3. Het ondernemerschap

Transcriptie

1 Het ondernemerschap

2 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België De zelfstandigen Het aantal zelfstandigen Op 31 december 2010 werden actieve zelfstandigen geteld, een toename met 2,3 % of personen ten opzichte van Op tien jaar tijd steeg het aantal zelfstandigen met of 17,2 %. Elk jaar steeg het aantal zelfstandigen met een gering percentage, in 2007 met maximaal 3,3 %. Tabel 3.1. Aantal verzekeringsplichtigen, zelfstandigen en helpers (in eenheden, tenzij anders vermeld) Wijziging 2010/2000 (in %) Zelfstandigen (a) ,2 Help(st)ers (b) ,4 (a) Zelfstandigen = hoofdberoep + bijberoep + actief na pensioen(leeftijd). (b) Helpers staan zelfstandigen bij in de uitoefening van hun beroep of springen voor hen in. Bron: RSVZ. Het aantal helpers steeg de voorbije tien jaar met of 62,4 %. In 2003 deed zich een spectaculaire stijging van het aantal helpers voor: ze werd veroorzaakt door de verplichte aansluiting van de meewerkende echtgenoten in dat jaar. Er werden toen immers meer dan partners (vooral vrouwen) ambtshalve aangesloten. Op 31 december 2010 bleven daarvan nog actieven over. 201 Tabel 3.2. Zelfstandigen, naar aard van de activiteit 2000 Aandeel 2000 (%) (in eenheden, tenzij anders vermeld) Aandeel 2010 (%) / 2000 (in %) Hoofdberoep , , Bijberoep , , ,5 Actief na pensioen(leeftijd) , ,4 Totaal ,2 Bron: RSVZ. De overgrote meerderheid actieve zelfstandigen, 68,9 % of , is zelfstandige in hoofdberoep. Ten opzichte van 2000 steeg het aantal zelfstandigen in hoofdberoep in 2010 met eenheden of 11 %. Vanaf 2005 nam het aantal zelfstandigen in hoofdberoep, met een gemiddelde stijging van 1,8 %, jaarlijks iets sterker toe dan de voorgaande jaren. Deze gegevens tonen aan dat het aantal zelfstandigen in hoofdberoep over de beschouwde periode min of meer stabiel bleef maar hun aandeel in het totaal verminderde van 72,8 % naar 68,9 %. 23,4 % of van de zelfstandigen oefenden hun activiteit uit in bijberoep. Over de beschouwde periode groeide deze groep sterk aan, met eenheden of 43,5 %.

3 7,7% of zelfstandigen bleven actief na hun pensioenleeftijd. Het aantal actieven na pensioenleeftijd steeg in vergelijking met 2000 in 2010 met personen of 11,4 %. In deze groep had de geleidelijke verhoging van de pensioenleeftijd voor vrouwen mogelijkerwijs een invloed op de gegevens. In 2010, ten opzichte van 2009, steeg hun aantal met 5,2 % of personen, wat het hoogste percentage is sinds Tabel 3.3. Zelfstandigen in hoofd- en in bijberoep, naar juridische aard (in eenheden, tenzij anders vermeld) Wijziging /2000 in % Hoofdberoep Natuurlijke personen ,4 Bestuurders van vennootschappen ,3 Totaal hoofdberoep Bijberoep Natuurlijke personen Bestuurders van vennootschappen ,3 Totaal bijberoep ,5 Bron: RSVZ. 202 Zoals blijkt uit tabel 3.3 waren de bestuurders van vennootschappen verantwoordelijk voor de stijging met eenheden (11 %) van de zelfstandigen in hoofdberoep. Over de beschouwde periode steeg het aantal bestuurders met eenheden of met 58,3 %. Waarschijnlijk opteerden ook iets minder hoofdberoepers dan vroeger voor de uitbating van hun zaak als natuurlijk persoon en/of iets meer natuurlijke personen in hoofdberoep zetten hun zaak stop. Het aantal natuurlijke personen in hoofdberoep nam de voorbije tien jaar af met eenheden of 4,4 %. In 2010 daalde hun aantal opnieuw met 0,5 % of eenheden ten opzichte van Zowel de categorie natuurlijke personen als de categorie bestuurders van vennootschappen van de zelfstandigen in bijberoep steeg jaarlijks. In het totaal steeg hun aantal respectievelijk met (41 %) en (52,3 %) ten opzichte van 2000.

4 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België. Grafiek 3.1. Zelfstandigen, mannen en vrouwen (in eenheden) Bron: RSVZ. Ongeveer 7 op 10 zelfstandigen zijn mannen. Vanaf 2004 steeg het aantal mannen opnieuw. Hun aantal was in 2010 ten opzichte van 2000 toegenomen met of 13,1 %. In 2010 bleef het aantal mannen echter stabiel. Maar vooral het aantal vrouwen dat zelfstandige wordt, was in opmars. Het aantal vrouwen dat opteerde voor het zelfstandigenstatuut ging er jaar na jaar op vooruit. Vergeleken met 2000 steeg hun aantal in 2010 met of 27,4 %, wat meer dan het dubbele is dan bij de mannen. 203 Tabel 3.4. Zelfstandigen per bedrijfstak Bedrijfstak 2000 Aandeel 2000 (%) Aandeel 2010 (%) (in eenheden, tenzij anders vermeld) Wijziging 2010/2000 in % Landbouw , , ,7 Visserij 966 0, , Nijverheid en ambachten , , ,5 (productie) Handel , ,5 Vrije en intellectuele , , ,7 beroepen Diensten , , Diversen , , ,8 Totaal ,2 Bron: RSVZ. De indeling van het aantal aangesloten zelfstandigen naar activiteitsector gebeurt op basis van de RSVZ-beroepencodificatie. Enkel de activiteit waaraan de zelfstandige het grootste deel van zijn tijd besteedt, wordt in de statistieken opgenomen. Van de zelfstandigen

