Coopersburg Welgelegen De Terp Tsjerkebleek Evenemententerrein Hylkema s Pôle. Structuurvisie groene ruimten Akkrum

Transcriptie

1 Coopersburg Welgelegen De Terp Tsjerkebleek Evenemententerrein Hylkema s Pôle Structuurvisie groene ruimten Akkrum

2 Coopersburg Welgelegen De Terp Tsjerkebleek Evenemententerrein Hylkema s Pôle Structuurvisie groene ruimten Akkrum Sneek, september 2000

3 Colofon Opdracht: Gemeente Boarnsterhim Begeleiding: Werkgroep Groenvoorziening Akkrum Stichting Vrienden van Coopersburg Stichting Welgelegen Stifting Akkrum Ald en Ny College van Beheer van de NH/Geref. kerk Friestins Woonbeheer Gemeente Boarnsterhim Samenstelling: Noord Peil landschapsarchitekten

4 Inhoud 1. Inleiding 6 2. Coopersburg 8 Historie Analyse Inrichtingsplan Coopersburg Maatregelen 3. Welgelegen, terp en tsjerkebleek 16 Historie Analyse Inrichtingsplan Welgelegen, terp en tsjerkebleek Maatregelen 4. Gebruik en inrichting groene ruimten 20 Coopersburg Welgelegen Terp en tsjerkebleek Evenemententerrein Hylkema s Pôle Eigendom en beheer 5. Financiering 22

5 De Boarn De Boarn Coopersburg Evenementen terrein Hylkema s Pôle Welgelegen Tsjerke bleek Terp Groene ruimten in Akkrum 1:3000

6 1. Inleiding Dit plan voor de inrichting van de groene ruimten in Akkrum is in opdracht van de gemeente Boarnsterhim opgesteld. Het omvat een reconstructieplan voor de tuinen van Coopersburg en Welgelegen, een inrichtingsvoorstel voor de terp rondom de kerk, het evenemententerrein en Hylkema s Pôle. Van belang is de samenhang tussen de verschillende gebieden. Het gebruik en de beleving van de tuinen en de terp worden onder andere versterkt door het ontwikkelen van een wandelroute door het gebied. De groene ruimten in de dorpskern van Akkrum zijn karakteristiek en beeldbepalend voor het dorp. Van historische waarde zijn de tuinen van Coopersburg en Welgelegen, tezamen met de terp en de tsjerkebleek bij de kerk. Landschappelijke kwaliteit heeft Hylkema s Pôle, die de landelijke sfeer in de dorpskern versterkt. Het evenemententerrein met het V.V.V kantoor is centraal gelegen tussen de tuinen, de terp en Hylkema s Pôle. Het terrein grenst aan het passantenhaventje. Voor Coopersburg(1901), Welgelegen(1929) en de terp is een historische beschrijving gegeven en een analyse met betrekking tot Ook is een inrichtingsplan gemaakt met een overzicht van de voorgestelde maatregelen. De historische tuinen zijn met name geschikt als wandelgebied. Daarnaast zijn specifieke activiteiten op het gebied van muziek en theater mogelijk. De terp versterkt de dorpskern als uitloopgebied voor kleinschalige marktactiviteiten, braderieën en terrasfunctie. Het evenemententerrein met het V.V.V kantoor is geschikt voor grootschaliger activiteiten, zoals kermis en dorpsfeesten. Het vormt tevens het startpunt voor de (water)recreant. Hylkema s Pôle is uniek door het landelijk karakter in de dorpskern, en kan incidenteel als uitloopgebied van het evenemententerrein dienen. Het plan is mogelijk gemaakt door ondersteuning van de Stichting Vrienden van Coopersburg, Stichting Welgelegen, Stifting Akkrum Ald en Ny, College van Beheer van de Nederlands Hervormde/Gereformeerde kerk Akkrum en Friestins Woonbeheer. Tot slot is voor de financiering van de uitvoering een specificatie per deelgebied gegeven. Tevens is er een voorstel gedaan op welke Akkrum 1924 Akkrum 1949 Akkrum 2000

