D O O R T E U N B A A N

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "D O O R T E U N B A A N"

Transcriptie

1 DE AARDBEI G E S C H I E D E N I S, T E E L T & B E S C H R I J V I N G D E R S O O R T E N D O O R T E U N B A A N

2 DE AARDBEI G E S C H I E D E N I S, T E E L T & B E S C H R I J V I N G D E R S O O R T E N D O O R T E U N B A A N D E G O E D E A A R D E, G R U B B E N V O R S T

3 D O U B T L E S S G O D C O U L D H A V E M A D E A B E T T E R B E R R Y, B U T D O U B T L E S S G O D N E V E R D I D D r. W i l l i a m B u t l e r 17 e - e e u w s e s c h r i j v e r D i t b o e k i s e e n h o m m a g e a a n L a x t o n, J. L. L a m i n, J o s e p h d e J o n g e, G o t t l i e b G ö s c h k e, O t t o S c h i n d l e r, D r. R u d o l f B a u e r, M. J e a n - L a m b e r t L o r i o, M i c h a e l K e e n s, T h o m a s A n d r e w K n i g h t, N i c o l a s D u c h e s n e, H a r l o w R o c k m i l l, S a m u e l C o o p e r, D. H S c o t t, H e s t e r K r o n e n b e r g, C h i e l W a s s e n a a r e n n i e t t e v e r g e t e n A m é d é e - F r a n ç o i s F r é z i e r. Z o n d e r h u n p a s s i e e n t o e w i j d i n g h e b b e n w i j g e e n a a r d b e i e n z o a l s w i j d i e n u k e n n e n.

4 I N H O U D S O P G A V E Pagina Voorwoord..... De Geschiedenis van de Aardbei.. De Ontwikkeling van de Ananasaardbei... De Moderne Aardbei... De Aardbeienteelt in Nederland.. Geloof en Ongeloof... Vitaminebommetjes.. Smullen met Aardbeien De teelt van Aardbeien. Catalogus Wilde Aardbeien Musk Aardbeien. Historische Aardbeien Vescana Aardbeien Tuinaardbeien

5 V O O R W O O R D W a a r k o m t d i e f a s c i n a t i e v o o r a a r d b e i e n v a n d a a n? W a a r o m e e n b o e k s c h r i j v e n o v e r s l e c h t s é é n g e w a s, o o k al is h i j k o n i n k l i j k? E e n m o g e l i j k a n t w o o r d is d a t de r o e m n e r g e n s zo v e r g a n k e l i j k is a l s b i j de a a r d b e i. D u i z e n d e n s o o r t e n a a r d b e i e n z i j n g e k w e e k t en d u i z e n d e n s o o r t e n z i j n o o k w e e r v a n de a a r d b o d e m v e r d w e n e n. M i n u s een p a a r u i t z o n d e r i n g e n. De c u l t u u r - a a r d b e i is p e r t o e v a l o n t s t a a n, m a a r h e e f t h e t w e l b e s t a a n s r e c h t? H e t e e r s t e j a a r g e e f t h i j z i j n v r u c h t e n s p a a r z a a m a f, h e t t w e e d e j a a r w o r d t de o p b r e n g s t de m o e i t e w a a r d m a a r d a n is de p l a n t o o k a l w e e r t e n d o d e o p g e s c h r e v e n. H i j v a l t t e n p r o o i a a n s c h i m m e l s en v i r u s s e n. V e e l o u d e m a a r z e e r s m a a k v o l l e r a s s e n h e b b e n p l a a t s m o e t e n m a k e n v o o r s o o r t e n d i e h o g e r e o p b r e n g s t e n g e v e n en b e t e r b e s t a n d z i j n t e g e n t r a n s p o r t en h u n v e r b l i j f in de w i n k e l. Ze w e r d e n n i e t m e e r g e k w e e k t en s t i e r v e n u i t. M a a r g e l u k k i g w e r d e n s o m m i g e s o o r t e n t o c h n o g, v a a k r e g i o n a a l, b e h o u d e n. S i m p e l w e g o m d a t h u n s m a a k en a r o m a o n g e ë v e n a a r d b l e k e n te z i j n. U z u l t al l e z e n d g a a n o n t d e k k e n d a t je r u s t i g k u n t s p r e k e n v a n c u l t u r e e l e r f g o e d. En e e n h a n d j e v o l e n t h o u s i a s t e l i n g e n p r o b e r e n d i t c u l t u r e e l e r f g o e d in s t a n d te h o u d e n. M a a r h e t o n t s t a a n v a n de a a r d b e i is al f a s c i n e r e n d. H e t w a s de F r a n s m a n A m é d é e - F r a n ç o i s F r é z i e r d i e u i t Z u i d - A m e r i k a é é n v a n de t w e e v o o r o u d e r s v a n de m o d e r n e a a r d b e i m e e b r a c h t. F r é z i e r is een v e r b a s t e r i n g v a n h e t F r a n s e w o o r d F r a i s e A a r d b e i. D i e n a a m k r e g e n z i j n v o o r o u d e r s in h e t j a a r 916. E e n l o t s b e s t e m m i n g. M a a r h e t v e r h a a l b e g i n t al v e e l e e r d e r, b i j o n z e B o s - a a r d b e i. H e t is t o t op h e d e n n i e t g e l u k t om b i j de B o s a a r d b e i een s o o r t te k w e k e n d i e g r o t e r e v r u c h t e n g e e f t d a n de w i l d e v o r m. T o t c i r c a w a s d i t e c h t e r de a a r d b e i d i e E u r o p a t o t z i j n b e s c h i k k i n g h a d W e l k o m in de w e r e l d v a n de a a r d b e i.

6 1 Geschiedenis van de aardbei O v e r de g e s c h i e d e n i s v a n de a a r d b e i is e i g e n l i j k w e i n i g b e k e n d. We m o e t e n a a n n e m e n d a t v o o r h e t b e g i n v a n o n z e j a a r t e l l i n g de a a r d b e i z e k e r op h e t m e n u s t o n d. H e t v o e d s e l b e s t o n d v o o r n a m e l i j k u i t d a t g e n e w a t de n a t u u r te b i e d e n h a d. En d a n h e b b e n we h e t u i t e r a a r d o v e r de B o s a a r d b e i ( F r a g a r i a v e s c a ) en in m i n d e r e m a t e o v e r de G r o t e B o s a a r d b e i ( F r a g a r i a m o s c h a t a ). De G r o t e B o s a a r d b e i is n a m e l i j k r e d e l i j k z e l d z a a m. De e e r s t e v e r m e l d i n g o v e r de a a r d b e i d e d e n de R o m e i n e n, m a a r a a n g e n o m e n w o r d t d a t de a a r d b e i o o k b i j de G r i e k e n e e n b e t e k e n i s h a d. M a a r d a n w a a r s c h i j n l i j k m e e r m e d i c i n a a l. A l l e d e l e n v a n de p l a n t z i j n m e d i c i n a a l te g e b r u i k e n. B l a d en w o r t e l s h e l p e n b i j j i c h t. V a n h e t b l a d w e r d een o p w e k k e n d e t h e e g e m a a k t om w e e r op k r a c h t e n te k o m e n. De v r u c h t e n h e l p e n b i j de s p i j s v e r t e r i n g. P l i n y ( A C ) w a s een R o m e i n s e n a t u u r k u n d i g e d i e een g r o o t s t a n d a a r d w e r k g e s c h r e v e n h e e f t, de N a t u r a l i s H i s t o r i a. In d i t b o e k m a a k t h i j m e l d i n g v a n de F r a g a, een v a n de p r o d u c t e n u i t de n a t u u r v a n I t a l i ë. De e e r s t v o l g e n d e v e r m e l d i n g v a n de a a r d b e i l a a t e v e n op z i c h w a c h t e n. In de 12 de e e u w s c h r e e f de G r i e k s e d o k t e r N i c h o l a s M y r e p s u s een m e d i s c h w e t e n s c h a p p e l i j k b o e k w a a r i n de a a r d b e i w o r d t v e r m e l d. O v e r de d o k t e r is w e i n i g b e k e n d, m a a r z i j n b o e k D y n a m e r o n is v o o r de m e d i s c h e w e t e n s c h a p v a n g r o t e b e t e k e n i s g e w e e s t. T o t h a d h e t b o e k een l e i d e n d e r o l b i j de m e d i s c h e f a c u l t e i t v a n P a r i j s. De b o t a n i s c h e l i t e r a t u u r in d i e t i j d w a s b i j n a a l t i j d de l i t e r a t u u r o v e r m e d i c i j n e n. In 1300 b e g i n t in F r a n k r i j k de e e r s t e t e e l t v a n de b o s a a r d b e i. W a a r b i j de s i e r w a a r d e v a n de b l o e m e n b e l a n g r i j k e r w a s d a n de c o n s u m p t i e. De v r u c h t e n v a n de b o s a a r d b e i z i j n h e e l k l e i n en h e t v r a a g t o n g e v e e r 5 u u r p l u k t i j d om 1 kg a a r d b e i e n te p l u k k e n. In 1368 l a a t k o n i n g K a r e l V a a r d b e i e n p l a n t e n in de k o n i n k l i j k e t u i n e n v a n h e t L o u v r e in P a r i j s. De a a r d b e i h e e f t ook een r e l i g i e u z e b e t e k e n i s. In de m i d d e l e e u w e n g e l o o f d e m e n d a t G o d a l l e s g e s c h a p e n en g e o r d e n d h a d v o l g e n s een v a s t p l a n. H e t w a s de t a a k v a n de m e n s om te z o r g e n d a t d i t p l a n ook w e r d u i t g e v o e r d. H e t w a s de t a a k v a n de k e r k om d e z e o p d r a c h t aan de m e n s h e i d u i t te l e g g e n. D i t d e e d m e n d o o r s y m b o l i e k in a r c h i t e c t u u r N