5 in 2010 werd het grootste aantal zelfstandigen, of 36 %, teruggevonden in de handel. Op de tweede plaats kwamen de vrije en intellectuele beroepen met eenheden of 26,6 % en op de derde plaats de nijverheid en ambachten met of 21,1 % zelfstandigen. In vergelijking met 2000 daalde het aantal zelfstandigen actief in de landbouw en visserij in 2010 respectievelijk met 8,7 % (6.001 eenheden) en 36 % (348 eenheden). Daartegenover nam het aantal zelfstandigen in een vrij beroep jaarlijks toe over de beschouwde periode, in totaal met 53,7 % of personen. De vrije beroepen namen meer dan 60 % van de totale toename van het aantal zelfstandigen op tien jaar tijd voor hun rekening. Ook het aantal zelfstandigen in de nijverheids- en ambachtsector en in de dienstensector groeide op tien jaar tijd respectievelijk met 22,5 % (33.996) en met een kleine 10 % (6.526). Het aantal zelfstandigen in de handel steeg niet in dezelfde mate. Het aandeel van de handel verminderde over de beschouwde periode van 41,2 % tot 36 %. 204 Tabel 3.5. Zelfstandigen per leeftijdsklasse 2000 Aandeel 2000 (%) (in eenheden, tenzij anders vermeld) Aandeel 2010 (%) Wijziging 2010/2000 in % < / , , ,2 22/ , , / , , ,6 30/ , , ,9 35/ , , ,7 40/ , ,2 45/ , , ,5 50/ , , / , ,1 60/ , , / , ,4 70 en , , Totaal ,4 Bron: RSVZ. Ten opzichte van 2000 lag het aantal zelfstandigen in 2010 in de leeftijdscategorieën van en ouder dan 40 sterk hoger. In vergelijking met 10 jaar geleden waren er wat meer jongeren die als zelfstandige startten maar in 2010 t.o.v daalde het aantal jonge zelfstandigen in de leeftijdscategorie van echter. Daartegenover merken we vooral op dat de zelfstandigenpopulatie verouderde: slechts 1 op 3 zelfstandigen was jonger dan 40 jaar. Eveneens bleven er meer zelfstandigen actief na pensioenleeftijd. De geleidelijke verhoging van de pensioenleeftijd voor vrouwen heeft mogelijkerwijs een invloed gehad op het aantal zelfstandigen na pensioenleeftijd.

6 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België. Tabel 3.6. Zelfstandigen per gewest Gewest 2000 Aandeel 2000 (%) (in eenheden, tenzij anders vermeld) Aandeel 2010 (%) Wijziging 2010/2000 in % Vlaanderen , , ,8 Wallonië , ,2 Brussel , , ,9 Buitenland of onvolledig , ,7 adres Totaal ,2 Bron: RSVZ. De opdeling van de zelfstandigen per gewest gebeurt overeenkomstig het officiële (domicilie) of het opgegeven adres van de zelfstandigen. Dit stemt niet noodzakelijk overeen met de plaats waar de beroepsactiviteit wordt uitgeoefend. Vlaanderen telde, met 61,4 %, het hoogste aantal zelfstandigen. Het aantal zelfstandigen gevestigd in Vlaanderen steeg jaarlijks tot in Dit komt neer op een toename met personen of 18,8 % ten opzichte van Het relatieve aandeel van Vlaanderen groeide van 60,5 % in 2000 naar 61,4 % in Het Waals Gewest kende tot in 2003 een jaarlijkse lichte achteruitgang waarna het aantal zelfstandigen klom tot in Ten opzichte van 2000 steeg het aantal zelfstandigen met domicilie in het Waals Gewest met of met 10,2 %, wat minder is dan de totale toename met 17,2 % voor alle gewesten. 205 Het aantal zelfstandigen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest steeg over de beschouwde periode het sterkst met eenheden of 25,9 % zelfstandigen die hier in België verzekeringsplichtig zijn hebben hun domicilieadres buiten België of een onvolledig adres Het aantal startende en stoppende zelfstandigen In 2003 werd de daling van het aantal starters omgezet in een stijging. In 2010 werden starters opgetekend. Dit is 53,2 % meer dan in Uit tabel 3.7 valt verder af te leiden dat het vooral de zelfstandigen in bijberoep zijn die met +76,8 % een sterke stijging optekenden. Vanaf 2005 steeg het aantal stopzettingen opnieuw. In 2010 stopten zelfstandigen hun activiteit. Dit is 19,2 % meer dan in Vanaf 2006 bedroeg het aantal starters meer dan het dubbele van het aantal stopzettingen.

7 Grafiek 3.2. Startende en stoppende zelfstandigen (in eenheden) 206 Bron: RSVZ. Tabel 3.7. Startende zelfstandigen naar aard van de activiteit (in eenheden, tenzij anders vermeld) Wijziging 2010/2000 in % Hoofdberoep ,1 Bijberoep ,8 Bron: RSVZ. Tabel 3.8. Startende zelfstandigen per leeftijdsklasse (in eenheden, tenzij anders vermeld) 2000 Aandeel Aandeel Wijziging (%) 2010 (%) 2010/2000 in % < / , , ,2 22/ , ,6 25/ , , / , , ,2 35/ , , ,8 40/ , , ,8 45/ , ,4 50/ , , ,8 55/ , , ,4 60/ , , ,9 65/ , ,4 70 en , , ,2 Totaal ,2 Bron: RSVZ.