7 In het noord-oostelijke puntje van de tuin is het mausoleum gelegen. Vanaf het pad rondom de vijver was het weerspiegelend effect van het mausoleum waarneembaar. In de huidige situatie is dit effect verdwenen door de enorme groei van opslag en solitairen. Door de afwezigheid van de westelijke brug is de ritmische beweging en de symmetrie van waterpartijen en padenstelsel verdwenen. Karakteristiek van het gebouw is het accent op de middenpartij, waardoor een opvallende symmetrie ontstaat. Aan de voorzijde heeft oorspronkelijk een aantal perken en solitaire bomen gestaan. In de huidige situatie zijn deze verdwenen en is de massa verplaatst naar de achterzijde van de tuin, de fraaie oude populieren. Vanaf het Heechein was fraai zicht naar de middenpartij. Door groei van de van oorsprong in vorm gesnoeide coniferenperken is deze zichtlijn grotendeels verdwenen.

8 2. Coopersburg De historie van Coopersburg Coopersburg is ontwikkeld door de oud-akkrummer Frank. H. Kuipers. Op jonge leeftijd is Kuipers naar Amerika vertrokken en heeft zich daar als zakenman onder de naam Frank Cooper goed ontwikkeld. In 1899 heeft de heer Cooper vanuit Amerika geld geschonken voor het plaatsen en in stand houden van een tehuis voor oudenvan-dagen in zijn geboorteplaats. De toenmalige gemeentearchitect F. Hoekstra ontwierp het gebouw, bestaande uit een hoofdgebouw met aan weerszijden 10 identieke woningen. In het hoofdgebouw was de regentenkamer gevestigd. Het tuinontwerp en de aanleg werden verzorgd door boomkweker G.W. Westra uit Hurdegaryp. Op 8 mei 1901 was het hele gebouw en de tuin gereed. De familie Cooper was samen met de inwoners van Akkrum aanwezig bij de feestelijke opening. Helaas stierf de heer Cooper in 1904 op 61 jarige leeftijd. In 1906 werd achterin de tuin voor de heer Cooper en zijn vrouw, die reeds in 1879 overleed, het mausoleum gebouwd. De Stichting Coopersburg heeft er vanaf die tijd voor gezorgd dat Coopersburg bleef zoals het was. De woning met tuin is gelegen op een wigvormige kavel, waarbij het gebouw aan de oostzijde van de kavel is gesitueerd. In harmonie met de woning is de voorzijde van de tuin geheel symmetrisch opgezet. Zowel de woning, waterpartijen, bruggen en het padenverloop zijn van Neoclassistische aanleg. De bijbehorende slingerpaden met niervormige perken en heesterranden zijn nog herkenbaar. Aan de voorzijde hebben een aantal solitaire bomen gestaan die zeer beeldbepalend zijn geweest. Deze zijn in de huidige situatie niet meer aanwezig, wat een aantal ruimtelijke consequenties met zich meebrengt. Tevens is de bomenlaan aan de Liouwerterdyk verdwenen. Aan de achterzijde van de woningen is het mausoleum beeldbepalend. Door de sterke begroeiing is dit aan het zicht onttrokken. Van het huis met de tuin zijn geen originele (bouw)tekeningen meer aanwezig. De huidige woning met tuin staat op de lijst van beschermde monumenten. In 1960 ontstond het actie-comité Vrienden van Coopersburg dat een jaarlijkse bijdrage van de inwoners van Akkrum verzamelde en gebruikte voor onderhoud. Sinds 1980 zijn de woningen eigendom van Friestins Woonbeheer en de tuin eigendom van de gemeente Boarnsterhim. Tegenwoordig worden de woningen verhuurd aan zowel jong als oud. De regentenkamer wordt beheerd door de Stifting Akkrum Ald en Ny. Het reconstructieplan is opgesteld aan de hand van historisch fotomateriaal, archiefstukken m.b.t de beplanting en inventarisatie Coopersburg Gemaakt door de toenmalige dorpsschilder Johannes Bakker, ter ere van het 50-jarig bestaan van Coopersburg. Tevens is de landschappelijke tuin van Welgelegen geschilderd. ( inventaris van café Mike Murphy s Te Akkrum).