7 en k u n s t. In een d u i d e l i j k t a a l, e l k e s y m b o l i e k s t o n d v a s t. De a f g e b e e l d e b l o e m e n m o e s t e n de g e l o v i g e n e e n n o g d u i d e l i j k e r b e e l d g e v e n o v e r de b e t e k e n i s v a n de v o o r s t e l l i n g. In de 14 de e e u w z i e n we v e e l v u l d i g a a r d b e i e n g e s c h i l d e r d op r e l i g i e u z e k u n s t w e r k e n. In h e t h i e r o n d e r a f g e b e e l d e s c h i l d e r i j is n i e t s v o o r n i k s g e s c h i l d e r d, a l l e s h e e f t een b e t e k e n i s. Afvg enb se te al ad n d z i en n we M a r i a m e t n a a s t h a a r r o d e r o z e n. R o d e r o z e n s y m b o l i s e r e n h e t b l o e d v a n de m a r t e l a r e n. W i t t e R o z e n s t a a n v o o r z u i v e r h e i d. B i j h a a r v o e t e n w e r d e n de M a r i a p l a n t e n a f g e b e e l d, g e n e e s k r a c h t i g of g e u r e n d. M a a r ook l a a g b l i j v e n d e b l o e m e n. D e z e s t o n d e n v a n w e g e h u n b e s c h e i d e n g r o e i v o o r de n e d e r i g h e i d v a n M a r i a. H e t d r i e l o b b i g e b l a d v e r w i j s t n a a r de H e i l i g e D r i e - e e n h e i d. De a a r d b e i v i n d je op d i t s c h i l d e r i j ( e n t a l l o z e a n d e r e r e l i g i e u z e k u n s t v o r m e n ) o o k a a n de v o e t v a n M a r i a g e s c h i l d e r d. H e t s t a a t v o o r n e d e r i g h e i d m a a r o o k v o o r de H e i l i g e D r i e - e e n h e i d. De v r u c h t e n z o u d e n h e t f e e s t m a a l d e r z a l i g e n in h e t H e m e l s e z Pa l a r a d i j s z i j n. V a n a f o n t s t a a t de h a n d e l in a a r d b e i e n en w a r e n de b o s a a r d b e i e n te k o o p op de m a r k t in L o n d e n. V a n a f 1500 n e e m t h e t s e r i e u z e v o r m e n a a n. B o t a n i c i g a v e n n a a m aan de v e r s c h i l l e n d e c u l t i v a r s, a p o t h e k e r s en m e d i c i k r e g e n i n z i c h t in de m e d i c i n a l e w e r k i n g. V a n a f w e r d de v r a a g n a a r f r u i t zo g r o o t in E n g e l a n d d a t de l a n d b o u w de t e e l t v a n a a r d b e i e n o p p a k t. H i e r b i j w e r d h e t v o o r a l a l s e e n t a a k v a n de b o e r i n g e z i e n, g e t u i g e d i t g e z e g d e : W i f e, i n t o t h e g a r d e n a n d s e t m e a p l o t W i t h s t r a w b e r r y r o o t s, t h e b e s t t o b e g o t ; S u c h g r o w i n g a b r o a d a m o n g t h o r n s i n t h e w o o d, W e l l c h o s e n a n d p i c k e d, p r o v e e x c e l l e n t g o o d. De k e n n i s o v e r l a n d b o u w n e e m t o o k t o e. En zo v e r s c h i j n t er in in L ' A g r i c u l t u r e et M a i s o n R u s t i q u e de e e r s t e t e e l t a a n w i j z i n g d i e o o k h e d e n t e n d a g e z i j n w a a r d e h e e f t. H e r p l a n t h e t v e l d e l k e d r i e j a a r, g e e f j a a r l i j k s m e s t en p l a a t s s t r o t u s s e n de v e l d e n. R o n d h a d de a a r d b e i z i j n p l e k v e r w o r v e n in de t u i n, a l s s i e r p l a n t en a l s l e k k e r n i j. En de b o t a n i c i h a d d e n de 3 a a r d b e i s o o r t e n in k a a r t g e b r a c h t.

8 g e b r a c h t. F r a g a r i a v e s c a ( B o s a a r d b e i ), F r a g a r i a m o s c h a t a ( G r o t e B o s a a r d b e i ) en F r a g a r i a v i r i d i s ( H e u v e l a a r d b e i ). De H e u v e l a a r d b e i k o m t n i e t v o o r in N e d e r l a n d en in W a l l o n i ë ( B e l g i é ) is de H e u v e l a a r d b e i z e l d z a a m. K e n m e r k e n d is d a t de k e l k b l a d e r e n a a n de s t e n g e l b l i j v e n h a n g e n en b i j h e t p l u k k e n o n t s t a a t een k n a k k e n d g e l u i d. B i j de D u i t s e r s is d e z e a a r d b e i b e t e r b e k e n d o n d e r de n a a m K n a c k e r d b e e r e n. De v r u c h t e n w o r d t n o o i t h e l e m a a l r o o d. R e d e l i j k v l e z i g e a a r d b e i n e t e e n d u i d e l i j k a n d e r e s m a a k. K e n n e r s w e t e n de H e u v e l a a r d b e i w e l te w a a r d e r e n. F r a g a r i a v i r i d i s F r a g a r i a v e s c a F r a g a r i a m o s c h a t a M e n b r a c h t o o k al e n k e l e s u b s p e c i e s v a n F r a g a r i a v e s c a in k a a r t. De w i t t e B o s a a r d b e i F r a g a r i a v e s c a a l b a en de A l p e n B o s a a r d b e i F r a g a r i a v e s c a s e m p e r f l o r e n s. De A l p e n B o s a a r d b e i k e n m e r k t z i c h d o o r d a t h e t n i e t of n a u w e l i j k s u i t l o p e r s v o r m t, m a a r d a a r e n t e g e n w e l d o o r l o p e n d b l o e m e n en v r u c h t e n g e e f t. T o t v e r in de h e r f s t. D e z e a a r d b e i s t o n d w e i n i g in de b e l a n g s t e l l i n g t o t d a t Mr. F o u g e r o u x te B o n d a r o i in d e z e s o o r t w e e r in de b e l a n g s t e l l i n g b r a c h t. O v e r F r a g a r i a m o s c h a t a z i j n de m e n i n g e n v e r d e e l d. De E n g e l s e n en D u i t s e r s w e t e n h e m te w a a r d e r e n. De F r a n s e n v o n d e n h e t n i e t v e e l s o e p s. H e t is e e n v e z e l r i j k e a a r d b e i m e t w e i n i g s a p. V a n w e g e de s m a a k w o r d t h i j ook w e l de M u s k a a r d b e i g e n o e m d. H e t is e e n e e n h u i z i g e p l a n t, je h e b t d u s ook een a a n t a l m a n n e l i j k e p l a n t e n n o d i g. T o t aan 1600 w a r e n er g e e n v e r b e t e r i n g e n te b e s p e u r e n in h e t a s s o r t i m e n t. M e n w a s a f h a n k e l i j k v a n de n a t u u r l i j k e s o o r t e n en d e z e w a r e n o n d e r l i n g n i e t te k r u i s e n. De n a t u u r h a d n a m e l i j k g e z o r g d d a t de s o o r t e n, v a a k v o o r k o m e n d in o v e r l a p p e n d e g e b i e d e n, n i e t m e t e l k a a r k o n d e n k r u i s e n. D i t p a t r o o n z i e je o v e r i g e n s w e r e l d w i j d. H e t h e e f t te m a k e n m e t

9 e e n o n d e r l i n g v e r s c h i l in c h r o m o s o m e n. Er z i j n z e v e n b a s i s t y p e s c h r o m o s o m e n d i e de s o o r t e n a l l e m a a l g e m e e n h e b b e n, m a a r ze v e r s c h i l l e n in p o l y p l o ï d i e. S o m m i g e s o o r t e n z i j n d i p l o ï d e ( t o t a a l 14 c h r o m o s o m e n ), s o m m i g e t e t r a p l o ï d e ( t o t a a l 28 c h r o m o s o m e n ), s o m m i g e h e x a p l o ï d e ( 42 c h r o m o s o m e n ), s o m m i g e o c t o p l o ï d e ( 56 c h r o m o s o m e n ) en s o m m i g e d e c a p l o ï d e ( 70 c h r o m o s o m e n ). En zo h a d i e d e r e s t r e e k w e l z i j n e i g e n s o o r t. M a a r e e n a a n t a l t o e v a l l i g h e d e n v a n u i t de n i e u w e w e r e l d b r a c h t e n h i e r v e r a n d e r i n g in. H o e de S c a r l e t a a r d b e i ( F r a g a r i a v i r g i n i a n a ) n a a r E u r o p a is g e k o m e n w e e t n i e m a n d. R o n d v e r s c h i j n e n de e e r s t e v e r m e l d i n g e n v a n een A a r d b e i u i t V i r g i n i a m e t a a n m e r k e l i j k g r o t e r e v r u c h t e n d a n z i j n s o o r t g e n o t e n u i t E u r o p a. We g a a n e r v a n d a t d e z e a a r d b e i v a n u i t h e t v a s t e l a n d v a n E u r o p a n a a r E n g e l a n d is g e b r a c h t. Zo h e e l v e e l b e l a n g s t e l l i n g w a s er n o g n i e t v o o r, v o o r n a m e l i j k b i j B o t a n i c i a. H e t g r o t e p u b l i e k h i e l d n o g s t e e d s v a s t a a n de w i l d e a a r d b e i e n u i t E u r o p a. H e t b l e e k e c h t e r, m e t een f l i n k e d o s i s g e l u k, een v a n de t s t a m o u d e r s te z i j n v a n de m o d e r n e a a r d b e i. De a n d e r e s t a m o u d e r w e r d o n s g e b r a c h t d o o r e e n F r a n s e s p i o n d i e n a a r C h i l i u i t g e z o n d e n w e r d. A m é d é e - F r a n ç o i s F r é z i e r ( O c t o b e r 26, ) w a s e e n F r a n s m i l i t a i r i n g e n i e u r, w i s k u n d i g e, s p i o n, en o n t d e k k i n g s r e i z i g e r. F r é z i e r w a s e e n z e e r g e t a l e n t e e r d e en o n t w i k k e l d m a n, m a a r is v o o r a l b e k e n d v a n h e t f e i t d a t h i j 5 p l a n t e n v a n de F r a g a r i a c h i l o e n s i s v a n u i t C h i l i n a a r E u r o p a h e e f t g e b r a c h t. E e n g r a p p i g d e t a i l is d a t de a c h t e r n a a m F r é z i e r z e e r o u d is en t e r u g g a a t t o t h e t j a a r J u l i u s de B e r r y w a s e e n F r a n s e d e l m a n u i t A u v e r s. H i j h a d een g i f t v o o r de K o n i n g v a n F r a n k r i j k, K a r e l de E e n v o u d i g e, n a m e l i j k e e n a a n t a l r i j p e a a r d b e i e n. D e z e w a r e n zo b i j z o n d e r d a t de k o n i n g J u l i u s h e e f t g e r i d d e r d. J u l i u s de B e r r y k r e e g de a d e l i j k e n a a m de F r é z i e r en een w a p e n s c h i l d m e t 3 a a r d b e i b l o e m e n. E e n d e e l v a n de n a z a t e n g i n g e n n a a r S c h o t l a n d om de S c h o t t e n te h e l p e n t e g e n de i n v a l l e n v a n de D e n e n. A l s d a n k k r e e g de f a m i l i e l a n d en een w a p e n s c h i l d h i e r l i n k s a f g e b e e l d. De F r é z i e r v e r b a s t e r d e n a a r F r a s e r. E e n v a n de v o o r v a d e r s m o e s t e c h t e r v l u c h t e n v o o r p o l i t i e k e o n r u s t en w e e r in F r a n k r i j k t e r e c h t. De v a d e r v a n

