Doen wat nodig is. Kadernota Sociaal Domein Almere 17 December 2013 Versie voor besluitvorming Raad

Transcriptie

1 Doen wat nodig is Kadernota Sociaal Domein Almere 17 December 2013 Versie voor besluitvorming Raad 1

2 Voorwoord Een verandering start je niet alleen. Die moet ontstaan in de stad, bij en met de partners en de professionals. En met de inwoners om wie het uiteindelijk gaat. In de afgelopen drie jaar heeft de stad meegewerkt, in themagroepen, werkconferenties en in praktijkwerkplaatsen. In de consultatiefase gaven 70 reacties een schat aan informatie en ideeën. De opmerkingen en suggesties uit heel Almere hebben we meegenomen. Voor u ligt de Kadernota Sociaal Domein: Doen wat nodig is. Per 1 januari 2015 krijgt de gemeente er forse taken bij op het gebied van de AWBZ, de Jeugdzorg en werk en inkomen. Daarmee worden wij als gemeente verantwoordelijk voor bijna de gehele maatschappelijke ondersteuning aan onze inwoners. Wat mij betreft is dit vooral een kans. Een kans om het anders te gaan doen. Om het beter te doen. Anders en beter betekent ook: zo veel mogelijk met de beschikbare middelen. De bezuinigingen die het Rijk aan de gemeenten opgelegd, zijn zoals het zich laat aanzien - fors. De grote uitdaging wordt om ervoor te zorgen dat we met de beperkte beschikbare middelen uitkomen. En zo kunnen blijven zorgen dat Almeerders in een kwetsbare positie de zorg en ondersteuning krijgen die nodig is. Zorg en ondersteuning die hen weer veerkracht geeft. Zodat kinderen gezond en veilig kunnen opgroeien, mensen kunnen meedoen naar vermogen en mensen zelfredzaam en samenredzaam zijn. Ik ben ervan overtuigd dat we dit kunnen bereiken, door uit te gaan van burgerkracht en door een effectieve en efficiënte sociale ondersteuningsstructuur te bouwen. Almere gaat dat doen door professionals in de stad de ruimte te geven om te doen wat nodig is. Professionals moeten minder belast worden met bureaucratie en gewoon hun werk kunnen doen. Inwoners geven we de regie terug over de ondersteuning die zij ontvangen. Door verkokering, versnippering en dwingende procedures lopen bestaande systemen vast. Ik bedoel dus niet dat de hulpverleners in de stad het anders en beter moeten gaan doen. Ik bedoel het systeem áchter de hulpverleners. Ons systeem óm die inwoner heen: de sociale infrastructuur. Aan het wijzigen van deze sociale infrastructuur werkt Almere onder de naam Transitie Sociaal Domein. Dit systeem verandert niet van de ene op de andere dag. Het is een proces van zoeken en leren. Van verkennen en van beslissen. Zonder het exacte eindresultaat te kennen, moeten we nu een aantal besluiten nemen over de kaders die aan de basis van het nieuwe stelsel liggen. Die vastgelegd moeten worden om verder te kunnen bouwen. Dát is wat we met deze kadernota beogen te doen. Daar staan we met elkaar voor. Ineke Smidt Wethouder Participatie Zorg en Inkomen 2

3 Inhoud Voorwoord 2 Hoofdstuk 1 - Het sociale domein en de transitie Hoofdstuk 2 - Voor. de inwoners van Almere De inwoners van Almere Verantwoordelijkheid voor nieuwe groepen Hoe houden we zicht op de resultaten? 13 Hoofdstuk 3 - Visie en ambitie Visie Ambitie wat willen we bereiken? Hoofdlijnen van Almeers beleid: Burgerkracht en Ondersteuning Beleidsuitgangspunten 17 DEEL I BURGERKRACHT, participatie, preventie en vroegsignalering Hoofdstuk 4 - Burgerkracht en de kracht van de samenleving Samenvatting Eigen kracht Samenredzaamheid Initiatieven uit de samenleving Vrijwillige inzet 22 Hoofdstuk 5 - Participatie: iedereen doet mee! 23 Samenvatting De inclusieve stad Fysieke toegankelijkheid Wonen Werken Vrije tijd 25 Hoofdstuk 6 - Preventie en vroegsignalering 26 Samenvatting Opvoeden en leren Rondkomen met je inkomen Gezondheid Veiligheid 28 DEEL II - Ondersteuning Hoofdstuk 7 - Lokale ondersteuningsstructuur Samenvatting Gebiedsgericht werken Eén huishouden, één plan, één aanpak. Ook op school Vorming van de teams van wijkwerker en het netwerk van gezinsbegeleiders De plaats van jeugd(hulp) in de ondersteuningsstructuur Aansturing Als er meer nodig is Digitale ondersteuningsstructuur 38 Hoofdstuk 8 - Toegang 40 Samenvatting Zelf oplossingen vinden Signalering Toegang tot ondersteuning Regelgeving voor de toegang tot ondersteuning 43 Hoofdstuk 9 - Vormen van ondersteuning 45 Samenvatting Uitgangspunten bij ondersteuningsvormen Basisinfrastructuur Meer samenhang in ondersteuning 48 Hoofdstuk 10 - Ondersteuning, regionaal en landelijk Regionale samenwerking bij de decentralisatietaken 52 3

4 10.2 Ondersteuning die landelijk wordt georganiseerd 53 Hoofdstuk 11 - Kwaliteit en verantwoording Kwaliteit Verantwoording 54 Hoofdstuk 12 - Bekostiging 56 Samenvatting Bekostiging van algemene (welzijns)voorzieningen Bekostiging van wijkwerkers van gezinsbegeleiders Inkoop/bekostiging van voorzieningen waarvoor een toegangsbepaling is vereist Verstrekking van voorzieningen met toegangsbepaling aan inwoners Eigen bijdrage 58 Hoofdstuk 13 - Financieel Kader 59 Samenvatting Algemeen Geldstromen in het sociaal domein: sociaal deelfonds Financieel kader en besteding van de middelen sociaal domein Overgangsverplichtingen Frictiekosten Overgangsjaar Hoofdstuk 14 - Risicomanagement Algemeen Risico s vanuit gemeentelijk oogpunt 63 Hoofdstuk 15 - En nu verder!! 64 Bijlagen Bijlage 1: Hoofdpunten uit P-wet, Wmo 2015, Jeugdwet Hoofdpunten Participatiewet (P-wet) 66 Hoofdpunten WMO Hoofdpunten nieuwe Jeugdwet 72 Bijlage 2 Ondersteuningsmodel bij de Participatieladder Almere 77 Bijlage 3 Verklarende woordenlijst 79 Bijlage 4 Bronnen 83 4

5 Hoofdstuk 1 - Het sociale domein en de transitie De Transitie Sociaal Domein in Almere De gemeenten krijgen er vanaf 1 januari 2015 omvangrijke taken bij op het gebied van zorg en ondersteuning aan inwoners: de wijziging van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo 2015), de nieuwe Jeugdwet en de Participatiewet. Passend Onderwijs wordt een nieuwe verantwoordelijkheid van het onderwijs. De gemeente Almere heeft besloten om deze decentralisaties niet apart op te pakken maar in samenhang met elkaar en met andere aspecten op het sociaal domein. Daarmee benutten we optimaal de kansen om de samenhang voor inwoners te verbeteren. Almere grijpt de decentralisaties aan om het anders en beter te gaan doen. En zo veel mogelijk met de beschikbare middelen. Almere doet dat door ondersteuning op een andere manier te organiseren: slimmer en effectiever, dichtbij in de wijken. We willen minder verkokering en meer samenwerking tussen organisaties. Eén huishouden, één plan, één aanpak. Ook op school! We zien de mogelijkheden van mensen en de samenredzaamheid als startpunt. Wanneer professionele ondersteuning nodig is, moet die aansluiten op de eigen mogelijkheden en laagdrempelig, op maat en dicht bij mensen worden georganiseerd. Om dit te bereiken, werken we sinds eind 2011 samen met partners aan een nieuwe sociale infrastructuur. Een nieuwe sociale infrastructuur als landingsbaan voor de nieuwe taken. De verschillende decentralisatietaken worden in Almere in samenhang opgepakt. Het beleid richt zich niet op afzonderlijke doelgroepen, maar op de vraag van de inwoner. Of dit nu een kind, een jongere, een volwassene of een oudere is. We werken volgens het principe 1 huishouden, 1 plan, 1 aanpak. Ook op school. Wat gaat er veranderen? Vanaf 1 januari 2015 wordt met de nieuwe WMO, de Jeugdwet en de Participatiewet de verantwoordelijkheid van de gemeente binnen het sociale domein veel groter: veel nieuwe taken, veel nieuwe klantgroepen en een aanmerkelijke groei van het sociaal-domein-budget. Met de nieuwe Wmo 2015 wordt de gemeente wordt vanaf 1 januari 2015 verantwoordelijk voor de extramurale begeleiding (individuele begeleiding, groepsbegeleiding en dagbesteding voor mensen die zelfstandig thuis wonen), kortdurend verblijf, de inloop GGz, begeleid wonen op participatie gericht en het vervoer naar begeleidingsactiviteiten. Bovendien wordt door het Rijk in de langdurige zorg (AWBZ) gestuurd op een sterke vermindering van plaatsen in verzorgings- en verpleeghuizen. Er zullen dus meer mensen (extra) ondersteuning vanuit de WMO nodig hebben om langer thuis te kunnen blijven wonen. Ook wat betreft de aard van de regelgeving zal de Wmo sterke wijzigingen ondergaan. Tegelijkertijd wordt er fors gekort op huidige Wmo-taken (huishoudelijke hulp). De Jeugdwet regelt dat gemeenten met ingang van verantwoordelijk worden voor alle jeugdhulp en de uitvoering van de kinderbeschermingsmaatregelen en de jeugdreclassering. Dit in aanvulling op een aantal preventieve taken die al bij gemeenten liggen. Het begrip jeugdhulp omvat de ondersteuning, hulp en zorg aan jeugdigen en hun ouders bij alle denkbare opgroei- en opvoedingsproblemen, psychische problemen en stoornissen. Het betreft zowel vormen van ambulante hulp als een verblijf bij pleegouders, hulp in een medisch kinderdagverblijf, psychiatrische zorg, begeleiding en persoonlijke verzorging bij een beperking. De Participatiewet zal per 2015 de huidige Wet Werk en Bijstand, de Wet sociale werkvoorziening en delen van de Wajong gaan vervangen en brengt met zich mee dat de gemeente verantwoordelijk wordt voor inkomensondersteuning en de participatie en reintegratie van een bredere doelgroep met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Op het onderdeel (Wet) werk en bijstand vinden zowel in 2014 als in 2015 belangrijke wijzigingen plaats (zie hoofdstuk 9). 5

