Tweetaligheid: taalontwikkeling of taalstoornis?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Tweetaligheid: taalontwikkeling of taalstoornis?"

Transcriptie

1 Tweetaligheid: taalontwikkeling of taalstoornis? Manuela Pinto 9 NOVEMBER 2012 CONGRES

2 Taalfouten bij tweetalige kinderen Inherent aan tweetalige ontwikkeling? Signalen van SLI?

3 SLI and grammatica Kwetsbare gebieden: morfosyntaxis en fonologie maar taalspecifieke fouten!

4 Enkele voorbeelden

5 Engels Weglaten van BE Weglaten van Agreement en Tense

6 French Problemen met verbale morfologie Problemen met gebruik infinitieven (tot 5 j) Weglaten van clitics

7 Duits Problemen met subject-verb AGR Problemen met finietheid Infinitieven aan het begin van de zin Finiete ww aan het eind van de zin

8 Spaans Problemen met morfologie op het zelf.naamwd Geen problemen met verbale morfologie

9 Nederlands Problemen met subject-verb AGR de Jong et al. (2010)

10 En tweetalige kinderen? Sara 4 jaar Italiaans-Nederlands

11 Italiaans Il cane # che il ranocchio è piccolo Il cane è andato sopra il suo letto E la rana non c era più Qui è andata fuori E dopo il cane andato qua E dopo # l ha tolto il bimbo Che c era qua E dopo in braccio E il cane cadeva e Dopo l ha salvata E dopo E dopo è sceso tanto tanto le zanzare E dopo lei il cane voleva la mangiare E dopo il cane non ce la farà più E dopo vedi il bimbo che so ndati qui Il cane che non voleva che pizzicavano E lui # Il cane corre corre corre È buffo Però era un buffo buono E dopo andava su sulle rocce E dopo stava lassú E dopo era era quasi caduto però Nederlands CHI: Een kindje gaan op, op eh, op water. CHI: En dan MAR: En hier. CHI: En dan gaan op vallen. MAR: Gaan ze vallen? CHI: Ja MAR: Oh CHI: En dan gaan op water gaan kikker water dan en dan gaan tie krakrak. CHI: En dan. MAR: En hier. CHI: En dan gaan de rana [IT: kikker] pakken en dan gaan vallen in water. MAR: Oh! CHI: En dan de hond. En dan is die kindje zooo arrabbiata [IT:boos-FEM- SING]. MAR: Boos? CHI: Ja MAR: Boos. CHI: En dan de rana [IT: kikker]? CHI: En dan zo, dan is ie daar. CHI: Dan gaan ze zo. CHI: En dan gaat hondje

12 Fouten? Italiano Subject-verb AGR Object clitic omissie Aux omissie Goede competentie /gebruik van verleden tijden Nederlands Subject-verb AGR Subject omissie Det-nomen AGR Subject-omissie

13 De fouten die Sara maakt zouden aan SLI kunnen doen denken. Maar Sara heeft geen SLI. Ze is tweetalig, haar dominante taal is het Italiaans, en haar twee talen zijn beide nog in ontwikkeling!

14 Overeenkomsten tussen tweetaligheid en SLI Tijdelijk (work in progress)? of Verankerd in de mentale representatie van de grammatica?

15 Het belang van taalkundig onderzoek Contrastieve analyse van afwijkende taalconstructies in de twee (of meer) grammatica s. Kennis van hoe taal zich ontwikkelt in de betrokken talen

16 Syntactische complexiteit Analyses in termen van (structureel) complexe derivatie (WH-questions). Oudere kinderen zouden geen problemen moeten hebben, SLI wel.

17 Maar welke tweetaligheid?

18 Tweetaligheid: variatie in tijd (AoO) simultaneous successive: adult L2 child L2: early cl2 (3-4j) late cl2 (5-8j)

19 Tweetaligheid: variatie in input Heritage speakers: 2 e generatie migranten met L2 als dominante taal L1 attrited varieties: near-natives in de L2

20 Tweetaligheid: meer variabelen aanleg houding t.o.v. de taal sociale acceptatie van tweetaligheid status van de taal opleiding moeder SES (social economical status)...

21 Bijdragen van taalkundig onderzoek Gedetailleerde taalkundige analyse heeft laten zien dat SLI en child L2 linguistisch gezien, verschillend zijn Taalspecifieke eigenschappen bepalen de linguistische keuzes, zowel in SLI als in de L2 Belang van longitudinale studies (taal in ontwikkeling)

22 Een correcte diagnostiek vereist o.a. nauwkeurige taalkundige analyse van de betrokken talen en aandacht voor non-linguistische variabelen

23 Toch... Zeer tijdrovend, (taalkundig)-specialistisch werk. Niet makkelijk hanteerbaar. Vereist longitudinale observaties. Belang van samenwerking: Europees netwerk COST Action IS0804

24 Veel dank!

25

Meertaligheid en taalstoornissen. Jan de Jong Universiteit van Amsterdam

Meertaligheid en taalstoornissen. Jan de Jong Universiteit van Amsterdam Meertaligheid en taalstoornissen Jan de Jong Universiteit van Amsterdam Diagnostisch dilemma In veel onderzoek: oppervlakkige overeenkomst tussen eentalige kinderen met SLI en tweetalige kinderen zonder

Nadere informatie

Transfer en toegang tot Universele Grammatica in tweedetaalverwerving door volwassenen