10 v o o r p o l i t i e k e o n r u s t en k w a m t e r u g n a a r E n g e l a n d. De v a d e r v a n F r é z i e r w a s een b e k e n d e a d v o c a a t en z a g v o o r z i i n z o o n e e n z e l f d e t o e k o m s t. D e z e z a g e c h t e r een a n d e r e t o e k o m s t v o o r z i c h en g i n g t h e o l o g i e en w e t e n s c h a p p e n s t u d e r e n in P a r i j s. V e r v o l g e n s r e i s d e h i j n a a r I t a l i ë om a r c h i t e c t u u r te s t u d e r e n. H i e r b i j g i n g h i j z i c h s p e c i a l i s e r e n in f o r t e n en m i l i t a i r e v e r d e d i g i n g. R o n d k e e r d e h i j t e r u g n a a r F r a n k r i j k en g i n g in h e t l e g e r in de r a n g v a n l u i t e n a n t. H e t w a s e e n v e e l z i j d i g m a n. Op z i j n p o s t h a d h i j e e n z e e v a n t i j d en s c h r e e f e e n k l a s s i e k e r o v e r h e t m a k e n v a n s i e r v u u r w e r k en p y r o t e c h n i c a. H e t b o e k is n o g s t e e d s een s t a n d a a r d w e r k v o o r v u u r w e r k m a k e r s. V a n w e g e de k e n n i s h i e r o v e r w e r d h i j g e v r a a g d v o o r de m i l i t a i r e i n l i c h t i n g e n d i e n s t. F r é z i e r k r e e g de o p d r a c h t de v e r d e d i g i n g s w e r k e n v a n de S p a n j a a r d e n in C h i l i en P e r u te b e s p i o n e r e n. H i j d e e d z i c h v o o r a l s een k o o p m a n en m e t z i j n b e w a p e n d e k o o p v a a r d i j s c h i p k o n h i j o n g e h i n d e r d z i j n g a n g g a a n. H i j h a d e c h t e r o o k o o g v o o r de c u l t u u r, f l o r a en f a u n a en de l a n d b o u w. O v e r de F r a g a r i a c h i l o e n s i s s c h r e e f h i j : H e l e v e l d e n w o r d e n g e k w e e k t v a n een t y p e a a r d b e i d i e h e e l a n d e r s is d a n de o n z e, d o o r h u n r o n d e l e e r a c h t i g e b l a d en k r a c h t i g e u i t l o p e r s. De a a r d b e i e n z i j n o n g e v e e r zo g r o o t a l s een w a l n o o t, s o m s a l s e e n k l e i n ei. Ze z i j n w i t a c h t i g r o o d en i e t s m i n d e r s m a a k v o l a l s o n z e b o s a a r d b e i. Op 17 a u g u s t u s 1714 k w a m h i j t e r u g in M a r s e i l l e m e t 5 p l a n t e n d i e, v o l s t r e k t t o e v a l l i g, a l l e e n m a a r v r o u w e l i j k w a r e n. M a a r d a t w i s t F r é z i e r n o g n i e t. F r é z i e r h a d n o g een m o o i e c a r r i e r e in h e t l e g e r a l s b o u w k u n d i g i n g e n i e u r en s c h r e e f h i e r o v e r t a l r i j k e s t a n d a a r d w e r k e n. In g i n g h i j m e t p e n s i o e n m a a r b l e e f e e n b r e d e i n t e r e s s e t o n e n in de d i n g e n om h e m h e e n. H i j d w o n g z i c h z e l f e l k e d a g m i n i m a a l 6 uur te l e z e n, v o o r a l o v e r l a n d e n en r e i z e n. V i j f p l a n t e n s t o n d e n a a n de b a s i s v a n de m o d e r n e a a r d b e i z o a l s we d i e nu k e n n e n. T w e e w e r d e n er m e t e e n w e g g e g e v e n a a n e e n b e m a n n i n g s l i d d i e de p l a n t e n h a d v e r z o r g d g e d u r e n d e de r e i s v a n 6 m a a n d e n. E é n p l a n t g i n g n a a r de B o t a n i c u s v a n de K o n i n k l i j k e T u i n e n v a n P a r i j s. E e n a n d e r e p l a n t s c h o n k h i j a a n de M i n i s t e r v a n d e f e n s i e en é é n p l a n t b e h i e l d h i j z e l f. V a n a f de a a n k o m s t v a n de F r a g a r i a c h i l o e n s i s in t o t w a s er in B r e s t een g r o t e, w i n s t g e v e n d e t e e l t in aaa

11 F r a g a r i a c h i l o e n s i s. De p l a n t e n g r o e i d e n a l s o n k r u i d m a a r g a v e n n i e t de g r o t e v r u c h t e n z o a l s F r é z i e r b e s c h r e v e n h a d. S t e r k e r n o g, in h e t b e g i n g a v e n de p l a n t e n h e l e m a a l g e e n v r u c h t e n. O n b e d o e l d h a d F r é z i e r s l e c h t s v r o u w e l i j k e p l a n t e n m e e g e n o m e n. In d i e t i j d w a s er e e n f l i n k e u i t w i s s e l i n g v a n p l a n t e n u i t de N i e u w e W e r e l d d o o r E u r o p e s e b o t a n i c i. In h a d de H o r t u s in L e i d e n ook een a a n t a l p l a n t e n. M a a r n i e m a n d h a d d o o r d a t er m a n n e l i j k e p l a n t e n n o d i g w a r e n v o o r de v r u c h t z e t t i n g. B e h a l v e in B r e s t F r a n k r i j k w a a r m e n o n t d e k t e d a t de F r a g a r i a c h i l o e n s i s r i j k e l i j k v r u c h t e n d r o e g a l s er r i j e n F r a g a r i a m o s c h a t a of F r a g a r i a v i r g i n i a n a t u s s e n w e r d g e p l a n t. H e t o n t s t a a n v a n de t u i n a a r d b e i F r a g a r i a a n a n a s s a is o n t s t a a n u i t t o e v a l l i g e k r u i s i n g e n d i e o v e r a l in E u r o p a o n t s t o n d e n. Nu w e t e n we d a t d i t een k r u i s i n g is t u s s e n F r a g a r i a c h i l o e n s i s en F r a g a r i a v i r g i n i a n a. De e e r s t e v e r m e l d i n g v a n F r a g a r i a a n a n a s s a k o m t u i t H a a r l e m en h e t is z e e r w a a r s c h i j n l i j k d a t v a n u i t N e d e r l a n d in 1762 de p l a n t e n n a a r E n g e l a n d, S p a n j e en Z w i t s e r l a n d z i j n v e r s t u u r d. V a n a f d a t m o m e n t g a a n g e p a s s i o n e e r d e k w e k e r s a a n h e t k r u i s e n op b e s t a a n d e v a r i ë t e i t e n. S o m s m e t e e n p l a n, s o m s o n t s t a a n u i t t o e v a l. In de v o l g e n d e h o o f d s t u k k e n g a a n we e e n a a n t a l k w e k e r s en h u n k w e e k p r o d u c t e n n a d e r b e k i j k e n. D a a r w a a r de A m e r i k a a n s e k w e k e r s h u n f o c u s l e g g e n op h o u d b a a r h e i d en t r a n s p o r t, f o c u s s e n de E u r o p e s e k w e k e r s op s m a a k. De A m e r i k a a n s e s o o r t e n h e b b e n d a n ook w a t h a r d e r e v r u c h t e n, de E u r o p e s e z i j n z a c h t e r. En e r g e n s in de j a r e n 50 k o m e n d e z e t w e e b l o e d l i j n e n w e e r sw ae me r e n s am me et n de moe pt k de o m sot p vk ao n m s t v a n de s u p e r m a r k t e n. M a a r we g a a n te s n e l. In m i j n v e r h a a l z i j n we p a s b i j A n t o i n e N i c o l a s D u c h e s n e. D i e op 13 j a r i g e l e e f t i j d op o n d e r z o e k g a a t en i e t s b e l a n g r i j k s o n t d e k t..

12 2 De ontwikkeling van de Ananas Aardbei De o n t w i k k e l i n g v a n de A n a n a s A a r d b e i ( F r a g a r i a x a n a n a s a ) v e r l o o p t v a n a f z i j n o n t d e k k i n g in 1762 l a n g z a a m en b e s t a a t u i t t o e v a l l i g h e d e n. Er w o r d t a a n g e n o m e n d a t in h e e l E u r o p a n a k o m e l i n g e n o n t s t a a n u i t z a a i l i n g e n v a n de C h i l i - a a r d b e i e n en de S c a r l e t a a r d b e i. De h i e r u i t o n t s t a n e A n a n a s a a r d b e i w o r d t o n d e r l i n g g e r u i l d o n d e r l i e f h e b b e r s en b o t a n i c i w a a r d o o r n i e u w e a a r d b e i r a s s e n o n t s t a a n. H i e r d o o r o n t s t a a n a a r d b e i e n d i e z e k e r e e n v e r b e t e r i n g z i j n t. o. v. de w i l d e s o o r t e n q u a s m a a k, v o r m en o p b r e n g s t. M a a r n o g n i e t s v e r g e l e k e n m e t de h u i d i g e r a s s e n. De r a s s e n z a t e n n o g d i c h t t e g e n de n a t u u r l i j k e v o r m a a n. M e n h a d ook g e e n i d e e h o e de n i e u w e s o o r t e n o n t s t o n d e n. H ea t a rgd rbo et i e np ol ag a tl ja e n g o nk tub nr na k e n. Dc oa na r c u br r ea rc eh n t A n t o i n e N i c o l a s D u c hme se nt e de ( 1A 7n4 a7 n a s a1a 8r2 d7 b) e i v. e r a n d e r i n g in. Z i j n m o e d e r s t i e r f b i j z i j n g e b o o r t e. Op 13- j a r i g e l e e f t i j d z a a i d e h i j al z a d e n v a n F r a g a r i a m o s c h a t a in de k l e i n e t u i n b i j z i j n v a d e r s h u i s. De b e l a n g s t e l l i n g v o o r a a r d b e i e n n a m t o e t o e n h i j in een z a a i s e l v a n F r a g a r i a v e s c a e e n p l a n t o n t d e k t e m e t e n k e l v o u d i g b l a d en b l e e k d a t de p l a n t e n u i t z a a d v a n d i e p l a n t ook e n k e l v o u d i g b l a d k r e g e n. H i j b e s c h r e e f in 1767 h e t v e r s c h i j n s e l in een b r i e f aan C a r l L i n n a e u s. T o e n b l e e k d a t een p l a n t v a n d e z e l f d e s o o r t g e e n u i t l o p e r s v o r m d e en d a t d i t o v e r t w e e g e n e r a t i e s w e r d d o o r g e g e v e n, b e g o n h i j zo v e e l m o g e l i j k a a r d b e i m o n s t e r s u i t a n d e r e l a n d e n te v e r z a m e l e n. In k r e e g h i j v a n de t u i n m a n v a n de b o t a n i s c h e t u i n v a n P e t i t T r i a n o n p l a n t e n v a n F r a g a r i a c h i l o e n s i s d i e g e e n v r u c h t e n w i l d e d r a g e n. D e z e p l a n t e n w a r e n in d o o r F r e z i e r u i t C h i l i F r a n k r i j k i n g e v o e r d. D u c h e s n e o n d e r k e n d e d a t h e t g i n g om p l a n t e n m e t a l l e e n v r o u w e l i j k e b l o e m e n. H i j p l a n t t e e e n m a n n e l i j k p l a n t v a n F r a g a r i a m o s c h a t a n a a s t de v r o u w e l i j k p l a n t e n v o o r b e s t u i v i n g en t o o n d e aan d a t n i e t g o e d e g r o n d en g u n s t i g w e e r, z o a l s t o e n t e r t i j d a l g e m e e n g e d a c h t w e r d, m a a r h e t s t u i f

