het landschap spreekt

Transcriptie

1 het landschap spreekt landschapsontwikkelingsplan gemeente Goes 1 februari Gemeente Goes

2 Ik ben het landschap van de Bevelanden. Ik ben nog jong. Toch heb ik al roerige tijden meegemaakt. Het valt in een zeeland niet mee het hoofd boven water te houden. Ik ben opgegroeid in een worsteling met het water. In mijn jeugd werd ik nog wel beschermd door een keten van strandwallen en duinen die de zee op afstand hielden. Ik kon me ontwikkelen tot een groot aaneengesloten veenvormend kustmoeras. Ik was een veenlandschap. Maar mijn kindertijd werd ruw beëindigd door de opnieuw binnendringende zee. Ik werd gesplitst in een archipel van losse eilanden. Het water kwam mij tot de lippen. Mijn zoete veenmoeras werd langzamerhand een zout getijdengebied. Door de bewegingen van de zee en van Maas en Schelde werd sediment af- en aangevoerd. Daar waar sediment werd afgezet, verdween mijn veen onder een groeiende laag zeeklei. Ik werd een zeekleilandschap. Op de hogere eilanden ontstonden schorren. Ofschoon ik nog steeds vrij ontoegankelijk was voor mensen en het leven in mijn dynamische landschap riskant was, wist ik de mens toen al te verleiden. Toen in de elfde eeuw. Ik liet ze hun schapen weiden op mijn schorren. Ik liet ze mijn veenlaag van onder het kleidek weggraven. Aldus offerde ik mijn jeugdherinnering op. In ruil beschermden ze me tegen de zee, zo goed als ze konden. Een pact met de mens, samen in zee. Bondgenoten. Eerst omdijkten ze de bestaande hooggelegen schorren, gelegen tussen geulen en kreken later zouden ze deze gebieden het oudland noemen. Op het oudland stichtten de mensen Goes. Vanaf die tijd tot aan het heden zijn de bewoners mijn vrienden geweest. Samen hebben we veel meegemaakt: goede tijden en minder goede tijden. Soms wonnen we van de zee. Nieuwe opgeslibte schorren werden ingedijkt de mensen noemden die gebieden nieuwland. Soms in de vorm van eilanden, zoals Wolphaartsdijk. Zo haalden ze me stukje bij beetje weer boven water. Oudland en nieuwland groeiden aan elkaar. Daardoor liggen het eiland Wolphaartsdijk en het oudland van Goes sinds de 19e eeuw aan elkaar vast. Regelmatig sloeg de zee terug en verdween ik weer verder onder water, samen met de dorpen van mijn bewoners. Hongersdijk, Westkerke en Oostkerke verdronken dorpen. De littekens van De Ramp van 1953 en van eerdere inundaties zijn nog altijd zichtbaar. Welen, kreken en verlegde dijken tekenen mij. Nu zijn er de dijken en stormvloedkeringen. Ik ben eindelijk tot rust gekomen.

3 Welen, kreken en verlegde dijken tekenen mij. Nu zijn er de dijken en stormvloedkeringen. Ik ben eindelijk tot rust gekomen.

4 4

5 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 7 1 OP ZOEK NAAR GOES Een korte terugblik Stad en land nader bekeken 11 2 GOES VOORUIT De kracht van Goes Keuzes en aanpak 15 3 HET LANDSCHAP SPREEKT 17 4 EEN BEREIKBAAR EN BELEEFBAAR LANDSCHAP Recreatieve doelen Hotspots Netwerk van recreatieve routes 53 5 DE JUISTE PLEK VOOR HET JUISTE PROGRAMMA Wonen en recreëren Wonen in de Wilhelminapolder Wonen op de kreekruggen Wonen/recreëren op een landgoed Recreëren in het buitengebied Bedrijvigheid Aquacultuur Poelbos 64 6 DRIE KEER DROMEN Vertrekpunt autonome ontwikkeling Scenario 1 het (be)leefbare landschap Scenario 2 het duurzame landschap Scenario 3 het anticiperende landschap 74 7 RICHTING UITVOERING 77 BRONNEN 84 COLOFON 85 Legenda (uitklapbaar) 85

6 6

7 VOORWOORD Een fors deel van de gemeente Goes kan gerekend worden tot het buitengebied, het landelijke gebied buiten de bebouwde kom. Dit landschapsontwikkelingsplan (LOP) neemt het rijke landschap van Goes als uitgangspunt voor ruimtelijke ontwikkelingen in dit buitengebied. De landschapstypen, welke voorkomen binnen de gemeente Goes, vormen de basis voor het ruimtelijk wensbeeld in de (verre) toekomst. Daarmee is dit plan een sectorale visie met een hoog abstractieniveau. Het LOP geeft de juiste locaties aan voor ruimtelijke ontwikkelingen met daarbij de mogelijke versterking van landschappelijke elementen. Het LOP zoomt niet in op details van plannen die hier worden voorgesteld. Een gedetailleerde uitwerking van plannen komt pas aan de orde, wanneer de tijd rijp is voor realisatie van de projecten zoals voorgesteld in bijgevoegd uitwerkingsplan. Dit LOP heeft een looptijd van circa 20 jaar. Een meerwaarde kan gevonden worden in de combinatie van het versterken van de verschillende aanwezige landschapstypen met het zoeken naar de meest geschikte plaats voor het juiste programma. Hiertoe wordt in Het landschap spreekt een drietal scenario s geschetst voor de ontwikkeling van dit buitengebied. Bij de totstandkoming van dit LOP bleek na uitgebreid overleg met college, stuurgroep, projectteam en klankbordgroep een breed draagvlak te bestaan voor één bepaalde ontwikkelingsrichting, waarin landschapsversterking, verbetering van de bereikbaarheid en beleefbaarheid van het landschap en ruimte voor nieuw programma in elkaars verlengde liggen. De geschetste ontwikkelingsscenario s verschillen onderling in intensiteit. Geen scenario sluit (projecten van) andere scenario s uit. Er is juist gestreefd naar synergie waarbij projecten van de verschillende scenario s elkaar versterken. Het doel wat nagestreefd wordt is dat het landschap én ruimtelijke ontwikkelingen met elkaar opgaan en elkaar juist versterken. 7 Wij hopen dat met dit LOP de juiste koers is aangegeven voor een weloverwogen en zorgvuldige omgang met het prachtige landschap rondom Goes en de toekomstige ontwikkelingen die daaraan verder kunnen bijdragen. Het als bijlage opgenomen uitvoeringsplan geeft een overzicht van projecten die deze ambitie handen en voeten moeten geven.