6 De Wet Passend Onderwijs regelt dat zo veel mogelijk leerlingen regulier onderwijs kunnen volgen en tegelijk dat kinderen die dat nodig hebben speciaal onderwijs krijgen. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van deze wet ligt bij het onderwijs. De gemeente moet vanuit de Jeugdwet op overeenstemming gericht overleg voeren met de organisatie voor passend Onderwijs. In aanvulling op die wetgeving wordt nadere regelgeving vastgelegd in Algemene Maatregelen van Bestuur (Amvb). De kunnen van grote invloed zijn op de manier waarop de gemeente de wetten moet uitvoeren. Naast de nieuwe wetten blijft er nog een aantal andere bestaande wetten op het gemeentelijke sociale domein van kracht: Wet Publieke Gezondheid, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, en nog enkele specifieke regelingen op het gebied van werk & inkomen. Daarnaast heeft het Kabinet het voornemen de Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten (Wtcg) per af te schaffen. Daarvoor in de plaats komt een nieuwe regeling, uitgevoerd door de gemeenten. Naast de gemeentelijke verantwoordelijkheid op het sociale domein hebben/krijgen nog twee andere partijen een belangrijke verantwoordelijkheid op het sociale/zorgdomein: - Zorgverzekeraars voor de uitvoering van de Zorgverzekeringswet, waaronder huisartsenzorg, wijkverpleegkundige, de functie persoonlijke verzorging en de geestelijke gezondheidszorg voor volwassenen - Zorgkantoren (AWBZ): voor de langdurige zorg (m.n. verzorgings- en verpleeghuiszorg). Voorbehoud De wetgeving is op het moment van schrijven van deze kadernota nog niet vastgesteld. Maar de kaders en concepten zijn wel al bekend. Ook over het financieel kader voor gemeenten, het overgangsregime en de precieze cliëntenaantallen is nog niet alles duidelijk. Recent is informatie over de historische verdeling van de jeugdbudgetten verschenen, binnenkort komt vergelijkbare informatie over de Wmo. In mei 2014 verwachten we duidelijkheid over alle budgetten. Desondanks krijgen gemeenten zoals het er nu naar uit ziet opgave om op de nieuwe taken uit te voeren. Deze invoeringsdatum noopt ons om ondanks de onduidelijkheden en onzekerheden nu de volgende stap te zetten. We moeten nu richtinggevende besluiten nemen om de implementatie verder te kunnen voorbereiden en de noodzakelijke uitwerkingen te kunnen doen. Alleen dan kunnen we als gemeente tijdig klaar zijn en alleen dan kunnen we zorgorganisaties en andere maatschappelijke organisaties de tijd bieden om hun organisatie en administratie hierop voor te bereiden. Alleen zo kunnen we direct bij het aanvaarden van de nieuwe taken in samenhang gaan werken. Tegelijk moeten we er rekening mee houden dat nieuwe informatie en wijzigingen in wetgeving en/of budgetten ertoe kunnen leiden dat er aanvullende of gewijzigde besluiten nodig zijn. Antwoorden op alle vragen? Met de overgang van een reeks taken naar gemeenten zijn er nog veel vragen. Vragen van inwoners, van maatschappelijke organisaties en van de politiek. In deze kadernota wordt zo goed mogelijk beschreven hoe de toekomst eruit ziet en daarmee komt er antwoord op een aantal van die vragen. Maar er zullen ook heel veel vragen blijven: zijn we wel in staat om deze complexe opgave tot een goed einde te brengen? Kunnen er verschillen tussen gemeenten ontstaan en is dat erg? Kan de gemeente in haar rol van regisseur voldoende ruimte geven voor de noodzakelijke nieuwe ontwikkelingen? Hoe gaat de gemeente om met al die bezuinigingen? De kadernota voor het sociale domein brengt antwoorden en samenhang. Elke lezer zal dingen herkennen, voeding vinden voor de activiteiten waar hij mee bezig is. Elke lezer zal ook dingen missen. Belangrijk voor alle lezers is dat het er met deze kadernota vooral om gaat dat we steeds meer werken vanuit dezelfde principes en ons richten op dezelfde doelen. Het proces van de transitie tot nu toe Het Programma Transitie Sociaal Domein is gestart op 1 oktober Het Programmaplan De Kracht van Almere in 3D is door het college vastgesteld in januari

7 In juni 2012 is het Beleidskader Transitie Sociaal Domein Naar een nieuwe sociale infrastructuur in Almere door het College vastgesteld. Tevens is toen een bijbehorende reeks uitgangspunten door de Raad vastgesteld (juli 2012). In juli 2013 is de uitwerking van het beleidskader via een consultatienota Samenwerken aan de Transitie Sociaal Domein in Almere ter consultatie aan de Raad, aan inwoners en maatschappelijke partners aangeboden. De resultaten van deze consultatieronde zijn in College en Raad besproken en zijn de basis geweest voor de uitwerking in deze nota. Betrokkenheid van inwoners en maatschappelijke partners Deze kadernota is het resultaat van een samenwerkingsproces met bewoners en partners. Er is intensief samengewerkt aan de totstandkoming van dit document. Werkers in de stad zien niet alleen wat nodig, maar ook wat overbodig en ineffectief is. In het proces van de transitie zijn zij op allerlei manieren betrokken via werkconferenties en werkgroepen en in de drie praktijkwerkplaatsen en andere pilots. Ook in de consultatieronde gaven zij waardevolle reacties en ideeën. Meer dan ooit is hun ervaring nodig om een nieuwe sociale werkelijkheid te construeren. In de afgelopen jaren hebben ook de formele inspraakorganen van bewoners, als de Wmo- Raad, het Cliëntenberaad Almere (CBA), cliëntenorganisaties en patiëntenverenigingen, verenigd in het Breed Overleg, intensief meegedacht over de decentralisaties en de nieuwe sociale infrastructuur. De adviesraden gaan de burgerparticipatie opnieuw vorm geven door het oprichten van een gemeenschappelijke netwerkorganisatie binnen het sociale domein. Deze netwerkorganisatie gaat (via een open sollicitatieronde) de nieuwe Adviesraad Sociaal Domein vormgeven die de gemeente integraal adviseert. De maatschappelijke partners zijn samen met de gemeente verantwoordelijk voor de maatschappelijke effecten, waarvan de resultaten gemeenschappelijk zijn benoemd en worden getoetst, via indicatoren maar vooral via vertelsessies en publiek verantwoorden aan elkaar en met elkaar. Ontwikkelingen binnen de gemeentelijke organisatie De taken van de gemeente op het sociale domein nemen sterk toe. Dat vereist een organisatie die daar klaar voor is. Een organisatie die goed in staat is om signalen vanuit de stad op te pikken en die zich snel, adequaat en met de juiste expertise kan organiseren rondom vragen uit de stad. De gemeente werkt toe naar een integratie van (onderdelen van) de diensten publiekszaken en maatschappelijke ontwikkeling om dit mogelijk te maken. Geldigheidsduur kadernota Deze kadernota is in principe geldig voor de jaren Daarmee geeft het richting aan het transitieproces en het bouwen aan de nieuwe sociale infrastructuur. Dat proces is gestart in 2011, heeft een belangrijke mijlpaal op , maar zal zeker daarna nog verder doorgaan. Om tot praktische uitvoering te komen, moet er nog veel worden uitgewerkt en doordacht. Dit vindt onder andere plaats in het opstellen van verordeningen, financiële besluiten, uitvoeringsplannen of beleidsplannen. Vernieuwingen zullen geleidelijk hun beslag krijgen en resultaten worden geleidelijk geboekt. Tijdens het transitieproces rapporteert de wethouder twee keer per jaar aan de Raad over de voortgang op het niveau van maatschappelijke effecten en afgesproken resultaten. Een tussenevaluatie wordt uitgevoerd na 2 jaar, rond 1 januari Indien nodig wordt de kadernota tussentijds bijgesteld. 7

8 Leeswijzer Deze kadernota is opgebouwd rond de twee pijlers van het Almeers beleid op het Sociaal Domein: versterken van Burgerkracht en het organiseren van efficiënte en effectieve Ondersteuning. Deel I Burgerkracht beschrijft hoe burgerkracht werkt in Almere, hoe we werken aan participatie voor iedereen, hoe we inzetten op preventie en voegsignalering. Deel II Ondersteuning beschrijft hoe we de nieuwe sociale infrastructuur gaan vormgeven. Dit deel is een nadere uitwerking van het eerdere groene boekje Naar een nieuwe sociale infrastructuur in Almere en van het Consultatiedocument. Aan de hand van de thema s Lokale Ondersteuningsstructuur, Toegang, Vormen van ondersteuning, Bekostiging, Kwaliteit en verantwoording wordt beschreven hoe het nieuwe ondersteuningsstelsel eruit komt te zien. Ook wordt beschreven hoe de regionale en bovenregionale ondersteuning hierin past. Ter afsluiting enkele hoofdstukken over het financieel kader, het risicomanagement en een vooruitblik op het proces van de komende jaren. 8

9 Hoofdstuk 2 - Voor. de inwoners van Almere Wat betekenen de veranderingen in het sociale domein voor een stad als Almere? En, welke vraagstukken en kenmerken zijn er in Almere die om specifiek lokaal beleid vragen? Almere is een stad van pioniers en ondernemende mensen. Mensen die gewend zijn te bouwen aan hun stad en nieuwe samenleving. Anders dan andere steden kent Almere een relatief kleine kern van maatschappelijke organisaties waarmee de stad is opgebouwd. De pioniersgeest van de stad is ook nu voelbaar als kracht voor verandering en doorontwikkeling. Dit maakt het voor de gemeente ook mogelijk om vanuit partnerschap snel te schakelen. Delen van Almere worden nu letterlijk opgebouwd en bewoners staan samen met organisaties in de klei om een fysieke en sociale omgeving op te bouwen. Andere delen van de stad bestaan al iets langer, ook daar is de stad nog steeds jong in jaren. Met de Schaalsprong zal de stad als geheel de komende 30 jaar nog een aanzienlijke groei doormaken. Wat betekent dit alles voor de sociale infrastructuur? In de afgelopen jaren is door onderzoek steeds meer inzicht ontstaan over hoe de stad ervoor staat. Op allerlei niveaus zijn gegevens beschikbaar: op stedelijk niveau, op het niveau van stadsdeel, wijk, buurt en op straatniveau. In de trendanalyse (2013) zijn resultaten van allerlei onderzoeken gebundeld en die resultaten gebruiken we nu om inzicht te geven in de sociale staat van Almere ( 2.1). In de paragraaf daarna geven we zicht op de nieuwe klantgroepen die in het kader van de decentralisatietaken naar de gemeente komen ( 2.2). Daarbij komt ook de mogelijke stapeling van effecten bij bepaalde groepen inwoners aan de orde. In ( 2.3) laten we zien hoe Almere de ontwikkeling van stad en inwoners verder gaat monitoren. 2.1 De inwoners van Almere Kinderen in Almere Almere is een jonge stad en dat blijkt ook uit het aantal kinderen dat er woont. Tot het jaar 2020 is het aantal redelijk stabiel rond In de jaren daarna neemt ten gevolge van de groei van de stad het aantal kinderen in de leeftijdsgroep 0 tot 12 jaar met ruim toe tot in totaal zo n kinderen. Met 85% van die kinderen gaat het goed, 15% vraagt om begeleiding en specifieke aandacht. Er zijn aandachtspunten: Zo neemt het aantal kinderen dat opgroeit in een minimahuishouden (nu 1 op de 6) toe. Overgewicht bij kinderen blijft toenemen. Almere is daarnaast de gemeente met het hoogste aantal eenoudergezinnen (11,4% ten opzichte van landelijk 6,4%). Jongeren in Almere Ook het aantal jongeren groeit de eerste jaren gestaag en in de jaren daarna fors: de groep jongeren in de leeftijd jaar zal toenemen met ruim 5.000, tot ruim jongeren. De groep jongeren tussen jaar groeit op de lange termijn met ruim in aantal, tot een kleine jongeren. Deze groei heeft betekenis voor het aanbod op de arbeidsmarkt, de nodige investeringen in bijvoorbeeld onderwijs en vrijetijdsvoorzieningen. Het aandeel werkloze jongeren neemt in Almere, evenals in heel Nederland, sinds begin 2011 geleidelijk toe. Begin 2013 is de werkloosheid onder jongeren 15%, dit is hoger dan het landelijke gemiddelde van 13%. Door de aanhoudende economische crisis betreft dit steeds vaker ook hoger opgeleide jongeren. Volwassenen in Almere (25-50 jaar en jaar) Op de lange termijn verschuift de leeftijd van de Almeerders geleidelijk. De groep mensen in de leeftijdsgroep jaar neemt toe. In 2040 tot zelfs tweederde van de hele populatie en 17% meer dan nu. In deze groep is het aandeel huishoudens uit de zogenaamde lagere middenklasse gegroeid, van 29% in 2009 naar 37% in De verklaring ligt gedeeltelijk in het groeiend aantal eenpersoonshuishoudens en eenoudergezinnen en waarschijnlijk in de crisis, waardoor het inkomen per huishouden is gedaald. De groep jonge huishoudens (25-50 jarigen) blijft in aantal tot het jaar 2020 ongeveer gelijk ( personen) en groeit daarna gestaag tot ruim personen in