Transfer en toegang tot Universele Grammatica in tweedetaalverwerving door volwassenen Samenvatting Transfer en toegang tot Universele Grammatica in tweedetaalverwerving door volwassenen Negen casestudies naar de verwerving van het Engels, Duits en Zweeds door volwassen moedertaalsprekers

Nadere informatie

Bilingualism and Cognition: The Acquisition of Frisian and Dutch Mw. E. Bosma

Bilingualism and Cognition: The Acquisition of Frisian and Dutch Mw. E. Bosma Bilingualism and Cognition: The Acquisition of Frisian and Dutch Mw. E. Bosma Nederlandse samenvatting Tweetaligheid en cognitie: de verwerving van het Fries en het Nederlands Deze dissertatie is het resultaat

Nadere informatie

Expression écrite. Manuel et épreuves. nom :

Expression écrite. Manuel et épreuves.   nom : Expression écrite Manuel et épreuves nom : www.projectfrans.nl Beoordelingsaspecten Als we bij Frans de schrijfvaardigheid toetsen, willen we weten of je in staat bent om de Franse taal schriftelijk te

Nadere informatie

Persistent Grammatical Difficulties in Specific Language Impairment I. Duinmeijer

Persistent Grammatical Difficulties in Specific Language Impairment I. Duinmeijer Persistent Grammatical Difficulties in Specific Language Impairment I. Duinmeijer Samenvatting Persistente grammaticale problemen bij kinderen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen (SLI). Een gebrek

Nadere informatie

Correctievoorschrift HAVO

Correctievoorschrift HAVO Correctievoorschrift HAVO 2010 tijdvak 1 Frans tevens oud programma Frans 1,2 Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel

Nadere informatie

GEZONDHEID (La santé)

GEZONDHEID (La santé) FICHE LEXICALE NEERLANDAIS 1/5 GEZONDHEID (La santé) a. Wat zijn hun klachten? (De quoi se plaignent-ils?) A C B G I H 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. E D Klachten hoest moet overgeven ben verkouden heb

Nadere informatie

syllabilijst 1819 eerste sem lesgever opleidingsonderdeel code titel cursus auteurs opmerkingen

syllabilijst 1819 eerste sem lesgever opleidingsonderdeel code titel cursus auteurs opmerkingen lesgever opleidingsonderdeel code titel cursus auteurs opmerkingen Christophe Wybraeke Duits: Taalpraktijk A A703021 Einführungskurs AEL&ERASMUS EXCHANGE STUDENTS Christophe Wybraeke Duits: Taalpraktijk

Nadere informatie

Onderwijs- en examenregeling

Onderwijs- en examenregeling Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 011 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Franse taal en cultuur Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel 7.13

Nadere informatie

Person Markers in Spoken Spontaneous Israeli Hebrew. A Systematic Description and Analysis S. Cohen

Person Markers in Spoken Spontaneous Israeli Hebrew. A Systematic Description and Analysis S. Cohen Person Markers in Spoken Spontaneous Israeli Hebrew. A Systematic Description and Analysis S. Cohen Persoonsmarkeerders in het Spontaan Gesproken Israelisch Hebreeuws (Samenvatting) Het corpus-gebaseerde

Nadere informatie

Clitic production in Italian agrammatism Rossi, Eleonora

Clitic production in Italian agrammatism Rossi, Eleonora Clitic production in Italian agrammatism Rossi, Eleonora IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version

Nadere informatie

De diagnostiek van vertelvaardigheid bij kinderen met een specifieke taalstoornis

De diagnostiek van vertelvaardigheid bij kinderen met een specifieke taalstoornis De diagnostiek van vertelvaardigheid bij kinderen met een specifieke taalstoornis Dr. Annette Scheper Klinisch linguist, senior onderzoeker Spraak & Taal Ambulatorium Eindhoven en Utrecht, Specialistische

Nadere informatie

Kind, Taal & Ontwikkeling. Taalontwikkeling & taalproblemen Prematuur geboren kinderen en hun verdere ontwikkeling (film)

Kind, Taal & Ontwikkeling. Taalontwikkeling & taalproblemen Prematuur geboren kinderen en hun verdere ontwikkeling (film) Kind, Taal & Ontwikkeling Taalontwikkeling & taalproblemen Prematuur geboren kinderen en hun verdere ontwikkeling (film) 1e letter vervangen door een andere: de eerste letters vormen dan van boven naar

Nadere informatie

GROEPSSAMENSTELLINGS- EFFECTEN IN HET LAGER ONDERWIJS Een propensity score matching onderzoek. Barbara Belfi, Carla Haelermans & Bieke De Fraine

GROEPSSAMENSTELLINGS- EFFECTEN IN HET LAGER ONDERWIJS Een propensity score matching onderzoek. Barbara Belfi, Carla Haelermans & Bieke De Fraine GROEPSSAMENSTELLINGS- EFFECTEN IN HET LAGER ONDERWIJS Een propensity score matching onderzoek Barbara Belfi, Carla Haelermans & Bieke De Fraine GROEPSSAMENSTELLINGSEFFECTEN IN HET LAGER ONDERWIJS Een

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 2004 Nr. 133

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 2004 Nr. 133 27 (1990) Nr. 3 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2004 Nr. 133 A. TITEL Overeenkomst tot oprichting van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling, met bijlagen; Parijs,

Nadere informatie

Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie. Taalverwerving

Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie. Taalverwerving Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie Taalverwerving Taalverwervingsparadox Het leren van een taal: Makkelijk voor kinderen Maar moeilijk voor volwassenen en computers Hoe leren kinderen hun moedertaal?