8

9 hoofdstuk 1 op zoek naar Goes

10 1.1 Een korte terugblik Het Zeeuwse landschap is jong. De huidige vlakke en waterrijke verschijningsvorm is voornamelijk in het Holoceen (de laatste jaar) ontstaan door het samenspel van een, aan het einde van de laatste ijstijd, stijgende zeespiegel en de uitmondende Maas en Schelde. Geleidelijk veranderde het tot dan aanwezige kustmoeras in een estuarium waarin het zoute zeewater en zoete rivierwater elkaar (ge)tijdelijk afwisselden. De oudste sporen van occupatie op Zuid-Beveland zijn Romeins en inheems aardewerk uit de 2e en 3e eeuw. Het duurde tot ongeveer 800 à 900 na Chr. voordat de bewoning van Zuid- Beveland een permanent karakter kreeg. Vooral de hoger gelegen kreekruggen waren geschikt voor bewoning en voor akkerbouw, de lagere poelgronden dienden als weideland belegering van Goes, Kloetinge en Goes ontstonden in de 10e eeuw op het hoger gelegen oudland, op een kreekrug. Het zijn daarmee de oudste kernen binnen de huidige gemeentegrenzen, samen met Oud-Sabbinge dat omstreeks dezelfde tijd op het eiland Wolphaartsdijk ontstond. Een eeuw later ontstond Kattendijke, terwijl de nederzettingen s-heer Arendskerke en s-heer Hendrikskinderen in de 12e eeuw werden gesticht. Bedijkingen in het oudland hadden al grotendeels plaatsgehad vóór de 12e eeuw. Inpolderingen rond het eiland Wolphaartsdijk en grote delen ten westen van Goes hebben voornamelijk plaatsgehad rond de 16e eeuw, een periode van economische bloei voor Goes als haven-/handelsstad in een voornamelijk agrarische streek. In het begin van de 19e eeuw werd ten noorden van Goes een uitgestrekt schorrengebied ingepolderd door Rotterdamse geldschieters. Met een oppervlak van 1800 hectare was de zo ontstane Wilhelminapolder eigendom van het destijds grootste particuliere landbouwbedrijf van Nederland: de Koninklijke Maatschap Wilhelminapolder. In dezelfde periode (1809) kwam het eiland Wolphaartsdijk door inpolderingen in vaste verbinding met Zuid-Beveland Met de komst van de spoorverbinding in 1868 werd Goes steeds meer een distributiecentrum. De industrialisatie in de 19e eeuw gaat echter grotendeels aan haar voorbij. Ondanks de aanleg van de rijksweg A58 in de jaren zestig langs Goes, duurde het tot de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw voordat industrie zich, naast handel en dienstverlening, ontwikkelde tot een voorname pijler van de Goese economie. De Ramp, 1953 s-heer Arendskerke

11 1.2 Stad en land nader bekeken Goes ligt centraal ten opzichte van grote Nederlandse en Belgische steden, maar alleen Zeeland, de regio Antwerpen en het westelijk deel van Noord-Brabant bevinden zich binnen een uur autoreistijd. Ten opzichte van de infrastructuur binnen Zeeland heeft Goes een centrale ligging. Op het knooppunt van de noord-zuidverbinding tussen Zierikzee en Terneuzen, en de oost-westverbinding tussen Bergen op Zoom en Middelburg/Vlissingen. Goes is gelegen aan de directe intercityverbinding tussen Vlissingen en Amsterdam. gemeente Goes Met meer dan 100 km2 heeft Goes, ten opzichte van het aantal inwoners (ongeveer ), een groot grondgebied. Iets meer dan 9 km2 bestaat uit water. Naast de kern van Goes ( inw.) ligt een zevental kernen in het buitengebied dat primair een agrarische functie heeft. De akkerbouw neemt het grootste deel van het agrarische areaal in beslag en functioneert redelijk goed. De toekomst wordt met vertrouwen tegemoet gezien. Zowel de stad Goes, als ook verscheidene van de kleine kernen hebben woningbouwplannen. reliëf buitengebied Goes Recreatieve, vaak watergebonden, functies zijn voornamelijk gelegen langs het Veerse Meer. Hier bevinden zich enkele dagstrandjes en campings. Verder verwijderd van het open water bevinden zich weinig recreatieve voorzieningen. Vanuit Goes zijn de recreatieve voorzieningen, evenals andere delen van het buitengebied, voor fietsers en wandelaars niet altijd via een aantrekkelijke en veilige route bereikbaar. Paden en routes voor langzaam verkeer vallen vaak samen met autoontsluitingswegen. Het maken van rondjes door het buitengebied is vanuit de kernen en de gebieden met verblijfsrecreatie vaak niet goed mogelijk. 11 De waterrijke Ooster- en Westerschenge zijn van voorname natuurlijke betekenis maar vormen geen aaneengesloten natuurgebied. Er is een scala aan landschapstypen in het Goese buitengebied die niet overal goed ruimtelijk zijn te herkennen en op verschillende plekken aan verval onderhevig zijn. Een voorbeeld is het verdwijnen van de karakteristieke bomenlanen op de aanwasdijken rond het voormalige eiland Wolphaartsdijk. reistijden auto [paars: binnen 1 uur autoreistijd] reistijden openbaar vervoer [bruin: binnen 1 uur ov-reistijd]

12

13 hoofdstuk 2 Goes vooruit

14 2.1 De kracht van Goes Het ruime buitengebied en de verscheidenheid aan landschappelijke potenties zijn (deels potentiële) kwaliteiten die de omgeving van Goes kenmerken. Hiermee onderscheidt Goes zich van andere gemeentes. De ruimtelijke en landschappelijke kwaliteiten, in combinatie met de aanwezige recreatieve waarden, momenteel voornamelijk langs het Veerse Meer, bieden mogelijkheden voor (toekomstige) combinaties waarin zij elkaar kunnen versterken. Buitendijkse gebieden Eiland Wolphaartsdijk Wilhelminapolder De agrarische functie is een belangrijke motor van het buitengebied, zowel vanuit economisch als landschappelijk perspectief. Hiermee vormt deze sector een belangrijk onderdeel van de kracht van het Goese landschap. Jonge aanwaspolders Schenge Kreekruggen De centrale locatie van Goes ten opzichte van grote steden en de bereikbaarheid maken het buitengebied van Goes aantrekkelijk voor recreatief medegebruik door niet alleen bewoners, maar ook door bezoekers van buitenaf. Poelen landschapstypen binnen gemeente Goes 14 Jonge aanwaspolders Eiland Wolphaartsdijk Wilhelminapolder

15 2.2 Keuzes en aanpak Buitendijkse gebieden de landschapstypen rond Goes... In dit landschapsontwikkelingsplan wordt de keuze gemaakt om de in het Goese buitengebied aanwezige landschapstypen te ontwikkelen en hun karakteristieken te versterken waardoor er een gedifferentieerd landschap ontstaat. De toegankelijkheid van dit aantrekkelijke buitengebied voor bewoners en bezoekers zal moeten worden verbeterd door de aanleg van een recreatief padennetwerk. Initiatieven die de attractieve waarde van het buitengebied verder versterken, worden gestimuleerd, zodat nieuwe aantrekkelijke plekken kunnen ontstaan. Programma wordt ondergebracht op locaties die daar ruimtelijk-functioneel het meest geschikt voor zijn. Programma en landschap kunnen elkaar hierbij versterken. Schenge... doorsneden door infrastructuur... In de volgende hoofdstukken wordt achtereenvolgens uitgelegd wat de kenmerken zijn van de verschillende landschapstypen en hoe deze versterkt en gedifferentieerd kunnen worden (hoofdstuk 3), welke voorstellen gedaan worden om dit gevarieerde landschap bereikbaar en beleefbaar te maken (hoofdstuk 4), en op welke plekken de programmatische opgaven het best tot hun recht komen (hoofdstuk 5). Deze voorstellen worden ondergebracht in een drietal scenario s (hoofdstuk 6). In deze scenario s wordt één breed gedragen ontwikkelingsrichting vertaald naar drie verschillende intensiteiten (en investeringen). Geen scenario sluit (projecten van) andere scenario s uit. De scenario s vullen elkaar juist aan, doordat de (projecten van de) verschillende scenario s elkaar kracht bij kunnen zetten. Tot slot worden de in het LOP voorgestelde projecten ondergebracht in een uitvoeringsprogramma (hoofdstuk 7). 15 Kreekruggen... worden weer herkenbaar en bereikbaar Poelen

16

17 hoofdstuk 3 het landschap spreekt

18 En ik wil weer herkenbaar zijn als oudland. Vanuit het nieuwland moet je kunnen zien waar het oudland begint. Achter de oude zeedijk. Ik wil verdicht worden met opgaand groen langs deze oude grens.