10 Er is een zeer grote arbeidsparticipatie onder de jonge huishoudens en ook op andere gebieden is de participatiegraad hoog. Deze groep Almeerders doet veel aan vrijwilligerswerk en 86% vindt zichzelf gezond. Deze groep is extra gevoelig voor sociaal-economische ontwikkelingen. Het overgrote deel is tweeverdiener en heeft een inkomen dat net iets hoger ligt dan het Nederlands gemiddelde. Als echter een van de twee inkomens wegvalt ontstaat, ook gezien het hoge aantal koopwoningen, een probleem. Daarnaast kent Almere in verhouding veel ZZP ers en alleenstaande ouders (11% / huishoudens). Dit zijn groepen die extra kwetsbaar zijn voor inkomensschommelingen. In huishoudens van tweeverdieners of alleenstaande ouders is de combinatie zorg en arbeid een aandachtspunt. Het is lastig voldoende tijd te reserveren voor kinderen, zeker als er sprake is van een combinatie met andere problemen (bijvoorbeeld: 25% van de eenoudergezinnen is een minimahuishouden). Almeerders voelen zich gezond, maar de helft van de volwassenen heeft overgewicht. Verder weten we dat bijna 10% een zware drinker is (inclusief nieuwe doelgroepen zoals vrouwen van 50 jaar en ouder) en dat 6 tot 8% last heeft van ernstige depressies. Dit betekent iets voor de investering in de netwerken van Almeerders. Aandacht voor gezondheid en bewegen moeten in de programma s voor een gezond Almere nog meer bijdragen aan de preventie. De groep mensen in de leeftijd van jaar ( empty nesters ) stijgt in Almere in de periode tot 2042 tot personen. Bij deze groep volwassenen zien we een zeer hoge (arbeids)participatiegraad. Empty nesters zijn de basis voor het vrijwilligerswerk in Almere. We zien dat deze groep een groot aandeel levert op allerlei terreinen, daar ook steeds meer tijd aan besteedt en zich betrokken voelt bij de leefomgeving. We weten dat deze groep zeer veel mantelzorg levert, maar een steeds groter aantal (nu 10%) geeft aan dat zij daarbij overbelast zijn. Dit gegeven is ook een aandachtspunt van de verdere ontwikkeling van mantelzorgondersteuning. Voor de empty nesters geldt veel meer dan voor de andere groepen volwassenen dat verlies aan arbeid niet makkelijk opgevangen kan worden. Ouderen in Almere In de komende decennia groeit Almere mee in de algemene trend van vergrijzing. De groep 75-plussers zal de komende 30 jaar in Almere een grote groei doormaken. Van ruim personen tot ruim personen. Veel Almeerse ouderen (98%) wonen zelfstandig, waarderen hun eigen woning en woonomgeving enorm en voelen zich betrokken bij hun buurt. Hierdoor is er een relatief klein beroep op intramurale voorzieningen (verzorgings- of verpleeghuizen). Daarentegen is er een grote behoefte aan ondersteunende voorzieningen thuis of in de directe woonomgeving. Wmovoorzieningen worden op dit moment voor driekwart gebruikt door ouderen. Voor Almere is deze inzet vrij nieuw. Almere is immers nog steeds een erg jonge stad. Ruim 40% van de senioren voelt zich matig eenzaam, 11% zelfs zeer eenzaam. Dit is een mogelijke oorzaak van gezondheidsproblemen. Almeerse ouderen ervaren gemiddeld meer mobiliteitsbeperkingen (ten opzichte van Nederland). Dementie gaat in de komende jaren sterk stijgen, van 1200 mensen nu tot ongeveer 5000 in Almere in In pilots en projecten wordt nu de aandacht ook specifiek op de ouder wordende Almeerder gelegd. Vergeleken met andere gemeenten scoort Almere hoog op het aantal, de inzet en de ondersteuning van vrijwilligers. Het aantal mantelzorgers is ongeveer gelijk aan andere gemeenten. De tevredenheid over de ondersteuning van mantelzorgers is hoog in Almere. Van alle Almeerse huishoudens heeft 15% een minimuminkomen (tot 120% van het sociaal minimum). Van alle 65-plus-huishoudens is 23% een minimahuishouden. De ontwikkeling van minimahuishoudens kent in Almere een stijgende trend. 2.2 Verantwoordelijkheid voor nieuwe groepen De gemeente wordt met de decentralisatie verantwoordelijk voor de participatie en ondersteuning van groepen inwoners, een verantwoordelijkheid die voorheen elders was belegd (Rijk, Provincie, Zorgkantoren AWBZ). 10

11 Huidige en nieuwe doelgroep Jeugdwet Voor de doelgroep kinderen en jongeren is de gemeente op dit moment al verantwoordelijk voor informatie en advies, signaleren van problemen, toegang tot hulpaanbod, lichte pedagogische hulp en coördinatie van zorg. Verder ook nog voor jeugdgezondheidszorg (Wet publieke gezondheid). Daarnaast wordt de gemeente nu ook verantwoordelijk voor alle andere soorten jeugdhulp. De doelgroep valt uiteen in 3 subgroepen: - Jeugd- en opvoedhulp: ambulante zorg, pleegzorg, residentiële zorg, jeugdbescherming, jeugdreclassering - Jeugd-GGZ (jeugd-geestelijke gezondheidszorg): diagnostiek, kortdurende behandeling, eerstelijns psychologen, gezinsbehandeling, langdurige zorg) - Jeugd-(L)VB (jeugd-licht verstandelijk beperkten): individuele begeleiding, dagbesteding, kortdurend verblijf, gespecialiseerde behandeling) Het aantal kinderen dat in Almere hulp in een van deze categorieën ontvangt is nog niet geheel duidelijk. Landelijk aangeleverde cijfers spreken elkaar tegen en in lokaal onderzoek lijkt nog sprake van dubbeltellingen. De voorlopige cijfers hierover worden gepresenteerd in bijlage 1. Huidige en nieuwe doelgroep Wet maatschappelijke ondersteuning Op dit moment heeft de gemeente in de Wmo al een brede verantwoordelijkheid voor (de ondersteuning bij) de participatie en zelfredzaamheid van inwoners. Deze verantwoordelijkheid gaat van heel algemeen (zorgdragen voor sociale samenhang en participatie in brede zin), tot het bieden van compenserende voorzieningen voor mensen met een beperking en maatschappelijke opvang en verslavingszorg. In de nieuwe Wmo 2015 komt daar een aantal taken en klantgroepen bij: de begeleiding bij de participatie en zelfredzaamheid van mensen met een beperking, de dagbesteding, het organiseren van Kort Verblijf (logeerhuis, respijtzorg) en het Begeleid Wonen. Aantallen huidige gebruikers van deze ondersteuningsvormen die per overgaan naar de Wmo (globaal aantal o.b.v. gegevens 2012): Begeleiding individueel 1884 Begeleiding groep (dagbesteding) 836 Vervoer 449 Kortdurend verblijf 113 Begeleid Wonen 305 Binnen deze ondersteuningsvormen is er nog een grote diversiteit aan ondersteuningsvragen en klantgroepen. Het gaat bijvoorbeeld om mensen met psychische problematiek, mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking, mensen met een zintuiglijke beperking of mensen met dementie. De belangrijkste kenmerken van de groep mensen die op dit moment begeleiding ontvangen: - 55% van de mensen valt in de leeftijdsgroep jaar - Meest voorkomende beperkingen zijn: somatische aandoening/ziekte (45%), Psychiatrische aandoening/ziekte (25%) en Verstandelijke handicap (15%). - Mensen met een psychiatrische aandoening, verstandelijke handicap of zintuiglijke handicap maken vaker gebruik van individuele begeleiding - mensen met een psychiatrische aandoening vormen de grootste groep in de dagbesteding. Huidige en nieuwe doelgroepen Participatiewet Voor wat betreft de Participatewet geldt dat de gemeente nu al de verantwoordelijkheid heeft voor mensen die een beroep doen op de WWB, voor bijstand of bijzondere bijstand. Daarnaast is de gemeente al verantwoordelijk voor de Sociale Werkvoorziening (WSW). Met de Participatiewet gaat hierin veel veranderen. Vanaf 2015 zal er geen nieuwe instroom meer zijn in de Sociale Werkvoorziening. De gemeente kan voor degenen die daarop zijn aangewezen andere vormen van beschut werken organiseren. Voor de ongeveer 550 Almeerders die op 11