9 Padenstructuur De oorspronkelijke padenstructuur is in hoofdlijnen nog aanwezig. Karakteristiek is de symmetrische opzet aan de voorzijde van de tuin. Er zijn twee bruggen geweest, ten westen en oosten van Coopersburg. In verband met de verkeersveiligheid is in 1978 in opdracht van Rijkswaterstaat de brug ten westen van Coopersburg verwijderd. De symmetrie in de tuin is daarbij verloren gegaan. Aan de noordoostzijde van de tuin is het pad langs de vijverrand verdwenen. Dit pad versterkte de beleving van de vijver en het weerspiegelende effect van het mausoleum was vanaf daar waarneembaar. Langs de bosstrook is vermoedelijk een nieuw pad ontstaan. Aan de voorzijde van het gebouw heeft een vrij brede grindstrook gelegen, zodat men voor het gebouw langs kon rijden. Nu de westelijke brug is verdwenen is dit niet meer mogelijk. Er is een ketting geplaatst om auto s aan de voorzijde te weren. De parkeervoorziening aan de oostzijde is een latere Bouwwerken In dit overzicht is aangegeven welke gebouwen in de tuin hebben gestaan of welke zijn toegevoegd. Van belang daarbij is dat de priëlen zijn verdwenen evenals de brug. Belangrijke toevoeging aan de noordzijde zijn de schuurtjes. 1. Prieel; ? 2. Werkkas; na ? 3. Toiletvoorziening; Schuurtjes; heden 5. Coopersburg; heden 6. De westelijke brug; De oostelijke brug; heden 8. Bruggen; heden 9. Zonnewijzer; heden 10. Mausoleum; heden

10 Zichtlijnen Karakteristiek van het langgerekte gebouw van Coopersburg is het accent van de middenpartij waardoor een opvallende symmetrie ontstaat. Deze is vanaf de Ljouwerterdyk aan alle kanten zichtbaar. Vanaf de priëlen had men fraaie doorzichten door de tuin. Het mausoleum vormt een belangrijk accent in de noordelijke tuin. Water Het water heeft zijn oorspronkelijk vorm behouden met uitzondering van de plaats van de voormalige westelijke brug. Essentieel aan de voorzijde is de ritmische beweging van de waterpartij in vier delen. Door de afwezigheid van de westelijke brug is deze ritmiek verstoord.

11 Oorspronkelijke beplanting Aan de hand van historische foto s en kaartmateriaal is een reconstructie van de oorspronkelijke aanleg gemaakt. Het terrein heeft de vorm van een ongelijkzijdige driehoek en is door de aanleg van grachten aan de oost en zuidzijde een eiland geworden. Opmerkelijk is dat aan de voorzijde van het gebouw een aantal bomen met perken heeft gestaan. Aan de noordzijde is een bosrand, in lineaire opstelling, langs de Boarn aangelegd. Tot het oorspronkelijk assortiment van de bosrand behoren de hoogopgaande populieren, de esdoorns en berken. De middenperken zijn vaak niervormig en veelal beplant met heesters die in vorm werden gesnoeid.

12 Huidige beplanting Aan de voorzijde zijn twee opvallend grote perken met coniferen en een solitair, waardoor het zicht op het middengedeelte van het gebouw wordt ontnomen. De perken aan de achterzijde zijn uitgegroeid tot massale beplanting waardoor de ruimtelijke structuur enigszins is verstoord. Met name de opslag van vleugelnoot op het eiland beperkt in grote mate het zicht op het water en mausoleum. De tuin heeft een aantal fraaie solitaire bomen. Karakteristiek is de rij oude populieren langs de waterkant.