13 s t u i f m e e l g o e d e v r u c h t z e t t i n g v e r o o r z a a k t e. D u c h e s n e k r e e g u i t B r e s t de s o o r t F r a g a r i a v i r g i n i a n a w a a r d e z e v o o r b e s t u i v i n g, t u s s e n F r a g a r i a c h i l o e n s i s w e r d e n g e p l a n t. O o k k r e e g h i j p l a n t e n v a n F r a g a r i a a n a n a s s a u i t N e d e r l a n d en s t e l d e v a s t d a t d e z e s o o r t een h y b r i d e w a s v a n F r a g a r i a v i r g i n i a n a en F r a g a r i a c h i l o e n s i s. D u c h e s n e h e e f t de t o e n t e r t i j d b e k e n d e a a r d b e i s o o r t e n in e e n m o n o g r a f i e u i t v o e r i g b e s c h r e v e n en v a s t g e l e g d in t e k e n i n g e n. H e t b e l a n g v a n D u c h e s n e is d a t h i j de s t a m b o o m v a n de a a r d b e i e n in k a a r t h e e f t g e b r a c h t. H i j h e e f t a l l e s o o r t e n o n d e r l i n g m e t e l k a a r l a t e n k r u i s e n en in k a a r t g e b r a c h t w e l k e c o m b i n a t i e s v r u c h t b a r e p l a n t e n o p l e v e r d e en w e l k e n i e t. D o o r z i j n w e r k w a r e n k w e k e r s in s t a a t d o e l g e r i c h t ( m e t een p l a n ) n i e u w e v e r b e t e r d e a a r d b e i p l a n t e n te g a a n k w e k e n. P a s v a n a f h e e f t m e n w e t e n s c h a p p e l i j k k u n n e n v e r k l a r e n, w a t D u c h e s n e m e t p r o e v e n h e e f t v a s t g e s t e l d. N i e t a l l e s o o r t e n a a r d b e i e n z i j n v e r e n i g b a a r d o o r een v e r s c h i l in a a n t a l c h r o m o s o m e n. V r e e m d g e n o e g h a d d e n de F r a n s e n d o o r h e t w e r k v a n D u c h e s n e de s l e u t e l tot s u c c e s, m a a r w a r e n h e t de E n g e l s e n d i e de d e u r o p e n d e n a a r de m o d e r n e T u i n a a r d b e i. T w e e p i o n i e r s l e g d e n de b a s i s. T h o m a s A n d r e w K n i g h t h a d een m e e r w e t e n s c h a p p e l i j k m e t h o d e v a n k w e k e n en M i c h a e l K e e n een m e e r p r a k t i s c h e a a n p a k. W a t w i l d e d e z e p i o n i e r s b e r e i k e n : I. G r o t e r e v r u c h t e n II.H e r m a f r o d i e t e n ( en b l o e m e n op één p l a n t ) I I I. S t e v i g e v r u c h t e n I V. V o l d o e n d e o p b r e n g s t K n i g h t w e r d in g e b o r e n in L u d l o w. H i j s t u d e e r d e a a n h e t B a l l i o l C o l l e g e in O x f o r d, w a a r n a h i j de t u i n b o u w g i n g b e s t u d e r e n. H i j g e b r u i k t e z o ' n ha. a a n g e ë r f d l a n d v o o r h e t o n d e r z o e k e n v a n de t e e l t v a n o n d e r m e e r a a r d b e i e n, k o o l s o o r t e n en e r w t e n. O o k l i e t h i j er g r o t e b r o e i k a s s e n b o u w e n. K n i g h t d e e d v e e l f u n d a m e n t e e l en v o o r a l p r a k t i s c h o n d e r z o e k op h e t g e b i e d v a n de p l a n t k u n d e, m e t v e r e d e l i n g a l s h o o f d d o e l. Op v o o r s p r a a k v a n B a n k s w e r d K n i g h t in 1811 g e k o z e n tot v o o r z i t t e r v a n de L o n d o n H o r t i c u l t u r a l S o c i e t y.

14 D e z e f u n c t i e v e r v u l d e K n i g h t t o t a a n z i j n d o o d in , w a a r b i j h i j o n d e r m e e r de i n v l o e d r i j k e g r o n d b e g i n s e l e n v a n d e z e S o c i e t y f o r m u l e e r d e. A a n de l e d e n g a f h i j b e l a n g e l o o s v e e l u i t g a n g s m a t e r i a a l, a l s h i j v o n d d a t z i j n n i e u w e a a r d b e i de m o e i t e w a a r d w a s. Z o n 400 z a a i l i n g e n h e e f t h i j u i t g e w i s s e l d, m e t een n a u w k e u r i g e b e s c h r i j v i n g v a n de o u d e r s. D o w n t o n en E l t o n z i j n b e l a n g r i j k e s o o r t e n d i e K n i g h t o n t w i k k e l d h e e f t in 1817 M i c h a e l K e e n w a s d u i d e l i j k m i n d e r m e t h o d i s t i s c h, m a a r d a t l e v e r d e h e m w e l een a a r d b e i op d i e ee e x t r e e m p o p u l a i r w e r d en u i t b l o n k in g r o t e en s m a a k. In v e r o v e r d e K e e n s S e e d l i n g s n e l de w e r e l d. M e n g a a t e r v a n u i t d a t K e e n s S e e d l i n g n o g s t e e d s in de m o d e r n e r e r a s s e n is t e r u g te v i n d e n. H a v i n g f r e q u e n t l y, in t h e c o u r s e of m a n y y e a r s ' p r a c t i c e, o b s e r v e d t h e d e t e r i o r a t i o n of s e v e r a l k i n d s of f r u i t, w h e n p r o p a g a t e d in t h e u s u a l w a y s of s l i p s, b u d s, c u t t i n g s, s c i o n s, or d i v i s i o n of t h e p a r e n t r o o t, I h a v e f o r a c o n s i d e r a b l e t i m e e m p l o y e d m y s e l f in r a i s i n g n e w v a r i e t i e s f r o m s e e d, w h i c h h a s b e e n n o t o n l y a s o u r c e of g r e a t a m u s e m e n t to m e, b u t a l s o v e r y p r o f i t a b l e in my p r o f e s s i o n, S c h r e e f M i c h a e l K e e n s a a n de H o r t i c u l t u r e S o c i e t y op 10 j a n u a r i V e r v o l g e n s v e r t e l t h i j d a t h i j u i t z a a i l i n g e n v a n een w i t t e F r a g a r i a c h i l o e n s i s in 1806 één z a a i l i n g a a n t r e f t d i e d u i d e l i j k a n d e r s is en s u p e r i e u r a a n de a n d e r e z a a l i n g e n.. D i t is de K e e n s S u p e r i o r. H i j b e s c h r i j f t de a a r d b e i a l s d i e p r o o d v a n k l e u r en m o o i r o n d. De z a d e n z a t e n m o o i aan de b u i t e n k a n t w a a r d o o r de v r u c h t m i n d e r k w e t s b a a r is. M i c h a l e K e e n s w a s e e n m a r k t k o o p m a n en K e e n s S u p e r i o r w a s u i t e r m a t e g e s c h i k t v o o r de h a n d e l. De v r u c h t e n w e r d e n g e d r a g e n d o o r s t e v i g e s t e n g e l s. Op de v o l g e n d e b l a d z i j d e s t a a n de b e s c h r i j v i n g e n v a n E l t o n S e e d l i n g en K e e n s S e e d l i n g u i t P o m o l o g i a B r i t t a n i c a u i t 1841.

15

16

17

18

19

20

21 H e t s u c c e s v a n K e e n s S e e d l i n g k r e e g e e n v e r v o l g. In 1840 i n t r o d u c e e r d e J o s e p h M y a t t de b e k e n d e B r i t i s h Q u e e n. De a a r d b e i s t o n d v o l o p in de b e l a n g s t e l l i n g o m d a t h e t w e r d g e z i e n a l s de e e r s t e g r o o t v r u c h t i g e a a r d b e i. H e t is de b e k e n d s t e a a r d b e i d i e E n g e l a n d h e e f t v o o r t g e b r a c h t en is de v o o r o u d e r v a n v e l e a a r d b e i e n d i e n a d i e n g e k w e e k t z i j n. H i j h e e f t de m a r k t v o o r z e k e r 50 j a a r g e d o m i n e e r d. De v r u c h t e n z i j n g r o o t, s o m s a f g e p l a t r o n d. De k l e u r is v l e e s k l e u r i g r o o d, s o m s w i t of w i t g r o e n aan de o n d e r k a n t. H e t v r u c h t v l e e s is w i t, s t e v i g en e r g s a p p i g. H e t is een s o o r t m e t een z e e r h o o g a r o m a. In k w a m J u c u n d a op de m a r k t. H e t is in de V e r e n i g d e S t a t e n v a n g r o t e r e b e t e k e n i s g e w e e s t d a n in h e t t h u i s l a n d en E u r o p a. D i t k w a m o m d a t in de VS a n d e r e e i s e n aan de a a r d b e i w e r d e n g e s t e l d d a n in E u r o p a. De v r u c h t e n in de VS m o e s t e n g r o o t en s t e v i g z i j n. De v r u c h t e n m o e s t e n b e t e r b e s t a n d z i j n t e g e n t r a n s p o r t en h a n d e l i n g. De k w e k e r w a s J o h n S a l t e r. V o o r de n a a m h e e f t J o h n S a l t e r z i c h l a t e n i n s p i r e r e n d o o r h e t s c h i l d e r i j de M o n a L i s a. M o n a L i s a v e r t a a l d in h e t l a t i j n is J u c u n d a. R o n d o m Z u n d e r t en h e t n a b i j g e l e g e n H o o g s t r a t e n in B e l g i é is de s o o r t t o t in de j a r e n z e s t i g g e t e e l d. H e t w a s een e c h t e c o n s e r v e n a a r d b e i. W a t g e b e u r d e er in de t u s s e n t i j d op h e t v a s t e l a n d aan n i e u w e i n t r o d u c t i e s? E i g e n l i j k n i e t v e e l. D u i t s l a n d t e e r d e t o t n o g op de E n g e l s e en F r a n s e n o v i t e i t e n. De F r a n s e n F r a n s e n h a d d e n g e e n p l a n en n i e u w e i n t r o d u c t i e s o n t s t o n d e n t o e v a l l i g d o o r e n t h o u s i a s t e a m a t e u r s. T o c h o n t s t o n d e n er w a a r d e v o l l e n i e u w e s o o r t e n. In o n t s t o n d V i c o m t e s s e H é r i c a r t de T h u r y. H e t is e e n z a a i l i n g v a n K e e n s S e e d l i n g o n t w i k k e l d d o o r J. L. J a m i n. De k l e i n e r o d e, a

22 g l a n z e n d e v r u c h t e n z i j n zo g o e d v a n s m a a k d a t h e t r a s n o g s t e e d s v e r k r i j g b a a r is. De a a r d b e i w o r d t b e s c h o u w d a l s een v a n de b e s t e F r a n s e v a r i ë t e i t e n. W a n n e e r ze v o l l e d i g r i j p i s, is de v r u c h t d i e p d o n k e r r o o d. Z e l f s h e l d e r r o d e v r u c h t e n s m a k e n n o g e r g g o e d. E e n z e e r p r o d u c t i e f r a s d i e v a a k een t w e e d e o o g s t g e e f t. V a n a f z i e n we in F r a n k r i j k v o o r n a m e l i j k F r a n s e i n t r o d u c t i e s z o a l s D u c de M a l a k o f f, D o c t e u r M o r è r e, en de k i n g - s i z e M a r g u e r i t e. In de V e r e n i g d e S t a t e n is m e n l a n g e t i j d a f h a n k e l i j k v a n de E n g e l s e s o o r t e n. P a s r o n d 1900 m a k e n de A m e r i k a n e n w e r k v a n v e r e d e l i n g e n. U i t z o n d e r i n g is de H o v e y v a n C h a r l e s H o v e y u i t H o v e y is de v a d e r v a n de A m e r i k a a n s e a a r d b e i a a r d b e i i n d u s t r i e. H o v e y w o r d t de s t a m h o u d e r v a n v e l e A m e r i k a a n s e n o v i t e i t e n d i e d a a r n a v e r s c h i j n e n. H e t is e e n k r u i s i n g t u s s e n de A m e r i k a a n s e P i n e b e r r y ( w i t t e a n a n a s a a r d b e i ) en de u i t E n g e l a n d i n g e v o e r d e a a r d b e i e n ( v e r m o e d e l i j k K e e n s S e e d l i n g ). O m d a t de g e g e v e n s h e l a a s v e r d w e n e n z i j n is d i t n i e t m e e r m e t z e k e r h e i d v a s t te s t e l l e n. M a a r H o v e y h a d z i j n b e p e r k i n g e n g e t u i g e een a r t i k e l u i t N e w E n g l a n d a n d B o s t o R a m b l e r F a r m e r a n d B o s t o n R a m b l e r, v a n 7 j u n i H o v e y s S e e d l i n g is t h e l a r g e s t of a l l s t r a w b e r r i e s, a n d of g o o d q u a l i t y, s e l l i n g h i g h in m a r k e t. It y i e l d s v e r y l a r g e l y u n d e r f a v o r a b l e c i r c u m s t a n c e s, b u t t h e p l a n t s a r e m u c h l e s s v i g o r o u s a n d h a r d y t h a n t h e E a r l y V i r g i n i a, a n d m u c h p a i n s is n e c e s s a r y to h a v e a g o o d s e t of p l a n t s ; a n d if a l a r g e c r o p be o b t a i n e d t h e f i r s t y e a r a f t e r p l a n t i n g, t h e r e is u s u a l l y a d e f i c i e n c y t h e n e x t y e a r, f r o m e x h a u s t i o n, or d e f i c i e n c y of p l a n t s. T h e s e t w o p l a n t s a r e c u l t i v a t e d m o r e t h a n a l l o t h e r s in N e w E n g l a n d. B u t o t h e r n e w a n d p r o m i s i n g v a r i e t i e s a r e c l a i m i n g t r i a l. In B e l g i ë z i j n een a a n t a l k w e k e r s o o k s u c c e s v o l in h e t k w e k e n v a n n i e u w e v a r i ë t e i t e n. H i e r b i j s t e k e n t w e e k w e k e r s b o v e n h e t g e m i d d e l d e u i t :