19 Ik ben het landschap van de kreekruggen. Op het oude land, verscholen achter de oude zeedijk. Van oudsher herberg ik de belangrijkste bewoningsplaatsen en dit is nog steeds zo. Kleinschalig, besloten, geborgen; hier wonen de mensen graag. Tussen prachtige boomgaarden. De drogere, meer zandige gronden zijn zeer geschikt voor fruitteelt. Ik ben een fruitlandschap. Routes volgen de kreekruggen en verbinden de kernen. De kreekruggen liggen tegenwoordig hoger dan de poelen. Door een lange periode van inklinking en door het afgraven van veen onder het pakket zeeklei zijn de poelgronden (de oude schorkommen) in het oudland gezakt. De oude kreken zijn herkenbaar door de verhoogde ligging als gevolg van zandafzettingen door het water dat er in vroeger tijden doorheen stroomde. Er is een inversie opgetreden: de zandige kreken liggen nu hoger dan de kleiige poelgronden erom heen. De mensen wonen graag op mij. Daarmee dreigen ze me wel eens onder de voet te lopen. Hun dorpen groeien naar elkaar toe over de kreekruggen, langs oude en nieuwe routes. Verrommeling treedt op, waardoor mijn structuren vervagen. Graag zou ik forse groene buffers zien tussen de verschillende kernen. En ik wil weer herkenbaar zijn als oudland. Vanuit het nieuwland moet je kunnen zien waar het oudland begint. Achter de oude zeedijk. Ik wil verdicht worden met opgaand groen langs deze oude grens.

20 20 oude zeedijk als grens

21 Kreekruggen Voorgestelde landschappelijke ingrepen Verdichting kreekruggenlandschap achter oude zeedijk In het landschapontwikkelingsplan wordt de keuze gemaakt om de verschillende landschapstypen te versterken en de onderlinge verscheidenheid te verduidelijken. Met het verdichten van de kreekruggen middels beplanting wordt het contrast vergroot met de omringende landschapstypen (Schenge en poelen). Met de groene verdichting van de kreekruggen kan ook de hier aanwezige bebouwing landschappelijk ingepast worden. Huidige situatie Groene, landschappelijke zones tussen de kernen Door tussen deze bebouwingskernen groene zones te ontwikkelen, met een inrichting welke refereert aan de oude karakteristieke boomgaarden, op de kreekruggen kan het aaneengroeien van deze verstedelijkte kernen worden tegengegaan. De voor-gestelde beplanting kan gerealiseerd worden als onderdeel van de gemeentelijke en provinciale groenstructuur en door de ontwikkeling van landgoederen (zie hoofdstuk 5.1.3). 21 dijken Voorstel

22 Ik was altijd een open landschap. In ieder geval zou het Poelbos beter ontwikkeld moeten worden, zodat de mensen er meer kunnen doen. referentiebeeld De Poel

23 Ik ben het landschap van de poelen. Ik lig op het oudland. Laag gelegen en nat. Mijn poelen rondom Goes zijn in de loop van de tijd steeds verder ontkalkt door uitspoeling met regenwater. Deze kalkarme bodems zijn minder aantrekkelijk voor de landbouw dan de kalkrijkere gronden in het nieuwland. Het landgebruik bestaat vooral uit weidebouw. Ik ben een weidelandschap. Mijn oppervlakte is binnen de gemeentegrenzen van Goes vrij beperkt. Ten zuiden van de snelweg ben ik nog volop aanwezig. Dat wat daarboven ligt, is voor een belangrijk deel bebouwd met bedrijventerrein. Alleen de naam De Poel herinnert hier nog aan mijn oorspronkelijke uiterlijk. Ook is er hier het Poelbos. De contour van dit dorpsbos werd deels bepaald door de loop van een oude kreek die door de poelen liep. Maar eigenlijk past een bos niet helemaal bij mij. Ik was altijd een open landschap. In ieder geval zou het Poelbos beter ontwikkeld moeten worden, zodat de mensen er meer kunnen beleven. Nog twee delen van mij bevinden zich ten oosten van de stad Goes. Ook hier is mijn Poelenuiterlijk niet meer duidelijk herkenbaar. Hier ben ik getransformeerd tot een meer intensief landbouwgebied.

24 24 Het huidige Poelbos is in zijn geheel aangewezen als Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Alhoewel het Poelbos onderdeel is van de EHS, maakt het geen onderdeel uit van een aaneengesloten groter robuust ecologisch ruimtelijk netwerk. Dit deel van de EHS ligt ruimtelijk vrij geïsoleerd. De aanwezige ecologische waarden zijn vrij beperkt en niet specifiek voor Zeeland. Hierdoor is een aansluiting op omliggende natuurgebieden ecologisch gezien niet erg interessant. Vanuit ecologisch oogpunt lijken andere delen binnen de gemeente meer geschikt om onderdeel uit te maken van de EHS. Een ruil van de EHS-gronden uit het Poelbos naar ecologisch meer geschikte locaties is wellicht op korte termijn lastig, maar zal op lange termijn een reële optie blijven.. EHS in gemeente Goes

25 Poelen Voorgestelde landschappelijke ingreep Huidige situatie Uitbreiding van het Poelbos Er wordt een vergroting van het Poelbos voorgesteld tot aan de oksel van de A58 en de N256. Door de verdichting aan beide zijden van de N256 kan er via deze route een duidelijke en aantrekkelijke entree van de stad Goes ontstaan. Hiermee kan worden voorkomen dat het sluipende proces van de verrommeling op den duur de aantrekkelijkheid van dit entreegebied aantast. Door de uitbreiding van het Poelbos ontstaat de kans hier pro-actief het hoofd aan te bieden. Komend vanuit het zuiden over de N256 openbaart zich, na de verdichte stadsentree (Poelbos en kreekruggen), het open Zeeuwse landschap van de Schenge en de Wilhelminapolder. Deze vergroting van het bos biedt ook nieuwe mogelijkheden voor een verruiming van het programma (zie hoofdstuk 5.4) in een aantrekkelijke landschappelijke omgeving. Door de ruimtelijke uitbreiding kan de toevoeging van programma gecombineerd worden met de handhaving van de natuurlijke waarden van het Poelbos. 25 Voorstel

