Ontleden 1: zinsdelen herkennen en benoemen (onderwerp, werkwoordelijk gezegde en lijdend voorwerp)

Transcriptie

1 Ontleden 1: zinsdelen herkennen en benoemen (onderwerp, werkwoordelijk gezegde en lijdend voorwerp) Auteur Merlijn Draisma Laatst gewijzigd 25 October 2015 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt. Stel zo voor iedere onderwijssituatie de optimale leermiddelenmix samen.

2 Inhoudsopgave Ontleden: onderwerp, gezegde en lijdend voorwerp Voordat we beginnen... Zinsdelen benoemen Het werkwoordelijk gezegde Het onderwerp Het lijdend voorwerp Samenvatting Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Ontleden: onderwerp, gezegde en lijdend voorwerp Inmiddels heb je geleerd wat werkwoorden zijn, wat de persoonsvorm is en hoe je die vindt. In de volgende lessen duiken we weer iets dieper de grammatica in en leren jullie wat zinsdelen zijn, wat het onderwerp van de zin is en wat het lijdend voorwerp is (en hoe je deze vindt). Voordat we beginnen... Om te begrijpen wat het onderwerp of het lijdend voorwerp van een zin is, moet je eerst snappen dat je zinnen altijd in stukken kunt verdelen. Sommige woorden in een zin horen duidelijk bij elkaar, en andere weer niet. Neem bijvoorbeeld de zin: De dikke man bakte snel een grote stapel pannenkoeken. Het is duidelijk dat dikke bij man hoort en grote bij een stapel pannenkoeken. En je ziet misschien ook dat er een zekere logica in de zin zit. Er is een man, die blijkbaar dik is en die iets aan het doen is: hij bakt pannenkoeken Ook weten we dat hij niet één pannenkoek bakt, maar een hele stapel. En we weten ook dat het de dikke man is die hier pannenkoeken bakt, en niet dat de stapel pannenkoeken een dikke man aan het bakken zijn. Als je een zin in stukken verdeelt, noem je dat dat ontleden. We ontleden in zinsdelen. Een zinsdeel kan uit één of meer woorden bestaan. Hoe kom je nu te weten welke stukken van een zin bij elkaar horen? Je kunt dat vaststellen door middel van de verplaatsingsproef; dat wil zeggen dat je nagaat of zo n stuk zin in zijn geheel voor de persoonsvorm geplaatst kan worden, zonder dat de betekenis van de zin al te veel verandert. Als je gaat proberen om nu woorden uit de zin vóór de persoonsvorm (bakte dus) te zetten, dan merk je dat op een paar manieren kan. De dikke man / bakte / snel een grote stapel pannenkoeken. Snel / bakte / de dikke man een grote stapel pannenkoeken Een grote stapel pannenkoeken / bakte / de dikke man / snel /. Als je zinsdelen gevonden hebt, kun je met een kleurtje laten zien dat deze woorden samen een zinsdeel vormen. Maar je kunt ook schuine strepen / gebruiken om te laten zien waar het ene zinsdeel begint en waar het andere ophoudt. De persoonsvorm onderstreep je altijd. Ontleden doen we dus altijd in 3 stappen: 1. PV vinden Met de tijdproef of de vraagproef kom je er achter wat de persoonsvorm van de zin is. 2. Zinsdelen vinden met de verplaatsproef Je husselt de zin door elkaar en probeert uit welke groepjes woorden vóór de PV passen. 3. Zinsdelen benoemen Nu ga je kijken wat die groepjes woorden met elkaar te maken hebben. En ook hier is de persoonsvorm weer het vertrekpunt. Maar eerst gaan we even oefenen met het ontleden van zinnen. Pagina 2

4 Ontleden kn.nu/y2g65 Hussel de zinnen door elkaar Hieronder staan vier zinnen. Probeer de volgorde van de zin te veranderen door steeds een nieuw groepje woorden vóór de PV te plaatsen. Achter de zinnen staat tussen haakjes het aantal combinatiemogelijkheden. Zet zinsdeelstrepen achter elk groepje woorden dat bij elkaar hoort. Ook onderstreep je van elke zin steeds de persoonsvorm. De winnaar kreeg van de directeur een splinternieuwe auto. (2) Er hadden meer dan duizend mensen met de prijsvraag meegedaan. (3) De vereniging stuurde hem een lijst met de winnende nummers. (2) Straks bel ik mijn vriendje op. (2) Nog een keer zinsdelen oefenen kn.nu/wyc6d zinsdelen op volgorde zetten Maak van de volgende zinsdelen een goedlopende zin. a. vergeten b. ik c. de grijze container d. ben e. buiten te zetten f. Gisteren zinsdelen op volgorde zetten zet de onderstaande zinsdelen op een goede volgorde Pagina 3