8 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België. Het grootste aantal startende zelfstandigen situeerde zich in 2000 en 2010 in de leeftijdscategorie van 25 tot 40 jaar. De voorbije tien jaar steeg hun aantal echter sterk in de leeftijdsgroep ouder dan 40 jaar, terwijl de leeftijdscategorie jonger dan 40 in relatieve termen erop achteruitging, behalve de leeftijdscategorie van 18 tot 22 jaar waar het aantal startende zelfstandigen stabiel bleef. Tabel 3.9. Startende zelfstandigen in Vlaanderen per leeftijdsklasse (in eenheden, tenzij anders vermeld) 2000 Aandeel 2000 (%) 2010 Aandeel 2010 (%) Wijziging 2010/2000 in % < / , ,7 22/ , ,4 +40,3 25/ , ,5 +31,6 30/ , ,2 +33,5 35/ ,7 +31,9 40/ , ,6 +62,1 45/ , ,2 +76,6 50/ , ,8 +84,1 55/ , ,3 +62,1 60/ ,9 +33,6 65/ , ,5 70 en , ,4 +151,3 Totaal Bron: RSVZ. Vlaanderen telde starters, het hoogste aantal van de drie gewesten. Vlaanderen kende met +44 % of daarentegen de zwakste aangroei van het aantal beginnende zelfstandigen. Verder wordt in Vlaanderen dezelfde tendens waargenomen als bij het totaal aantal startende zelfstandigen. 207 Tabel Startende zelfstandigen in Wallonië per leeftijdsklasse (in eenheden, tenzij anders vermeld) 2000 Aandeel Aandeel Wijziging (%) 2010 (%) 2010/2000 in % < / , , / , ,4 +29,9 25/ , , / , ,1 +51,1 35/ , ,8 +63,5 40/ , , / , ,3 +84,2 50/ , ,1 +77,7 55/ , ,4 +97,1 60/ , ,1 +99,5 65/ , ,9 +50,4 70 en ,3 62 0,3 +40,9 Totaal ,7 Bron: RSVZ. Wallonië was goed voor starters. De voorbije tien jaar steeg het aantal startende zelfstandigen in Wallonië met 52,7 % of In tegenstelling tot Vlaanderen en Brussel waar het relatieve aandeel van de starters van jaar stand hield, nam het relatieve aandeel in

9 Wallonië af. Daarentegen nam het relatieve aandeel van de starters van jaar toe van 14,8 % in 2000 tot 15,8 % in Tabel Startende zelfstandigen in Brussel per leeftijdsklasse (in eenheden, tenzij anders vermeld) 2000 Aandeel 2000 (%) 2010 Aandeel 2010 (%) Wijziging 2010/2000 in % < / , ,6 +164,8 22/ , ,1 +77,9 25/ , ,6 +66,3 30/ , ,1 +81,5 35/ , ,8 +102,4 40/ , ,4 45/ , ,5 +122,3 50/ , ,6 +114,9 55/ , ,6 +117,7 60/ , , / ,5 79 0,7 +203,8 70 en + 5 0,1 20 0, Totaal ,9 Bron: RSVZ. 208 Brussel telde met het minste aantal startende zelfstandigen. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest deed zich wel, met +94,9 % op tien jaar tijd, de sterkste stijging van het aantal startende zelfstandigen voor. De gegevens voor Brussel lagen ver boven het gemiddelde van de drie gewesten (zie tabel 3.8). Verder wordt, ten opzichte van 2000, bij de startende zelfstandigen per gewest dezelfde tendens waargenomen als in de totale populatie, nl. een sterke toename van de leeftijdsgroep ouder dan 40 jaar. In Brussel groeide het aantal startende zelfstandigen in de leeftijdscategorie van jaar en jaar de voorbije tien jaar eveneens sterk De ondernemingen De btw-plichtige ondernemingen - demografische bewegingen De gegevens in dit onderdeel komen van de Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie 120 van de FOD Economie die maandelijkse cijfers produceert over het demografische verloop van de btw-plichtige ondernemingen. De Kruispuntbank van Ondernemingen levert de grondstof voor deze gegevens 121. Deze statistiek telt echter alleen de btw-plichtige ondernemers en bedrijven met een woonplaats of maatschappelijke zetel in België. De btwplichtigen zonder een maatschappelijk adres in België zijn niet opgenomen, tenzij in de kolom andere van tabel

10 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België. Oprichtingen en stopzettingen In 2011 verzwakte de jaartoename van oprichtingen van btw-plichtige bedrijven naar 4,2 %, na een groei met 10,1 % in In de gegevens worden naast de nieuwe onderwerpingen ook de wederonderwerpingen van btw-plichtige ondernemingen geteld omdat ruim 75 % ervan meer dan een jaar inactief was op het moment van wederonderwerping en ongeveer 11 % van het totaal aantal uitmaken. De grootste groei met 6 % deed zich in 2011 voor in het Waals Gewest dat daarmee zijn aandeel in de oprichtingen optrok met 0,5 procentpunt naar 28,5 % in Tabel Oprichtingen van ondernemingen per gewest (in eenheden, tenzij anders vermeld) Wijziging 2010/2009 in % Wijziging 2011/2010 in % Aandeel 2011 in % Vlaams Gewest ,1 3,3 57,7 Waals Gewest ,1 6,0 28,5 Brussels Hoofdstedelijk Gewest ,5 4,5 13,8 België ,1 4,2 100 Bron: FOD Economie. Na een daling van het aantal stopzettingen van bedrijven in 2010 ten opzichte van het voorgaande jaar met 1,7 % op landelijk niveau steeg het in 2011 met 0,7 % (tabel 3.13.). Alleen het Waals Gewest kende een kleine vermindering met 0,4 % terwijl de toename met 2,6 % het grootste was in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, gevolgd door het Vlaams Gewest met 0,9 %. 209 De sterke toename van schrappingen van btw-plichtigen in 2009 werd voornamelijk veroorzaakt door de financiële crisis die later gevolgd werd door een economische terugval en een sterk afnemend consumentenvertrouwen in de tweede helft van Daarnaast bestaat er een amalgaam van mogelijke oorzaken, zoals de grote toename van het aantal nieuwe bedrijven gedurende dit decennium, de effecten van de financiële en economische crisis op de bereidheid tot kredietverlening van de banken aan startende en bestaande bedrijven en actieve zelfstandige ondernemers. Tabel Stopzettingen van ondernemingen per gewest (in eenheden, tenzij anders vermeld) Wijziging 2010/2009 in % Wijziging 2011/2010 in % Aandeel 2011 in % Vlaams Gewest ,5 0,9 55,9 Waals Gewest ,4-0,4 30,8 Brussels Hoofdstedelijk ,9 2,6 13,3 Gewest België ,7 0,7 100 Bron: FOD Economie.