26 Ik ben het landschap van eiland Wolphaartsdijk. Een eiland, dankzij de mens. De mensen polderden al rond het begin van de 14e eeuw de Oud-Sabbingepolder in. Zee werd land. Nieuwland. Er volgden meer inpolderingen die samen het eiland Wolphaartsdijk gingen vormen. Ik ben een grenslandschap. De steeds verschuivende grens tussen land en water. De grens tussen land en lucht. Grenzen zichtbaar door vergezichten. Met bakens aan de horizon. Kerkjes in de verte. Pittoreske kleine dorpjes als Wolphaartsdijk en Oud-Sabbinge. De mensen hebben hun sporen achtergelaten. Ik ben een man-made landschap. Inpolderingen bepalen voor een belangrijk deel mijn uiterlijk. Overal liggen kleinere en grotere dijken. Vroeger met schitterende iepenlanen. Nu nog vaak met populieren. Ik hou van mijn openheid. Mijn openheid tussen groene binnendijken. Openheid door agrarisch landgebruik, door akkerbouw op mijn rijke zeekleigronden. Eigenlijk ben ik nu geen eiland meer. De mens is doorgegaan met zijn inpolderingen. Ik zit nu vast aan het oudland rondom Goes. Waar vroeger het zeegat de Schenge de scheiding vormde, is nu een verbinding over land. Graag zou ik weer herkenbaar zijn als eiland, met een eigen identiteit. Met dijken met een laanbeplanting. Op veel plaatsen zijn de iepen verdwenen door de iepenziekte. Soms zijn er geen andere bomen voor in de plaats gekomen. Ik zou het fantastisch vinden om weer het karakter te krijgen van een eiland met prachtige boomdijken.

27 Ik zou het fantastisch vinden om weer het karakter te krijgen van een eiland met prachtige boomdijken.

28 28

29 Eiland Wolphaartsdijk gekapte bomen op dijken Voorgestelde landschappelijke ingreep Landschappelijke structuur herkenbaar maken door beplanten dijken Het eiland Wolphaartsdijk heeft een karakteristieke ruimtelijke structuur die de inpolderingsgeschiedenis van het voormalige eiland inzichtelijk maakt. Steeds werd het eiland uitgebreid met een nieuw stukje polder, dat als een schil tegen de voorgaande polder is gelegen. Deze dijkenstructuur kan ruimtelijk worden verduidelijkt door het beplanten van deze dijken met bomenlanen. boombeplanting op dijken Huidige situatie Open houden buitengebied en zicht op bakens behouden De open ruimtes in de polders op Wolphaartsdijk dragen bij aan deze leesbaarheid van het landschap. Het agrarische grondgebruik heeft deze polders grotendeels open gehouden. Hierdoor blijft het karakteristieke zicht op bakens zoals de molen en kerk van Wolphaartsdijk bewaard. 29 bakens in het landschap Voorstel

30 Ik wil een open landschap zijn, slechts begrensd door noord-zuid lopende dijken die mijn inpolderingsgeschiedenis inzichtelijk maken.

31 Ik ben het landschap van de jonge aanwaspolders. Tussen mijn oudland rondom Goes en het eiland Walcheren heeft de mens na 1200 steeds meer land op de zee gewonnen. De jongste ontginningen (hoofdzakelijk uit de 17e eeuw) liggen het verst naar het westen en bestaan steeds uit noordzuid lopende aanwaspolders. Ik ben onderdeel van het nieuwland. Slechts een klein deel van mij ligt binnen de gemeentegrenzen van Goes, door hoge dijken opgedeeld in lange ruimtes. Doorsneden door snelweg en spoorlijn. Hierdoor ben ik soms niet goed toegankelijk. De mens gebruikt sommige van mijn ruimtes om bedrijven in te plaatsen, waardoor de openheid in deze polders verloren gaat. Ik wil een open landschap zijn, slechts begrensd door noord-zuid lopende dijken die mijn inpolderingsgeschiedenis inzichtelijk maken.

32 32

33 Jonge aanwaspolders Voorgestelde landschappelijke ingreep Tegengaan van verrommeling De openheid die de jonge aanwaspolders kenmerkt kan goed worden beleefd vanaf de oude, hoge dijken, de spoorweg en de autosnelweg. Om deze openheid niet verloren te laten gaan worden geen nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen voorgesteld in de aanwaspolders. Naast de bestaande bedrijventerreinen Eindewege en Lewedorp worden geen nieuwe bedrijventerreinen geplaatst. Continuering van het landbouwkundig gebruik kan deze openheid waarborgen. Huidige situatie Beplanten dijken Het karakteristieke dijkenpatroon van de jonge aanwaspolders wordt ruimtelijk geaccentueerd door deze dijken te beplanten met bomen. Hiermee wordt aangesloten op het beplanten van deze dijken op het grondgebied van Borsele en kan de landschappelijke eenheid, met het deel van dit landschapstype dat binnen de grenzen van Borsele ligt, beter worden ervaren. 33 Voorstel

34 Ik ben toch vooral een rationeel landschap. Man-made. Ik ben bij uitstek een voorbeeld van het bondgenootschap met de mens.

35 Ik ben het landschap van de Wilhelminapolder. Ik ben een agrarisch landschap. Hardwerkende boeren, tractors op uitgestrekte akkers. Weidsheid en bakens in de verte om je richting te bepalen: kerktorens, en oude molen en de televisietoren. Enorme openheid. Schitterende vergezichten met fraaie luchten. Dit alles ben ik. De horizon, ik grens aan de hemel. Het boerenland met zijn strakke verkaveling. Hoewel hier en daar doorsneden door kreken restanten van de tijd dat de zee nog vrij spel had. Maar ik ben toch vooral een rationeel landschap. Man-made. Ik ben bij uitstek een voorbeeld van het bondgenootschap met de mens. Grootschalig, want in één keer ingepolderd in het begin van de 19e eeuw. Een economisch landschap. Maar ook met intieme plekjes als eilandjes van beslotenheid. Geborgenheid in een zee van ruimte. Hier is het prettig wonen, in Roodewijk of Blauwewijk. Deze oases benadrukken de enorme weidsheid. Die is vaak mooi, maar kan ook naargeestig zijn. Anders dan bij mijn veel kleinere buurman de Oost-Bevelandpolder. Ik lig relatief hoog en droog. Dit nieuwland heeft langer de tijd gehad om (buitendijks) te kunnen opslibben voor het werd ingepolderd en heeft daarna nog niet de tijd gehad om in te klinken. Juist daarom ben ik zo geschikt voor akkerbouw. Inmiddels gebruikt de mens mijn jonge land niet meer alleen voor de akkerbouw. Andere vormen van landgebruik als verblijfsrecreatie in het Goese Meer, golfbaan en aquacultuur veroorzaken een verdichting en verrommeling in mijn zeer uitgestrekte karakter. Vooral ten oosten van het Havenkanaal tussen Goes en het Goese Sas is de openheid deels verdwenen. Het veel grotere westelijke deel is echter nog goeddeels open. Het oostelijke deel wordt omgeven door het open water en de oprukkende stad Goes en huisvest al diverse nieuwe, gebiedsvreemde functies. Wellicht zou dit deel op termijn, mocht de landbouwkundige functie aan kracht verliezen, geschikt kunnen zijn voor nog meer nieuwe functies, vooral watergebonden functies.