13 Inrichtingsplan tuin Coopersburg 1:1000

14 Inrichtingsplan Coopersburg Bij de reconstructie is het accent gelegd op de historische kwaliteit van de tuin en het huidige gebruik. De symmetrische aanleg aan de voorzijde wordt hersteld. Het mausoleum zal met de vijverpartij aan de noordzijde weer een belangrijk beeld gaan vormen. Een nadere invulling voor de relatie van het gebouw met de tuin aan de noordzijde en de aanwezige schuurtjes moet worden uitgewerkt. Hierbij moet gelet worden op privacy van de bewoners. Door het herstellen van zichtlijnen vanuit het middendeel van de tuin richting mausoleum wordt de relatie met de middenpartij gelegd. Reconstructie van de beplanting in de (niervormige)perken en aanplant van solitaire bomen is een belangrijk onderdeel. In de huidige situatie wordt de tuin gezien als openbaar groen. De functies van het terrein kunnen uitgebreid worden, waardoor het samen met de andere groene ruimten aantrekkelijker wordt voor toerisme. Hierbij kan gedacht worden aan openlucht theater in de tuin, of een jaarlijkse kerstmarkt. Tevens zal er door het uitgeven van bijvoorbeeld wandelkaarten met huisregels van de tuin van Coopersburg meer controle zijn. Voorgestelde maatregelen: Paden 1. Herstel bestaande paden 2. Aanleg nieuwe paden 3. Reconstructie voorzijde 4. Inpassen parkeerplaatsen Bouwwerken 5. Aanleg westelijke brug 6. Herstel bestaande houten bruggen (2 st.) 7. Plaatsen priëlen (3 st.) Water 8. Herstel beschoeiing 9. Aanpassen waterlijn 10. Baggeren van waterpartijen* Beplanting 11. Reconstructie perken/beplanting 12. Kroonsnoei bestaande bomen 13. Aanbrengen solitairen 14. Onderhoud bestaande beplanting (Verwijderen opslag e.d.) Bestaande situatie Toekomstige situatie

15 Welgelegen in vogelvlucht, kort na aanleg. Het terrein rondom de kerk, kort na de renovatie van de kerk en de omringende begraafplaats. Vanaf de dorpsstraat, het Heechein, is van oudsher het theekoepeltje en Welgelegen beeldbepalend. Het oorspronkelijke tuinontwerp van Welgelegen is vrijwel gelijk gebleven. In de beplanting zijn een aantal vernieuwingen aangebracht. Tot het oorspronkelijk assortiment behoren voornamelijk rozen, lage heesters, dwergconiferen, Japanse esdoorns en rotsplanten. Vanuit de dorpsstraat is fraai zicht op de achterzijde (oostzijde) van de kerk. Van oorsprong is de terp omringd geweest door een hekwerk. In de huidige situatie wordt het beeld verstoord door de telefooncel, het kunstwerk en de beplanting op de terp. Welgelegen, landschappelijke aanleg van rond Gemaakt door de toenmalige dorpsschilder Johannes Bakker, ter ere van het 50-jarig bestaan van Coopersburg (1951) ( inventaris van café Mike Murphy s te Akkrum)