11 De dekkingsgraad (tabel 3.14) plaatst de oprichtingen in verhouding tot de stopzettingen en is daarmee een maatstaf voor de dynamiek van verandering in het aantal bedrijven. Voor elke 100 verdwenen btw-plichtige bedrijven in 2011 traden er in België 130 toe. Vanuit een dalwaarde van 1,13 voor het land en van 1 voor Wallonië in 2009 klom deze het tweede jaar op rij in 2011 naar respectievelijk 1,3 voor België en 1,2 voor Wallonië. Met een dekkingsgraad van 1,2 in 2011 bleef Wallonië sinds 2007 achter op Vlaanderen en Brussel die 1,35 haalden in Tabel Dekkingsgraad per gewest (oprichtingen in verhouding tot stopzettingen) Vlaams Gewest 1,34 1,35 1,19 1,31 1,35 Waals Gewest 1,18 1,16 1 1,13 1,2 Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1,44 1,36 1,16 1,33 1,35 België 1,3 1,29 1,13 1,26 1,3 Bron: FOD Economie. Aantal actieve ondernemingen 210 Na een stijging van het aantal btw-plichtige bedrijven in België met eenheden of 2 % in 2010, groeide dit in 2011 ten opzichte van 2010 aan met of 2,3 % tot De relatieve groei in 2011 ten opzichte van 2007 was het sterkste in Vlaanderen en Brussel en lag in Wallonië met 5,2 % aan de lage kant. Zowat 61,6 % van deze bedrijven was gevestigd in het Vlaams Gewest, 27,6 % in het Waals Gewest en 10,8 % in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deze verhoudingen zijn terug te vinden in tabel 3.15 en bleven stabiel in de tijd. Tabel Actieve ondernemingen per gewest (in eenheden, tenzij anders vermeld) Wijziging 2011/2010 in % Wijziging 2011/2007 in % Aandeel 2011 in % Vlaams Gewest ,3 8,5 61,6 Waals Gewest ,9 5,2 27,6 Brussels Hoofdstedelijk ,7 8,6 10,8 Gewest België ,3 7,6 100 Bron: FOD Economie. Aantal bedrijven sectoraal en regionaal verdeeld Op het einde van het tweede kwartaal van 2011 bedroeg het aantal Belgische btw-plichtige bedrijven , een netto-aangroei van eenheden ten opzichte van het tweede kwartaal van Uit tabel 3.17 die naast een sectorale ook een regionale verdeling weergeeft, blijkt dat van deze in België btw-plichtige bedrijven geen vestigingseenheid in ons land hebben, over een adres beschikt in het buitenland of waarvan het adres in België niet bekend is. Op enkele na betreft het op basis van het personeelsbestand allemaal kleine ondernemingen omdat ze geen of een zeer kleine tewerkstelling in België hebben.

12 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België. Tabel Ondernemingen per sector en grootteklasse Nace (2011, in eenheden) Tweede kwartaal 2011 Tweede kwartaal 2011 min tweede kwartaal Totaal Totaal A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U Totaal Aandeel (%) 77,5 18,3 3,4 0,8 100 Bron: FOD Economie. Louter op basis van het tewerkstellingscriterium - minder dan 50 werknemers - behoorden btw-plichtige bedrijven of 99,2 % van het totaal tot de groep van kleine en middelgrote ondernemingen. In het tweede kwartaal van 2011 verdwenen ten opzichte van het tweede kwartaal van 2010 zowat bedrijven met 1 tot 9 werknemers. Een jaar eerder bedroeg de daling in deze grootteklasse slechts bedrijven. Daartegenover stond een positief verloop in de bovenliggende grootteklassen waar het aantal bedrijven met 10 tot 49 werknemers met en met meer dan 50 werknemers met 352 toenam; toenames die groter zijn dan de terugval van een jaar eerder. 211 In sectorale termen daalde het nettoaantal btw-plichtige bedrijven het sterkste in de landbouw en visserij (A), de handel (G) en de industrie (C). In de tabellen 3.17 en 3.18 wordt naast de verdeling per sector en ondernemingsgrootte bijkomend een regionale dimensie toegevoegd. Vlaanderen beschikte met 61,6 % van de kmo s en 61,2 % van de grote ondernemingen over een gelijk aandeel in elk van beide ondernemingsgroepen (tabel 3.17). Wallonië en Brussel vertonen een variatie voor elk van beide aandelen: het Waalse aandeel in de kmo s bedroeg 27,7 % tegenover slechts 21,7 % in de grote bedrijven. Brussel daarentegen telde slechts 10,7 % van de kmo s tegenover 17,1 % van de grote ondernemingen.

13 212 Tabel Ondernemingen naar sector, gewest en grootteklasse (2011,in eenheden) Sectie Kmo GO Kmo+GO van Nace Vl.G. W.G. BHG België Vl.G. W.G. BHG België Vl.G. W.G. BHG Andere Totaal A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U Alle sectoren Alle sectoren 61,6 27,7 10, ,2 21,7 17, ,7 27,3 10,6 1,4 100 (*) Vl.G. = Vlaams Gewest, W.G. = Waals Gewest, BHG = Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Bron: FOD Economie. Tabel 3.18 geeft voor elke combinatie op basis van deze drie dimensies het aandeel van elke deelgroep weer in het totaal aantal btw-plichtige bedrijven. Afgeleid kan worden dat van alle in België btw-plichtige bedrijven: 21,66 % kmo s zijn in de groot- en detailhandel en reparatie van auto s en motorfietsen (G) waarvan 13,19 % in Vlaanderen en 6,18 % in Wallonië zijn gevestigd; 8,96 % zijn Vlaamse kmo s in de sector vrije beroepen en wetenschappelijke en technische activiteiten (M) en 13,33 % zijn kmo s in de bouwnijverheid (F). Dezelfde tabel brengt een aantal opvallende inzichten die zich louter beperken tot het aantal btw-plichtige kmo s. In deze beperkte beschrijving van de realiteit kan worden vastgesteld dat de sectoren G, F en M relatief gezien het sterkste vertegenwoordigd waren in elk van de drie gewesten. In Vlaanderen stonden ze voor 50,6 %, in Wallonië voor 50,4 % en in Brussel voor 54,8 % van de aanwezige bedrijven. Louter federaal gewogen en ontdaan van de relatieve regionale gewichten vertegenwoordigden in deze groep de Vlaamse bedrijven 30,5 %, de Waalse 13,7 % en de Brusselse 5,8 % van het totaal aantal btw-plichtige bedrijven in België. Het belang van elk van deze drie sectoren verschilde voor elk van de gewesten. De twee