Nadere informatie

De rol van vertelvaardigheid in de taalontwikkeling

De rol van vertelvaardigheid in de taalontwikkeling WAP conferentie 28 november, 2015 Amsterdam De rol van vertelvaardigheid in de taalontwikkeling Anne Baker University of Amsterdam, NL University of Stellenbosch, SA Stijn (4;3) vertelt in het Nederlands.

Nadere informatie

Samenvatting in het Nederlands

Samenvatting in het Nederlands Samenvatting in het Nederlands Geschreven taal speelt een zeer belangrijke rol in moderne (westerse) communicatie. De meeste kinderen hebben geen moeite met leren lezen en schrijven, maar een klein deel

Nadere informatie

Neurowetenschappen, taal en het onderwijs: Een verstandshuwelijk?

Neurowetenschappen, taal en het onderwijs: Een verstandshuwelijk? Neurowetenschappen, taal en het onderwijs: Een verstandshuwelijk? Esli Struys, CLIN, VUB Seminarie VLOR, 25 oktober 2012 30-10-2012 1 Overzicht -Mind, Brain, Language & Education (MBLE): mogelijkheden,

Nadere informatie

Diagnostiek van taalstoornissen bij meertalige kinderen

Diagnostiek van taalstoornissen bij meertalige kinderen Diagnostiek van taalstoornissen bij meertalige kinderen Manuela Julien logopedist & linguïst 30 september 2011 Overzicht 1. Terminologie 2. Uitdagingen 3. Valkuilen 4. Aanpak M. Julien, 30 september 2011

Nadere informatie

NARRATIEVE VAARDIGHEDEN VAN SUCCESSIEF MEERTALIGE ARABISCH-NEDERLANDSE KINDEREN IN VERGELIJKING MET EENTALIGE KINDEREN: EEN PILOOTSTUDIE

NARRATIEVE VAARDIGHEDEN VAN SUCCESSIEF MEERTALIGE ARABISCH-NEDERLANDSE KINDEREN IN VERGELIJKING MET EENTALIGE KINDEREN: EEN PILOOTSTUDIE VAKGROEP SPRAAK-, TAAL- EN GEHOORWETENSCHAPPEN NARRATIEVE VAARDIGHEDEN VAN SUCCESSIEF MEERTALIGE ARABISCH-NEDERLANDSE KINDEREN IN VERGELIJKING MET EENTALIGE KINDEREN: EEN PILOOTSTUDIE drs. Daelman Julie,

Nadere informatie

Meertalige kinderen met een logopedisch probleem: Hoe ga je met ze om?

Meertalige kinderen met een logopedisch probleem: Hoe ga je met ze om? Klinische praktijk Manuela Julien Manuela Julien 1 Meertalige kinderen met een logopedisch probleem: Hoe ga je met ze om? Dit artikel geeft richtlijnen die logopedisten kunnen gebruiken om juiste keuzes

Nadere informatie

Correctievoorschrift VWO

Correctievoorschrift VWO Correctievoorschrift VWO 2009 tijdvak 2 Frans 1,2 Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores 6 Bronvermeldingen

Nadere informatie

Diagnostiek en behandeling

Diagnostiek en behandeling Diagnostiek en behandeling Hans Kaffener Diagnostiek en behandeling Kennismaking met de Doelgroep TOS in theorie en in beleving Wat biedt Kentalis diagnostiek en behandeling Hoe kom je bij Kentalis? verwijsmogelijkheden

Nadere informatie

ONDERZOEK OVER EN MET STAP

ONDERZOEK OVER EN MET STAP ONDERZOEK OVER EN MET STAP Anne Baker STAP cursus april 2010 1 Inhoud van deze presentatie Achtergrond: gebruik van spontane taal analyses Het ontstaan van STAP : de verantwoording Verder onderzoek met

Nadere informatie

Lange-termijn effecten van congenitaal gehoorverlies op taalvaardigheid

Lange-termijn effecten van congenitaal gehoorverlies op taalvaardigheid Lange-termijn effecten van congenitaal gehoorverlies op taalvaardigheid Elke Huysmans NVA-vergadering 30-09-2016 Taalontwikkeling bij matige tot ernstige congenitale slechthorendheid (CSH) Belang van vroege

Nadere informatie

Taalvergelijkend onderzoek naar SLI en wat het betekent voor tweetalige SLI. Jan de Jong

Taalvergelijkend onderzoek naar SLI en wat het betekent voor tweetalige SLI. Jan de Jong Taalvergelijkend onderzoek naar SLI en wat het betekent voor tweetalige SLI Jan de Jong Specific Language Impairment (SLI); Ned. equivalent: primaire taalstoornis 2 SLI is een taalachterstand, zonder dat

Nadere informatie

Comprehensive Aphasia Test (CAT) CAT workshop juni 2014. Evy Visch-Brink

Comprehensive Aphasia Test (CAT) CAT workshop juni 2014. Evy Visch-Brink Comprehensive Aphasia Test (CAT) CAT workshop juni 2014 Evy Visch-Brink Dutch version CAT Comprehensive Aphasia Test, 2004 Kate Swinburn, Gillian Porter, David Howard CAT-NL, 2014 Evy Visch-Brink, Dorien

Nadere informatie

Peiling wiskunde basisonderwijs

Peiling wiskunde basisonderwijs Peiling wiskunde basisonderwijs Voorstelling resultaten 1 juni 2017 dr. Daniël Van Nijlen Overzicht De peiling wiskunde basisonderwijs Beschrijving van de steekproef Resultaten van de peiling o o Behalen

Nadere informatie

Ik heb vragen rond 'expressieve taalstoornis' of 'taalstoornis' alleen en begon nu wat te twijfelen of dat synoniemen zijn voor dysfasie of niet.