36 verrommeling in de Wilhelminapolder-West 36 zeeaaskwekerij in Wilhelminapolder-Oost kanaal scheidt Wilhelminapolder in oostelijk en westelijk deel Goese Sas

37 Wilhelminapolder Voorgestelde landschappelijke ingreep Westelijk deel: behoud van grote schaal en openheid, alsmede de rationele opbouw De rationele ruimtelijke verschijningsvorm van het deel van de Wilhelminapolder ten westen van het Havenkanaal, verwijst naar de economisch achtergrond van haar ontstaansgeschiedenis en agrarische gebruik. De grote mate van helderheid van dit landschap, in combinatie met het huidige goede functioneren, wordt als kwaliteit gezien en blijft behouden. Oostelijk deel: mogelijkheden voor nieuwe functies in een nieuw landschap Ten oosten van het Havenkanaal is een landbouwkundig gebied waar tevens nieuwe functies hun intrede hebben gedaan die geen relatie hebben met de oorspronkelijke ruimtelijke eigenschappen van dit gebied. Gezien de ligging aan het Havenkanaal en de Oosterschelde, en de stedelijke ontwikkelingen aan de noordelijke zijde van Goes kan deze Huidige situatie zone op termijn beschouwd worden als een zoekzone waar nieuwe ontwikkelingen ondergebracht kunnen worden. Ontwikkelingen die op ruimtelijk meer gevoelige plekken binnen Goes moeilijk inpasbaar zijn. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan watergebonden bedrijvigheid. Door de beperkte ontsluiting en goed functionerende landbouw liggen nieuwe grootschalige ontwikkelingen op de korte termijn hier niet voor de hand. 37 Oost-Bevelandpolder als mogelijke locatie voor nieuwe functies in een nieuw landschap De Oost-Bevelandpolder heeft een kleinschaliger en minder open karakter dan de Wilhelminapolder. De ruimtelijke kwaliteit van de Wilhelminapolder wordt niet aangetast door nieuwe functies in de Oost-Bevelandpolder. Voorstel Linker kanaaloever: behoud openheid tussen Wilhelminadorp en Goese Sas De onbebouwde oever van het Havenkanaal, ter hoogte van de Oost-Bevelandpolder, vormt een waardevol contrast met het stedelijk gebied van Goes. Dit vormt een landschappelijke kwaliteit die in de toekomst alleen maar in betekenis zal groeien en het waard is om behouden te worden. Nabij het Goese Sas zijn beperkte mogelijkheden voor uitbreiding van een watersportboulevard.

38 Mijn droom is weer een landschappelijke eenheid te worden. Een zone die het oudland weer van het nieuwland scheidt en Eiland Wolphaartsdijk van de Wilhelminapolder

39 Ik ben het landschap van de Schenge. Ik ben een oude waterweg die Goes vroeger tot een belangrijke havenplaats maakte. Nu ben ik een kreek, met brak water. Ik ben een natuurlandschap. Een corridor voor planten en dieren, het huis van de natuur. Met rietlanden, wilgenstruwelen en andere vegetaties, die floreren onder zilte omstandigheden. Ik ben een structurerend landschap. Ik scheid het oudland van het nieuwland. En ik scheid het landschap van het eiland Wolphaartsdijk van dat van de Wilhelminapolder en dat van de jonge aanwaspolders ten westen van Goes. In de loop van de 19e eeuw ben ik ingepolderd. Mijn oude structuur is nog maar matig herkenbaar. Wat rest van het oude zeegat is een smalle kreek, verlaagd in het landschap. Op sommige plaatsen ben ik helemaal verdwenen door verlanding. De mensen hebben mij ingeruild voor landbouwgrond. Nu besta ik uit twee delen: de Wester-Schenge en de Ooster-Schenge. Mijn droom is weer een landschappelijke eenheid te worden. Een zone die het oudland weer van het nieuwland scheidt en eiland Wolphaartsdijk van de Wilhelminapolder. Zo wordt Wolphaartsdijk weer een eiland. Ook kan ik dan een doorlopende natuurlijke zone worden. Een ecologisch landschap.

40 ontoegankelijk 40 Schenge: beperkte maat Schenge: goed ontwikkeld Wester-Schenge en Ooster-Schenge gescheiden

41 Schenge Voorgestelde landschappelijke ingreep Schenge als één landschappelijke structuur ontwikkelen Door de huidige opdeling in een Wester- en Ooster-Schenge worden beide gebieden niet beleefd als één landschappelijke structuur. In dit landschapsontwikkelingslan wordt voorgesteld beide Schenges landschappelijk met elkaar te verbinden tot één duidelijk herkenbaar gebied. Wolphaartsdijk wordt weer een eiland omringd door water / natuur Door een groen-blauwe ontwikkeling van beide Schenges en de zone tussen eiland Wolphaartsdijk en de Wilhelminapolder, komt het voormalige eiland ruimtelijk weer los te liggen in het omliggende landschap. Duidelijk herkenbaar, net als vroeger: het Schengegebied als één landschappelijke eenheid. Het is hiervoor niet persé noodzakelijk dat de openwatersystemen van beide Schenges met elkaar worden verbonden (zoet- en zoutwatersystemen blijven gescheiden). Tussen beide Schenges heeft de provincie wel een natte ecologische verbindingszone voorzien. Huidige situatie 41 Voorstel

42 Ik ben een waterlandschap. Het geluid van de wind, de geur van de zee. Het zout, de vogels.

43 Ik ben het landschap van het Veerse Meer en de Oosterschelde. Ik lig buitendijks. Mij heeft de mens niet ingepolderd. Groots, een ruimte van zee. Weids en overweldigend. Ik ben een grenslandschap. Op de grens van water en land. Op de grens van water en lucht. Ik ben een waterlandschap. Het geluid van de wind, de geur van de zee. Het zout, de vogels. En een natuurlijk landschap. Mensen recreëren graag bij mij. Ze liggen op de strandjes, ze zeilen met prachtige bootjes over het water. Jachthaventjes. Ik ben een toeristisch-recreatief landschap. In de strijd tegen de zee heeft de mens het Veerse Gat afgedamd. In 1961 was het Veerse Meer een feit. Hiermee kreeg dit landschap een verstilde kwaliteit van rust. De Veerse Gatdam en de Zandkreekdam beschermden de Bevelanden tegen nieuwe overstromingen na De Ramp in Daarmee was de dynamiek uit het Veerse Meer verdwenen. Het water was niet meer zout. Tegenwoordig wordt met het doorlaatmiddel Katse Heul weer zout water ingelaten vanuit de Oosterschelde.

