Oprichtingscongres Beroepsvereniging Beboa Rotterdam, dinsdag 10 mei 2011

Transcriptie

1 Oprichtingscongres Beroepsvereniging Beboa Rotterdam, dinsdag 10 mei 2011 Lokale handhaving en de rol van de boa Mevrouw Ria Oosterop-Van Leussen, burgemeester Graft-De Rijp, lid van de commissie Bestuur en Veiligheid van de VNG Dames en heren, Alleen gesproken tekst geldt Het is voor mij een groot genoegen om een bijdrage te mogen leveren aan het oprichtingscongres van uw beroepsvereniging. Ik wil vanmiddag een beeld schetsen van de lokale praktijk en van het toekomstperspectief van de buitengewoon opsporingsambtenaar. Dat zal ik doen als burgemeester en als lid van de commissie Bestuur en Veiligheid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Deze commissie adviseert de VNG over de te volgen koers op het gebied van openbare orde en veiligheid en heeft ook een duidelijke visie op de positie van de boa in het lokale veiligheidsbeleid. De lokale overheid heeft een centrale positie in de lokale gemeenschap waardoor ze partijen bij elkaar kan brengen om veiligheidsproblemen aan te pakken. Door haar informatiepositie en het toenemend aantal bevoegdheden is ze ook steeds meer een onmisbare partner voor politie en openbaar ministerie. De leefbaarheid in wijken, de aanpak van illegale hennepteelt, de bestuurlijke aanpak van georganiseerde criminaliteit, zonder de inzet van gemeenten komt dit niet van de grond. Ik kan daarom niet genoeg benadrukken dat de regie van het lokale veiligheidsbeleid bij de gemeente ligt en de burgemeester verantwoordelijk is voor de openbare orde. Gemeentelijke boa's worden steeds belangrijker in dat lokale veiligheidsbeleid en binnen de VNG constateren we dat een duidelijke visie nodig is. Er zijn tal van ontwikkelingen aan de gang die gevolgen hebben voor het werk van de boa. Ik noem enkele: de politie die zich terugtrekt uit de openbare ruimte door niet meer op te treden tegen de 'kleine overtredingen', de introductie van de bestuurlijke strafbeschikking en vele soorten bestuurlijke boetes in bijzondere 1

2 wetten, de toenemende professionalisering, de introductie van het boa-insigne en de herziening van de domeinenlijst, de particuliere markt die in toenemende mate particuliere boa s te huur aanbiedt, gemeenten die steeds meer gezamenlijk handhavers inhuren.. Voor de VNG waren deze ontwikkelingen reden om samen met het huidige ministerie van Veiligheid en Justitie onderzoek te doen naar de gemeentelijke praktijk van toezicht en handhaving in de openbare ruimte. Alle gemeenten kregen een vragenlijst toegestuurd. De respons was hoog: 260 gemeenten hebben de vragenlijst ingevuld, een respons van 60%. Zowel naar grootte als naar stedelijkheidsfactor zijn de gemeenten goed verdeeld waardoor betrouwbare uitspraken kunnen worden gedaan. Enkele uitkomsten 1. De gemeentelijke capaciteit voor toezicht en handhaving is, afgezet tegen de politiecapaciteit op dit terrein, beperkt: Uit het onderzoek blijkt dat de gemeenten in totaal ca 4200 fte straattoezichthouders (zonder bevoegdheden) en handhavers (boa s) in dienst hebben. Weinig verstedelijkte gemeenten geven vaker aan dat toezicht en handhaving in de openbare ruimte onderdeel uitmaakt van het algemene gemeentelijke toezichts- en handhavingsbeleid terwijl het in meer verstedelijkte gemeenten een apart beleidsthema is. Toezichthouders en handhavers worden voornamelijk ingezet voor de aanpak van problemen op het gebied van leefbaarheid en sociale veiligheid (evenementen, zwerfvuil, (jongeren)overlast, hondenpoep en parkeerovertredingen). Hoewel hun rol en taken belangrijker zijn geworden, kampen zowel toezichthouders en in mindere mate ook de handhavers met een imagoprobleem 2. Gemeenten stellen hogere eisen aan hun handhavers en aan hun toezichthouders. Enkele gemeenten ontwikkelen zelf opleidingen voor hun handhavers. De professionalisering van de functie van handhaver zal zich de komende jaren doorzetten. De gemeenten benadrukken dat de opleidingsinzet naast het verkrijgen van het vereiste kennisniveau in belangrijke mate gericht zal moeten zijn op de ontwikkeling van vaardigheden. 2