Ik heb vragen rond 'expressieve taalstoornis' of 'taalstoornis' alleen en begon nu wat te twijfelen of dat synoniemen zijn voor dysfasie of niet. Vraag In de aanloop naar volgend schooljaar krijgen we heel wat vragen rond de type 7 taal-spraak groep. Onder andere over welke 'termen' ok of niet ok zijn ifv opmaak gemotiveerd verslag / verslag. Ik

Nadere informatie

Samenvatting in het Nederlands

Samenvatting in het Nederlands Samenvatting in het Nederlands Dit proefschrift gaat over de grammatica van het Makhuwa. Deze Bantoetaal wordt gesproken in het noorden van Mozambique en het zuiden van Tanzania. Naar schatting zijn er

Nadere informatie

HET SPRAAKTAALSPREEKUUR Het belang van vroeg signaleren

HET SPRAAKTAALSPREEKUUR Het belang van vroeg signaleren HET SPRAAKTAALSPREEKUUR Het belang van vroeg signaleren Dr. Emmy Konst Alle Taal Centraal 2009 1 Opbouw van de presentatie Inleiding Project vroegsignalering door Sint Marie, MEE Zuidoost-Brabant en Zuidzorg

Nadere informatie

LTX016B05. Nieuwe ontwikkelingen in de syntaxis. College 4

LTX016B05. Nieuwe ontwikkelingen in de syntaxis. College 4 LTX016B05 Nieuwe ontwikkelingen in de syntaxis College 4 2/111 Vandaag: eerste college Regeer- en Bindtheorie (1/6) 3/111 Vandaag:! inhoudelijk gedeelte (een paar onderdelen van de theorie)! theoretisch

Nadere informatie

SAMENVATTING. Het onderzoek binnen deze thesis bespreekt twee onderwerpen. Het eerste onderwerp, dat

SAMENVATTING. Het onderzoek binnen deze thesis bespreekt twee onderwerpen. Het eerste onderwerp, dat SAMENVATTING Het onderzoek binnen deze thesis bespreekt twee onderwerpen. Het eerste onderwerp, dat beschreven wordt in de hoofdstukken 2 tot en met 6, heeft betrekking op de prestaties van leerlingen

Nadere informatie

Dyslexie & de impact op de verwerving van Frans.

Dyslexie & de impact op de verwerving van Frans. Dyslexie & de impact op de verwerving van Frans. Oefenprogramma Frans ontmaskerd! Struikelblokken bij de verwerving van Frans. Technisch lezen : tempo &/of kwaliteit Spelling : klank-tekenkoppeling, regels,

Nadere informatie

Leerstoflijnen. Periode. Klas 3 Havo

Leerstoflijnen. Periode. Klas 3 Havo Leerstoflijnen Periode Klas Havo Van 5 december 1 januari 17 Vak Ne Niveau: H Klas C 1 5-1 9-1 Poëzie en fictie hoofdstuk 1. Opdrachten worden van tevoren opgegeven. 8-1: Toets grammatica woordsoorten

Nadere informatie

Functionele geletterdheid en interactie met kinderen Akke de Blauw

Functionele geletterdheid en interactie met kinderen Akke de Blauw Functionele geletterdheid en interactie met kinderen Akke de Blauw SIMEA-conferentie 16april 2010 De Blauw 1 Stelling Uitgebreide & uitdagende gesprekken met opvoeders stimuleren 1. taal- en denkontwikkeling

Nadere informatie

MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen

MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen Maureen Rutten-van Mölken SELFIE tweede nationale workshop 29 maart 2018 Agenda 12:00 12:30u Inloop met koffie, thee en broodjes 12:30 12:45u Voorstelrondje 12:45

Nadere informatie

Inleiding Cognitiewetenschap: Taalverwerving

Inleiding Cognitiewetenschap: Taalverwerving Inleiding Cognitiewetenschap: Taalverwerving Centrale vraag: Hoe leren kinderen hun moedertaal? Mogelijke antwoorden: Empiricisme: Neuro-constructivisme: Nativisme: algemeen leermechanisme interactie tussen

Nadere informatie

Correctievoorschrift HAVO

Correctievoorschrift HAVO Correctievoorschrift HAVO 2009 tijdvak 1 Frans tevens oud programma Frans 1,2 Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel

Nadere informatie

Simea 11 april 2019 Inhoud

Simea 11 april 2019 Inhoud Dr. Annette Scheper - Programmalijn TOS Drs. Margreet Verboom - Cluster 2 Skelp Simea 11 april 2019 1 Inhoud Theorie taal,, TOS, leesstoornissen, dyslexie TOS: Diagnostiek en aanpak van technisch en spellen

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Agrammatische Broca-afasie wordt meestal veroorzaakt door een hersenbeschadiging in (de omgeving) van het gebied van Broca (Brodmann s areas 44 en 45). Hierdoor krijgt de patiënt

Nadere informatie

Erasmus+ Online Linguïstische Steun. Profiteer optimaal van uw Erasmus+ ervaring!