5 a. de treinconducteur b. pakte c. zijn biezen d. op stel en sprong zinsdelen op volgorde zetten Maak van de onderstaande zinsdelen een goedlopende zin. a. is b. Bram c. aan het trainen d. al maanden e. voor de halve marathon zinsdelen op volgorde zetten zet de volgende zinsdelen in een juiste volgorde. a. Jolien b. alles c. probeerde d. te onthouden zinsdelen op volgorde zetten Zet de volgende zinsdelen in de juiste volgorde. a. te zonnen b. lagen c. op het zonovergoten strand d. Emma en Julia e. de hele vakantie oefening Maak nu de laatste oefening voor het vinden van zinsdelen op: Zinsdelen benoemen Je hebt nu geleerd dat je een zin in stukken kunt knippen en dat sommige woorden bij elkaar horen en dus samen een woordgroep of zinsdeel vormen. Van één van die zinsdelen weet je de naam al: de persoonsvorm. In de komende lessen ga je nog drie andere zinsdelen leren kennen: - het werkwoordelijk gezegde - het onderwerp - het lijdend voorwerp Het werkwoordelijk gezegde Pagina 4

6 In de lessen over het werkwoord heb je geleerd dat werkwoorden eigenlijk onmisbaar zijn voor een zin: de werkwoorden geven aan wat er in de zin gebeurt. Dat noem je ook wel: de handeling. In het voorbeeldje van de dikke man en de stapel pannenkoeken is de handeling bijvoorbeeld: bakken. werkwoorden geven aan wat er in de zin gebeurt (de handeling) in één zin komen soms meerdere werkwoorden voor de Persoonsvorm (PV) is het belangrijkste werkwoord in de zin alle werkwoorden in de zin bij elkaar noem je het werkwoordelijk gezegde. Bijvoorbeeld: Heeft jouw broer die nieuwe ipad van zijn eigen zakgeld betaald? In deze zin staan twee werkwoorden: heeft en betaald heeft betaald is het werkwoordelijk gezegde heeft is persoonsvorm In zinnen waar maar één werkwoord voorkomt, is dat werkwoord dus zowel de persoonsvorm als het werkwoordelijk gezegde: Die zilveren oorbellen vindt Vera het mooist. vindt is het enige werkwoord in zin vindt is de persoonsvorm én het werkwoordelijk gezegde. Snap je het? In de volgende zin komen verschillende werkwoorden voor. Wat zijn de werkwoorden en welk werkwoord is persoonsvorm? Aan het begin van de les had meneer Valcke een mop willen vertellen a. begin en vertellen zijn de werkwoorden; begin is de persoonsvorm b. meneer Valcke en had zijn de werkwoorden; had is de persoonsvorm c. Had willen vertellen zijn de werkwoorden; had is de persoonsvorm Zoek het werkwoordelijk gezegde kn.nu/ib09z Selecteer met je muis de werkwoorden in de onderstaande zinnen In de volgende oefening moet je met je muis de werkwoorden aanklikken, het werkwoordelijk gezegde dus. In sommige zinnen moet je meerdere werkwoorden aanklikken, in andere zinnen maar één. Mijn nichtjes kopen de mooiste spullen in de uitverkoop. Ze moeten dan natuurlijk wel voldoende zakgeld bij zich hebben. Pagina 5

7 Je hebt zelf vast ook weleens geshopt tijdens de uitverkoop. Misschien deed je dat in je eentje of met iemand erbij. Door de lage prijzen kopen mensen vaak meer dan ze nodig hebben. Dat hebben wetenschappers aan de universiteit na jarenlang van onderzoek vastgesteld. Eenmaal thuis hebben de meeste mensen soms spijt van al die onverwachte aankopen. Om je te beschermen tegen deze koopwoede, kun je de stad tijdens de uitverkoop misschien maar beter vermijden. Alles begrepen? Maak dan de laatste oefening op cambiumned.nl kn.nu/ww.812ffa3 (cambiumned.nl) Klik op de link en maak de bijbehorende opdracht. Na deze opdracht ben je klaar met het werkwoordelijk gezegde en kun je verder met het onderwerp van de zin. Het onderwerp Het onderwerp van de zin is het zinsdeel dat bij de persoonsvorm hoort. Staat het onderwerp van de zin in het meervoud (bijvoorbeeld: mannen met zijden sokken), dan staat de persoonsvorm ook in het meervoud (mannen met zijden sokken lopen vaak naast hun schoenen) staat het onderwerp in het enkelvoud (de talentvolle voetballer), dan staat de persoonsvorm ook in het enkelvoud (de talentvolle voetballer scoorde in blessuretijd de gelijkmaker) De eenvoudigste manier om het onderwerp te vinden is door na het vinden van de persoonsvorm de vraag: Wie (Wat) te stellen. Voorbeeld: Taalspelletjes vind je op CambiumNed. pv = vind Wie vindt? = je, je is dus onderwerp. Je kan ook kijken naar welk zinsdeel er mee moet veranderen als je persoonsvorm van het enkelvoud in het meervoud zet, of van het meervoud in het enkelvoud. Het zinsdeel dat ook moet veranderen is het onderwerp.(de veranderingsproef) Voorbeeld: De meisjes gaan ook naar The Kings. Het meisje gaat ook naar The Kings. Het enkelvoud Het meisje gaat wordt De meisjes gaan in het meervoud: de meisjes (het meisje) = onderwerp Niet altijd kun je het onderwerp veranderen. Kijk naar de volgende zinnen: De vogelbescherming zoekt nieuwe leden. Men wil meer nieuwbouw. De klimop moet gesnoeid worden. Alles moet weg. Pagina 6