12 werkzaam zijn binnen de WSW, verandert er niets. Zij behouden hun rechten. Wel neemt de Rijksbijdrage voor deze plaatsen met 5000,- per plaats af, waardoor er een aanzienlijk financieel risico voor de gemeente ontstaat. De mensen die jaarlijks een beroep zouden doen op de WSW, naar schatting zo n 36 per jaar, zullen onder de nieuwe P-wet een vorm van beschut werk of begeleid werk nodig hebben. De Wajong (uitgevoerd door het UWV) zal per naar verwachting alleen nog open staan voor jonggehandicapten die volledig en duurzaam arbeidsongeschikt zijn. Aanvragers die niet duurzaam of niet volledig arbeidsongeschikt worden bevonden, kunnen een beroep doen op de nieuwe Participatiewet, voor inkomensondersteuning en/of ondersteuning bij participatie/re-integratie naar werk. Het huidige bestand Wajong zal in de komende jaren stapsgewijs worden herkeurd. De Wajongers die na herkeuring geacht worden (gedeeltelijk) te kunnen werken, gaan met de gemeente aan de slag om uit te stromen naar werk. De verwachting is dat dit in Almere zal gaan om een groep van ongeveer 1400 mensen (overgang verloopt in drie jaar). Daarbij komt een groep jaarlijkse nieuwe instroom van ongeveer 130 mensen. In bijlage I zijn naast een inhoudelijke beschrijving van de nieuwe taken, de geschatte aantallen inwoners waar het om gaat per decentralisatietaak weergegeven. Overlap in doelgroepen, stapeling van effecten Tussen doelgroepen binnen de verschillende wetten is veel overlap. Denk aan mensen die een beroep doen op de Participatiewet en daarnaast begeleiding of voorzieningen ontvangen in het kader van de Wmo. Of kinderen die een vorm van jeugdhulp ontvangen, terwijl de ouders ondersteuning krijgen bij het aanpakken van schulden of verslaving. Nu de gemeente nog niet beschikt over cliëntgegevens kan deze overlap nog niet in beeld worden gebracht. Wel weten we dat er in de huidige situatie al een aanmerkelijke overlap is tussen Wmo en WWB. Daarnaast heeft het Centraal Bureau van de Statistiek in het kader van de transitie sociaal domein, op aanvraag van de grote steden en in samenwerking met het Ministerie van SZW, gegevens over het gebruik van regelingen gekoppeld. Het gaat om het gebruik door huishoudens van een groot aantal regelingen en voorzieningen op het gebied van inkomen, zorg, beperkingen en deels jeugd. Het doel van de koppeling is het in beeld brengen van de mate van stapeling of samenloop van meerdere regelingen per huishouden. Het overgrote deel van de Almeerders maakt gebruik van 1 of meer regelingen. Onderstaand overzicht van de 10 meeste gebruikte regelingen door Almeerders t.o.v. Nederland (basis: cijfers 2010) Regeling Almere Nederland Wettelijk eigen risico (100%) 77% 74% Toeslagen 67% 68% WTCG, CER of aftrek bijzondere ziektekosten % 38% WW 11% 7% WAO overig (excl. Wajong) 9% 8% Bijstand 8% 6% Bijzondere bijstand 5% 5% Ziektewet % 3% WMO huishoudelijke verzorging 3% 5% Speciaal onderwijs of leerling-gebonden financiering 2% 2% Het gebruik van regelingen is in sociaal-economisch zwakkere wijken groter dan in andere wijken. Behalve naar het gebruik per regeling is ook onderzoek gedaan naar de samenloop tussen regelingen. Er is vaak samenloop tussen regelingen als bijstand, bijzondere bijstand en schuldsanering. En ook tussen regelingen op het gebied van AWBZ en Wmo. 12

13 2.3 Hoe houden we zicht op de resultaten? Ook in de toekomst blijft de gemeente allerlei onderzoek en monitoring doen. Daarmee volgen we de algemene sociale staat van de stad. Daarnaast wordt ook specifiek onderzoek gedaan naar de resultaten van de Wmo (Wmo-monitor), Jeugdwet, ontwikkelingen op het gebied van werk en inkomen en naar de gezondheid van inwoners. Ook vragen we de maatschappelijke partners op allerlei manieren verslag te doen van trends en ontwikkelingen in de stad en presenteren ze dit ook aan elkaar in vertelsessies. De teams van wijkwerkers krijgen een belangrijke rol in het volgen van wat er leeft en speelt in de wijk. Daarbij krijgen zij een drietal aanvullende instrumenten om de ontwikkelingen in de wijk en de resultaten van hun werk te monitoren: - Straatkubus: een instrument om inzicht te krijgen in de vraagstukken die spelen op straatniveau - Wijkscan: een periodiek uitgevoerde scan van de ontwikkelingen in de wijk ten aanzien van demografie, leefbaarheid, veiligheid, participatie, alsmede inzicht in de vraag naar ondersteuning - Dashboard: een instrument voor het monitoren van de kwaliteit en de inhoudelijke en financiële resultaten van de wijkteams. Met dit dashboard kan de gemeente (wijkwerkers en wijkmanager) voortdurend volgen welke budgetten worden besteed, welke ondersteuning wordt ingezet, wat de tevredenheid van inwoners daarover is en welke resultaten worden behaald. 13

14 Hoofdstuk 3 - Visie en ambitie 3.1 Visie Met de decentralisaties krijgt Almere de verantwoordelijkheid voor bijna de gehele maatschappelijk ondersteuning aan inwoners kinderen, volwassenen en ouderen. De gemeente krijgt hiermee de mogelijkheid om een samenhangend beleid te voeren, gericht op preventie van problemen, participatie van inwoners en het bieden van perspectief. De visie van het college daarbij is dat de inwoners van Almere centraal staan. Daarbij nemen we steeds de totale leefsituatie in ogenschouw. We starten bij de mogelijkheden en talenten van mensen. We spreken het zelfoplossend vermogen van mensen aan en tegelijkertijd hebben we aandacht voor mensen in een kwetsbare positie. We bouwen voort op de kantelingsgedachte op dit moment al toegepast in de Wmo: In plaats van het behandelen van claimgerichte aanvragen gaan professional en inwoner de vraag en behoefte - maar ook de eigen mogelijkheden - goed verkennen, om daarna te zoeken naar passende oplossingen. We denken daarbij vanuit mogelijkheden en talenten. Daarbij staan behoud van de eigen regie, zelfredzaamheid en het zelfoplossend vermogen voorop. Daarmee verwacht de gemeente een grotere kwaliteit van de ondersteuning te realiseren, een betere aansluiting op de werkelijke vraag van een inwoner en ook de beschikbare middelen efficiënter te kunnen inzetten. In de visie van Almere is het van belang dat professionals de ruimte krijgen om te doen wat nodig is. Dat vergt een zekere mate van (gecontroleerd) vertrouwen, goede opleiding en training en de juiste instrumenten om het werk te kunnen doen. Het college heeft deze visie vervat in 10 principes (Programmaplan TSD 2012). Dit zijn de waarden van waaruit we werken. 14

15 De 10 principes voor het sociaal domein in Almere 1. Geluk en welbevinden Draagt wat we doen bij aan het geluk, het welbevinden en de kwaliteit van leven van Almeerders? 2. Burgerkracht Mogelijkheden en talenten van kinderen en volwassenen staan centraal, we bieden kansen voor ontwikkeling en scheppen ruimte om kracht en talenten in te zetten ten behoeve van de samenleving. We spreken mensen aan op hun verantwoordelijkheden. 3. Voorkomen is beter dan genezen Veel aandacht voor preventie. 4. Nabijheid, als mens naast mens De persoonlijke relatie, laagdrempelige ondersteuning die nabij is, het goed op de hoogte zijn van de situatie, doortastendheid. 5. Integraal, holistisch Het denken vanuit de samenhang, zowel van een persoon in relatie tot zijn omgeving, als vanuit de samenhang tussen verschillende levensgebieden. 6. Sterk aan elkaar Mensen worden sterk aan elkaar. Dat geldt ook voor organisaties. Zij benutten elkaars krachtbronnen en vullen elkaar aan. Het geheel is meer dan de som der delen. 7. Wederkerigheid Iedereen heeft iets te geven. Elke ontvanger van hulp vragen wij zijn capaciteiten ook in te zetten ten behoeve van anderen. 8. Niemand is ongezien Tijdig signaleren van (het ontstaan van) problematiek en zo nodig hulp inzetten. 9. Eropaf! De professionele attitude wordt gekenmerkt door alertheid, een praktische instelling, doortastendheid en nabijheid. 10. Duurzaam en effectief Oplossingen die voor de betrokken mensen effectief, betekenisvol en langdurig goed zijn. Gezonde, toekomstbestendige sociale systemen. Het ondersteuningsstelsel is van goede kwaliteit volgens de geldende maatstaven. 15

16 3.2 Ambitie wat willen we bereiken? De ambitie in Almere is groot. De inzet op het sociaal domein kenmerkt zich door inzet op preventie, participatie en het bieden van perspectief. Dit is niet alleen een kreet, het betekent ook dat er fundamentele keuzes worden gemaakt. Bijvoorbeeld door de inzet op de preventie te behouden en zoveel mogelijk te voorkomen dat de bezuinigingen aan de basis plaatsvinden. Voorkomen is beter dan genezen geldt nog steeds! Preventie, participatie en perspectief vragen om inzet in de wijk. Om een grote inzet van bewoners en organisaties. En om een veranderende overheid die verantwoordelijkheid teruglegt bij bewoners en professionals. Met de Transitie Sociaal Domein werkt Almere aan drie resultaten: - kinderen gezond en veilig opgroeien - mensen meedoen naar vermogen - mensen zoveel mogelijk zelfredzaam en samenredzaam zijn. 3.3 Hoofdlijnen van Almeers beleid: Burgerkracht en Ondersteuning De maatschappelijke doelen moeten behaald worden met een budget waar fors op bezuinigd wordt en binnen wettelijke kaders die vanuit de rijksoverheid worden opgelegd. Dat is geen eenvoudige opgave. Daar is niet alleen een forse stelselwijziging voor nodig, maar ook een andere mind-set bij overheid, professionals en inwoners. We zullen anders en innovatiever moeten gaan werken: meer gebruik maken van de zelfredzaamheid van burgers, van de kracht van de samenleving, meer integraal werken, beter gebruik van nabije voorzieningen en meer sturen op resultaat. Een transformatie! Om de maatschappelijke doelen te kunnen behalen binnen de financiële en wettelijke taken, zetten we in op twee sporen die in samenhang worden opgepakt: 1. Het vergroten van Burgerkracht: het zien, herkennen, ruimte geven, behouden en vergroten van de eigen regie en zelfredzaamheid van inwoners, ook in ondersteuningstrajecten en ongeacht hun leeftijd. Dit staat uitgewerkt in Deel I van deze kadernota. Wat mogen we verwachten als we de Burgerkracht weten te vergroten? - Inwoners nemen meer eigen verantwoordelijkheid voor hun situatie en lossen problemen meer zelf op. - De ondersteuning door het sociale netwerk en/of informele organisaties neemt toe ten opzichte van de inzet van professionele organisaties. - De initiatieven van inwoners ten behoeve de stad en medebewoners nemen toe. De veronderstelling is dat als de kracht van de samenleving groter wordt en er meer aandacht is voor preventie, problemen minder ontstaan, dan wel minder hoog oplopen. Dan is ondersteuning vanuit de overheid soms minder nodig. Ook als ondersteuning nodig is, gaan we zo veel mogelijk uit van de mogelijkheden en talenten die mensen wél hebben. Zo leggen we opnieuw de verbinding met burgerkracht en bouwen we aan een samenhangend systeem. 2. Het inrichten van efficiëntere en effectievere ondersteuning voor de inwoners van Almere die het (tijdelijk) niet zelfstandig redden. Dit staat uitgewerkt in Deel II. 16