14 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België. meest dominant aanwezige ondernemingsgroepen in Brussel waren M en G, samen goed voor 43,2 %, in Vlaanderen G en M met 36,8 % en in Wallonië G en F met 36,9 %. Tabel Ondernemingen per sector, grootteklasse en gewest (2011, in %) Kmo GO Kmo+GO Sectie Vl.G W.G. BHG Andere Nace Vl.G. W.G. BHG België België Vl.G. W.G. BHG Totaal (%). (%) (%) A 4,1 2,33 0,03 6,46 6,8 8,6 0,3 0,01 4,11 2,33 0,03 0,04 6,5 B 0,01 0,02 0 0,04 0 0, ,01 0, ,04 C 3,67 1,58 0,41 5,66 6,1 5,8 3,9 0,2 3,81 1,63 0,42 0,06 5,93 D 0,04 0,02 0,01 0,06 0,1 0,1 0,1 0 0,04 0,02 0,01 0 0,07 E 0,11 0,06 0,01 0,18 0,2 0,2 0,1 0,01 0,11 0,07 0,01 0 0,2 F 8,3 3,81 1,22 13,33 13,8 14,1 11,6 0,07 8,34 3,83 1,22 0,25 13,64 G 13,19 6,18 2,29 21,66 21,9 22,8 21,8 0,13 13,27 6,21 2,32 0,65 22,44 H 1,74 0,57 0,34 2,65 2,9 2,1 3,3 0,06 1,78 0,58 0,35 0,04 2,75 I 4,28 2,07 0,82 7,17 7,1 7,6 7,8 0,02 4,29 2,07 0,83 0,07 7,26 J 2,67 1,19 0,8 4,67 4,4 4,4 7,7 0,03 2,69 1,2 0,81 0,03 4,73 K 1,13 0,22 0,17 1,51 1,9 0,8 1,6 0,02 1,13 0,22 0,18 0,01 1,55 L 1,5 0,54 0,37 2,41 2,5 2 3,6 0 1,5 0,55 0,38 0,02 2,44 M 8,96 3,66 2,24 14,87 14,9 13,5 21,4 0,05 8,99 3,67 2,26 0,1 15,02 N 3,4 1,58 0,73 5,71 5,6 5,8 7 0,05 3,43 1,58 0,75 0,07 5,83 O 0,02 0,01 0,01 0, ,1 0,06 0,05 0,03 0,01 0 0,09 P 0,63 0,27 0,11 1, ,01 0,63 0,27 0,11 0,01 1,02 Q 0,57 0,28 0,09 0,94 0,9 1 0,9 0,06 0,6 0,3 0,1 0,01 1 R 2,02 0,87 0,3 3,18 3,4 3,2 2,8 0,01 2,02 0,87 0,3 0,02 3,22 S 3,85 1,8 0,54 6,2 6,4 6,7 5,2 0,01 3,86 1,81 0,55 0,04 6,25 T 0,01 0,01 0 0, ,01 0, ,02 U Alle sectoren 60,19 27,09 10,5 97, ,79 60,68 27,26 10,64 1, (*) Vl.G. = Vlaams Gewest, W.G. = Waals Gewest, BHG = Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Bron: FOD Economie. 213 Maandelijkse verloop van oprichtingen en stopzettingen In het verloop van oprichtingen en stopzettingen van ondernemingen op maandbasis komt informatie vrij die de relatie met en de gevoeligheid van deze gebeurtenissen voor het conjunctuurverloop in beeld brengt.

15 Grafiek 3.3. Oprichtingen en stopzettingen op maandbasis (in eenheden, voortschrijdend driemaandsgemiddelde) 214 Bron: FOD Economie. Om de fluctuaties in de maandcijfers van oprichtingen en de stopzettingen te elimineren wordt gebruik gemaakt van de methode der voortschrijdende gemiddelden. In dit geval wordt gekozen voor een voortschrijdend driemaandsgemiddelde waarbij de gemiddelde waarde wordt toegewezen aan de laatste maand. Grafiek 3.3 brengt een cyclusverloop in beeld voor de oprichtingen en stopzettingen van bedrijven over een periode van zestig maanden van februari 2007 tot december Het driemaandsgemiddelde van de oprichtingen piekte bij het begin van het jaar maar verschoof in 2010 naar maart. De dalwaarden die in de zomermaanden van 2011 optraden, lagen hoger in vergelijking met voorgaande jaren. Voor alle maanden van 2011 wordt in vergelijking met dezelfde maanden sinds 2007 de hoogste oprichtingswaarden waargenomen. Sedert 2007 werden er nooit meer btw-plichtige bedrijven opgericht dan in Het driemaandsgemiddelde voor de stopzettingen kende een gelijkaardig cyclisch verloop zoals de oprichtingen met top- en dalwaarden op dezelfde momenten, behalve voor 2010, waarin de dalwaarde naar later in het jaar schoof. Ten opzichte van 2010 nam het aantal stopzettingen in 2011 toe tot onder het piekpeil van 2009 (zie tabel 3.13). De spreiding tussen het minimum- en maximumpeil op jaarbasis over de beschouwde jaren nam toe met eenheden en ging van ongeveer in 2007 naar in 2011.

16 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België. Vanaf het uitbreken van de financiële crisis en de erop volgende economische ongerustheid trad duidelijk turbulentie op in de verhouding tussen oprichtingen en stopzettingen: de oprichtingen van een bedrijf stegen opnieuw in 2011 samen met de stopzettingen die op maandbasis grotere verschillen vertoonden en dat op ongelijke momenten. Grafiek 3.4. Oprichtingen en stopzettingen op maandbasis ( in eenheden, regionaal verdeeld) 215 Bron: FOD Economie. Het maandelijkse verloop in grafiek 3.3 wordt in grafiek 3.4 verdeeld over de drie gewesten. Opvallend hierin is dat Wallonië in de eerste maanden van 2009, 2010 en 2011 te maken kreeg met een destructief fenomeen met meer stopzettingen van btw-plichtige bedrijven dan oprichtingen. Het longitudinaal verloop schommelde veel sterker in Vlaanderen dan in Wallonië en Brussel Oprichtingsgraad, stopzettingsgraad en turbulentie De oprichtingsgraad, stopzettingsgraad en turbulentie zijn indicatoren waarbij voor een bepaalde periode de variabelen - oprichtingen, stopzettingen en de som van beide - in de teller worden gezet bovenop het gemiddelde van het aantal actieve ondernemingen in het begin en op het einde van de bepaalde periode en voor een te bepalen geografisch niveau. Voor de oprichtingsgraad worden zowel de nieuwe onderwerpingen als de wederonderwerpingen van ondernemingen aan de btw-plicht opgenomen. De turbulentie is de som van de instroom en uitstroom van ondernemingen en is aldus een weerspiegelingvan de economische activiteit.