Erasmus+ Online Linguïstische Steun. Profiteer optimaal van uw Erasmus+ ervaring! Erasmus+ Online Linguïstische Steun Profiteer optimaal van uw Erasmus+ ervaring! Erasmus+: verandert levens en verruimt het blikveld Erasmus+ is bedoeld om uw vaardigheden en inzetbaarheid een boost te

Nadere informatie

$% & ' & , -., /.., 0 )+ # ""1 2 # ""! 3 & &&- $# 4$"4# ""! & /

$% & ' & , -., /.., 0 )+ # 1 2 # ! 3 & &&- $# 4$4# ! & / ! ""# " $% & ' & ' & ( )* +! ""# """$, -., /.., 0 )+ # ""1 2 # ""! 3 & &&- $# 4$"4# ""! & / 0 ( $5 *. * 6 3 7 2 # 56 3 35 6., 7 8 * 5 53 9 73 6 13 : 58 ;

Nadere informatie

alzarsi verso le 8 svegliarsi lavarsi il rumore il tempo libero tardi la stazione fermarsi leggere rilassarsi soprattutto

alzarsi verso le 8 svegliarsi lavarsi il rumore il tempo libero tardi la stazione fermarsi leggere rilassarsi soprattutto alzarsi verso le 8 svegliarsi lavarsi il rumore il tempo libero l intervistatore chiamarsi l hobby (m. onv.) interessarsi di lo sport giocare a calcio lo stadio la partita niente di speciale tardi la stazione

Nadere informatie

TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT

TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT Dit is een vereenvoudigde lijst met spijkerschrifttekens uit Mesopotamië. Deze lijst maakt het mogelijk de tijdens de workshop Graven om te Weten bestudeerde tablet te vertalen.

Nadere informatie

Als schoolarts Speciaal Onderwijs cluster 2

Als schoolarts Speciaal Onderwijs cluster 2 Babette Diepeveen jeugdarts arts maatschappij en gezondheid Als consultatiebureau arts Als arts spraaktaalteam Audiologisch Centrum Als schoolarts Speciaal Onderwijs cluster 2 Als consultatiebureau arts

Nadere informatie

Onderwijs- en examenregeling

Onderwijs- en examenregeling Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2012 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Franse taal en cultuur Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel 7.13

Nadere informatie

Het einde van hokjes en gemiddelden?

Het einde van hokjes en gemiddelden? Het einde van hokjes en gemiddelden? Naar een andere kijk op ontwikkeling Paul van Geert Universiteit Groningen 4/22/214 8:4 AM 1 Stelling Niets is zo praktisch als een goede theorie (Kurt Lewin, sociaal

Nadere informatie

Praten over palliatieve zorg in een oncologische context in Vlaanderen

Praten over palliatieve zorg in een oncologische context in Vlaanderen Praten over palliatieve zorg in een oncologische context in Vlaanderen Melissa Horlait, PhD CHI-Congres 11 december 2017 Mechelen Palliatieve zorg Palliatieve zorg Vroege palliatieve zorg Overlijden Model

Nadere informatie

Correctievoorschrift HAVO. Frans 1,2 (nieuwe stijl) en Frans (oude stijl)

Correctievoorschrift HAVO. Frans 1,2 (nieuwe stijl) en Frans (oude stijl) Frans 1,2 (nieuwe stijl) en Frans (oude stijl) Correctievoorschrift HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs 20 02 Tijdvak 2 Inzenden scores Uiterlijk op 21 juni de scores van de alfabetisch eerste vijf

Nadere informatie

Typering van Ondersteunde Communicatie als onderzoeks-gebied Onderzoek voor de prakijk. Filip T. Loncke

Typering van Ondersteunde Communicatie als onderzoeks-gebied Onderzoek voor de prakijk. Filip T. Loncke Typering van Ondersteunde Communicatie als onderzoeks-gebied Onderzoek voor de prakijk Filip T. Loncke Twee grote onderzoeksvragen Ondersteunde Communicatie als fenomeen wat leren we eruit? Hoe maken we

Nadere informatie

D O O R T E U N B A A N

D O O R T E U N B A A N DE AARDBEI G E S C H I E D E N I S, T E E L T & B E S C H R I J V I N G D E R S O O R T E N D O O R T E U N B A A N DE AARDBEI G E S C H I E D E N I S, T E E L T & B E S C H R I J V I N G D E R S O O R

Nadere informatie

Inleiding: Combinaties

Inleiding: Combinaties Zinnen 1 Inleiding: Combinaties Combinaties op verschillende niveaus: Lettergrepen als combinaties van fonemen. Woorden als combinaties van morfemen. Zinnen als combinaties van woorden en woordgroepen.

Nadere informatie

Onderwijs- en examenregeling

Onderwijs- en examenregeling Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2011 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Latijns-Amerikastudies Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel 7.13

Nadere informatie

Onderwijs- en examenregeling

Onderwijs- en examenregeling Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2016 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Taalwetenschap Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel 7.13 van de

Nadere informatie

Correctievoorschrift VWO 2018

Correctievoorschrift VWO 2018 Correctievoorschrift VWO 2018 tijdvak 2 Frans Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Aanleveren scores 6 Bronvermeldingen

Nadere informatie

Vragenlijsten kwaliteit van leven

Vragenlijsten kwaliteit van leven Click for the English version Vragenlijsten kwaliteit van leven TNO heeft een aantal vragenlijsten ontwikkeld om de gezondheidsrelateerde kwaliteit van leven te meten van kinderen, jongeren en jong-volwassenen.