16 3. Welgelegen, terp en tsjerkebleek Welgelegen is in 1927/1928 gesticht in opdracht van Suster Van der Vegt, die is overleden in Haar testament bepaalde dat een tehuis moest worden gebouwd voor ongehuwde dames en weduwen zonder inwonende kinderen. Aan de architect S. Hoekstra uit Akkrum is de opdracht gegeven voor een ontwerp van het tehuis. Het gebouw heeft een langgerekte, symmetrische vorm met een verhoogde middenpartij. Welgelegen is gebouwd in een voormalige overtuin (aanleg 1850) behorend bij een buitenhuis gelegen aan het Heechein. De theekoepel van deze tuin is bewaard gebleven. De tuin werd begrensd door een twee meter hoge muur die aansloot op de betonmuur van de tsjerkebleek. De theekoepel lag tussen de muur en bood zicht op de dorpsstraat. In 1928 werd de landschappelijke aanleg van de tuin gewijzigd in de huidige vorm. De theekoepel is blijven staan en is beschermd rijksmonument. In 1929 werd het tehuis, gebouwd onder interbellum architectuur, geopend. Eerder, in 1928, werd de twee meter hoge De inrichting van de tuin, naar ontwerp van J.W. Verdenius uit Groningen, is vrijwel onveranderde gebleven. Het tehuis is gelegen op de westzijde van de kavel, die globaal de vorm van een parallellogram heeft. Vanuit de woningen is fraai zicht over de tuin. De huidige beplanting van Welgelegen bestaat uit een bosrand aan de zuiden westzijde en borderranden langs de paden. Van oorsprong behoren hier voornamelijk rozen, lage heesters, dwergconiferen, Japanse esdoorns en rotsplanten. De tuin is terrasvormig aangelegd met een verlaagd middendeel met waterpartij. Rondom de kerk is deels een meidoorn- en beukenhaag aanwezig. Bij het kunstwerk is een vak eenjarigen geplant en langs het pad een vak sierheesters. Een oude beukenhaag geeft de scheiding tussen de terp en de tsjerkebleek. Door aanwezige beplanting op en rondom de terp is het zicht op de kerk en Welgelegen niet optimaal. Vanaf het Heechein is het tuinhuis van Welgelegen een beeldbepalend gebouw. Gewenste zichtlijnen zijn vanaf de westzijde naar de kerk/welgelegen en vanaf de oostzijde Huidige beplanting Zichtlijnen

17 Inrichtingsplan tuin Welgelegen, terp en tsjerkebleek 1:1000

18 Inrichtingsplan Welgelegen, terp en tsjerkebleek Uitgangspunt bij het inrichtingsplan voor Welgelegen, de terp en de tsjerkebleek is het versterken van de ruimtelijke kwaliteit van dit gebied. Zowel de kerk als Welgelegen zijn beeldbepalende gebouwen. Met name het zicht op Welgelegen kan worden versterkt door de bestaande muur een halve meter te verlagen en de haag langs de tsjerkebleek te verwijderen. De historische lijn van de tsjerkebleek is zichtbaar door de aanleg van een recht pad (2) naar de kerk.. Aangezien de tsjerkebleek de oude functie heeft verloren zijn de terp en de bleek nu ruimten waar de mogelijkheid aanwezig is om bepaalde activiteiten te laten plaatsvinden. De terpruimte is geschikt voor kleinschalige marktactiviteiten, zoals braderieën en jaarlijkse dorpsfeesten. Tevens ontstaat de mogelijkheid voor een terrasruimte op de terp. Vanaf het aan te leggen pad over de terp ervaart men de fraaie terpruimte met de kerk en het zicht op Welgelegen. De ruimte om de kerk met de grafstenen wordt begeleid door een lage beukenhaag. De kerk is weer als geheel te zien vanaf de dorpsstraat. De achterzijde van de kerk is beeldbepalend als men vanaf de westzijde het dorp binnenkomt. Verplaatsing van het kunstwerk naar bijvoorbeeld de tsjerkebleek en het verwijderen van de telefooncel en de snackkar is van groot belang. De ruimte op de terp heeft een functioneel karakter en is geschikt voor het plaatsen van kraampjes (markt, braderie e.d.) Het pad over de terp (1) vormt de ontsluiting. Tevens ontstaat zo een rustige, groene wandelroute over de terp. Vanaf dit pad ervaart men de tuin van Welgelegen optimaal. De tuin van Welgelegen heeft nog de oorspronkelijke aanleg. Aandacht verdient de aansluiting van paden aan de zuidzijde van de tuin met Dringelstrjitte. De historische gevelwand van de woningen rondom de terpzijn beeldbepalend. Voorgestelde maatregelen: Paden 1. Aanleg pad over terp 2. Aanleg pad kerk 3. Uitbreiden paden Welgelegen 4. Verbeteren padverharding Welgelegen Bouwwerken 5. Verplaatsen kunstwerk 6. Verplaatsen telefooncel 7. Verlagen muur Welgelegen 8. Verwijderen snackbar Beplanting 9. Planten bomen terp 10. Planten haag rondom kerk 11. Uitbreiden beplanting Welgelegen Wandelpad over de terpruimte Zicht op Welgelegen