8 De veranderingsproef kun je hier niet gebruiken. Hoe vind je het onderwerp dan wel? Zoek de persoonsvorm en stel de vraag "wie / wat + persoonsvorm" wie zoekt? antwoord: "de vogelbescherming" wie wil? antwoord: "men" wat moet (gesnoeid worden)? antwoord: "de klimop" wat moet (weg)? antwoord: "alles" Bekijk het uitlegfilmpje en maak de oefeningen. Oefeningen oefening 1 vind je op oefening 2 vind je op Het lijdend voorwerp Lijdend voorwerp vinden Je vindt het lijdend voorwerp in een zin door te vragen: wie/wat + gezegde + onderwerp? Voorbeelden Hij maakt zijn huiswerk. Wat maakt hij? antwoord: zijn huiswerk zijn huiswerk is lijdend voorwerp De jongens gooiden sneeuwballen. Wat gooiden de jongens? antwoord: sneeuwballen sneeuwballen is lijdend voorwerp Razend gooide de leraar een krijtje door de klas. Wat gooide de leraar? antwoord: een krijtje een krijtje is lijdend voorwerp Ze waarschuwden hem niet op tijd. Wie waarschuwden ze? antwoord: hem hem is lijdend voorwerp Bekijk het filmpje, lees de samenvatting en maak dan de oefeningen. Pagina 7

9 samenvatting een zin heeft altijd een onderwerp en een persoonsvorm, maar niet altijd een lijdend voorwerp als je het lijdend voorwerp in de zin wil vinden, stel je de vraag "wie / wat + ww-gez + onderwerp"? een lijdend voorwerp begint (net als het onderwerp trouwens) nooit met een voorzetsel (aan, op, af, in, met etc.) oefeningen oefening 1 vind je hier: oefening 2 vind je hier: oefening 3 vind je hier: Samenvatting Een zin bestaat eigenlijk uit woorden of woordgroepen die bij elkaar gehouden worden door de werkwoorden in de zin. Een zinsdeel is een woord of groepje dat inhoudelijk en grammaticaal bij elkaar hoort. Het belangrijkste zinsdeel is misschien wel de persoonsvorm: met behulp van de persoomsvorm kun je de andere zinsdelen makkelijker vinden. Je vindt de persoonsvorm door de zin in de verleden tijd te zetten (de tijdproef) of door er een vraagzin van te maken (de vraagproef. Als je de persoonsvorm hebt gevonden, kijk je of er ook andere werkwoorden in de zin staan: samen vormen die het werkwoordelijk gezegde (WWG). Staan er geen andere werkwoorden in de zin, dan is de PV in zijn eentje het WWG Het onderwerp vind je door de vraag te stellen wie / wat + wwg? Het lijdend voorwerp vind je door de vraag te stellen wie / wat + O + wwg? Een (grammaticaal correcte) zin heeft altijd een persoonsvorm en altijd een onderwerp maar niet altijd een lijdend voorwerp het lijdend voorwerp en het onderwerp beginnen nooit met een voorzetsel. Image not found or type unknown Pagina 8