Nadere informatie

Autisme in het gezin. Geerte Slappendel, psycholoog en promovenda Jorieke Duvekot, psycholoog en promovenda

Autisme in het gezin. Geerte Slappendel, psycholoog en promovenda Jorieke Duvekot, psycholoog en promovenda Autisme in het gezin Geerte Slappendel, psycholoog en promovenda Jorieke Duvekot, psycholoog en promovenda Disclosure belangen spreker Achtergrond Problemen in de sociale ontwikkeling: belangrijk kenmerk

Nadere informatie

Het taalconflict in België Vlamingen gedropt in Wallonië

Het taalconflict in België Vlamingen gedropt in Wallonië Het taalconflict in België Vlamingen gedropt in Wallonië België is officieel tweetalig, maar de Vlamingen en Walen gaan niet altijd goed samen. Je kunt spreken van een taalconflict. Hoe kijken Vlaamse

Nadere informatie

Correctievoorschrift VWO

Correctievoorschrift VWO Correctievoorschrift VWO 2011 tijdvak 2 Frans tevens oud programma Frans 1,2 Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel

Nadere informatie

Impressie resultaten ICT Benchmark GGZ 2013 VERBETEREN DOOR TE VERGELIJKEN

Impressie resultaten ICT Benchmark GGZ 2013 VERBETEREN DOOR TE VERGELIJKEN Impressie resultaten ICT Benchmark GGZ 2013 VERBETEREN DOOR TE VERGELIJKEN November 2013 IMPRESSIE ICT BENCHMARK GGZ 2013 Voor u ligt de impressie van de ICT Benchmark GGZ 2013. Deze impressie is bedoeld

Nadere informatie

LTX016B05. Nieuwe ontwikkelingen in de syntaxis. College 10

LTX016B05. Nieuwe ontwikkelingen in de syntaxis. College 10 LTX016B05 Nieuwe ontwikkelingen in de syntaxis College 10 2/79 Vandaag: eerste college Minimalisme (1/4) 3/79 Minimalisme! voortzetting van de generatieve syntaxis (1991-heden)! kernidee: de grammatica

Nadere informatie

Correctievoorschrift HAVO 2017

Correctievoorschrift HAVO 2017 Correctievoorschrift HAVO 2017 tijdvak 2 Frans Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Aanleveren scores 6 Bronvermeldingen

Nadere informatie

Inhoud. Woord vooraf 11. Inleiding 13 DEEL 1. DE CLIL-SCHOOL Inleiding CLIL: een definitie 15

Inhoud. Woord vooraf 11. Inleiding 13 DEEL 1. DE CLIL-SCHOOL Inleiding CLIL: een definitie 15 Inhoud Woord vooraf 11 Inleiding 13 DEEL 1. DE CLIL-SCHOOL 15 1 Inleiding 15 2 CLIL: een definitie 15 3 CLIL als onderwijsvernieuwing: voorwaarden voor succes 19 4 Maatschappelijk draagvlak voor CLIL 20

Nadere informatie

Wat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr Ellen Gerrits, logopedist Congres TaalStaal 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep

Wat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr Ellen Gerrits, logopedist Congres TaalStaal 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep Wat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr, logopedist Congres 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep Over welke kinderen praten we vandaag? Engels: Specific Language Impairment: Is SLI wel zo

Nadere informatie

Voor de beoordeling zijn de volgende passages van de artikelen 41, 41a en 42 van het Eindexamenbesluit van belang:

Voor de beoordeling zijn de volgende passages van de artikelen 41, 41a en 42 van het Eindexamenbesluit van belang: Frans 1,2 Correctievoorschrift VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs 20 06 Tijdvak 1 Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4

Nadere informatie

Diagnostiek en behandeling van vertelvaardigheid bij TOS: The state of art in NL

Diagnostiek en behandeling van vertelvaardigheid bij TOS: The state of art in NL Diagnostiek en behandeling van vertelvaardigheid bij TOS: The state of art in NL Dr. Annette Scheper Klinisch linguist, senior onderzoeker Congres Vertel vaardig 28 november 2015 OBA Amsterdam Rode draad

Nadere informatie

Perrez, Julien. Document type : Thèse (Dissertation)

Perrez, Julien. Document type : Thèse (Dissertation) "Connectieven, tekstbegrip en vreemdetaalverwerving : een studie van de impact van causale en contrastieve connectieven op het begrijpen van teksten in het Nederlands als een vreemde taal / Connectives,

Nadere informatie

Afasie-adviesteam. Taal. Denken

Afasie-adviesteam. Taal. Denken Afasie-adviesteam Taal Denken Communicatie Spraak Afasie Afasie is een taalstoornis ten gevolge van hersenletsel. Dit hersenletsel kan optreden door een beroerte (herseninfarct of hersenbloeding), een

Nadere informatie

Siméa Nienke Lam de Waal, MA Dr. Annette Scheper

Siméa Nienke Lam de Waal, MA Dr. Annette Scheper Vertelvaardigheid: Kleuters versus kinderen met SLI Siméa 11-04-2013 Nienke Lam de Waal, MA Dr. Annette Scheper Inhoud Waar hebben we het over? Achtergrond Onderzoeksvragen Methode Resultaten Discussie

Nadere informatie

faculteit der letteren scandinavische talen en culturen Datum 15.09.2009 1 Fascinerende fouten Muriel Norde

faculteit der letteren scandinavische talen en culturen Datum 15.09.2009 1 Fascinerende fouten Muriel Norde Datum 15.09.2009 1 Fascinerende fouten Muriel Norde Datum 15.09.2009 2 Taalverloedering Vroeger sprak vrijwel iedereen correct. Maar met het verstrijken van de tijd is het er niet beter op geworden. Datum