44 44 Zandkreekdam

45 Buitendijkse gebieden Voorgestelde landschappelijke ingreep Versterken en consolideren In de buitendijkse gebieden aan het Veerse Meer en de Oosterschelde ligt het accent op de ontwikkeling van natuurgebieden en recreatief medegebruik. Door het versterken van deze combinatie kunnen beide ontwikkelingssporen een impuls krijgen. Van belang hierbij is dat recreatief medegebruik niet ten koste gaat van de landschappelijke en natuurlijke waarden van het gebied, dat inmiddels volledig is aangewezen als Natura 2000 gebied. Op en rond de Middelplaten in het Veerse Meer worden geen nieuwe ontwikkelingen voorgesteld. 45

46 46

47 Totaalbeeld 47 Huidige situatie Landschappelijke voorstellen

48

49 hoofdstuk 4 een bereikbaar en beleefbaar landschap

50 Het versterken en differentiëren van de verscheidenheid aan landschapstypen rondom Goes resulteert in een kwaliteitsimpuls voor het buitengebied. Om bewoners en bezoekers van Goes deze kwaliteiten te laten beleven wordt het voor hen mogelijk gemaakt om het buitengebied op een gemakkelijke en aangename wijze te bezoeken. Voorgesteld wordt hiervoor aantrekkelijke en veilige recreatieve routes aan te leggen die aansluiten op de stad en bestaande routes. Behalve door de kwaliteitsimpuls en het verbeteren van de ontsluiting van het buitengebied worden recreanten ook op andere wijze verleid om een bezoekje aan het landschap rondom Goes te maken. Bestaande recreatiebestemmingen worden benut en nieuwe recreatieve hotspots geïntroduceerd om aantrekkelijke punten in het buitengebied te creëren. 50 restaurant als hotspot recreatiedoelen

51 4.1 Recreatieve doelen In de omgeving van Goes bevinden zich verscheidene recreatieve doelen die voornamelijk dagrecreanten dienen. De voornaamste hiervan zijn De Piet, Schelphoek, strandje Katseveer, Goese Sas, Oosterschelde, Poelbos en de Zak van Zuid-Bevelend. Hoewel de recreatieve doelen zich alle op fietsafstand van Goes bevinden, zijn er weinig aantrekkelijke langzaam verkeersverbindingen tussen Goes en deze locaties. Deze verbindingen zijn vaak gelegen langs wegen voor autoverkeer waardoor de aantrekkelijkheid en de verkeersveiligheid voor fietsers en wandelaars niet optimaal is. Langs het Veerse Meer zijn meerdere locaties met een verblijfsrecreatieve functie. Recreatie vanuit deze plekken beperkt zich voornamelijk tot het Veerse Meer. Het buitengebied van Goes is momenteel voor deze verblijfsrecreanten niet attractief genoeg om te bezoeken. Versterking van het landschap, nieuwe functies en een betere bereikbaarheid kunnen recreanten verleiden het Goese buitengebied te bezoeken. 51 molen Wolphaartsdijk als hotspot

52 4.2 Hotspots In aansluiting op de, voornamelijk langs het Veerse Meer gesitueerde, aanwezige recreatieve doelen is er ruimte voor nieuwe recreatieve hotspots; plekken in het buitengebied van Goes met een recreatieve functie. Deze hotspots kunnen verschillend van karakter zijn. Gedacht kan worden aan meer intensief gebruik zoals een theehuis of zeeaquarium of plekken met een laagdynamisch karakter zoals vogelkijkpunten of landschapseducatiepunten. De introductie van deze interessante plekken in het buitengebied vormen een kwaliteitsimpuls, vergroten de aantrekkingskracht op recreanten en kunnen fungeren als nieuwe economische motortjes in het gebied. Ze bieden mogelijkheden voor bedrijfsverbreding voor de aanwezige agrarische bedrijven. 52 principe van recreatieve routes en hotspots geel routes dóór landschapstypen rood routes op grens landschapstypen zwart hotspots

53 4.3 Netwerk van recreatieve routes De recreatieve bereikbaarheid van het buitengebied wordt voor bewoners en bezoekers van Goes verbeterd. Er wordt voorgesteld een netwerk van recreatieve langzaamverkeerroutes te ontwikkelen. Het doel van dit netwerk is het bereikbaar en beleefbaar maken van de verscheidenheid aan landschappen rondom Goes. Op verschillende manieren wordt bij de positionering van het netwerk rekening gehouden met het optimaal bereiken van dit doel. De routes sluiten aan op de bestaande recreatieve uitvalswegen van Goes. Met deze nieuwe aansluitingen wordt de recreatieve relatie tussen Goes en het buitengebied versterkt. Het netwerk zal tevens aansluiting zoeken op de locaties met verblijfsrecreatie. Vanuit deze vertrekpunten zijn interessante rondjes door het buitengebied mogelijk. Om de verscheidene landschapstypen optimaal te beleven worden de fiets- en wandelpaden over de grenzen tussen landschapstypen geleid en op andere plekken doorsnijden ze de afzonderlijke landschapstypen juist. Zo is enerzijds het verschil tussen deze landschappelijke eenheden te ervaren en wordt anderzijds voor de recreant een optimale beleving van de eenheden mogelijk gemaakt. De duidelijk verschillende landschapstypen kunnen hierdoor te voet of op de fiets worden verkend en beleefd. 53 Het routenetwerk en de geïntroduceerde hotspots sluiten op elkaar aan. Knooppunten in het netwerk kunnen samenvallen met een pleisterplaats; een pad kan langs een interessant natuurkijkpunt worden gelegd. Het netwerk en de hotspots versterken het gebruik van elkaar. langs het Veerse Meer referentiebeeld over een zeedijk

54

55 hoofdstuk 5 de juiste plek voor het juiste programma

56 Een landschap is de uiterlijke verschijningsvorm van het aardoppervlak, zoals deze door mens en natuur wordt gevormd. De leesbaarheid van het landschap komt de schoonheid ten goede. Duidelijke zichtbaarheid van structuren die de ontstaansgeschiedenis of het functioneren van het landschap verraden, zorgen voor een zekere orde en helderheid. Voorbeelden hiervan zijn dijken, kreken en polderpatronen. Vandaag de dag verschijnen steeds meer elementen in het landschap, die nog maar weinig met de landschappelijke ondergrond te maken hebben. Hierbij valt te denken aan bepaalde typen van verblijfsrecreatie, woongebieden en niet-grondgebonden bedrijvigheid. Kenmerkend is vaak, dat deze vormen van landgebruik overal gesitueerd zouden kunnen zijn, en door hun generieke karakter onvoldoende uitdrukking geven aan de specifieke kwaliteiten van de locatie. Doordat er geen directe noodzaak toe is, is de kans groot dat de landschappelijke inpassing te wensen overlaat. Hierdoor zal in veel gevallen verrommeling en fragmentatie van het landschap optreden. 56 Een belangrijke uitdaging in dit landschapsontwikkelingsplan is om de landschappelijke structuur te verhelderen, zonder dat dit ten koste gaat van de ruimte om in dit landschap gebieden aan te wijzen waar (nieuw) programma een plek moet krijgen. (Nieuw) programma kan ook juist een middel zijn om landschappelijke doelen te verwezenlijken. Zowel ruimtelijk als financieel; op de plek zelf of op een andere plek door het principe van verevening. Binnen de gemeente liggen verscheidene landschapstypen, die alle hun eigen kenmerken hebben. Bepaalde vormen van programma zullen ruimtelijk bezien in het ene landschapstype wenselijker zijn dan in het andere. Ook kan het zo zijn dat er vormen van grondgebruik zijn die in meerdere landschapstypen een plek kunnen krijgen, maar dan wel in ieder landschapstype in een andere (meer geëigende) vorm. In de volgende paragrafen wordt nader op het programma ingegaan, waarbij wordt aangegeven óf, waar en hoe het een plek kan krijgen in het buitengebied van Goes. Blauwewijk in de Wilhelminapolder