23 b o v e n h e t g e m i d d e l d e u i t : J o s e p h de J o n g h e en J e a n - L a m b e r t L o r i o. J o s e p h de J o n g h e b e k w a a m d e z i c h in e e r s t e i n s t a n t i e in s i e r p l a n t e n, m e t n a m e de C a m e l l i a. In s t o p t h i j m e t de t e e l t v a n s i e r p l a n t e n en g a a t h i j z i c h v o l l e d i g t o e l e g g e n op f r u i t en a a r d b e i e n. D o o r k r u i s e n, z a a i e n en s e l e c t i e, k r e e g h i j m e e r d a n 50 a a r d b e i r a s s e n! Z i j n z a a i l i n g e n w e r d e n in b i n n e n - en b u i t e n l a n d s t e r k a a n g e p r e z e n en s o m m i g e n w e r d e n er op g r o t e s c h a a l g e t e e l d. H i e r o n d e r een k l e i n e o p s o m m i n g v a n z i j n b e s t e s o o r t e n : L a C o n s t a n t e, v o l g e n s de k w e k e r z e l f z i j n b e s t e c r e a t i e, o n t s t a a n in E e n s a p p i g e en z e e r a r o m a t i s c h e a a r d b e i d i e i e t s w e g h e e f t v a n de m u s k a a t a a r d b e i. De v r u c h t e n w a r e n z e e r g o e d b e s t a n d t e g e n t r a n s p o r t. R e i n e d e s F r a i s i e r s E e n v a n z i j n e e r s t e r a s s e n r a s s e n u i t V o o r d i e t i j d v r i j g r o t e w i t t e v r u c h t e n, aan de z o n k a n t w a t r o s e. F i j n, z o e t en w i j n a c h t i g e v r u c h t e n. H e t w a s n i e t z o n p r o d u c t i e f r a s, m a a r w e r d w e l g e z i e n a l s een d e l i c a t e s s e. S o u v e n i r de K i e f f h e e f t l a n g w e r p i g e, g r o t e v r u c h t e n. S m a a k en a r o m a z i j n u i t s t e k e n d. H e t is e e n v r u c h t b a a r, p r o d u c t i e f s o o r t. La C o n s t a n t e R e i n e d e s F r a i s e s S o u v e n i r de K i e f f V a n J e a n L a m b e r t L o r i o is w e i n i g b e k e n d. G e l e e f d h e e f t h i j v a n t o t in L u i k. H i j h e e f t t a l v a n z e e r s m a k e l i j k en g r o t e a a r d b e i e n g e k w e e k t w a a r v a n s l e c h t s é é n v a r i ë t e i t n o g s t e e d s b e s t a a t, de J e a n L a m b e r t u i t M a a r d a t is m e t e e n e e n v a r i ë t e i t d i e n o g l a n g en z e e r o m v a n g r i j k

24 s u c c e s v o l w e r d g e t e e l d, m e t n a m e r o n d o m L u i k. S a i n t L a m b e r t b e z i t d o n k e r r o d e v r u c h t e n en is m i n of m e e r a f g e p l a t en h o e k i g. Ze b e z i t e e n f r i s en z o e t a r o m a. De a a r d b e i ' S a i n t - L a m b e r t ' g e n o o t g r o t e f a a m op de m a r k t v a n L u i k w a a r ze in h e t a a r d b e i e n s e i z o e n w e r d u i t g e s t a l d t u s s e n v e l e a n d e r e l o k a l e en b u i t e n l a n d s e v a r i ë t e i t e n. Ze is p e r f e c t a a n g e p a s t v o o r t e e l t op v o l l e g r o n d en ze is z e e r g e s c h i k t v o o r de e x p o r t d o o r h e t v a s t e v r u c h t v l e e s. De k a r m o z i j n r o d e, s a p p i g e v r u c h t e n s m a k e n a a n g e n a a m. H e t h a r t v a n de a a r d b e i is v o l en d o n k e r r o o d, o o k de o p p e r v l a k k i g i n g e p l a n t e z a d e n h e b b e n d e z e d o n k e r e k l e u r. De a a r d b e i h e e f t een h e e r l i j k, w i j n a c h t i g a r o m a. V a n t o t w a s h e t een v a n de v e e l g e t e e l d e s o o r t e n in T h i e r - à - L i è g e en t e n z u i d e n v a n V o t t e m ( o m g e v i n g L u i k ) We g a a n n o g e v e n t e r u g n a a r E n g e l a n d. H e t is en n o g s t e e d s d o m i n e e r t E n g e l a n d in de o n t w i k k e l i n g v a n n i e u w e a a r d b e i s o o r t e n. In d e z e p e r i o d e b e g i n t T h o m a s L a x t o n een o m v a n g r i j k

25 o m v a n g r i j k k w e e k p r o g r a m m a, h e t g r o o t s t o n d e r n o m e n p r o g r a m m a tot d a n t o e. H i j b e g i n t m e t k r u i s e n in s a m e n w e r k i n g m e t C h a r l e s D a r w i n, e e r s t in b o n e n, v a n a f k o m e n de e e r s t e r e s u l t a t e n v a n a a r d b e i e n. W a t m a a k t e h e t w e r k v a n T h o m a s L a x t o n zo b i j z o n d e r. H i j w a s de e e r s t e k w e k e r d i e een w e t e n s c h a p p e l i j k e b e n a d e r i n g z o c h t in h e t v e r d e r v e r b e t e r e n v a n de a a r d b e i. In d i e t i j d w a s h e t g e b r u i k e l i j k om b e k e n d e s o o r t e n m e t e l k a a r te k r u i s e n in de h o o p d a t er i e t s m o o i s u i t v o o r t k w a m. T h o m a s L a x t o n b r a c h t e c h t e r de f y s i o l o g i s c h e e i g e n s c h a p p e n in k a a r t v a n de i n d i v i d u e l e s o o r t e n. H i j d e f i n i e e r d e z i j n i d e a l e a a r d b e i en z o c h t d a a r v o o r de j u i s t e s t a m o u d e r s. H i j w e r k t e d u s n a a r een b e p a a l d r e s u l t a a t t o e. E e n m o o i v o o r b e e l d w a s d a t h i j v o o r z i j n s u c c e s v o l l e i n t r o d u c t i e s e e n A m e r i k a a n s e o u d e r g e b r u i k t e. De A m e r i c a n S h a r p l e s s. De A m e r i k a a n s e s o o r t e n m i s t e h e t a r o m a en h e t s a p p i g e v r u c h t v l e e s v a n de E n g e l s e s e l e c t i e s. M a a r ze w a r e n w e l s t e v i g e r en k o n d e n b e t e r t e g e n l a g e w i n t e r s e t e m p e r a t u r e n. Nu w a s de v o r s t g e v o e l i g h e i d in h e t m i l d e E n g e l a n d g e e n p r o b l e e m, m a a r v o o r h e t c o n t i n e n t w e l. D o o r d i t A m e r i k a a n s e r a s te g e b r u i k e n in z i j n k r u i s i n g e n k r e e g h i j a a r d b e i e n d i e b e t e r b e s t a n d w a r e n t e g e n s l e c h t w e e r, m a a r o o k b e t e r b e s t a n d w a r e n t e g e n t r a n s p o r t s c h a d e. Z i j n w e r k w e r d g e b r u i k t d o o r C h a r l e s D a r w i n en is v a n g e l i j k n i v e a u a l s h e t w e r k v a n G r e g o r M e n d e l en h e e f t d u s de b a s i s g e l e g d v o o r de g e n e t i c a. T h o m a s L a x t o n h a d ook t o t d o e l om de k w a l i t e i t v a n p l a n t e n te v e r b e t e r e n, n i e t om er r i j k v a n te w o r d e n. De L a x t o n s h e b b e n de w e r e l d m i n i m a a l v e r s c h i l l e n d e v a r i ë t e i t e n g e g e v e n, n i e t a l l e e n a a r d b e i e n m a a r o o k in a p p e l s, p e r e n, k l e i n f r u i t en b o n e n. Z i j n e e r s t e s u c c e s w a s de N o b l e u i t , e e n s o o r t d a t t o t v e e l w e r d a a n g e p l a n t in I t a l i ë en S c a n d i n a v i ë. De N o b l e w a s v r o e g, k o u d e r e s i s t e n t en r e s i s t e n t t e g e n z i e k t e n. In k w a m er n o g een z e e r s u c c e s v o l l e v a r i ë t e i t, de R o y a l S o e v e r e i g n. Z i j n v r o e g e r i j p h e i d, w i n t e r h a r d h e i d, f a n t a s t i s c h e s m a a k, h o g e o p b r e n g s t en r e l a t i e v e g o e d e h a n d l i n g e i g e n s c h a p p e n b r a c h t e n de R o y a l S o e v e r e i g n in t o p p o s i t i e. R o y a l S o e v e r e i g n w a s op z i j n b e u r t w e e r e e n g r a a g g e b r u i k t e s t a m o u d e r v o o r h e t v e r e d e l i n g s w e r k in D u i t s l a n d ( v a n a f 1900) In 1890 h a d h i j m e e r d a n z a a i l i n g e n o p g e k w e e k t. D i t l e v e r d e h e m 17! v a r i ë t e i t e n op. Z i j n z o n e n h e b b e n z i j n w e r k v o o r t g e z e t en o o k een w e z e n l i j k e b i j d r a g e g e l e v e r d aan de v e r b e t e r i n g v a n h e t a s s o r t i m e n t. Ze h e b b e n een t o o n a a n g e v e n d t u i n c e n t r u m o p g e r i c h t en een z a a d h u i s. D o o r f

26 a l l e r l e i f a m i l i e t r a g e d i e s k w a m h i e r in 1957 een e i n d e a a n, en z i j n a l l e b e d r i j v e n v e r k o c h t. B o v e n : L a x t o n s h o p M i d d e n : L a x t o n s h o p O n d e r : T h o m a s L a x t o n ( )