17 Hoe ziet efficiëntere en effectievere ondersteuning eruit? - Door een beter signalering en er eerder bij zijn kan ondersteuning worden ingezet voordat problemen hoog oplopen. Ondersteuning kan daardoor ook lichter zijn. - De toegang tot ondersteuning is laagdrempelig en dichtbij (in de wijk of het stadsdeel). - Daar waar meervoudige ondersteuning geboden wordt, is er voor elk huishouden 1 plan en 1 aanpak ook op school. De ondersteuning is samenhangend. - De ondersteuning wordt ingezet in aanvulling op de eigen mogelijkheden en de inzet door het netwerk. - Er is een goede afstemming tussen hulpverleners die betrokken zijn bij een gezin of huishouden - Een goede nazorg en waakvlamcontact door wijkwerkers voorkomt terugval. We weten dat sommige mensen ondersteuning nodig hebben om zelfredzaam te zijn en te kunnen participeren in de samenleving. Sterker nog, er is een groep mensen die intensieve ondersteuning en zorg nodig heeft, in veel gevallen ook langdurig. Ondanks de bezuinigingen moet de benodigde ondersteuning voor die groep mensen beschikbaar blijven. Daarom wil Almere die ondersteuning slimmer en beter organiseren. Oog voor iedereen Werken aan het versterken van burgerkracht, de zelfredzaamheid en samenredzaamheid betekent niet dat we geen oog hebben voor mensen die (al dan niet tijdelijk) ondersteuning nodig hebben. We realiseren ons terdege dat er een groep mensen is die het zonder ondersteuning niet redt. Voor hen zórgen we dat die ondersteuning er is en blijft. 3.4 Beleidsuitgangspunten Op basis van het bovenstaande wordt aan de Raad gevraagd om de volgende beleidsuitgangspunten vast te stellen. Op basis daarvan gaat het college werken aan de realisatie van de nieuwe sociale infrastructuur in Almere die verder in deze kadernota wordt toegelicht. 17

18 Beleidsuitgangspunten Transitie Sociaal Domein A. Burgerkracht is het leidend principe bij het beleid voor het sociale domein. De inwoner wordt aangesproken op wat redelijkerwijs van hem verwacht kan worden, de inspanning van de gemeente is aanvullend daarop. Daarbij wordt het principe van wederkerigheid binnen de mogelijkheden van de inwoner - toegepast. B. De ondersteuning en zorg voor inwoners krijgt integraal vorm op alle levensdomeinen door: a. te werken volgens het principe één huishouden, één plan, één aanpak. Ook op school; b. samenwerking te formaliseren met en tussen verschillende partners op basis van hun eigen professionele expertise; c. het organiseren van integrale jeugdgezondheidszorg van 0-19 jaar in één organisatie voor de jeugdgezondheidszorg in Almere; d. de regelgeving met betrekking tot ondersteuning op het sociale domein op te nemen in één integrale verordening; e. het sturen op nieuwe en vanuit het perspectief van de vrager samenhangende ondersteuningsvormen. Ook individuele cliëntondersteuning wordt hierin meegenomen. C. De lokale ondersteuningsstructuur en toegang worden primair gebiedsgericht, dicht bij de burger en laagdrempelig georganiseerd. In de regionale samenwerking op het sociale domein is het uitgangspunt: lokaal waar het kan, regionaal waar nodig. D. De gemeentelijke regierol in het sociale domein krijgt vorm door naast het reguliere toezicht op maatschappelijke effecten en middelen ook toezicht te houden op processen, procedures, kwaliteit, budget en samenwerking. E. Er komt een regionale crisisdienst (waarin onder andere verplichte taken op het gebied van OGGZ, de taken van het huidige Steunpunt Huiselijk Geweld en het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling zijn opgenomen). F. De gemeente realiseert een naar de omvang van de vraag voldoende niveau van algemene en voorliggende voorzieningen. Dit volgens het principe van het in de wet vastgelegde getrapte toekenningsproces van algemene voorliggende naar specifieke maatwerkvoorzieningen. Bovendien realiseren we vormen van preventie en vroegsignalering. G. Voor de verschillende vormen van ondersteuning worden verschillende passende vormen van bekostiging gehanteerd. De bekostiging van algemene (welzijns)voorzieningen vindt bij voorkeur plaats via resultaatgerichte subsidieverlening evenals de teams van wijkwerkers en gezinsbegeleiders. Op deze wijze wordt de doorontwikkeling geborgd van de infrastructuur die de afgelopen jaren op het sociaal domein is opgebouwd. Voorzieningen waarvoor een toegangsbepaling is vereist, worden ingekocht op basis van een (bestuurlijke) aanbesteding of door middel van een resultaatgerichte subsidie. H. Bij de bekostiging van individuele (maatwerk)voorzieningen is keuzevrijheid voor inwoners een leidend principe. I. i. Er wordt één ontschot en geoormerkt budget gevormd voor het sociale domein, conform het landelijke ontschotte sociaal deelfonds, uitgezonderd specifieke doeluitkeringen en de BUIG. Het ontschotte budget wordt in de uitwerking verdeeld in een aantal deelbudgetten voor: a. ondersteuning die bovenlokaal (landelijk/regionaal) wordt ingekocht b. bepaalde zeer specialistische vormen van individuele ondersteuning c. algemene vormen van ondersteuning, stedelijk georganiseerd d. inkomensondersteunende voorzieningen e. wijkgerichte voorzieningen en ondersteuning (wijkteams, netwerk gezinsbegeleiders en overige ondersteuning) f. overige uitvoeringskosten gemeente, waaronder apparaatskosten. ii. De hoogte van de (deel)budgetten wordt jaarlijks bij de programmabegroting vastgesteld. J. Bij de jaarrekening zal, via resultaatsbestemming, besluitvorming plaatsvinden over de besteding van eventuele overschotten en tekorten binnen het sociaal deelfonds. Daarbij zal bij een overschot worden afgewogen of het overschot gereserveerd wordt binnen het sociaal domein, dan wel ingezet wordt voor de algemene middelen. Bij deze allocatie zijn twee factoren doorslaggevend: de algemene financiële positie van de gemeente en de begroting van de gedecentraliseerde taken voor het komend jaar. 18

19 3.5 De rol van de Gemeente Het sociale domein is een complex veld met veel verschillende partijen, belangen en strategische posities. De roep om gemeentelijke regie in dit veld is groot en tegelijk is er een roep om loslaten: stel inwoners in staat hun burgerkracht te versterken en stel professionals in staat om te doen wat nodig is. Tegelijk wordt de financiële armslag beperkter. De economische crisis in combinatie met de grote bezuinigingen op de decentralisatietaken stellen gemeenten voor financiële afwegingen en vergroten de noodzaak om controle en grip te houden op de uitgaven. En ten slotte is er de roep om kwalitatieve, effectieve en een verantwoorde besteding van de overheidsmiddelen. Voor de gemeentelijke overheid betekent dit een voortdurend balanceren tussen de verschillende rollen: van aanjager en regisseur tot controleur en handhaver. Van dienstverlener en hulpverlener tot manager en kwaliteitsbewaker. Ook in het proces van de Transitie Sociaal Domein worden deze meerdere rollen van de gemeente zichtbaar. Er is een beweging van het sturen op resultaten en publiek verantwoorden: we maken afspraken met maatschappelijke partners over de maatschappelijke effecten die we willen bereiken en de resultaten die we daarin boeken. Het college kiest tegelijkertijd voor een steviger toezicht op processen, procedures, kwaliteit en samenwerking. De reden daarvoor is dat het college de sturing op de sociale infrastructuur in dit omvangrijke transitieproces zwaar laat wegen. Bovendien kan het college daarmee de onafhankelijkheid bij de toegangsprocessen beter waarborgen, als ook de participatie van meerdere partners met een eigen deskundigheid daarbinnen. Gemeenschappelijke uitgangspunten voor deze twee rollen zijn: - We behouden datgene dat goed is en bouwen daarop voort. - We gaan uit van (innovatie) kracht van professionals en maatschappelijke organisaties. - We hebben oog voor diversiteit van aanbieders en partners. Publiek verantwoorden Op 14 mei 2013 ondertekenden gesubsidieerde instellingen in het sociaal domein en de gemeente Almere de intentieovereenkomst Publiek Verantwoorden. Gezamenlijk worden stappen gezet naar het beperken van de verticale verantwoording tot de minimaal benodigde informatie. De gemeentelijke partners en het college gaan uit van onderling vertrouwen bij het verantwoorden en, daar waar noodzakelijk, van vertrouwelijkheid. Instellingen krijgen de ruimte om hun verantwoordelijkheid waar te maken binnen de beschikbare middelen en om doelen en maatschappelijke effecten te realiseren. Het maatschappelijk veld krijgt gezamenlijk meer invloed op het behalen van beoogde effecten in het sociaal domein en er komt meer aandacht voor horizontale verantwoording: het vertellen aan elkaar en aan de inwoners. Informeren moet leiden tot een groter vermogen om te leren en te innoveren. De centrale vraag daarbij is doen we het goede en doen we dat goed genoeg. 19

20 DEEL I BURGERKRACHT, participatie, preventie en vroegsignalering Mensen doen mee, kijken naar elkaar om, nemen initiatief en zorgen voor elkaar. Burgerkracht is er. Almere neemt burgerkracht als uitgangspunt van haar beleid op het sociale domein. We zien en erkennen de kracht van inwoners en maken mogelijk dat mensen die meer kunnen inzetten en benutten. Daarmee bouwen we aan de kracht van de samenleving. Burgerkracht Burgerkracht is een breed begrip. Letterlijk is het de kracht van de burger; de kracht om regie in eigen hand te houden, de kracht om voor zichzelf te zorgen (eigen kracht en zelfredzaamheid). En voor anderen (samenredzaamheid). De kracht om (samen met anderen) initiatief te nemen om de eigen leefwereld, zowel fysiek als sociaal, te verbeteren. De veronderstelling is ook dat als de kracht van de samenleving toeneemt en ingezet wordt op preventie, problemen minder ontstaan en/of minder hoog oplopen. Dan is ondersteuning vanuit de overheid soms minder nodig. Hiervoor bestaat al veel wetenschappelijk bewijs en ook onderzoek van verschillende gemeenten wijst dat deze aanpak succesvol is en in veel opzichten winst oplevert. Wanneer in die ondersteuningstructuur ook de kracht van de samenleving optimaal wordt benut, dán staat er een werkelijk sterke sociale infrastructuur. Op het sociaal domein zijn er zowel vanuit de gemeente als vanuit burgers en organisaties al veel initiatieven, activiteiten en voorzieningen die bijdragen aan burgerkracht, preventie en vroegsignalering. Daarop bouwen we voort. In dit deel Burgerkracht staat een schets van wat er nu al is en hoe de nieuwe sociale infrastructuur nog beter bijdraagt aan deze ontwikkelingen. In hoofdstuk 4 komt aan de orde hoe burgerkracht in Almere werkt. Hoofdstuk 5 beschrijft hoe we werken aan participatie voor iedereen. En hoofdstuk 6 toont hoe we inzetten op preventie en vroegsignalering. 20