Nadere informatie

Factsheet Tweetalig Primair Onderwijs

Factsheet Tweetalig Primair Onderwijs Factsheet Tweetalig Primair Onderwijs Vervolgmeting schooljaar 2016/17 Maarten Wolbers Evelien Krikhaar Cindy Teunissen Rick de Graaff Sharon Unsworth Bianca Leest Karien Coppens Tessa Jenniskens Januari

Nadere informatie

Het interpreteren van anaforen in het Frans. Annemie Demol Vakgroep Frans UGent

Het interpreteren van anaforen in het Frans. Annemie Demol Vakgroep Frans UGent Het interpreteren van anaforen in het Frans Annemie Demol Vakgroep Frans UGent Back to the basics Anafoor: een woord of woordgroep dat/die verwijst naar iets wat al vernoemd is geworden (= het antecedent)

Nadere informatie

Correctievoorschrift HAVO 2012

Correctievoorschrift HAVO 2012 Correctievoorschrift HAVO 2012 tijdvak 1 Frans Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores 6 Bronvermeldingen

Nadere informatie

Spreken en Verstaan: Inleiding Fonetiek

Spreken en Verstaan: Inleiding Fonetiek 2011-2012, blok 2 Spreken en Verstaan: Inleiding Fonetiek werkcollege 10: functies van prosodie prosodie C est le ton qui fait la musique. It s not what you say, it s how you say it. prosodie resulteert

Nadere informatie

Correctievoorschrift VMBO-BB 2016

Correctievoorschrift VMBO-BB 2016 Correctievoorschrift VMBO-BB 2016 tijdvak 1 Frans CSE BB Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores

Nadere informatie

Wanneer communiceren moeilijk wordt

Wanneer communiceren moeilijk wordt Wanneer communiceren moeilijk wordt Tips voor communicatie met nietof slechtsprekende ouderen T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara

Nadere informatie

Meertaligheid en TOS

Meertaligheid en TOS Meertaligheid en TOS Overeenkomsten, risicofactoren en behandeling Else van den Beukel Studentnummer: 4022637 20 juni 2016 Universiteit Utrecht Eindwerkstuk NE3VD11017 Bachelor Nederlandse taal en cultuur,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Wereldwijd is het aantal zeer jonge leerders van vreemde talen, met name van het Engels sterk toegenomen. China kent waarschijnlijk het grootste aantal zeer jonge EFL (English

Nadere informatie

Inspectierapport 't Hoekje (PSZ) Zuidwend AA BANT

Inspectierapport 't Hoekje (PSZ) Zuidwend AA BANT Inspectierapport 't Hoekje (PSZ) Zuidwend 4 8314AA BANT Toezichthouder: GGD Flevoland In opdracht van gemeente: Noordoostpolder Datum inspectie: 20-04-2016 Type onderzoek: Jaarlijks onderzoek Status: Definitief

Nadere informatie

Taal en gedrag. Afke Posthuma, logopedist. NVLF congres 18-11-2011. Tine Mersmann

Taal en gedrag. Afke Posthuma, logopedist. NVLF congres 18-11-2011. Tine Mersmann Taal en gedrag NVLF congres 18-11-2011 Afke Posthuma, logopedist Tine Mersmann Programma 1. Inleiding 2. Gedrag bij taalontwikkelingsstoornissen 3. Taal bij gedragsstoonissen 4. Eindbeschouwing 5. Mijn

Nadere informatie

Vroege spraak- en taalontwikkeling

Vroege spraak- en taalontwikkeling Vroege spraak- en taalontwikkeling Margreet Langereis Viataal Cochleair Implant Centrum Nijmegen/Sint-Michielsgestel 17 maart 2006 Inhoud presentatie Wat is taal? Mijlpalen op gebieden van de taalontwikkeling

Nadere informatie

Correctievoorschrift VMBO-GL en TL 2016

Correctievoorschrift VMBO-GL en TL 2016 Correctievoorschrift VMBO-GL en TL 2016 tijdvak 2 Frans CSE GL en TL Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden

Nadere informatie

Diagnostiek van spraaken taalstoornissen op het AC

Diagnostiek van spraaken taalstoornissen op het AC Diagnostiek van spraaken taalstoornissen op het AC bij meertalige kinderen door Manuela Julien, klinisch linguist Audiologisch Centrum Den Haag 25 januari 2008 M Julien 25.01.2008 Effatha Guyot Audiologische

Nadere informatie

Klanken 1. Tekst en spraak. Colleges en hoofdstukken. Dit college

Klanken 1. Tekst en spraak. Colleges en hoofdstukken. Dit college Tekst en spraak Klanken 1 Representatie van spraak vereist representaties van gedeeltes die kleiner dan woorden zijn. spraaksynthese (tekst-naar-spraak) rijtje letters! akoestische golfvorm http://www.fluency.nl/

Nadere informatie

Hoofdstuk 1: Taalverwerving bij kinderen

Hoofdstuk 1: Taalverwerving bij kinderen Hoofdstuk 1: Taalverwerving bij kinderen Kinderen gebruiken vaak in hun zinscontructies en toen. Uit en toen blijkt namelijk dat er een tijdsverband is tussen twee delen uit de zin. Tijdsverbanden zijn