57 5.1 Wonen en recreëren Wonen in de Wilhelminapolder externe ontwikkeling woningbouw Wilhelminapolder Toen in het begin van de 19e eeuw een groot schorrengebied werd ingepolderd en daarmee de Wilhelminapolder ontstond, bleef er een waterverbinding tussen Goes en de Oosterschelde gehandhaafd. Op de plaats waar een brug over dit kanaal kwam, werden enkele huizen gebouwd en zo ontstond Wilhelminadorp. Tot op heden is Wilhelminadorp klein gebleven, met minder dan duizend inwoners. Verder liggen in de polder een enkele solitaire boerderij en nog twee zeer kleine buurtschappen: Roodewijk en Blauwewijk. Ze bestaan uit een historisch agrarisch bedrijf met enkele kleine landarbeidershuisjes. Deze wijken liggen zeer besloten tussen opgaand groen in de verder zeer open polder. Het zijn aangename plekjes van geborgenheid in een toch wat ongastvrij landschap. Tot nu toe worden steeds kleine schilletjes van woningen toegevoegd aan de bestaande kern van Wilhelminadorp. Op deze wijze dijt het dorp langzaam uit en dreigt het op den duur aan Goes vast te groeien. Het dreigt zo zijn eigen identiteit te verliezen. Bovendien kan hierdoor het waardevolle zicht op de uitgestrekte polder vanaf de Westhavendijk tussen Goes en Wilhelminadorp verdwijnen. 57 voorgestelde ontwikkeling woningbouw Wilhelminapolder Om deze waardevolle kenmerken van Wilhelminadorp en de weidse polders te behouden, kan er ook gekozen worden voor een andere wijze van uitbreiden door: één of enkele nieuwe buurtschappen, in navolging van Roodewijk en Blauwewijk te bouwen. Kleinschalig en intiem op slim gekozen plekken in de open polder. In het open landschap van de Wilhelminapolder kunnen dergelijke eilandjes van een meer menselijke maat het contrast met de grootschalige open polder, en daarmee het gevoel van weidsheid, benadrukken. Het bouwen van dergelijke nieuwe buurtschappen kan een middel zijn om landelijk wonen middenin het buitengebied mogelijk te maken als daar vraag naar is of komt, waarbij dit een extra kwaliteit oplevert voor het landschap van de Wilhelminapolder. Het aanzicht van de landbouwschuren is een voorname uiting van het culturele erfgoed. Om deze cultuurhistorische waarden te behouden, zou ruimte gecreëerd kunnen worden om nieuwe vormen van programma, zoals bijvoorbeeld wooneenheden, in deze schuren mogelijk te maken. grote landbouwschuur in de Wilhelminapolder Wilhelminadorp

58 5.1.2 Wonen op de kreekruggen 58 Op het oude land liggen de nederzettingen van oudsher op de hogere gronden, de kreekruggen. De nattere poelen kennen minder bebouwing. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen de stad Goes en de dorpen s-heer Arendskerke, s-heer Hendrikskinderen, Kattendijke en Kloetinge. Behalve Kattendijke liggen al deze dorpen binnen de stedelijke ontwikkelingszone van Goes, zoals die in het Omgevingsplan Zeeland is aangewezen door de Provincie Zeeland. In deze zone zijn de voornaamste uitbreidingen gepland in de gemeente. In de afgelopen eeuw is het bebouwd gebied van Goes zelf enorm in oppervlakte toegenomen. Daarbij is Goes aan het oude ringdorp Kloetinge, dat zelf op meer beperkte schaal ook richting Goes is gegroeid, vastgegroeid. Kloetinge heeft daarmee veel van zijn oude identiteit verloren. Vanuit landschappelijk oogpunt is het onwenselijk dat dit ook gebeurt met de nu nog losliggende kleine kernen ten westen van Goes. In het bijzonder s-heer Arendskerke, s-heer Hendrikskinderen en de buurtschappen Wissekerke lopen kans aan elkaar en / of aan Goes vast te groeien. Dit dreigt vooral langs de Nieuwe Rijksweg (N254). Om de kwaliteit van het wonen in kleine dorpjes op de kreekruggen te behouden, kan gestreefd worden naar het behouden en versterken van groene, parkachtige buffers tussen de dorpen. Oud-Sabbinge De Oude Zeedijk die het oudland van het nieuwland scheidt, vormt ook de grens tussen respectievelijk het besloten landschap van de kreekruggen en het open landschap van de jonge aanwaspolders en de Schenge met daarachter het eiland Wolphaartsdijk en de Wilhelminapolder. Dit contrast kan verder versterkt worden door een verdere groene verdichting van het kreekruggenlandschap. externe ontwikkeling wonen en verblijfsrecreatie Wolphaartsdijk Het creëren van groene, verdichte buffers tussen de dorpen en langs de Oude Zeedijk biedt goede kansen voor de ontwikkeling van extensieve woningbouw in een aantrekkelijke groene omgeving. Wonen in een parklandschap ten oosten van Goes. Dit kan ook in de vorm van de in het provinciaal Omgevingsplan genoemde woonparken (nieuwe woongebieden met een eigen karakter). Op deze wijze kan eventueel benodigde groei worden opgevangen en blijven de kleine kernen afzonderlijke dorpjes in een groene omgeving. voorgestelde ontwikkeling wonen en verblijfsrecreatie Wolphaartsdijk

59 5.1.3 Wonen / recreëren op een landgoed externe ontwikkeling kernen op de kreekruggen externe ontwikkeling landgoederen De ontwikkeling van Nieuwe Landgoederen is in het buitengebied van Goes een geschikt middel om de groene verdichting op de kreekruggen te realiseren. De zone langs de oude zeedijk, de grens van het oudland, en de groene buffers tussen de dorpen ten westen van Goes zijn goede plekken voor Nieuwe Landgoederen. In de open polders in het nieuwland is de ontwikkeling van Nieuwe Landgoederen niet gewenst, omdat daarmee al snel de karakteristieke openheid wordt aangetast. Op de kreekruggen kunnen de openbare delen van de landgoederen ingericht worden met gebiedseigen elementen in de vorm van forse groene buffers, die refereren aan de oude (hoogstam)boomgaarden. Behalve voor de landschapsontwikkeling bieden landgoederen ook kansen voor natuurontwikkeling en de realisatie van een aantrekkelijk wandel- en fietsgebied, op zeer korte afstand van de stad Goes (drie kilometer of minder) Recreëren in het buitengebied voorgestelde ontwikkeling wonen op de kreekruggen Kenmerkend voor het eiland Wolphaartsdijk zijn de kleine historische dorpjes waar de tijd lijkt stil te staan: Wolphaartsdijk en Oud-Sabbinge. Ook deze dorpjes worden langzaam groter. Dit geldt vooral voor Wolphaartsdijk. Ter hoogte van Wolphaartsdijk ligt ook het verblijfsrecreatiegebied langs de zuidrand van het Veerse Meer. In de Gebiedsvisie Rondom het Veerse Meer (2004) wordt voorgesteld de Veerweg tussen het dorp en het gebied met de (verblijfs)recreatieconcentratie een functie te geven als verblijfsgebied, naast de functie als verbinding. Daarnaast wordt voorgesteld het verblijfsrecreatiegebied langs het Veerse Meer uit te breiden en een recreatieboulevard aan te leggen tussen de haven en het recreatieterrein Muidenweg. Inmiddels is een verkennend onderzoek (Grontmij, april 2008) uitgevoerd naar de haalbaarheid van deze plannen en wordt een visie opgesteld voor de ontwikkeling van de recreatiezone Wolphaartsdijk. 59 De combinatie van bovengenoemde ontwikkelingen met de (kleine) uitbreidingen van Wolphaartsdijk kan resulteren in het aaneengroeien van het dorp en de recreatiezone. Hierdoor kan een grote verstedelijkte vlek ontstaan die nog weinig relatie met het landschap heeft. Juist het open landschap met bomendijken en (het zicht op) kleine, oude dorpjes is zo karakteristiek en aantrekkelijk op Wolphaartsdijk. dorp Kloetinge vrijliggend dorp Kloetinge aan Goes gegroeid