21 Hoofdstuk 4 - Burgerkracht en de kracht van de samenleving Samenvatting Burgerkracht is er. De gemeente geeft ruimte om burgerkracht optimaal te benutten. De kracht van inwoners om voor zichzelf te zorgen en om regie in eigen hand te houden, bewaken en borgen we in de ondersteuningsstructuur en de gekantelde werkwijze ( 4.1). Samenredzaamheid maken we mogelijk door mantelzorgers en vrijwilligers te ondersteunen, door vraag en aanbod bijeen te brengen en door mensen uit te nodigen iets terug te doen wanneer zij zelf een vorm van ondersteuning ontvangen (wederkerigheid) ( 4.2). Ook geven we ruimte aan burgerinitiatieven, zowel in regelgeving als financieel. De teams van wijkwerkers zullen de verbinding tussen vrijwilligersinitiatieven en professionele zorg versterken ( 4.3). Tot slot blijft Almere investeren in de ondersteuning van vrijwilligerswerk ( 4.4). 4.1 Eigen kracht Met eigen kracht doelen we enerzijds op de mogelijkheid om voor jezelf te zorgen en zelf oplossingen te vinden voor vragen en problemen. De gemeente helpt inwoners daarbij door goede informatie en advies te bieden (zie 8.1). Ook wordt gedoeld op de manier waarop een inwoner zelf regie houdt op de ondersteuning die hij/zij nodig heeft. De (gekantelde) werkwijze in het ondersteuningsstelsel maakt dat mogelijk. 4.2 Samenredzaamheid Naar elkaar omzien en je inzetten voor een ander, dat is samenredzaamheid. En dat gebeurt in Almere al heel veel. Door mantelzorgers, vrijwilligers en betrokken buren. Almere wil de samenredzaamheid verder vergroten. Dat doen we door mantelzorgers en vrijwilligers goed te ondersteunen. En door steeds meer mensen uit te dagen zich actief in te zetten voor de stad. Dat gaat niet vanzelf. Weten mensen of iemand op hun aanbod zit te wachten? Beseft iemand dat hij/zij iets te bieden heeft? De gemeente faciliteert het bijeenbrengen van vraag en aanbod en het versterken van sociale netwerken. Ook de teams van wijkwerkers kunnen daarbij een initiërende en faciliterende rol spelen. In de ondersteuningsstructuur werken we het principe van wederkerigheid verder uit. Als mensen een beroep doen op ondersteuning vanuit de overheid nodigen we hen actief uit iets terug te doen, op hun eigen niveau en naar eigen mogelijkheden. Kunnen zij zich met hun talenten ook inzetten voor een ander? Project Wmo meets WWB Mensen met een uitkering doen klussen in en om het huis bij mensen die ondersteuning nodig hebben. In 2012 is in opdracht van de gemeente Almere onderzocht hoe dit kon gaan werken. De uitkomsten waren positief en worden verder in de praktijk gebracht. 4.3 Initiatieven uit de samenleving Almere is een stad van pioniers en ondernemende mensen. Mensen die gewend zijn te bouwen aan hun stad en een nieuwe samenleving. Er zijn tal van initiatieven: van inwoners, werkgevers, verenigingen, kerken en vrijwilligersorganisaties. De uitdaging is om inwoners en organisaties veel meer bewust te ondersteunen, te faciliteren en te stimuleren. De gemeente werkt er, samen met professionele organisaties, aan om het mogelijk te maken dat initiatieven van mensen een succes kunnen worden. Uitnodigen, morele steun bieden, zichtbaar maken, medewerking aanbieden en samen met betrokkenen afspraken maken over 21

22 het speelveld en de regels. We bieden feitelijke steun door het opheffen van belemmeringen en zo nodig door een financiële bijdrage. De teams van wijkwerkers dragen ertoe bij dat er meer verbinding ontstaat tussen informele (vrijwillige) initiatieven en professionele zorg en welzijnsorganisaties. 4.4 Vrijwillige inzet Vrijwilligerswerk is goud waard. Vrijwilligers leveren een onschatbare bijdrage aan de stad. Heel veel Almeerders doen vrijwilligerswerk, vaak zelfstandig, of in een of ander georganiseerd verband: een vereniging, een kerk, of via een vrijwilligersorganisatie. Almere investeert in de ondersteuning van vrijwilligerswerk en zal daar ook de komende jaren op blijven inzetten. Maatschappelijke stage Jong geleerd, oud gedaan. Onder dat motto maken kinderen in de maatschappelijke stage kennis met vrijwilligerswerk en leveren zij een bijdrage leveren aan de samenleving. 22

23 Hoofdstuk 5 - Participatie: iedereen doet mee! Samenvatting Participatie is letterlijk meedoen aan de samenleving. Een besluit of en in welke mate iemand wil meedoen is voorbehouden aan ieder individu. Samenleving en gemeente hebben een rol in het wegnemen van drempels en het stimuleren van mensen om mee te doen. We beschrijven de Inclusieve stad ( 5.1) en hoe we daaraan werken. Bijvoorbeeld door de openbare ruimte, het openbaar vervoer en de scholen fysiek toegankelijk te maken ook voor mensen met een beperking ( 5.2). Ook zorgen we dat er voor iedereen voldoende geschikte woningen zijn ( 5.3) en dat er kansen zijn op de arbeidsmarkt ( 5.4). Tot slot hebben we aandacht voor de mogelijkheden die vrijetijdsvoorzieningen bieden om inwoners mee te laten doen ( 5.5). 5.1 De inclusieve stad Meedoen, deelnemen aan, participatie. Het zijn de woorden van deze tijd. De meeste Almeerders doen mee, maar niet voor iedereen is meedoen vanzelfsprekend of eenvoudig. Sommige mensen voelen zich buitengesloten. Omdat ze geen werk hebben. Omdat ze weinig sociale contacten hebben. Omdat ze door een beperking minder makkelijk kunnen meedoen dan mensen zonder beperking. Of simpelweg omdat bepaalde gebouwen niet toegankelijk zijn. Almere werkt aan een samenleving waarin iedereen zo veel mogelijk meedoet en daarin hebben we een ambitie: we werken aan een inclusieve stad. Inclusie (Wikipedia:) Inclusie betekent de insluiting in de samenleving van achtergestelde groepen op basis van gelijkwaardige rechten en plichten. Inclusie staat voor gelijkwaardigheid en volwaardig burgerschap... het is een stap naar een samenleving zonder drempels. Een inclusieve stad is een stad zonder letterlijke drempels en ook een stad zonder figuurlijke drempels. In een inclusieve stad is er een goede fysieke toegankelijkheid van openbare gebouwen en voorzieningen, en wonen en werken mensen zo veel mogelijk samen in de wijk, in het reguliere onderwijs en in een reguliere arbeidssituatie. Er is oog en respect voor diversiteit. 23

24 Participatie - de participatiesamenleving - burgerparticipatie Het woord participatiesamenleving is verkozen tot woord van het jaar Maar wat betekent het eigenlijk? Hoe verhoudt het zich tot het woord participatie in de participatiewet en een begrip als de participatieladder. Participeren betekent letterlijk (van Dale) meedoen, deelnemen aan. Dat is ook de betekenis die het woord heeft in de Participatie-wet; de wet die voorschrijft wat gemeenten moeten doen om te zorgen dat iedereen mee kan doen in de samenleving. Daarbij zijn er gradaties van participeren benoemd die worden weergegeven op de participatieladder De participatiesamenleving zoals Koning Willem-Alexander heeft verwoord in de Troonrede heeft een iets andere betekenis: een samenleving waarin iedereen die dat kan verantwoordelijkheid neemt voor zijn of haar eigen leven en omgeving, zonder hulp van de (landelijke) overheid. Dat is wat wij in deze stukken onder Burgerkracht, Eigen Kracht en Samenredzaamheid rekenen. Een andere term met het woord participatie erin is burgerparticipatie. Daarmee bedoelen we de mate en wijze waarop burgers kunnen meepraten, adviseren over en meebeslissen met het beleid van de gemeente. 5.2 Fysieke toegankelijkheid Om mee te kunnen doen aan de samenleving moeten inwoners letterlijk en figuurlijk toegang krijgen tot die samenleving. Wat voor gezonde, mondige, krachtige, zelfredzame inwoners van onze stad normaal en eenvoudig is, is dat niet voor mensen in een kwetsbare positie. Almere zorgt voor een goede toegankelijkheid en doorgankelijkheid van openbare ruimte en voorzieningen, ook voor mensen met een beperking. Ook de bereikbaarheid van locaties met het openbaar vervoer en de toegankelijkheid van het openbaar vervoer heeft de aandacht. De toegang tot de teams van wijkwerkers en de vormen van ondersteuning zullen voor iedereen letterlijk en figuurlijk goed toegankelijk zijn. De informatie over toegankelijkheid is straks onderdeel van de (digitale) sociale kaart van Almere. Zo kunnen bijvoorbeeld wijkwerkers als het gaat over mobiliteit- in gesprek met inwoners beter inschatten waar precies de bottleneck zit. Toegankelijkheid onderwijs Ook de school moet fysiek toegankelijk zijn voor ieder kind. De gemeente werkt actief aan het realiseren van schoolgebouwen met optimale leeromgevingen, toegankelijk voor en passend bij elk kind. Ouders en kinderen worden gestimuleerd om, veel meer dan voorheen het geval was, zelfstandige vormen van leerlingvervoer uit te proberen, zoals het reizen per openbaar vervoer of fiets. De afstand tot de school of een eventuele beperking van een kind mag geen drempel vormen om het kind naar school te laten gaan. Inzet van leerlingenvervoer en vervoersvoorzieningen op basis van de Wmo helpen hierbij. MEE op Weg MEE op Weg wordt door bijna alle MEE-organisaties in het land geboden om mensen met een beperking meer mogelijkheden te laten zien om zelfstandig deel te nemen aan het verkeer. MEE op Weg werkt samen met vrijwilligers, zoals een OV-maatje of een fietsmaatje. De OV-/Fietsmaatjes maken samen met een consulent van MEE een avonturenplan, dat past bij de deelnemer en het OV-/Fietsmaatje. Vervolgens gaat het OV-/Fietsmaatje samen met de deelnemer op reis/avontuur van A naar B. Dit kan zijn met de bus, op de fiets of gewoon lopend. Bron: website van MEE Nederland ) 24