10 Pagina 9

11 Pagina 10

12 Pagina 11

13 Pagina 12

14 Pagina 13

15 Pagina 14

16 Pagina 15

17 Pagina 16

18 Pagina 17

19 Antwoorden Antwoorden: Ontleden Hussel de zinnen door elkaar Hieronder staan vier zinnen. Probeer de volgorde van de zin te veranderen door steeds een nieuw groepje woorden vóór de PV te plaatsen. Achter de zinnen staat tussen haakjes het aantal combinatiemogelijkheden. Zet zinsdeelstrepen achter elk groepje woorden dat bij elkaar hoort. Ook onderstreep je van elke zin steeds de persoonsvorm. De winnaar kreeg van de directeur een splinternieuwe auto. (2) Er hadden meer dan duizend mensen met de prijsvraag meegedaan. (3) De vereniging stuurde hem een lijst met de winnende nummers. (2) Straks bel ik mijn vriendje op. (2) De winnaar kreeg van de directeur een splinternieuwe auto. - Van de directeur / kreeg / de winnaar / een spilnternieuwe auto - Een splinternieuwe auto / kreeg / de winnaar / van de directeur Er hadden meer dan duizend mensen met de prijsvraag meegedaan. - Meer dan duizend mensen / hadden / er / meegedaan/ met de prijsvraag - Met de prijsvraag / hadden / er / meer dan duizend mensen / meegedaan - Meegedaan / hadden / er / meer dan duizend mensen / met de prijsvraag De vereniging stuurde hem een lijst met de winnende nummers. - Hem / stuurde / de vereniging / een lijst met de winnende nummers. - Een lijst met de winnende nummers / stuurde / de vereniging hem. Straks bel ik mijn vriendje op. - ik / bel / straks / mijn vriendje / op. - Mijn vriendje / bel / ik straks/ op. Aantal punten juist antwoord: 1 Antwoorden: Nog een keer zinsdelen oefenen zinsdelen op volgorde zetten Maak van de volgende zinsdelen een goedlopende zin. Pagina 18

20 1. f: Gisteren 2. d: ben 3. b: ik 4. a: vergeten 5. c: de grijze container 6. e: buiten te zetten Aantal punten juist antwoord: 1 zinsdelen op volgorde zetten zet de onderstaande zinsdelen op een goede volgorde 1. a: de treinconducteur 2. b: pakte 3. d: op stel en sprong 4. c: zijn biezen Aantal punten juist antwoord: 1 zinsdelen op volgorde zetten Maak van de onderstaande zinsdelen een goedlopende zin. 1. d: al maanden 2. a: is 3. b: Bram 4. c: aan het trainen 5. e: voor de halve marathon Aantal punten juist antwoord: 1 zinsdelen op volgorde zetten zet de volgende zinsdelen in een juiste volgorde. 1. a: Jolien 2. c: probeerde 3. b: alles 4. d: te onthouden Aantal punten juist antwoord: 1 zinsdelen op volgorde zetten Zet de volgende zinsdelen in de juiste volgorde. Pagina 19

21 1. d: Emma en Julia 2. b: lagen 3. e: de hele vakantie 4. a: te zonnen 5. c: op het zonovergoten strand Aantal punten juist antwoord: 1 Snap je het? In de volgende zin komen verschillende werkwoorden voor. Wat zijn de werkwoorden en welk werkwoord is persoonsvorm? Aan het begin van de les had meneer Valcke een mop willen vertellen 1. begin en vertellen zijn de werkwoorden; begin is de persoonsvorm fout: "het begin" is natuurlijk geen werkwoord! 2. meneer Valcke en had zijn de werkwoorden; had is de persoonsvorm "had" als persoonsvorm is goed, maar "meneer Valcke" is natuurlijk geen werkwoord. 3. Had willen vertellen zijn de werkwoorden; had is de persoonsvorm goed zo! "had willen vertellen" zijn de werkwoorden en "had" is inderdaad de persoonsvorm. Antwoorden: Zoek het werkwoordelijk gezegde Selecteer met je muis de werkwoorden in de onderstaande zinnen In de volgende oefening moet je met je muis de werkwoorden aanklikken, het werkwoordelijk gezegde dus. In sommige zinnen moet je meerdere werkwoorden aanklikken, in andere zinnen maar één. Mijn nichtjes kopen de mooiste spullen in de uitverkoop. Ze moeten dan natuurlijk wel voldoende zakgeld bij zich hebben. Je hebt zelf vast ook weleens geshopt tijdens de uitverkoop. Misschien deed je dat in je eentje of met iemand erbij. Door de lage prijzen kopen mensen vaak meer dan ze nodig hebben. Dat hebben wetenschappers aan de universiteit na jarenlang van onderzoek vastgesteld. Eenmaal thuis hebben de meeste mensen soms spijt van al die onverwachte aankopen. Om je te beschermen tegen deze koopwoede, kun je de stad tijdens de uitverkoop misschien maar beter vermijden. Pagina 20

22 Aantal punten juist antwoord: 8 Pagina 21

23 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur Merlijn Draisma Laatst gewijzigd 25 October 2015 om 20:03 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Bronnen Bron Type Alles begrepen? Maak dan...oefening op cambiumned.nl Link Pagina 22