60 Niet alleen vanuit landschappelijk oogpunt moeten recreatieve uitbreidingen van Wolphaartsdijk met grote zorgvuldigheid worden bekeken. Juist het verblijven in het nog vrij authentieke en pittoreske landschap van het eiland Wolphaartsdijk levert een belangrijke meerwaarde op voor toeristen. Het in stand houden van deze landschappelijke kwaliteiten is zeker op de langere termijn dan ook uitermate belangrijk voor de duurzame economische ontwikkeling van het gebied. In de visie op de recreatiezone Wolphaartsdijk is een goede afweging tussen de recreatief-economische belangen enerzijds en het continueren en versterken van de landschappelijke kwaliteiten anderzijds van groot belang. Het plan voor een rondweg over de Aardebolleweg leidt tot vermindering van het autoverkeer door de kern van Wolphaartsdijk waardoor ook in deze kern de leefbaarheid en aantrekkelijkheid een positieve impuls kunnen krijgen. referentiebeeld van buiten Goes 60 Met het oog op de bescherming van het omringende landschap zijn ontwikkelingen in de recreatiezone Wolphaartsdijk begrensd. Als deze grens bereikt is en een vraag naar recreatieve ontwikkelingen zich voordoet, kunnen als alternatief nieuwe kleinschalige verblijfsrecreatiegebieden worden ontwikkeld. Deze kunnen liggen aan de westzijde in de gemeente, nabij De Piet. Hiermee kan aangesloten worden op de nabijgelegen ontwikkelingen van recreatiegebied De Witte Raaf op het grondgebied van de gemeente Middelburg. Een andere mogelijke locatie is in de oostelijke Wilhelminapolder, nabij de Oosterschelde, het Goese Sas, de Goese Golf en de stad Goes. Als daarnaast daadwerkelijk behoefte is aan meer verblijfsrecreatie en eventueel (permanente) woningen in het buitengebied, zou in de toekomst een nieuw dorpje kunnen worden gebouwd, bijvoorbeeld in één van de jongere polders aan de westzijde van Wolphaartsdijk. Het kleinschalig karakter van de nederzettingen op eiland Wolphaartsdijk wordt hierdoor behouden. Uitgangspunt is dat nieuwe dorpen en verblijfsrecreatiegebieden klein blijven, vergelijkbaar met bijvoorbeeld Oud-Sabbinge. Het landschap wordt op deze wijze niet vèrbruikt, maar gèbruikt en er wordt zelfs iets aan toegevoegd dat de kwaliteit van het landschap kan versterken. Ook in het uitgebreide Poelbos ontstaan nieuwe mogelijkheden voor recreatief gebruik. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een theehuis, een manege of kinderspeelplaatsen (zie par. 5.4). Het beleid voor de ontwikkeling van Nieuwe Landgoederen is gebaseerd op een zogenaamde rood-voor-groen-regeling. Dit betekent dat een private partij in het buitengebied een stuk grond van 5 ha kan kopen, mits minimaal 4 ha voor publiek toegankelijk wordt en ingericht wordt met natuur / bos. Met andere woorden: iemand kan een huiskavel van maximaal 1 ha kopen, waarop een woongebouw mag worden gebouwd (rood), als daar tegenover staat dat tegelijkertijd 4 ha groen wordt ontwikkeld, waar (op wegen en paden, tussen zonsopkomst en zonsondergang) gerecreëerd moet kunnen worden door het publiek. Kortom er kan dus natuuren recreatiegebied gerealiseerd worden met privaat geld. Bron: Omgevingsplan Zeeland (Provincie Zeeland 2006).

61 5.2 Bedrijvigheid Aan de zuidwestkant van Goes ligt het grote bedrijventerrein De Poel II, dat een regionale functie heeft. De Poel II is goed ontsloten door de ligging langs de A58 / A256. De verwachting is echter dat dit terrein over drie jaar vol zal zijn. Om uitbreiding van bedrijvigheid binnen de gemeente toch mogelijk te maken, kunnen bedrijven met een architectuur van hoge kwaliteit een plek krijgen in het verruimde Poelbos (zie par. 5.4), waardoor ruimte overblijft in De Poel II. Door het Poelbos te vergroten, kunnen rode ontwikkelingen samen opgaan met de landschappelijke versterking van het bosgebied. Deze rode ontwikkelingen kunnen gebruikt worden als middel om landschappelijke ontwikkeling van het bosgebied mogelijk te maken. externe ontwikkeling bedrijvigheid De noordoostzijde van Goes kent een ontwikkelingsdynamiek (Mannee, Waterstad, Goese Meer) waarbij ontwikkelingen in het oostelijk deel van de Wilhelminapolder aan zouden kunnen sluiten. Bij een toekomstige vraag naar locaties voor vooral watergebonden bedrijven zou gekeken kunnen worden naar het oostelijk deel van de Wilhelminapolder, nabij het Havenkanaal en de Oosterschelde. Zolang deze vraag niet bestaat, of opgevangen kan worden in de bestaande bedrijventerreinen en De Poel V, kan dit oostelijke deel van de Wilhelminapolder zijn agrarische functie behouden. In het buitengebied bevindt zich een tweetal kleine bedrijventerreinen. Ze zijn gelegen bij Eindewege en ten noorden van Lewedorp, in het landschap van jonge aanwaspolders. Het landschap wordt hier gekenmerkt door open akkerbouwgebied tussen hoge dijken. De bedrijventerreinen zijn van belang voor de economische vitaliteit van Goes maar staan op gespannen voet met de specifieke kwaliteiten van dit landschap. Buiten de twee bestaande kleine bedrijventerreinen bij Eindewege en Lewedorp, worden in de jonge aanwaspolders geen nieuwe bedrijventerreinen voorgesteld. Bedrijventerrein Eindewege heeft mogelijkheden voor nog een lichte uitbreiding. 61 Om de hofsteden in het landschap te bewaren wordt hier een verruiming van functies toegelaten. Door nieuwe bedrijvigheid kan behoud door ontwikkeling (bijvoorbeeld een recreatieve medefunctie) worden nagestreefd. voorgestelde ontwikkelingen bedrijvigheid Nabij het Goese Sas zijn beperkte mogelijkheden voor uitbreiding van een watersportboulevard mogelijk. Deze ontwikkelingen zijn watergerelateerd.