25 5.3 Wonen Algemeen geldt het uitgangspunt dat er voldoende geschikte woningen moeten zijn voor alle doelgroepen. Voor een aantal doelgroepen betekent dit een extra uitdaging. Zo zijn er bijvoorbeeld woningen nodig voor jongeren, zodat ook zij zelfstandig kunnen wonen. Voor ouderen en mensen met een beperking geldt dat we willen bevorderen dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. De ontwikkelingen in de langdurige zorg, waarbij de toegang tot verzorgings- en verpleeghuizen van rijkswege fors beperkt wordt, spelen hierbij een rol. Hoewel het percentage Almeerders dat thuis woont relatief al erg hoog is (98%) zijn toch maatregelen nodig. Corporaties, welzijns- en zorgorganisaties en cliëntorganisaties brengen gezamenlijk in kaart wat er nodig is om een geschikte woonplek voor alle inwoners van Almere waar te maken. Relevante besluiten hierover zijn opgenomen in de Uitvoeringsagenda Wonen met Welzijn en Zorg. Paladijn Paladijn is een wooninitiatief in de stripheldenbuurt in Almere voor jongvolwassenen met een verstandelijke beperking. In december 2000 is de Stichting Paladijn opgericht door ouders. Nadat wij in 2001 een aantal voorzieningen hadden bezocht, stond het voor ons vast. Wij willen iets te zeggen hebben over de plek waar onze kinderen wonen. Sterker nog, onze kinderen hebben daar ook iets over te zeggen ook al is dat voor hen moeilijk onder woorden te brengen. Meer informatie: Werken Het hebben van werk is niet voor iedereen vanzelfsprekend. In de ondersteuningsstructuur is volop aandacht voor trajecten om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt te begeleiden. Van dagbesteding en beschut werk tot regulier, betaald werk als dat mogelijk is. Door aandacht te besteden aan toegankelijkheid van werk voor kwetsbare groepen, voorkomen we dat een afstand tot de arbeidsmarkt ontstaat. Gemeente en werkgevers werken samen aan verbeteringen op dit vlak. Enerzijds door een gezond economisch (en internationaal) vestigingsklimaat te organiseren en anderzijds door mogelijkheden voor mensen te creëren om te participeren op de arbeidsmarkt. Hierin wordt actief samengewerkt in regionaal verband (zie ook hoofdstuk 10). Een belangrijk initiatief is het verbeteren van de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt en een sluitende aanpak voor kwetsbare jongeren: een aanpak voor kwetsbare jongeren bij de sprong van school naar werk en de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Daarnaast kan een passend sportaanbod mensen helpen uit een sociaal isolement te komen en een zinvolle dagbesteding te geven. Daarmee worden zij geholpen bij hun terugkeer op de arbeidsmarkt. 5.5 Vrije tijd Sport, cultuur en andere vrijetijdsvoorzieningen bieden mensen de mogelijkheid om in contact te komen met anderen. Om mee te doen. Daarnaast is het de plek van ontmoeten en van signaleren. Het is het meest wijdverspreide netwerk in de stad, dat diep in de haarvaten van wijken zit. Daarmee zijn het belangrijke voorzieningen die participatie bevorderen. Sportverenigingen bieden mensen de mogelijkheid in verenigingsverband te sporten en elkaar te ontmoeten, terwijl combinatiefunctionarissen en buurtsportcoaches zorgen voor laagdrempelig aanbod op playgrounds en scholen in de directe woonomgeving van inwoners. Op deze manier worden mensen niet alleen in staat gesteld om te sporten, te bewegen en anderen te ontmoeten, maar kunnen zij ook hun talenten ontdekken en verder ontwikkelen, eventueel met behulp van professionele begeleiding. Almere zorgt dat er voldoende voorzieningen zijn en dat ze laagdrempelig en toegankelijk zijn voor iedereen, ook voor mensen in een kwetsbare positie. Het stadsfonds is hiervan een voorbeeld, waardoor kinderen uit minimagezinnen toch kunnen deelnemen aan sport en cultuur. 25

26 Hoofdstuk 6 - Preventie en vroegsignalering Samenvatting Voorkomen is beter dan genezen. Almere wil voorkomen dat problemen van mensen hoog oplopen en zet in op preventie en vroegsignalering. Bestaande trajecten en projecten op gebied van preventie, vroegsignalering en opvoeding worden stevig ingebed in de nieuwe sociale infrastructuur. De lijnen met de teams van wijkwerkers en de gezinsbegeleiders zijn kort. Nader uitgewerkt zijn de preventie inspanningen op gebied van opvoeden en leren ( 6.1), inkomen ( 6.2) gezondheid ( 6.3) en veiligheid ( 6.4). 6.1 Opvoeden en leren Via de jeugdgezondheidszorg (de consultatiebureaus) zijn nagenoeg alle Almeerse kinderen in beeld. De jeugdgezondheidszorg heeft daarmee een belangrijke signalerende rol en een rol in de opvoedondersteuning van ouders. Ook het onderwijs en de scholen hebben een belangrijke rol als het gaat om kinderen gezond en veilig te laten opgroeien en om alle kinderen ontplooiingskansen te bieden. Vroegsignalering, preventie en een doorgaande lijn binnen het onderwijs aan jongeren van 0-23 jaar zijn hierbij essentieel. Integrale kindcentra spelen hierin een belangrijke rol. Alle professionals (van leidster kinderdagverblijf tot leerkracht en intern begeleider tot kinder- en jongerenwerker en jeugdverpleegkundige) in Almere die met jeugd werken, denken vanuit hun eigen expertise actief mee met jeugdigen en hun ouders bij het oplossen van vraagstukken. Indien nodig geven zij de juiste richting aan voor ondersteuning door de wijkwerkers of gezinsbegeleiders (jeugdzorg). Doorstart Doorstart richt zich op gezinnen die de opvoeding van hun kinderen niet op eigen kracht aankunnen en weinig steun uit hun omgeving krijgen. De vrijwilligers van doorstart stimuleren de ouders om zelf oplossingen te vinden. Zo neemt het zelfvertrouwen van ouders en kinderen toe. (Bron: website van Humanitas ) Binnen de LEAplus (voorheen Lokaal Educatieve Agenda), het Passend Onderwijs en de sluitende aanpak jongeren wordt niet alleen de kwaliteit van het onderwijs verbeterd, maar is er ook oog voor samenhang. Samenhang tussen jeugdhulp, het voorkómen van voortijdig schoolverlaten, de aanpak van jeugdwerkloosheid, een vangnet en springplank voor kwetsbare jongeren en de aansluiting op onderwijs en arbeidsmarkt. Dit om vanuit het onderwijs de ontwikkeling van elk kind maximaal mogelijk te maken om vervolgens goed voorbereid deel te kunnen nemen aan de maatschappij. Almere leest voor Om ouders en kinderen te ondersteunen actief te zijn met taal, is naast de website ook een reeks woordenschatboekjes ik zoek een woord' ontwikkeld. Het woordenschatboekje Ik zoek een woord' wordt uitgereikt aan ouders die hun kind inschrijven voor de basisschool. Het is een spel- en voorleesboek, dat gebruikt kan worden om de woordenschat van het kind uit te breiden. Het stimuleert de taalontwikkeling van jonge kinderen in de kleuterperiode, met verhalen en plaatjes uit het dagelijkse leven. (Voor)lezen is heel belangrijk bij de ontwikkeling van het kind. Taal is de basis van kennis. Ten behoeve van vroegsignalering maken professionals gebruik van ESAR. Dit is de Flevolandse Verwijsindex Risicojongeren (VIR) en staat voor Elektronisch Signaleringssysteem 26

27 Alle Risicojeugd. ESAR is bedoeld als instrument om risicojeugd (jongeren met problemen op meerdere leefgebieden) vroegtijdig te signaleren en te ondersteunen. Daarbij gaat het om het uitwisselen van dat-informatie (signaleren dat er een probleem is met een kind of gezin) en niet om het uitwisselen van wat-informatie (inhoudelijke informatie over het probleem). Het systeem helpt daarmee te voorkomen dat de problemen van de jongeren verergeren. Daarnaast zijn er verschillende preventieprogramma s gericht op kinderen en ouders in risicogezinnen. Passend onderwijs De Wet Passend Onderwijs regelt dat zo veel mogelijk leerlingen regulier onderwijs kunnen volgen en tegelijk dat kinderen die dat echt nodig hebben speciaal onderwijs krijgen. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van deze wet ligt bij het onderwijs, maar heeft stevige verbinding met de wijk en het gezin, zodat ook hier geldt: 1 plan, 1 gezin,1 aanpak. Ook op school. Laaggeletterdheid bij volwassenen Niet kunnen lezen en schrijven is een belangrijke drempel voor mensen om mee te kunnen doen. Almere zet actief in op het bestrijden van laaggeletterdheid bij volwassenen. In de projecten Taal doet het en Taal voor het leven wordt gewerkt aan het opsporen van laaggeletterdheid en het leren lezen door de inzet van getrainde vrijwilligers. 6.2 Rondkomen met je inkomen Voor een aantal mensen is rondkomen lastig. Steeds meer kinderen in Almere groeien op in armoede. Dit heeft ook invloed op de mate waarin zij kunnen participeren. Vanzelfsprekend zijn mensen daar in principe zelf voor verantwoordelijk. Ter ondersteuning van het rondkomen faciliteert de gemeente budgettrainingen en andere projecten gericht op het voorkomen van financiële problemen. Als er financiële problemen zijn, dan zet de gemeente in op het opsporen van de oorzaak en het stabiliseren of oplossen van de schulden. Wijkwerkers krijgen een rol in dit traject van schuldstabilisatie. De Plangroep verzorgt de toegang tot de schuldhulpverlening. gewoon Geluk Ymere, De Alliantie, Goede Stede en de gemeente Almere willen bewoners die financiële problemen hebben - huurders en koper - hiermee helpen. Dit gebeurt met de cursus gewoon Geluk. Deze is bedoeld om mensen in moeilijke situaties te helpen. De cursus geeft handvatten om uw financiële zaken weer op orde te krijgen. Het programma bestaat uit drie wekelijkse bijeenkomsten. 6.3 Gezondheid De nieuwe sociale ondersteuningsstructuur en de vormen van ondersteuning zijn erop gericht om mensen met een (fysiek of geestelijk) gezondheidsprobleem te ondersteunen. Door ook stevig in te zetten op preventie, voorlichting en het bevorderen van een gezonde levensstijl, dragen we eraan bij dat mensen langer gezond blijven. De speerpunten van het recent vastgestelde Almeers gezondheidsbeleid zijn: - Meer Almeerders op gezond gewicht; - Mentale en fysieke weerbaarheid versterken; - Erkenning van de expertise en ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers; - Tegengaan van overmatig gebruik van alcohol en drugs. We stimuleren en activeren bewoners om letterlijk en figuurlijk in beweging te komen. Daarbij zijn de organisaties op onderwijs, sport, cultuur en welzijn belangrijk. Ook zien we steeds meer initiatieven van groepjes mensen die zelf via hun eigen netwerk in beweging komen. Almere wordt JOGG-gemeente (Jongeren op gezond gewicht). 27