Nadere informatie

Luisteren is geen trucje

Luisteren is geen trucje Luisteren is geen trucje Luisteren is geen vaardigheid, al wordt er wel vaak zo over gesproken. Luisteren is veel meer een kwestie van houding, zelfs van zijn. Dat klinkt je wellicht zweverig in de oren,

Nadere informatie

D-PAC feedback op organisatieniveau

D-PAC feedback op organisatieniveau 12/10/2017 D-PAC feedback op organisatieniveau Hoe D-PAC kwaliteitszorg en organisatie-ontwikkeling kan ondersteunen Roos Van Gasse Roos.VanGasse@uantwerpen.be Nut van assessment feedback op organisatieniveau

Nadere informatie

PEUTERS MET TOS. Vroeg, 23 mei 2019, Utrecht. Marthe Wijs - van Lonkhuijzen

PEUTERS MET TOS. Vroeg, 23 mei 2019, Utrecht. Marthe Wijs - van Lonkhuijzen PEUTERS MET TOS Vroeg, 23 mei 2019, Utrecht Marthe Wijs - van Lonkhuijzen 1 KENNISMAKEN 2 INTRODUCTIE - TEKENING Pen en papier, teken wat ik beschrijf Wat ervaart de tekenaar? Hoe probeerde de spreker

Nadere informatie

C o s p a - d a g 2015. April 2015 Rotterdam Business School

C o s p a - d a g 2015. April 2015 Rotterdam Business School C o s p a - d a g 2015 April 2015 Rotterdam Business School REGISTRATIESYSTEMEN EN HET INZICHTELIJK MAKEN VAN DE ADMINISTRATIE VAN HET STAGEPROCES April 2015 Rotterdam Business School NATHALIE BARENDSWAARD

Nadere informatie

1/20 INFORMATICA 1/23 INSTRUMENTENBOUW 1/23 INSTRUMENTENBOUW 1/23 INSTRUMENTENBOUW 1/23 INSTRUMENTENBOUW 3/23 INSTRUMENTENBOUW

1/20 INFORMATICA 1/23 INSTRUMENTENBOUW 1/23 INSTRUMENTENBOUW 1/23 INSTRUMENTENBOUW 1/23 INSTRUMENTENBOUW 3/23 INSTRUMENTENBOUW Vacante betrekkingen Volwassenenonderwijs 215 Scholengroep 6 Rivierenland GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Nummer Instelling Ambt Volume Opmerking Aantal uren Cl VAK, OPLEIDING of Module Module

Nadere informatie

Tijd en aspect in L2

Tijd en aspect in L2 Marieke Schouwstra UiL OTS 7 juni 2009 Overview L2 Acquisition Temporaliteit in L2 Data: Prebasic Data: BV Conclusie L2 Acquisition Tweede taal-acquisitie: termen Tweede taal-acquisitie = SLA (Second Language

Nadere informatie

Onderwijs- en examenregeling

Onderwijs- en examenregeling Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2011 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Slavische talen en culturen Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel

Nadere informatie

COMMUNICATIE EN TEAMPRESTATIE

COMMUNICATIE EN TEAMPRESTATIE COMMUNICATIE EN TEAMPRESTATIE Door: Afke van de Wouw Dominique van der Paard Yara van Gendt INHOUD Introductie Communicatie met je omgeving Effect op Handelingssnelheid Toepassing in het voetbal ACHTERGROND

Nadere informatie

Het belang van een goede relatie met de leerkracht voor betrokkenheid en presteren Helma M. Y. Koomen

Het belang van een goede relatie met de leerkracht voor betrokkenheid en presteren Helma M. Y. Koomen Het belang van een goede relatie met de leerkracht voor betrokkenheid en presteren Helma M. Y. Koomen Congres Succesvol lezen in het onderwijs, Binnenkomer: Leraar Paul (VO) Een goede relatie met je leerlingen

Nadere informatie

Managementsimulatie UTOPIA

Managementsimulatie UTOPIA Managementsimulatie UTOPIA Algemeen Managers en leidinggevend personeel worden steeds vaker tijdens hun werk geconfronteerd met problematische situaties van een complexe en dynamische aard. Beslissingen

Nadere informatie

SAMENVATTING Het doel van dit proefschrift is drieledig. Ten eerste wordt inzicht verschaft in het gebruik van directe-rede-constructies (bijvoorbeeld Marie zei: Kom, we gaan! ) door sprekers met afasie.

Nadere informatie

Reizen Uit Eten. Uit Eten - Bij de ingang. Uit Eten - Eten bestellen

Reizen Uit Eten. Uit Eten - Bij de ingang. Uit Eten - Eten bestellen - Bij de ingang Vorrei prenotare un tavolo per _[numero di persone]_ per le _[ora]_. Een reservering doen Un tavolo per _[numero di persone]_. Om een tafel vragen Accettate carte di credito? Vragen of

Nadere informatie

Deel 1 Gebruik van het computerprogramma Behandeldoelen tos. 2 Stappen bij het opstellen van een behandelplan 29

Deel 1 Gebruik van het computerprogramma Behandeldoelen tos. 2 Stappen bij het opstellen van een behandelplan 29 Inhoud Inleiding 15 Deel 1 Gebruik van het computerprogramma Behandeldoelen tos 1 Het computerprogramma 23 1.1 Inleiding 23 1.2 Doel van het computerprogramma Behandeldoelen tos 23 1.3 Doelgroep en gebruikers

Nadere informatie