19 Haven Evenementen terrein Uitloopgebied dorpsfeesten Tsjerke bleek Hylkema s Pôle Terp Structuurvisie groene ruimten Akkrum 1:3000

20 4. Gebruik en inrichting groene ruimten In de vorige hoofdstukken is de historische kwaliteit van de tuinen van Coopersburg, Welgelegen, de terp en de tsjerkebleek aangegeven. Door de samenhang en ligging van de twee tuinen, de terp met de tsjerkebleek, het evenemententerrein en Hylkema s Pôle bieden de groene ruimten een tal van gebruiksmogelijkheden en activiteiten in de dorpskern van Akkrum. 1. Coopersburg - tuin met openbare functie, eventueel te regelen d.m.v wandelkaarten waarbij regels m.b.t openstelling worden vastgesteld (overleg Friestins) - organiseren van openluchtspelen (muziek, theater, Oud-Hollandse spelen) - voorterrein is geschikt voor het houden van o.a. kerstmarkten - achterterrein is geschikt voor kleinschalige wedstrijden (vissen, jeu-de-boulle) - geen aanlegmogelijkheden langs de Boarn creëren 2. Welgelegen - tuin met besloten karakter, die enkele keren per jaar kan worden opengesteld (overleg Stichting Welgelegen) - eventueel kleinschalig openluchtspel (muziek) - beeldbepalend vanaf terp en tsjerkebleek - parkeermogelijkheden vergroten ten zuiden van de haven - het terrein is geschikt voor (jaarlijkse) activiteiten (kermis, rommelmarkt, mastklimmen e.d) - mogelijkheden voor sportactiviteiten (kaatsen, jeu-de-boulle) 5. Hylkema s Pôle - landelijk agrarisch karakter in dorpskern handhaven - mogelijkheden als uitloopgebied bij activiteiten op evenemententerrein (bijv. plaatsen feesttent, sportactiviteiten e.d ) - belangrijk onderdeel van de wandelroute Om de toeristische waarden te versterken is een wandelroute door de tuinen en groengebieden gecreëerd. Via de route door Hylkema s Pôle wordt een fraai stukje van Akkrum ontsloten. Een voetgangersbruggetje naar Welgelegen legt de verbinding naar de terp met de kerk. De tuin van Welgelegen is niet openbaar toegankelijk maar is wel zichtbaar vanaf deze route. 3. Terp en tsjerkebleek - onderdeel van de openbare ruimte van de dorpskern - versterken van bestaande winkel- en horecafunctie - terrasmogelijkheden met verkooppunt aan de oostzijde van de kerk - mogelijkheden voor kleinschalige wekelijkse marktactiviteiten - geschikt voor braderieën en dorpsfeesten 4. Evenemententerrein - onderdeel van de openbare ruimte in relatie met de haven en de Boarn - V.V.V kantoor vormt belangrijk recreatief start- en vertrekpunt voor verschillende routes Zichtlijnen

21 Eigendom en beheer Het evenemententerrein, Hylkema s Pôle en Coopersburg zijn eigendom van de gemeente Boarnsterhim. Welgelegen is eigendom van de Stichting Welgelegen. De terp en de tsjerkebleek zijn eigendom van de N.H./Gereformeerde Kerk. Het is wenselijk dat in de toekomst de gemeente eigenaar wordt van de openbare ruimte van de terp en de tsjerkebleek. Met betrekking tot het beheer en onderhoud is de gemeente Boarnsterhim verantwoordelijk voor de terp met tsjerkebleek, het evenemententerrein, Hylkema s Pôle en Coopersburg. De Stichting Welgelegen draagt zorg voor de tuin van Welgelegen. In de toekomst is het wenselijk dat het beheer en onderhoud van de tuin van Coopersburg eveneens in een Stichtingsvorm wordt ondergebracht. Van belang is dat de gemeente in deze Stichting participeert en voor de financiële bijdrage zorgt.