17 Grafiek 3.5. Turbulentie per arrondissement 2011 verdeeld over oprichtings- en stopzettingsgraad (in %) 216 Bron: FOD Economie.

18 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België. Deze indicatoren maken het mogelijk om binnen een geografisch kader de diversiteit in beeld te brengen voor verschillende demografische gebeurtenissen die zich op het vlak van btwonderwerpingsplicht kunnen voordoen. Een deel van het waargenomen verloop heeft een louter administratieve oorsprong en beantwoordt niet noodzakelijk aan de economische realiteit. Bijvoorbeeld, de omvorming van een onderneming van een natuurlijke persoon naar een vennootschap gaat gepaard met een schrapping als natuurlijke persoon en de oprichting van de rechtspersoon waarin het bedrijf wordt ondergebracht. Deze twee administratieve gebeurtenissen hebben geen impact op de economische realiteit. Grafiek 3.5 geeft de turbulentie per arrondissement weer, die het quotiënt is van het geheel van btw-plichtige onderwerpingen, wederonderwerpingen en schrappingen gedeeld door het gemiddelde aantal btw-plichtigen tussen begin en einde De turbulentie wordt daarbij verdeeld over de oprichtings- en stopzettingsgraad. Bovenaan in de lijst van de grootste turbulentiewaarden komen voornamelijk Waalse arrondissementen voor. Samen met de arrondissementen Brussel-Hoofdstad en Antwerpen lagen deze boven het gemiddelde voor België (16,86 %). De turbulentie op arrondissementeel vlak varieerde binnen een bandbreedte van 10,57 punten: van de maximumwaarde van 21,61 % voor Aarlen naar het minimum van 11,04 % voor Tielt. De oprichtingsgraad varieerde binnen het grenzenpaar 6,42 en 12,24 % met een bandbreedte van 5,82 procentpunt en de stopzettingsgraad binnen het grenzenpaar 4,62 en 10,35 % met een bandbreedte van 5,73 procentpunt. Cartografische voorstelling 217 Voor elk van de indicatoren wordt een cartografische voorstelling gemaakt. De oprichtingsgraad wordt groen, de stopzettingsgraad rood en de turbulentie blauw ingekleurd. De kleurintensiteit varieert en gaat over zes klassen - van wit voor de laagste klasse naar de donkerste tint voor de hoogste klasse - volgens een default-methode waarbij de variatie binnen elke klasse kleiner is dan deze tussen de klassen onderling. De kaart geeft bijkomende visuele informatie over de spreiding of concentratie van de waarde voor de indicatoren over de verschillende arrondissementen. De hoogste oprichtingsgraad deed zich voor in arrondissementen met grote steden als Brussel, Luik en Charleroi en op de as van Samber en Maas (kaart 3.1). In Vlaanderen werd de hoogste oprichtingsgraad in de provincies Antwerpen en Limburg vastgesteld. Opmerkelijk was de hoge oprichtingsgraad van 11,94 % voor Aarlen. De witte tot lichte groenwaarden kleuren de gebieden met de laagste oprichtingsgraden en werden aangetroffen in West- en Oost-Vlaanderen en de Ardennen.

19 Kaart 3.1. Oprichtingsgraad per arrondissement (2011) 218 Bron: FOD Economie. De hevig rood ingekleurde arrondissementen met de grootste intensiteit van stopzettingen van btw-plichtige bedrijven lokaliseren zich volgens kaart 3.2 hoofdzakelijk in Brussel en in Wallonië. Vooral de as in het stroomgebied van Samber en Maas, Bergen, en de zuidelijk gelegen arrondissementen in de provincie Luxemburg in het grensgebied met het Groothertogdom en Frankrijk hadden af te rekenen met een hoge stopzettingsratio. De laagste stopzettingsscores werden waargenomen in Vlaanderen met weinig variatie tussen zijn arrondissementen. Het arrondissement Oostende had in 2011 de hoogste stopzettingsgraad van Vlaanderen, terwijl de meeste West-Vlaamse arrondissementen, net zoals het Limburgse Maaseik en Tongeren, meer stabiliteit vertoonden.

20 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België. Kaart 3.2. Stopzettingsgraad per arrondissement (2011) 219 Bron: FOD Economie. In de blauw ingekleurde kaart 3.3 valt de hoge turbulentie op in menige arrondissementen van de provincies Henegouwen en Luik, in Brussel en het zuidelijk gelegen Aarlen en Virton. Dit zijn gebieden met zowel een hoge stopzettings- als oprichtingsgraad. In 2011 waren in Vlaanderen Antwerpen en Hasselt de meest turbulente arrondissementen, vooral omwille van de hoge oprichtingsraad van nieuwe ondernemingen. In West-Vlaanderen viel de kleinste in- en uitstroom van btw-plichtige ondernemingen waar te nemen en deze provincie bleef in 2011 de meest turbulentievrije omgeving voor bedrijven, hierin gevolgd door enkele Ardeense arrondissementen zoals Bastenaken, Philippeville en Verviers.