3 De wens om te komen tot verdergaande professionalisering van de handhaver wordt gesteund door de handhavingpartners. 3. Een belangrijk uitgangspunt voor veel gemeenten is integrale handhaving. Dat betekent dat zij het wenselijk vinden dat de handhaver een algemene handhavingbevoegdheid heeft om de leefbaarheid te verbeteren en overlastsituaties te voorkomen en te beëindigen. Het is voor een goede taakuitoefening van de handhaver, en voor het imago, schadelijk wanneer de handhaver slechts tegen een deel van de geconstateerde strafbare feiten kan optreden. Integraal betekent ook dat handhaving in de openbare ruimte niet op zichzelf staat maar is verbonden met andere beleidsdomeinen. In dat kader is het voor gemeenten van belang om naar eigen inzicht te bepalen of, hoeveel en voor welke taak handhavers worden ingezet. Ze plaatsen kanttekeningen bij de huidige rol van de Minister van Justitie, de politie en het Openbaar Ministerie ten aanzien van de inzet van handhavers. Die gaat namelijk verder dan alleen toezicht op de opsporing. Via het zogenaamde noodzakelijkheidscriterium kan het OM beoordelen of er voor een gemeente wel een noodzaak is om een handhaver in dienst te nemen. Gemeenten willen het eigen beleid zelf vormgeven en uitvoeren. 89% van de gemeenten maakt operationele afspraken met de politie over toezicht. 50% van de gemeenten maakt (operationele) afspraken met politie en OM over handhaving. De intensiteit van samenwerking van de gemeente en hun toezichthouders en handhavers met de politie verschilt van gemeente tot gemeente. 4. Gemeenten ervaren dat ze te weinig grip hebben op de lokale prioriteiten van de politie, het vormgeven van de (operationele) samenwerking en het delen van (opsporings)informatie. 5. Die uitkomst vond ik zelf opmerkelijk. Het is geen automatisme dat toezicht en handhaving in de lokale driehoek wordt besproken. De politie trekt zich terug uit de openbare ruimte, de gemeenten zetten toezichthouders in voor eigen prioriteiten, zonder dat daarover kennelijk afspraken 3

4 worden gemaakt. Daarmee is er naar mijn mening onvoldoende afstemming over het toezicht en handhaving in de openbare ruimte.. 6. In toenemende mate is sprake van regionale samenwerking. Gemeenten die expliciet hebben gekozen voor samenwerking zijn daar enthousiast over. Het biedt schaalvoordelen en de mogelijkheid om deskundigheid in huis te halen die voor individuele gemeenten, vaak kleinere gemeenten, niet binnen het bereik ligt. Ten slotte de inzet van private toezichthouders en handhavers: Circa 7% van de totale capaciteit wordt ingehuurd. Handhavers worden minder vaak extern ingehuurd dan toezichthouders. Inhuur komt bij alle soorten gemeenten voor, hier is geen onderscheid te maken in grootte of stedelijkheid. Er mogen op grond van de geldende regelgeving slechts twee handhavingsfuncties worden ingehuurd: die van APV- en die van parkeercontroleur. Daarnaast is de functie van straatcoach duidelijk in opkomst. Een groeiend aantal gemeenten huurt deze in via particuliere beveiligingsbedrijven. Tot zover het onderzoek. De visie van de VNG De belangrijkste conclusie is dat handhaven een vak is. We zien dat gemeentelijk toezicht en handhaving in de openbare ruimte groeien en zich ontwikkelen tot een zelfstandige professie. Het is te verwachten dat de trend om gemeentelijke toezichthouders en handhavers in te zetten zich verder zal ontwikkelen en zal doorzetten. Dit geeft het gemeentebestuur goede mogelijkheden om de eigen verantwoordelijkheid op veiligheid letterlijk handen en voeten te geven. De gemeente heeft, zoals gezegd, de regie over het lokale veiligheidsbeleid. Zij is niet slechts een van de ketenpartners, maar bepaalt of, wanneer en hoe gemeentelijke toezichthouders en handhavers worden ingezet. De basis daarvoor is het integrale veiligheidsplan dat door de gemeenteraad wordt vastgesteld. De burgemeester, als verantwoordelijke voor de openbare orde en gezaghebber over de politie, is het aanspreekpunt voor openbaar ministerie en politie. 4