27 3 De moderne aardbei R o n d k o m t een b e l a n g r i j k e o m s l a g. E n g e l a n d is n i e t l a n g e r m e e r de h o f l e v e r a n c i e r v a n n i e u w e v a r i ë t e i t e n. In de V e r e n i g d e S t a t e n is m e n op z o e k n a a r a a r d b e i e n d i e d o o r d r a g e n d z i j n ( d a g l i c h t n e u t r a a l ) V a a k z i j n h e t n i e t m e e r de h o b b y i s t e n m a a r i n s t i t u t e n d i e z i c h g a a n b e z i g h o u d e n m e t n i e u w e v a r i ë t e i t e n. Er w o r d t o o k s t e r k g e k e k e n n a a r de c o m m e r c i ë l e k w a l i t e i t e n : m e e r o p b r e n g s t, h o u d b a a r h e i d en g o e d b e s t a n d t e g e n t r a n s p o r t. Zo m a a r e v e n een o p s o m m i n g v a n b e l a n g r i j k e s o o r t e n d i e r o n d 1900 op de m a r k t k w a m e n : U i t F r a n k r i j k in 1906 M a d a m e M o u t ô t U i t D u i t s l a n d in 1905 K ö n i g i n g L u i s e U i t D u i t s l a n d in 1897 S i e g e r U i t D u i t s l a n d in 1902 D e u t s c h e E v e r n U i t de VS in H o w a r d 17 U i t de VS in 1896 H u x l e y U i t de VS in 1912 P r o g r e s s i v e ( d e e e r s t e g o e d e d o o r d r a g e r ) D a t b o v e n s t a a n d e s o o r t e n al h e e l d i c h t in de b u u r t v a n de nu b e k e n d e c o m m e r c i ë l e r a s s e n k w a m e n, b l i j k t w e l u i t h e t f e i t d a t M a d a m e M o u t ô t 60 j a a r l a n g de m e e s t a a n g e p l a n t e v a r i ë t e i t in F r a n k r i j k w a s. En n o g s t e e d s is de s o o r t in g e b r u i k. O o k H u x l e y w e r d 50 j a a r m a s s a a l a a n g e p l a n t, v o o r a l in E n g e l a n d. W a a r o m o n t s t o n d de b e l a n g r i j k e o m s l a g in de o n t w i k k e l i n g v a n n i e u w e v a r i ë t e i t e n? D a t w a s k e n n i s en e c o n o m i e. T o t o n t s t o n d e n n i e u w e v a r i ë t e i t e n r e d e l i j k t o e v a l l i g. D u c h e s n e b r a c h t al r e d e l i j k in k a a r t h o e de F r a g a r i a a n a n a s s a is o n t s t a a n en T h o m a s L a x t o n h a d d o o r z i j n c o n t a c t e n m e t D a r w i n een d o e l g e r i c h t e b e n a d e r i n g. M a a r de g e n e t i c a v a n de a a r d b e i m o e s t n o g o n t d e k t w o r d e n. V a n a f p r o b e r e n d i v e r s e w e t e n s c h a p p e r s de c h r o m o s o m e n k a a r t v a n de d i v e r s e a a r d b e i e n in k a a r t te b r e n g e n. T o t 1900 w a s de a a r d b e i e n m a r k t v o o r a l d i e v a n de h o b b y t u i n d e r. De t u i n e n v a n t o e n m o e s t e n t o e n v o o r a l i e t s n u t t i g s o p b r e n g e n, v o e d s e l of i e t s a n d e r s n u t t i g s. M a a r de n i e u w e s o o r t e n b r a c h t e n m o g e l i j k h e d e n v o o r g r o o t s c h a l i g e t e e l t en h a n d e l. Z e k e r t o e n A m e r i k a a n s e v a r i ë t e i t e n ( h a r d e r ) w e r d e n E n g e l s e s o o r t e n.

28 w e r d e n g e k r u i s t m e t de E n g e l s e s o o r t e n ( s m a a k v o l l e r ). T o c h h a d d e n de s o o r t e n v a n r o n d n o g w a t o n v o l k o m e n h e d e n. S o m m i g e w a r e n z i e k t e g e v o e l i g, m e t n a m e v o o r v i r u s s e n. D e z e w a r e n er i n g e k r u i s t en m e n i g v e e l b e l o v e n d e n i e u w e v a r i ë t e i t w a s om d i e r e d e n b i n n e n e n k e l e j a r e n w e e r u i t b e e l d. S o m s w a s de o p b r e n g s t te l a a g om er r e n d e r e n d e l a n d b o u w v a n te m a k e n. Of v i e l de s m a a k w a t t e g e n. D o o r de g e n e t i s c h e c o m p o s i t i e v a n de b e s t a a n d e v a r i ë t e i t e n in k a a r t te b r e n g e n, s a m e n m e t z i j n m o r f o l o g i s c h e k a r a k t e r i s t i e k e n k o n m e n g r o t e s t a p p e n m a k e n. De o o r s p r o n g v a n de t e r m m o r f o l o g i e w o r d t t o e g e s c h r e v e n a a n J o h a n n W o l f g a n g v o n G o e t h e ( ). H i j w a s o v e r t u i g d v a n een o n d e r l i g g e n d e f u n d a m e n t e l e o r g a n i s a t i e, h e t b o u w p l a n, in de d i v e r s i t e i t v a n b l o e i e n d e p l a n t e n. In z i j n b o e k g e t i t e l d De M e t a m o r f o s e v a n p l a n t e n s t e l d e h i j v o o r d a t h e t b o u w p l a n o n s in s t a a t s t e l t om de v o r m e n v a n p l a n t e n d i e n o g n i e t w a r e n o n t d e k t te v o o r s p e l l e n. H e t v i n d e n v a n n i e u w e v a r i ë t e i t e n w e r d nu g e d a a n d o o r de w e t e n s c h a p p e r s, in d i e n s t v a n i n s t i t u t e n v a n u n i v e r s i t e i t e n. L a t e n we e e r s t k i j k e n n a a r h e t o n d e r z o e k in c h r o m o s o m e n. In 1926 w a s de w e t e n s c h a p in s t a a t om h e t a a n t a l c h r o m o s o m e n v a n de v e r s c h i l l e n d e a a r d b e i e n in k a a r t te b r e n g e n. In d a t j a a r is d a t ook v o o r de v o o r o n s b e l a n g r i j k e s o o r t e n g e b e u r t. M a a r n o g s t e e d s w o r d e n er n i e u w e a a r d b e i s o o r t e n o n t d e k t. E l k e a a r d b e i h e e f t a l s b a s i s 7 c h r o m o s o m e n. M i n i m a a l 2 p a a r of een v e e l v o u d v a n 7. H e t p l a a t j e z i e t er a l s v o l g t u i t : D i p l o ï d ( 2 X 7 ) v e s c a ( N o o r d e l i j k h a l f r o n d ) n i l g e r r e n s i s ( Z u i d - A z i ë ) r u b i c o l a ( Z u i d - A z i ë ) d a l t o n i a n a ( A z i ë ) T e t r a p l o ï d ( 4 X 7 ) m o u p i n e n s i s ( O o s t e l i j k C e n t r a a l A z i ë ) o c c i d e n t a l i s ( O o s t e l i j k C e n t r a a l A z i ë ) H e x a p l o ï d ( 6 X 7 ) m o s c h a t a ( C e n t r a a l E u r o p a ) O c t o p l o ï d ( 8 X 7 ) c h i l o e n s i s ( K u s t g e d e e l t e A m e r i k a, H a w a ï ) o v a l i s ( W e s t e n v a n N o o r d - A m e r i k a ) v i r g i n i a n a ( ( O o s t e n v a n N o o r d - A m e r i k a ) O n z e T u i n a a r d b e i F r a g a r i a x a n a n a s s a is een n a t u u r l i j k e k r u i s i n g t u s s e n de F. c h i l o e n s i s en F. v i r g i n i a n a en is d u s ook o c t o p l o i d.

29 H e t in k a a r t b r e n g e n v a n h e t a a n t a l c h r o m o s o m e n h a d in b e g i n s e l m e e r een w e t e n s c h a p p e l i j k e b e t e k e n i s. M e n b e g o n e c h t e r te o n t d e k k e n d a t de F r a g a r i a a n a n a s s a a a n w e e r s t a n d b e g o n te v e r l i e z e n. M e t n a m e v i r u s s e n w a r e n o n b e d o e l d i n g e k w e e k t. M e n k o n e c h t e r w a a r n e m e n d a t de s t a m o u d e r s, de w i l d e a a r d b e i, v e e l v i t a l e r w a s. M e n is in de o n t w i k k e l i n g v a n n i e u w e a a r d b e i e n w e e r t e r u g g a a n k r u i s e n m e t w i l d e s o o r t e n om v i t a l i t e i t en r e s i s t e n t i e t e r u g te k r i j g e n. D i t z o r g d e e r v o o r d a t v a n a f de j a r e n d e r t i g er op g r o t e s c h a a l a a r d b e i e n w e r d e n g e k w e e k t v o o r c o n s u m p t i e. E e n a n d e r e u i t d a g i n g w a s om A a r d b e i e n te k w e k e n d i e d o o r d r a g e n d e z i j n. M e n n o e m t d e z e a a r d b e i e n ook d a g l i c h t n e u t r a a l. Z o d r a de d a g e n g a a n k o r t e n, z a l n o r m a a l g e s p r o k e n de b l o e m v o r m i n g s t o p p e n. Er w a r e n o n d e r de n i e u w e a a r d b e i s o o r t e n e c h t e r e x e m p l a r e n d i e o n g e v o e l i g w a r e n v o o r k o r t e r d a g l i c h t, d a g l i c h t n e u t r a a l. D e z e w a r e n e c h t e r n o g n i e t v a n g o e d e w ak rwe an l ip t e i t om s u c c e s v o l te z i j n. In de V e r e n i g d e S t a t e n k o m t de d o o r b r a a k. H e t w a s een n a k o m e l i n g v a n de F. B i s m a r c k, een in d i e t i j d ( ) s u c c e s v o l r a s. De u i t l o p e r s v a n de n i e u w e v a r i ë t e i t m a a k t e n b l o e m e n en v r u c h t e n t o t e i n d s e p t e m b e r. De k w e k e r w a s S a m u e l C o o p e r en in b r a c h t h i j de p l a n t op de m a r k t o n d e r de n a a m F. P a n A m e r i c a n. S a m u e l C o o p e r k w e e k t e v a n u i t F. P a n A m e r i c a n n o g b e t e r e s e l e c t i e s w a a r v a n de F. Su S u p e r b A u t u m n de b e s t e w a s. E e n a n d e r e k w e k e r b o r d u u r d e v e r d e r op h e t w e r k v a n S a m u e l C o o p e r. H a r l o w R o c k h i l l o n t w i k k e l d e v a n u i t F. P a n A m e r i c a n de F. P r o g r e s s i v e. E e n v a r i ë t e i t d i e j a r e n l a n g b e e l d b e p a l e n d w a s in de m a r k t v o o r d o o r d r a g e n d e a a r d b e i e n. V e l e v a r i ë t e i t e n v o l g d e n t o t een n i e u w e t e e l t t e c h n i e k de v e r d e r e o n t w i k k e l i n g v a n d o o r d r a g e n d e a a r d b e i e n s t o p t e. De t e c h n i e k k w a m u i t N e d e r l a n d en k o n a l l e e n o n t s t a a n d o o r de v e r d e r e p r o f e s s i o n a l i s e r i n g en g r o o t s c h a l i g h e i d v a n de a a r d b e i e n t e e l t. D o o r p l a n t e n in te v r i e z e n en v e r v o l g e n s o n d e r l a m p e n ( a l s de d a g e n g a a n k o r t e n ) te k w e k e n, is m e n in s t a a t om j a a r r o n d a a r d b e i e n te k w e k e n. De p l a n t w o r d t a l s h e t w a r e g e f o p t en g r o e i t a l s o f h e t v o o r j a a r is. n i e u w e