21 Kaart 3.3. Turbulentie per arrondissement (2011) 220 Bron: FOD Economie. De gemiddelde turbulentie voor het land klimt met 0,09 procentpunt naar 16,86 % in 2011 en dit ging in zijn samenstellende delen gepaard met een toename van de gemiddelde oprichtingsgraad met 0,19 procentpunt tot 9,54 % en een daling van de stopzettingsgraad met 0,1 procentpunt tot 7,32 %. De grootste turbulentie deed zich voor in de arrondissementen langs Samber en Maas, Brussel en in de zuidelijke punt van het land Werkgevers en tewerkstelling in de kmo Het verloop van de tewerkstelling en het aantal werkgevers in de privésector wordt geanalyseerd op basis van de gecentraliseerde statistieken van de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ). De effectieve vraag naar arbeid wordt gemeten door het begrip arbeidsplaats te gebruiken. Eén arbeidsplaats kan ingevuld worden door meerdere werknemers en één werknemer kan meerdere arbeidsplaatsen invullen.

22 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België. Om het kmo-aspect beter te belichten, wordt een dimensie bedrijfsgrootte toegevoegd. Een kleine onderneming (KO) heeft minder dan 10 werknemers in dienst, een middelgrote (MO) telt maximaal 49 werknemers en samen vormen beide categorieën de kmo s. De grote ondernemingen (GO) stellen 50 of meer werknemers tewerk. Een af- of toename van het aantal werkgevers in een bepaalde groottecategorie kan het gevolg zijn van een faillissement, een stopzetting, een overgang of een terugval naar een andere groottecategorie Werkgevers naar ondernemingsgrootte In 2011 telde de privésector werkgevers (83%) runden een KO, (13,8 %) leidden een MO en (3,2 %) stonden aan het hoofd van een GO. Deze procentuele verdeling naar ondernemingsgrootte wordt reeds sinds 2000 vastgesteld. Vanaf 2000 nam de nettogroei van het aantal werkgevers ( ) gestadig toe. In 2004 verkleinde de jaarlijkse vastgestelde toename van het aantal werkgevers en dit tot en met In 2007 werd deze tendens doorbroken en kwamen er zo n werkgevers bij, bij de KO, 588 bij de MO en 162 bij de GO. In 2009 nam, door de impact van de in 2008 ontstane financiële crisis en de daarop volgende economische crisis, het aantal werkgevers voor het eerst sinds 2000 in alle ondernemingsgroottes af en daalde tot In 2011 werd de in 2010 ingezette positieve beweging verdergezet en nam het aantal werkgevers opnieuw toe. De in 2011 geregistreerde toename was met een groei van 0,6 % en bijkomende werkgevers zowat drie maal zo groot als in 2010, toch blijft ze nog onder het niveau van

23 Grafiek 3.6. Werkgevers per grootteklasse (2001 tot 2011, wijziging van het aantal, t/t-1) 222 Bron: RSZ, berekeningen FOD Economie. Na een vermindering van het aantal werkgevers van een KO in 2001 liet de KO tot en met 2008 positieve cijfers optekenen. Deze positieve trend was eerder wispelturig, het ene jaar was de aangroei ofwel kleiner ofwel groter dan het voorgaande jaar. Vanaf 2002 stonden de KO, logischerwijze, steeds in voor de grootste groei van het aantal werkgevers. De aangroei van het aantal werkgevers bij de MO was steeds kleiner dan bij de KO maar groter dan de GO. In 2003 daalde het aantal werkgevers van de MO (-256). In 2009 was dit opnieuw het geval en de impact was zelfs groter (-345). Opvallend in dat jaar was dat van de drie ondernemingsgrootten de MO het zwaarste in de klappen deelden terwijl zij de voorbije jaren niet de grootste bijdragen leverden. De voorbije jaren was de aangroei van het aantal werkgevers bij de GO in verhouding met de KO en MO eerder beperkt. De negatieve impact van de crisis in 2009 was voor hen dan ook beperkt. In 2011 zetten ook de werkgevers in de GO de positieve tendens van 2010 voort en nemen in aantal toe (+122). Sectoraal verloop van het aantal werkgevers Tabel 3.19 laat het aantal werkgevers naar sector en bedrijfsgrootte in 2009, 2010 en 2011 zien. Op deze wijze kan worden ingeschat op welke wijze de verschillende sectoren en ondernemingsgrootten reageerden op de financiële en economische crisis.

24 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België. In 2011 waren 76,5 % van de werkgevers (met een aandeel van elk meer dan 5 %) actief in één van de volgende zeven sectoren: groot- en kleinhandel (G: ), de bouw (F: ), de horeca (I: ), de vrije beroepen (M: ), de industrie (C: ), overige diensten (S: ) en menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening (Q: ). In 2011 waren de verhoudingen tussen verschillende sectoren quasi gelijk aan deze in In 2011 hadden de sectoren van de vrije beroepen en de industrie elk een aandeel van 8 %. Rekening houdend met de dalende tendens van het aandeel van de industriesector in het totaal van de werkgevers steekt de sector van de vrije beroepen deze van de industrie volgend jaar waarschijnlijk voorbij. De meeste werkgevers van de GO waren in 2011 terug te vinden in een zestal sectoren (C, Q, G, N, F en H). Samen waren zij goed voor 79,7 % van het totaal. Naar aandeel gemeten was de industriesector (C) met 22,6 % nog steeds de grootste sector alhoewel zijn aandeel in vergelijking met vorig jaar met een half procentpunt zakte. Eenzelfde daling overkwam de handel (G) die zijn aandeel zag krimpen van 14,6 % in 2010 naar 14,1 % in De sector van de menselijke gezondheidszorg en menselijke dienstverlening (Q) en deze van de administratieve ondersteunende diensten (N) zagen hun aandeel elk 4 procentpunten stijgen tot 19,1 % en 9,7 %. De bouw (F) en vervoer en opslag (H) stabiliseerden rond een aandeel van 7,5 % en 6,7 %. Tabel Werkgevers per sector en bedrijfsgrootte (in eenheden) KO MO GO Totaal A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U Totaal Bron: RSZ, berekeningen FOD Economie. 223 Bij de MO concentreerde het grootste aantal werkgevers zich rond een achttal sectoren (G,C, F, I, Q, H, N, M), samen goed voor 85,3 % van de werkgevers. De topsector was hier de handelssector met ongeveer 24,4 %. Nadat de sector van de menselijke gezondheidszorg (Q) in 2009 zijn aandeel zag krimpen van 9,3 % naar 7,9 % in 2010, kon ook in 2011 deze negatieve

