2018 zal de provincie de normen voor wateroverlast evalueren en afhankelijk van de uitkomsten van de evaluatie een traject opstarten om de normen te actualiseren. o Actieprogramma Bodem en Water. dit is de regionale uitwerking van het landelijke Deltaplan Agrarisch Waterbeheer. LTO Noord is trekker van dit programma. Doorontwikkelen inzichten in bodemdaling. De afgelopen jaren is veel inzicht verkregen in het proces van bodemdaling. Bekend is dat de bodemdaling niet uniform is verdeeld over de polder. Zo zijn er gebieden waar geen tot weinig bodemdaling is en gebieden waar de bodemdaling aanzienlijk is. Met name binnen de gebieden waar de bodemdaling het sterkst is, kunnen lokaal ook nog eens grote verschillen optreden vanwege de aanwezigheid van veen. Inzicht in deze informatie kan bijdragen aan het waterbeheer op zowel peilvakniveau als kavelniveau. Het waterschap verkent komende planperiode samen met de provincie op welke wijze er meer inzicht kan worden verkregen in hoe de bodemdaling zich ontwikkelt (denk bijvoorbeeld aan het opzetten van een meetnet). Generieke maatregelen voorkomen wateroverlast: anticiperen Aanleggen duurzame oevers. Zuiderzeeland is eind vorige eeuw gestart met de aanleg van duurzame oevers en doorloopt momenteel in het kader van de Kaderrichtlijn Water een versnellingtraject (ten gevolge van beschikbare subsidiegelden). In 2021 is dit traject afgerond en is 13 Beleid voorkomen wateroverlast

15 40% van de oevers in het beheergebied duurzaam ingericht. Tegen die tijd zal het waterschap de keuze moeten maken om al of niet door te gaan met het inrichten van duurzame oevers. Herprofilering kavelsloten. De kavelsloten zijn de haarvaten van het watersysteem. Ze vormen een onderdeel van de totale waterberging. Doordat de kavelsloten niet op profiel blijven, neemt de berging in het systeem af. Hierdoor kan het steeds moeilijker worden om aan de inundatienormen te (blijven) voldoen. Met welke intensiteit het waterschap aan de slag gaat met herprofilering van de kavelsloten, wordt komende planperiode bepaald. Afhankelijk van de uitkomsten wordt hiervoor een programma opgezet. Adviseren en vergunningverlening bij ruimtelijke plannen. Water vormt een medesturend element in de ruimtelijke ordening. Bij ruimtelijke ontwikkelingen wil Zuiderzeeland voorkomen dat berging in het watersysteem achteruitgaat of verloren gaat. Daarom brengt het waterschap bij ruimtelijke plannen op een actieve wijze en het liefst in een zo vroeg mogelijk stadium van de planvorming de waterbelangen in, zodat functie en watersysteem goed op elkaar afgestemd kunnen worden. Hiervoor maakt het waterschap samen met initiatiefnemers gebruik van het watertoetsproces en legt afspraken over compenserende waterberging vast in vergunningen (conform Keur en beleidsregels). Agenderen belang van duurzaam bodemgebruik- en beheer. Met deze activiteit heeft het waterschap de kans om richting de agrariër en provincie aandacht te vragen voor duurzaam bodembeheer en daarmee goed waterbeheer op de kavel. Het actief agenderen van duurzaam bodemgebruik- en beheer kan onder andere verlopen via het Actieprogramma Bodem en Water. Verkennen mogelijkheden gedifferentieerd vasthouden van water. Als gevolg van bodemdaling ontstaat er binnen de grote peilvakken in Flevoland meer hoogtedifferentiatie. Meer hoogtedifferentiatie betekent dat de kans op wateroverlast in de laagste delen van een peilvak toeneemt. Om de kans op wateroverlast in de laagste delen te beperken zou water in hogere delen van een peilvak (delen met grote drooglegging en dus grote bergingscapaciteit) vastgehouden kunnen worden om de beschikbare berging in het totale systeem zo optimaal mogelijk te benutten en de lagere delen te ontzien. De effectiviteit en een kosten/baten afweging van het gedifferentieerd vasthouden van water binnen de grote peilvakken zal eerst onderzocht moeten worden. Update watersysteemmodel, uitvoeren Watersysteemtoets 2018, actualiseren beleid wateroverlast. Om de wateropgave te bepalen volgens de laatste inzichten, toetst het waterschap het watersysteem periodiek (eens in de zes jaar) op de geldende normen en met meest recente prognoses. Voorafgaand aan de daadwerkelijke toetsing wordt het watersysteemmodel geactualiseerd. Uit de toetsing wordt duidelijk welke opgave er op korte termijn en langere termijn is voorzien. De toetsing wordt uitgevoerd conform de geldende afspraken met de provincie Flevoland. De toetsing, maar ook wijzigingen in de geschetste kaders, trends en ontwikkelingen hoofdstuk 2, kunnen aanleiding geven om het beleid voor wateroverlast te actualiseren of bij te stellen. Beleid voorkomen wateroverlast 14

16 Bijlagen Bijlage 1 Toelichting wateroverlastnormen Als kaderstellende overheid heeft de provincie Flevoland het beschermingsniveau tegen inundaties vanuit het oppervlaktewater voor het stedelijk en landelijk gebied bepaald. Het beschermingsniveau is vertaald in de Flevolandse norm. De normering bakent de zorgplicht af die Waterschap Zuiderzeeland heeft op het vlak van het voorkómen dan wel beperken van ontoelaatbare wateroverlast door inundatie vanuit het oppervlaktewater. Vergeleken met andere delen van Nederland hanteert de provincie Flevoland strengere normen voor het landelijk gebied (per provinciale verordening geregeld). De Noordoostpolder en Zuidelijk en Oostelijk Flevoland zijn indertijd ontworpen met een inundatiekans van 1/100 per jaar met de verwachting dat dit door bodemdaling zou uitmonden in een inundatiekans van gemiddeld 1/80 per jaar. De Flevolandse norm is op die ontwerpcriteria gebaseerd. Deze norm waarborgt de functie hoogwaardige akkerbouw in het hele landelijke gebied. Voor de verschillende landgebruikfuncties in Flevoland gelden de volgende inundatienormen: Functie Landelijk gebied Stedelijk gebied Natuur Wijzigende functie Norm wateroverlast regionaal watersysteem Inundatiekans van maximaal 1/50 per jaar en een gemiddelde inundatiekans van 1/80 per jaar. Inundatiekans van maximaal 1/100 per jaar. Geen norm. Bij ontwikkeling van een gebied naar een andere functie is de norm van de nieuwe functie leidend bij de planontwikkeling. Bij de vorige toetsing (2007) bestond er onduidelijkheid over hoe de Flevolandse norm rekenkundig moest worden toegepast. Met name de gemiddelde norm van 1/80 per jaar voor het landelijk gebied, maar ook andere relevante keuzes, lieten ruimte voor interpretatie. Ter voorbereiding op de watersysteemtoetsing in 2012 heeft provincie Flevoland in nauwe samenwerking met Waterschap Zuiderzeeland het Rekenvoorschrift Flevolandse norm opgesteld en in 2012 opgenomen in de Verordening voor de Fysieke Leefomgeving. Hierin is eenduidig vastgelegd hoe de norm moet worden toegepast. 15 Beleid voorkomen wateroverlast