30 H e t v o o r d e e l v a n d o o r d r a g e n d e r a s s e n t e n o p z i c h t e v a n e e n m a a l d r a g e n d e r a s s e n is u i t e r a a r d d a t ze o v e r een l a n g e r e p e r i o d e ( v a a k t o t 1 / 2 s e p t e m b e r ) s m a k e l i j k e v r u c h t e n g e v e n. Er z i j n e c h t e r o o k n a d e l e n. D o o r d a t v e e l e n e r g i e n a a r b l o e m e n en v r u c h t e n g a a t, z i j n de v r u c h t e n een s t u k k l e i n e r. Ze m a k e n h i e r d o o r ook w e i n i g u i t l o p e r s w a t l a s t i g is b i j de v e r d e r e v e r m e e r d e r i n g. V o o r de t h u i s m a r k t g e e n p r o b l e e m, z e l f s e e n v o o r d e e l. V o o r de k w e k e r m a a k t d i t de d o o r d r a g e n d e a a r d b e i m i n d e r i n t e r e s s a n t. V a n a f de k o m s t v a n de n i e u w e k w e e k m e t h o d e u i t N e d e r l a n d k o m e n er n o g m a a r s p a a r z a a m n i e u w e d o o r d r a g e n d e s o o r t e n. D e z e z i j n u i t s l u i t e n d v o o r de t h u i s m a r k t, de c o n s u m e n t d i e in z i j n t u i n a a r d b e i e n w i l k w e k e n. T h e e x h i b i t of t h e " P a n - A m e r i c a n " s t r a w b e r r y, m a d e by Mr. S a m u e l C o o p e r, of D e l a v a n, w a s r e m a r k a b l e. F r o m J u l y e i g h t e e n t h u n t i l N o v e m b e r s e c o n d Mr. C o o p e r k e p t a c o n t i n u o u s d i s p l a y of h i s n e w s e e d l i n g s t r a w b e r r y on o u r t a b l e s. T h e q u a l i t y of t h e f r u i t is v e r y g o o d, r e s e m b l i n g t h e B i s m a r c k s o m e w h a t, b u t t h e f a c t of i t s c o n t i n u o u s b e a r i n g t h r o u g h o u t t h e s u m m e r is w o n d e r f u l. U i t : R e p o r t of t h e H o r t i c u l t u r e E x h i b i t v a n ( P a n A m e r i c a n E x p o s i t i o n in N e w Y o r k )

31 T o t aan de t w e e d e w e r e l d o o r l o g g e b e u r d e n i e t v e e l m e e r op h e t g e b i e d v a n k w e k e n v a n n i e u w e s o o r t e n. In de t w e e d e w e r e l d o o r l o g k r e e g de a a r d b e i e n t e e l t, z e k e r in E u r o p a een g r o t e k l a p. Er m o e s t e n v e l e h o n g e r i g e m o n d e n g e v o e d w o r d e n, E u r o p a l a g in p u i n en de a r b e i d s i n t e n s i e v e t e e l t v a n de a a r d b e i h o o r d e n i e t b i j de e e r s t e l e v e n s b e h o e f t e. P a s r o n d 1950 is er w e e r r u i m t e v o o r o n t w i k k e l i n g. M a a r de w e r e l d is v e r a n d e r d. De i n d i v i d u e l e l a n d e n z i j n d o o r de e r v a r i n g v a n e r v a n o v e r t u i g d g e r a a k t d a t je a l s l a n d in je e i g e n v o e d s e l v o o r z i e n i n g m o e t v o o r z i e n. M a a r d a t h e t o o k e f f i c i ë n t e r m o e t w o r d e n. De v e r m e e r d e r i n g en o n t w i k k e l i n g v a n v o e d s e l g e w a s s e n w o r d t e e n t a a k u n i v e r s i t e i t e n en i n s t i t u t e n. H e t o n t w i k k e l e n v a n n i e u w e r a s s e n w o r d t w e t e n s c h a p p e l i j k e r en s y s t e m a t i s c h. En de f o c u s l i g t op een w i n s t g e v e n d e r a s m e t h o g e p r o d u c t i e. En de i n s t i t u t e n h o u d e n z i c h n i e t a l l e e n b e z i g m e t n i e u w e r a s s e n, m a a r ook m e t de t e e l t, n i e u w e t e e l t m e t h o d e n en g e w a s b e s c h e r m i n g. H e t is een i n t e g r a a l s y s t e e m w a a r d o o r er al s n e l n i e u w e r a s s e n op de m a r k t k o m e n d i e de o u d e r a s s e n v a n v o o r v e r v a n g e n. A l l e s is m a a k b a a r en aan de g e z o n d h e i d en v i t a l i t e i t w o r d t m i n d e r a a n d a c h t b e s t e e d. O o k k i j k t m e n b i j de n i e u w e s o o r t e n m e e r n a a r de l i f e - s h e l l, m a x i m a l e h o u d b a a r h e i d en b e s t a n d t e g e n t r a n s p o r t. O n g e m e r k t l e v e r e n we in op de s m a a k. De o n t w i k k e l i n g e n g a a n s n e l en de t o p p e r s v a n v a n d a a g z i j n m o r g e n al w e e r a c h t e r h a a l d. W a s de r o l v a n N e d e r l a n d t o t nu t o e m a r g i n a a l in de o n t w i k k e l i n g v a n n i e u w e a a r d b e i r a s s e n, in v e r o v e r d G o r e l l a de w e r e l d. En v a n a f d a t m o m e n t v o e r t N e d e r l a n d de h i t l i j s t e n a a n. In h e t v o l g e n d e h o o f d s t u k s t a a n we s t i l b i j de N e d e r l a n d s e o p m a r s in de i n t e r n a t i o n a l e a a r d b e i e n w e r e l d. In D u i t s l a n d w e r d ook g o e d w e r k v e r r i c h t. D o o r R e i n h o l d v o n S e n g b u s h w e r d in h e t s o o r t S e n g a S e n g a n a op de m a r k t g e b r a c h t. R e i n h o l d v o n S e n g b u s h z o r g d e g o e d v o o r z i c h z e l f. O n d e r z o e k w e r d g e d a a n d o o r h e t d o o r h e m o v e r g e n o m e n M a x P l a n c k I n s t i t u u t. P a r a l l e l h i e r a a n h e e f t h i j z i j n e i g e n b e d r i j f S e n g a n a G m b H o p g e r i c h t om z i j n v o n d s t e n c o m m e r c i e e l te m a k e n. En d a t d e e d h i j g o e d. S e n g a n a w a s t o t h e t m e e s t v e r b o u w d e a a r d b e i in D u i t s l a n d. S e n g b u s h k o o s n i e t v o o r k w e k e r s r e c h t m a a r v o o r e e n m e r k e n r e c h t. K w e k e r s r e c h t h e e f t e e n m a x i m a l e d u u r v a n 30 j a a r, m e r k e n r e c h t is v o o r o n b e p a a l d e t i j d. En n o g s t e e d s is S e n g a n a een h i t v o o r de t h u i s m a r k t en m o e t er m e r k e n r e c h t

32 m e r k e n r e c h t b e t a a l d w o r d e n. G e l u k k i g is er een s o o r t a a r d b e i m e t d e z e l f d e e i g e n s c h a p p e n a l s S e n g a S e n g a n a. H e t is de F. R a y n a u d de S e i g n b o u s, v e r n o e m d n a a r z i j n o n t d e k k e r. E e n a n d e r e b e l a n g r i j k e o n t w i k k e l i n g z i j n de p o g i n g e n om de s m a a k en h e t a r o m a v a n de B o s a a r d b e i te v e r e n i g e n m e t d i e v a n de p r o d u c t i v i t e i t v a n de T u i n a a r d b e i. En d a n k o m e n we w e e r t e r u g op h e t v e r h a a l v a n de c h r o m o s o m e n. De F. v e s c a en de F. a n a n a s s a k u n n e n n i e t op n a t u u r l i j k e m a n i e r m e t e l k a a r k r u i s e n v a n w e g e h e t v e r s c h i l l e n d e a a n t a l c h r o m o s o m e n. V i a een l a n g p r o c e s b e g o n n e n in d o o r D. H. S c o t t u i t de V e r e n i g d e S t a t e n p r o b e e r t m e n de k r u i s i n g v i a w e t e n s c h a p p e l i j k e w e g. H e t l e v e r t i n d e r d a a d een a a r d b e i op m e t de s m a a k en h e t a r o m a v a n de b o s a a r d b e i. D a a r n a a s t is h e t b e h o o r l i j k v i r u s r e s i s t e n t, d r o o g t e r e s i s t e n t en z e e r w i n t e r h a r d. H e l a a s z i j n de v r u c h t e n te z a c h t v o o r c o m m e r c i e e l g e b r u i k en is de a a r d b e i m e e l d a u w g e v o e l i g. N a k o m e l i n g e n v a n d e z e k r u i s i n g n o e m t m e n F. v e s c a n a. In w o r d t h e t p r o j e c t w e e r o p g e p a k t d o o r B a u e r. Z o w e l in Z w e d e n a l s in D u i t s l a n d w o r d t in s a m e n w e r k i n g v e r d e r o n d e r z o e k g e d a a n. In Z w e d e n o n t w i k k e l d m e n A n n e l i e ( ), S a r a ( ) en R e b e c k a ( 1998) In D u i t s l a n d o n t w i k k e l d m e n S p a d e k a ( ) en F l o r i k a ( ) H o e w e l h e t e x p e r i m e n t g e s l a a g d is w o r d t h e t c o m m e r c i e e l g e e n s u c c e s. V o o r de p r o d u c t i e t u i n b o u w b l i j v e n de a a r d b e i e n te k l e i n. De t h u i s m a r k t p a k t h e t n i e t op. R o n d w o r d t de F. V e s c a n a h e r o n t d e k t. H e t f e i t d a t de a a r d b e i de g e z o n d h e i d h e e f t v a n de w i l d e b o s a a r d b e i en d u s z e k e r 5 a 6 j a a r op h e t z e l f d e s t u k j e g r o n d k a n s t a a n w o r d t g e w a a r d e e r d. De a a r d b e i is i e t s k l e i n e r d a n de T u i n a a r d b e i, m a a r v e e l g r o t e r d a n de b o s a a r d b e i. De s m a a k l i j k t in e e r s t e i n s t a n t i e op d i e v a n de T u i n a a r d b e i, m a a r de s m a a k en a r o m a v a n de b o s a a r d b e i is a c h t e r in de t o n g z e e r g o e d w a a r n e e m b a a r. A l s b o d e m b e d e k k e r w o r d t F l o r i k a d o o r de Z w i t s e r s e k w e k e r L u b e r a g o e d in de m a r k t g e z e t. D a a r n a a s t h e e f t L u b e r a de v e s c a n a v e r d e r d o o r o n t w i k k e l d w a a r b i j m e n v o o r a l op de s m a a k g e l e t h e e f t. De w a a r d e r i n g v o o r de F. V e s c a n a a a r d b e i h e e f t e v e n op z i c h l a t e n w a c h t e n ( 50 j a a r ) m a a r w o r d t v o o r de k o m e n d e j a r e n een h i t.