28 Jongeren op gezond gewicht JOGG is een lokale, wijkgerichte, duurzame en integrale aanpak rondom jongeren, ouders en omgeving. JOGG is de beweging waarbij iedereen in de stad zich inzet om gezond eten en bewegen voor jongeren gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. Jongeren (0-19), hun ouders en hun omgeving staan hierbij centraal. Het is een lokale aanpak waarbij niet alleen ouders en gezondheidsprofessionals zich bezighouden met de leefstijl van de kinderen maar bijvoorbeeld ook winkeliers, bedrijven, scholen en de gemeente zelf. De Zichtbare Schakel -wijkverpleegkundigen zijn een belangrijke verbinding tussen de medische eerste lijn en het sociale domein. De gemeente zal er bij de zorgverzekeraar op aandringen dat deze schakel wordt uitgebreid. Playing for success Playing for success is een programma van 10 weken voor leerlingen die door sociale factoren minder presteren dan ze kunnen, bij rekenen taal en ICT. Playing for success wordt georganiseerd bij Almere City FC en de Kemphaan. Door de combinatie van onderwijs, sport en natuur verbeteren deelnemers hun vaardigheden en wordt het zelfvertrouwen vergroot. 6.4 Veiligheid Met de groei van Almere worden de veiligheidsthema s complexer en vertoont Almere de normale kenmerken van een grote stad. Net als elke andere grote stad heeft Almere te maken met burenruzies, overlast door gezinnen met veel problemen, drugspanden, jeugdoverlast en criminaliteit. Instrument om op wijkniveau te werken aan verbetering van het leefklimaat en de veiligheid is de Integrale Wijkaanpak en de daaraan verbonden projecten op het gebied van stedelijke vernieuwing. Ook de teams van wijkwerkers krijgen straks een belangrijke rol in het signaleren van deze problematiek en het vroegtijdig zoeken naar oplossingen. Daarbij gaan zij intensief samenwerken met (jeugd)agent en veiligheidsmanager. Het speerpunt Jeugd en Veiligheid in het Actieprogramma Veiligheid kent een aanpak waarbij preventie en repressie hand in hand gaan. Deze aanpak sluit aan op de verschillende programma s binnen de gemeente. Er is een scala aan preventieprojecten vanuit jeugdzorg, welzijn en onderwijs die in zekere mate bijdragen aan het voorkomen van jeugdcriminaliteit. Een belangrijke rol is weggelegd voor de aanpak van jeugdgroepen in de stad (Jeugdinterventieteams, JIT s). Samenwerking tussen deze teams en de teams van wijkwerkers zal vorm krijgen. 28

29 DEEL II - Ondersteuning Met de transitie sociaal domein zet de gemeente in op de doelstelling dat jeugd en mensen die (tijdelijk) verminderd zelfredzaam zijn zo veel mogelijk mee kunnen doen in de maatschappij en zo veilig en zelfstandig mogelijk blijven wonen. Deze ontwikkelingen zijn nodig. De bestaande systemen dreigen vast te lopen. De huidige wijze van indiceren, verantwoorden en bekostigen heeft geleid tot fragmentatie, medicalisering, institutionalisering en jaarlijks stijgende kosten. De kwaliteit en toegankelijkheid voor burgers staan hierdoor onder druk. Reden voor een omslag in aanpak. De kortingen die met de transitie gepaard gaan, vergroten verder de noodzaak van een fundamenteel andere aanpak: voortbouwen op het bestaande leidt automatisch tot nog grotere tekorten en minder kwaliteit. De gewenste kanteling van verzorgingsstaat naar participatiestad, van vangnet naar springplank, is een forse uitdaging, maar biedt tegelijk grote kansen. Het is voor het eerst dat de gemeente over zo n groot deel van de ondersteuningsstructuur de regie kan voeren. Er ligt een kans om een lokaal ondersteuningsstelsel te bouwen dat minder versnipperd en minder bureaucratisch is, en dat uitgaat van wat mensen (en hun omgeving) zelf nog kunnen, in plaats van claimbare rechten op strak omlijnde vormen van zorg. Er ligt een kans om vanuit nabijheid de ondersteuning vorm te geven, integraal, beginnend vanuit de vraag van een persoon of een gezin. Want die vragen volgen maar zelden de indeling zoals van tevoren door beleidsmakers bedacht. Voor inwoners zitten er geen schotten tussen werk, zorg of opvoeden. En er ligt een kans om professionals de ruimte te geven om samen met de inwoner richting te geven aan de ondersteuning. Waarbij de professional vanuit zijn deskundigheid ook een afweging maakt over de inzet van middelen en zich daar medeverantwoordelijk voor voelt. Door in het ondersteuningsstelsel bovendien nadrukkelijker een koppeling aan te brengen met burgerkracht, vroegsignalering en preventie ontstaat een stelsel dat optimaal bijdraagt aan een krachtig sociaal domein. Kortom: het moet anders en beter, en het kan goedkoper. Het nieuwe ondersteuningsstelsel kenmerkt zich onder andere door integrale dienstverlening aan burgers, wijkgericht werken en een fundamentele aanpassing van werkprocessen en informatisering, bekostigingssystemen en bovenal een andere manier van denken en handelen. Niet het compensatiebeginsel, recht op zorg of denken in termen van producten, maar doen wat nodig is. 29

30 Ondersteuning van.. naar. Van Ondersteuning is gericht op het opheffen van beperkingen Ondersteuning leidt tot overnemen van de eigen regie Ondersteuning is versnipperd, wordt geboden op basis van richtlijnen en protocollen Voor ondersteuning moet je naar een loket, voorzieningen zijn vaak ver weg Er wordt snel gekozen voor professionele en specialistische ondersteuning Ondersteuning wordt geleverd door veel verschillende hulverleners die onvoldoende samenwerken Naar Ondersteuning is gericht op het vergroten van eigen mogelijkheden en participatie Ondersteuning is gericht op behoud en vergroten eigen regie Ondersteuning is laagdrempelig, samenhangend en op maat Ondersteuning vindt, daar waar mogelijk en nodig, dicht bij inwoners plaats Er is veel aandacht voor preventie. Ondersteuning is eenvoudig waar mogelijk, specialistisch waar nodig Ondersteuning wordt geleverd volgens het principe 1 huishouden, 1 plan, 1 aanpak. Ook op school Een belangrijk onderdeel van het nieuwe stelsel zijn de teams van wijkwerkers. In Almere oefenen de praktijkwerkplaatsen en andere pilots met het concept. Er wordt ingezet op de versterking van inwoners. De relatie met de huisartsen als 'partner in de eerste lijn' en de jeugdgezondheidszorg moet verstevigd worden en de werkprocessen tussen de teams en de stedelijke dienstverlening moeten lean en mean worden ingericht. In voorgaande hoofdstukken hebben we beschreven wat de rol van de teams van wijkwerkers is in het versterken van de Burgerkracht en op gebied van preventie en vroegsignalering. In de hierop volgende hoofdstukken gaan we in op de organisaties van het ondersteuningsstelsel; structuur, toegangsprocessen, vormen van ondersteuning, bekostiging en kwaliteit en verantwoording. Ook de regionale samenwerking komt aan de orde. De richtinggevende beslissingen over het ondersteuningsstelsel staan benoemd en worden toegelicht. Op basis hiervan en met input van de praktijkwerkplaatsen zullen er nog tal van punten worden uitgewerkt en vastgelegd worden in verordeningen en financiële besluiten, uitvoeringsplannen of beleidsplannen. 30

31 Hoofdstuk 7 - Lokale ondersteuningsstructuur struc tuur (de; v; meervoud: structuren) 1manier waarop een samengesteld geheel is opgebouwd De ambitie is om de huidige complexe en soms gefragmenteerde ondersteuningsstructuur in een aantal jaren zodanig om te vormen dat integrale en samenhangende ondersteuning aan inwoners beter mogelijk wordt. De nieuwe structuren stimuleren burgerkracht en voorzien in passende aanvullende ondersteuning voor mensen die dat nodig hebben. We geven professionals ons vertrouwen en de ruimte om te doen wat nodig is. Samenvatting Om de ondersteuning dicht bij de mensen te brengen, kiest Almere ervoor om gebiedsgericht te werken ( 7.1) in teams van wijkwerkers en een netwerk van gezinsbegeleiders. Er zullen 16 teams van wijkwerkers worden gevormd. De wijkwerkers werken aan een veilige en sociale wijk en bieden (toegang tot) ondersteuning aan inwoners. Wanneer de problematiek meervoudig, langdurig of complex is, schakelt de wijkwerker een gezinsbegeleider in. Voor het vormen van de teams van wijkwerkers en het netwerk van gezinsbegeleiders werkt de gemeente samen met partners in de stad volgens het principe 1 huishouden, 1 plan, 1 aanpak. Ook op school. Daarmee werken we aan meer samenhang in de ondersteuning en een betere aansluiting op de vraag van de inwoner ( 7.2). De samenwerking tussen partners in de gebieden krijgt vorm in convenanten waarin afspraken worden gemaakt over de inzet van medewerkers, de rollen, taken en verantwoordelijkheden, het beheer en overdracht van dossiers, de kwaliteit en de resultaten ( 7.3). De samenstelling van de teams van wijkwerkers wordt gebaseerd op de wijkscan. De nieuw te vormen organisatie voor jeugdgezondheidszorg (0-19 jaar) behoudt een belangrijke rol voor kinderen en ouders. Jeugdgezondheidszorg krijgt ook een plek in de teams van wijkwerkers ( 7.4). Gemeentelijke manager(s) zal/ zullen de teams van wijkwerkers en het bijbehorende netwerk aansturen op proces, budget, samenwerking en kwaliteit van dienstverlening ( 7.5). Voor het oplossen van crisissituaties is er een brandpuntfunctie en een (te vormen) regionale crisisdienst ( 7.6). Ter ondersteuning van de beschreven lokale ondersteuningsstructuur zal gewerkt worden aan een digitaal ondersteuningssysteem ( 7.7). De ondersteuning die bovenlokaal wordt georganiseerd, beschrijven we in hoofdstuk

32 7.1 Gebiedsgericht werken De ondersteuningsstructuur wordt gebiedsgericht georganiseerd in teams van wijkwerkers (wijkniveau) en in een netwerk van gezinsbegeleiders dat in teams op stadsdeelniveau samenwerkt. We brengen daarmee de ondersteuning dicht bij de mensen en organiseren een betere samenwerking tussen hulpverleners en meer samenhang in de ondersteuning. In Almere zullen 16 teams van wijkwerkers en een stadsbreed netwerk van gezinsbegeleiders worden gevormd. Bij de grootte en de indeling van de wijken is uitgegaan van criteria zoals schaalgrootte, aard en omvang van de problematiek, bevolkingsopbouw en is gekeken naar de wijkindeling van o.a. Passend Onderwijs. Naar aanleiding van de consultatieronde zijn in overleg met maatschappelijke partners enige aanpassingen gedaan in de gekozen wijkindeling. Voor het netwerk van gezinsbegeleiders wordt een stedelijk netwerk gevormd uit de organisaties die vanuit hun specifieke deskundigheid nu ook al een vorm van gezinsbegeleiding leveren (jongerencoach, jobcoach, gezinscoach, Intensieve Pedagogische Thuishulp, Vroeghulp, OGGZ-begeleiding, etc.). Zij werken vanuit dit stedelijke netwerk in teams in de stadsdelen Almere Haven (incl. Hout), Almere Stad West, Almere Stad Oost en Almere Buiten en Almere Poort. 32