25 trend niet omgebogen worden en daalde het aandeel van deze sector tot 7,6 %. In omgekeerde zin bleef het aandeel van de sector administratieve en ondersteunende diensten (N) toenemen. Waar het 4 % bedroeg in 2009, steeg het in 2010 naar 5,5 % om in 2011 op 5,9 % te eindigen. Bij de KO stonden zes sectoren (G, F, I, M, S, C) in voor 72 % van het aantal werkgevers. De grootste sector was de groot- en kleinhandel (G; 25,7 %), gevolgd door de bouw (F; 13,2 %) en de horeca (I; 10,8 %). Binnen de KO bleven de verhoudingen tussen de verschillende sectoren vrij stabiel. Aantal werkgevers per sector en naar bedrijfsgrootte Het gros (86,4 %) van de nieuwe werkgevers was terug te vinden in de secundaire (F tot en met L) en de tertiaire sector (M tot en met U). In de secundaire sector kwamen er netto 565 nieuwe werkgevers bij, in de tertiaire sector 532. De primaire sector (A tot en met E) was met 13,6 % goed voor 173 bijkomende werkgevers. Opvallend in de primaire sector was de sector van de landbouw, bosbouw en visserij (A) waar in totaal 477 werkgevers bijkwamen (KO: +406; MO: +63; GO: +8). De sectoren B (winning delfstoffen) en C (industrie) kenden beide een verlies, voor alle ondernemingsgrootten, aan werkgevers. In de industrie was het verlies het grootste bij de KO (-255). Bij de MO (-53) en GO (-4) was de afname beperkter. 224 In de secundaire sector groeide het aantal werkgevers het sterkste in de bouw (+636). De aangroei van het aantal werkgevers bij de KO (+508) kan spectaculair genoemd worden. Bij de MO en GO kwamen er respectievelijk 115 en 13 werkgevers bij. Zowel in de handel (G) als in de horeca (I) verloren de KO werkgevers (G: -114 en I: -129). In de horeca was de aangroei van het aantal werkgevers bij de MO (+11) en GO (+1) te klein om een negatief verloop te vermijden. In de handel was de aangroei bij de MO (+195) voldoende om toch met een batig saldo van 66 werkgevers te eindigen. Opvallend was ook het verlies van werkgevers in de sector K (financiële activiteiten) dat op het conto van de KO (-63) kwam (MO: +3; GO: +5). In tertiaire sector tenslotte kende de sector van de vrije beroepen (M) de grootste aangroei van het aantal werkgevers: +199 (KO: +126; MO: +60; GO: +13). Een andere sector waar veel werkgevers bijkwamen was deze van de menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening (Q): Niettemin daalde in deze sector het aantal werkgevers bij de MO (- 47). Dit werd gecompenseerd door een aangroei bij de KO (+166) en de GO (+48). Negatieve uitschieter was de sector N, overige diensten, waar de KO met een verlies van 208 werkgevers een negatief eindresultaat veroorzaakten voor deze sector (MO: +134; GO: +43) Algemeen verloop van de tewerkstelling In 2011 zette de arbeidsmarkt de relance die zich het voorgaande jaar aftekende door en nam het aantal arbeidsplaatsen in de privésector toe tot ,een stijging met 2,1 % of van arbeidsplaatsen in vergelijking met 2010.

26 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België. Voor de tweede maal op rij sinds 2009 nam het aantal arbeidsplaatsen toe ( ). De toename in 2011 was bijna dubbel zo groot als in 2010 ( ). De grootste stijging was, met uitzondering van 2009, sinds 2002 opnieuw terug te vinden bij de GO. In vergelijking met vorig jaar hernamen de kmo zich. Waar er in 2010 bij de kmo arbeidsplaatsen (2.225 bij de KO en 812 bij de MO) bijkwamen, waren zij in 2011 goed voor een toename van arbeidsplaatsen (759 bij de KO en bij de MO). Opvallend was, in vergelijking met 2010, de sterke prestatie van de MO en het zwakke resultaat bij de KO. Sinds 2000 kwamen er zo n arbeidsplaatsen bij, in hoofdzaak bij de GO ( of 74,9 % van de totale aangroei) gevolgd door de MO ( of 15,4 %) en KO ( of 9,7 %). Tabel Aantal nieuwe arbeidsplaatsen, opgesplitst naar bedrijfsgrootte (in eenheden, wijziging in eenheden en in % t/t-1) KO MO GO Totaal Aantal (%) Aantal (%) Aantal (%) Aantal (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,1 Bron: RSZ, berekeningen FOD Economie. 225 Het grootste aantal arbeidsplaatsen was terug te vinden bij de GO. Met arbeidsplaatsen namen zij 59,7 % van het totaal voor hun rekening. De KO stonden in voor (17,6%) en de MO voor (22,7 %) arbeidsplaatsen. Sectoraal verloop van de tewerkstelling Tabel 3.21 visualiseert de tewerkstelling naar sector en bedrijfsgrootte in 2009, 2010 en Op deze wijze kan worden vastgesteld en berekend hoe elke sector reageert en evolueert. Grafiek 3.7 toont de variatie van het aantal arbeidsplaatsen in 2010 en 2011 voor een aantal sectoren. Net als in de voorgaande jaren bleef in 2011 de industriesector (C) met arbeidsplaatsen en een aandeel van 18,3 %, de grootste werkverschaffer in de privésector. Hij wordt gevolgd door de handel (G) (17,8 %) die ondanks een tewerkstellingstoename zijn aandeel, zij het lichtjes, zag dalen. Na een terugval in 2010 in vergelijking met 2009, stabiliseerde het aandeel van de sector van de menselijke gezondheidszorg (Q) (14,5 %). De vierde grootste sector, deze van de administratieve en ondersteunende diensten (N), bleef net als de voorgaande jaren meer arbeidsplaatsen tellen en haalde 12,2 %; na een aandeel van 9,4 % in 2009 en 11,6 % in De bouwnijverheid (F) bleef net als de twee voorgaande jaren de vijfde grootste sector met arbeidsplaatsen en een aandeel van 7,8 %.