5 De VNG is tegen het ontstaan van een gemeentepolitie. Politie en gemeentelijk toezicht en handhaving staan naast elkaar en werken met elkaar. Zij zijn geen alternatief voor elkaar. Het is juist van groot belang dat politie en gemeentelijke boa s gezamenlijk optrekken en in de wijk aanwezig zijn. Alleen zo kom je tot integraal veiligheidsbeleid waarin je optimaal gebruik maakt van elkaars kennis en deskundigheid. Wel is het noodzakelijk dat er een goede afstemming is tussen gemeente, politie en OM. Gemeentelijk toezicht en handhaving, de prioriteiten en inzet, zouden daarom regelmatig in de lokale driehoeken moeten worden besproken. Ook over de operationele regie moeten goede afspraken worden gemaakt. Vanuit de aard van het werk ligt het voor de hand dat die bij de politie berust, maar wel op basis van wederkerigheid: zo zijn goede afspraken over het delen van informatie, communicatie en de opvolging door de politie bij problemen noodzakelijke voorwaarden. Dit alles vanuit het besef dat de gemeentelijke boa een zelfstandige professional is en niet het voorportaal van de politie. De afstemming in de driehoek dient beperkt te blijven tot de uitvoering. De strategische regie, voor welke prioriteiten de eigen boa s worden ingezet, is aan het college en de gemeente met de burgemeester als coördinator.. Integrale handhaving betekent dat gemeenten handhavers breed moeten kunnen inzetten. Het is voor de gemeentelijke handhaver noodzakelijk om de juiste instrumenten te hebben om zijn vak goed uit te oefenen. Op dit moment voorziet de wet- en regelgeving hier nog niet optimaal in. De VNG streeft naar flexibilisering van het boa-bestel. Uiteindelijk zal de huidige domeinindeling van boa s moeten worden verlaten. Dit zal niet in één keer, maar in stappen moeten worden gerealiseerd. Denk aan: - verbetering van het toezicht door politie en OM - verdere professionalisering - betere uitwisseling van informatie Maar rijksoverheid, politie en OM zullen ook moeten durven loslaten. Gemeenten worden op tal van terreinen gestimuleerd om meer verantwoordelijkheid te ne- 5

6 men voor de lokale veiligheid. Zo krijgen ze steeds meer handhavende taken zonder overigens voldoende bijbehorende middelen, daar komen we op een ander moment zeker op terug -, en moeten de gemeentelijke organisaties en medewerkers aan steeds hogere kwaliteitseisen voldoen. Dat brengt dan ook met zich mee dat ze de ruimte hebben om die rol zelf in te vullen. Verantwoordelijkheid overdragen maar tegelijkertijd wel alles willen blijven bepalen, dat gaat niet werken. In dit verband wijs ik ook nog op een discussie die we binnenkort gaan krijgen over de bestuurlijke strafbeschikking. Goede instrumenten zijn onontbeerlijk voor een effectieve handhaving. De bestuurlijke strafbeschikking is bedoeld als zo n instrument, en vele gemeenten zijn druk bezig met de invoering, maar nu krijgen we signalen dat er mogelijk bezuinigd gaat worden op de pv-vergoeding en dat het CJIB overweegt administratiekosten in rekening te brengen. Dat zou een zeer slechte ontwikkeling zijn, niet alleen omdat je gemeenten die bezig zijn met de inrichting van de eigen organisatie niet nu plotseling kan confronteren met het eenzijdig aanpassen van de financiële afspraken, maar ook omdat daarmee de voortgang van de invoering van de bestuurlijke strafbeschikking aardig kan gaan stagneren. De VNG heeft dit aangekaart bij de minister, dat wordt een interessant gesprek worden, dat kan ik u verzekeren! Dames en heren, dit is een hele lijst, maar de VNG gaat er voor. Ik kan u melden dat we in overleg zijn met het ministerie van Veiligheid en Justitie over een gezamenlijk actieplan. De besprekingen zijn al ver gevorderd. Ook zullen we samen met andere partijen een handreiking gaan opstellen die gemeenten behulpzaam moet zijn bij het vormgeven van hun integrale handhavingsbeleid. Het is daarbij van groot belang dat de professionals, de handhavers zelf, een belangrijke rol hebben bij de invulling. Ik ben blij dat er nu ook een ambitieuze beroepsvereniging is met een duidelijke visie op de ontwikkeling van de boa. Die heeft duidelijk toegevoegde waarde, ik nodig u daarom gaarne uit om de komende jaren uw inbreng te leveren en met ons mee te denken. Ik dank u voor uw aandacht. 6