33 4 Aardbeienteelt in Nederland De g e s c h i e d e n i s v a n de a a r d b e i e n t e e l t b e g i n t v e r m o e d e l i j k in B o s k o o p. R o n d w o r d e n in B o s k o o p v o o r n a m e l i j k f r u i t b o m e n g e k w e e k t. D e z e v r a g e n e c h t e r v e e l r u i m t e en z o m e r s k w a m e n er g e e n i n k o m s t e n b i n n e n. De a a r d b e i e n t e e l t is e e n i n t e r e s s a n t e t u s s e n t e e l t. E e r s t de s o o r t B o s k o p e r, s p o e d i g g e v o l g d d o o r J e c u n d a en L a x t o n N o b l e. De De a a r d b e i e n w e r d e n v r o e g g e p l u k t en in s t e n e n, v a n b i n n e n g e g l a z u u r d e, p o t j e s g e d a a n. De p l u k p o t t e n. De m a r k t w a r e n de g r o t e s t e d e n A m s t e r d a m, D e n H a a g en R o t t e r d a m. Je m a g a a n n e m e n d a t h e t een p r o d u c t w a s v o o r de w e l g e s t e l d e b u r g e r s. V r o u w e n en k i n d e r e n v a n de t e l e r r a n g s c h i k t e de a a r d b e i t j e s n e t j e s in e e n p i r a m i d e v o r m w a a r n a ze v o o r z i c h t in h o u t e n b a k k e n w e r d e n g e p l a a t s t en v i a de G o u w b r a c h t de a a r d b e i s c h i p p e r de k o s t b a r e a a r d b e i e n n a a r de m a r k t. De a a r d b e i s c h i p p e r r e g e l d e ook de v e r k o o p en z o r g d e v i a e e n k e u r i g e a d m i n i s t r a t i e v o o r de a f z e t. O v e r i g e n s w a s de a f z e t g o e d g e r e g e l d, a l l e s l i e p v i a de a f z e t c o ö p e r a t i e de A a r d b e z i ë n c o m p a g n i e. De e e r s t e a f z e t c o ö p e r a t i e op t u i n b o u w g e b i e d. In 1853 w e r d e n er a a r d b e i p o t j e s v e r s c h e e p t v o o r een b e d r a g v a n g u l d e n. D a t w a s v o o r d i e t i j d h e e l v e e l g e l d en de t e e l t v a n a a r d b e i e n h e e f t B o s k o o p v e e l w e l v a a r t g e b r a c h t. P o t j e s en b a k k e n b l e k e n n i e t zo p r a k t i s c h te z i j n en z i j n l a t e r v e r v a n g e n d o o r r i e t e n m a n d j e s. R o n d n e e m t de h a n d e l in a a r d b e i e n af. De v r u c h t b o m e n t e e l t v o n d o v e r w e g e n d e l d e r s in N e d e r l a n d p l a a t s en B o s k o o p w o r d t h e t c e n t r u m v a n de s i e r t e e l t. O o k de a a r d b e i e n t e e l t k a n op a n d e r e p l e k k e n in N e d e r l a n d g o e d k o p e r en e f f i c i ë n t e r. De l a a t s t e z e n d i n g w a s op 20 j u l i B o s k o o p b l e e f n o g w e l t o t a a n de 2 de w e r e l d o o r l o g l e v e r a n c i e r v a n p l a n t m a t e r i a a l v o o r a n d e r e k w e k e r s. V a n a f p r o b e e r d e de v e r e n i g i n g t o t r e g e l i n g en v e r b e t e r i n g v a n v r u c h t s o o r t e n de o n t w i k k e l i n g v a n n i e u w e s o o r t e n te o n t w i k k e l e n. De k w e k e r w e r d een p r e m i e v a n 5 g u l d e n u i t g e l o o f d v o o r e e n a a r d b e i d i e u i t m u n t e n d w a s in s m a a k, g r o o t t e, g e u r en v r u c h t b a a r h e i d In w o n C o r n e l i s v a n d e r W a t e r een r i j k s d a a l d e r

34 r i j k s d a a l d e r m e t z i j n n i e u w i g h e i d F. R e u s v a n Z u i d w i j k. De v e r e n i g i n g k o c h t z i j n p l a n t e n op en h a d h e t a l l e e n r e c h t.

35 H i e r o n d e r de p u b l i c a t i e u i t N e e r l a n d s P l a n t e n t u i n u i t De R e u s w o r d t f l i n k a a n de m a n g e b r a c h t a 1, 50 g u l d e n p e r p l a n t j e. V o o r d i e t i j d een h o o p g e l d! En o o k een b e h o o r l i j k b e d r a g in v e r g e l i j k i n g m e t de 2, 50 d i e de k w e k e r k r e e g v o o r z i j n h e l e v o o r r a a d en h e t k w e k e r s r e c h t w a t n a a r de v e r e n i g i n g g i n g. We g a a n n a a r B e v e r w i j k w a a r de a a r d b e i e n t e e l t r o n d j u i s t z i j n o p w a c h t i n g m a a k t e. R o n d de w i s s e l i n g v a n de 19e e e u w n a a r de 20e e e u w w e r d B e v e r w i j k b e k e n d om de a a r d b e i e n t e e l t en d a n v o o r n a m e l i j k de v e r k o o p op de v e i l i n g. De a a r d b e i e n g r o e i d e n v o o r n a m e l i j k in de t u i n e n r o n d o m W i j k

36 W i j k aan D u i n, V e l s e n, H e e m s k e r k en n o g v e r d e r, m a a r B e v e r w i j k w a s h e t m i d d e l p u n t a l s m a r k t p l a a t s en de p l a a t s v a n w a a r u i t de v o l g e l a d e n s p o o r w e g w a g o n s b e g i n v a n de 20e e e u w v e r t r o k k e n t o t v e r in D u i t s l a n d en z e l f s t o t a a n de R u s s i s c h e g r e n s. De a a r d b e i e n w e r d e n v e r v o e r d in w a g o n s m e t l a t w e r k, d u s o p e n, o m d a t de v r u c h t e n a n d e r s z o u d e n g a a n b r o e i e n. P e r b o o t g i n g e n de a a r d b e i e n o o k n a a r de j a m f a b r i e k e n en m e t een h a n d k a r of p a a r d en w a g e n n a a r H a a r l e m en A m s t e r d a m v o o r de l o s s e v e r k o o p op de m a r k t e n of aan de d e u r. H e t s u c c e s v a n B e v e r w i j k k w a m d o o r d a t t e e l t, h a n d e l en l o g i s t i e k p e r f e c t in o r d e w a r e n. De m e e s t e a a r d b e i e n w a r e n v o o r de E n g e l s e m a r k t ( c o n s e r v e n i n d u s t r i e ) en w a s d o o r de l i g g i n g a a n de N o o r d z e e s n e l b e r e i k b a a r. D a a r n a a s t h a d B e v e r w i j k d r i e v e i l i n g e n ( w a a r o n d e r de e n i g e a a r d b e i v e i l i n g v a n N e d e r l a n d ). De v e i l i n g s t o n d g a r a n t v o o r een e e r l i j k e p r i j s z o d a t k w e k e r s in s t a a t w a r e n h u n b e d r i j f v e r d e r te o n t w i k k e l e n. H e t w a s ook i n t e r e s s a n t v o o r de k o p e r s o m d a t ze op één p l e k h u n t o t a l e i n k o o p k o n d e n r e g e l e n. H e t w a s s n e l en e f f i c i ë n t. V a n d a a g g e o o g s t, m o r g e n b i j de k l a n t. B e v e r w i j k

37 T e n s l o t t e w a s er de g o e d e a a n s l u i t i n g op h e t s p o o r z o d a t de a a r d b e i e n r e l a t i e f s n e l n a a r de g r o t e s t e d e n in h e t R u h r g e b i e d en v e r d e r g e t r a n s p o r t e e r d k o n d e n w o r d e n. B e v e r w i j k h a d ook z i j n e i g e n a a r d b e i, F. B e v e r w i j k s e E x p o r t. D e z e w a s d o o r z i j n s t e v i g e en g o e d s m a k e n d e v r u c h t e n s p e c i a a l g e s c h i k t v o o r de e x p o r t. H e t r a s w e r d r o n d in K e n n e m e r l a n d, w a a r B e v e r w i j k d e e l v a n u i t m a a k t v e e l g e k w e e k t. M a a r m o e s t al s n e l p l a a t s m a k e n v o o r F. J u c u n d a, in K e n n e m e r l a n d F. A m a z o n e g e n o e m d. E e n b e z o e k e r d i e o m s t r e e k s de e e u w w i s s e l i n g in B e v e r w i j k en H e e m s k e r k r o n d k e e k, k o n e c h t e r n i e t om de a a r d b e i e n p l a n t e n h e e n, w a n t ze g r o e i d e n o v e r a l. De b e s c h u t t e l i c h t e b o d e m a c h t e r de d u i n e n b l e e k z e e r g e s c h i k t v o o r de a a r d b e i e n. De r o d e v r u c h t e n w e r d e n v o o r a l a f g e z e t in A m s t e r d a m. G e o g r a f i s c h l a g e n B e v e r w i j k en H e e m s k e r k v r i j g u n s t i g, w a n t b i j g o e d e w i n d w a s een s c h u i t in t w e e uur in de h o o f d s t a d. De k o m s t v a n de s p o o r l i j n in g a f een v e r d e r e i m p u l s a a n de a a r d b e i e n t e e l t. R o n d v e r v o e r d e H e e m s k e r k en B e v e r w i j k a l l e e n al n a a r D u i t s l a n d j a a r l i j k s m e e r d a n v i e r m i l j o e n k i l o a a r d b e i e n. In h e t a a r d b e i e n s e i z o e n, d a t v a n b e g i n j u n i t o t e i n d j u l i d u u r d e, w a r e n er h o n d e r d e n m e n s e n n o d i g b i j h e t p l u k k e n. H e l e g e z i n n e n s t o n d e n s m o r g e n s v r o e g al v a n a f v i j f uur op de v e l d e n. H e t p l u k k e n g i n g d o o r t o t een u u r of v i e r, w a n t d a n b e g o n n e n de a a r d b e i e n v e i l i n g e n. De s c h o o l j e u g d k r e e g e x t r a v a k a n t i e d a g e n om b i j o o g s t te h e l p e n. V o o r de o n d e r w i j z e r s h a d h e t o v e r i g e n s w e i n i g z i n om l e s te g e v e n, w a n t in de a a r d b e i e n t i j d z a t n o g een h a n d j e v o l l e e r l i n g e n in de k l a s. De a a r d b e i e n s o o r t A m a z o n e w e r d z o n d e r d o p g e p l u k t. D a t m a a k t e d e z e s o o r t u i t e r m a t e g e s c h i k t v o o r de j a m f a b r i e k e n. De a a r d b e i e n w e r d e n d a a r v o o r a l l e r e e r s t in B e v e r w i j k g e p u l p t. De g e w a s s e n a a r d b e i e n g i n g e n in g r o t e v a t e n, w a a r n a er e e n c o n s e r v e r e n d e v l o e i s t o f o v e r h e e n g i n g. H o n d e r d e n m a n n e n en v r o u w e n w a r e n in d e z e p u l p f a b r i e k e n a a n h e t w e r k. O o k m o e s t e n de l e g e s l o f f e n ( a a r d b e i m a n d j e s ) w o r d e n g e s o r t e e r d en in p a k k e n v a n 20 s t u k s b i j e l k a a r g e b o n d e n w o r d e n. D e z e p a k k e t t e n w e r d e n v e r v o l g e n s w e e r v e r k o c h t. V a n a f 1955 k o m t er de k l a d in. De g e e s t g r o n d e n in h e t K e n n e m e r l a n d k r i j g e n l a s t v a n v e r d r o g i n g. M a a r een n o g g r o t e r e b e d r e i g i n g k o m t v a n de H o o g o v e n s. De f a b r i e k s a r b e i d w o r d t b e t e r b e t a a l d en b i e d o o k m e e r z e k e r h e i d. En de a r b e i d e r s h e b b e n ook w o n i n g e n n o d i g w a a r d o o r B e v e r w i j k l a n d b o u w g r o n d e n m o e t o p k o p e n v o o r w o n i n g b o u w. M a a r o o k de

38

39 de m a r k t v e r s c h u i f t. T o t w a s een b e l a n g r i j k d e e l v a n de p r o d u c t i e b e s t e m d v o o r de i n d u s t r i e, p u l p en d i e p v r i e s a a r d b e i e n. D o o r c o n c u r r e n t i e u i t l a g e l o n e n l a n d e n v e r d w i j n t de a f z e t s n e l en k r i m p t h e t a r e a a l d r a s t i s c h. De m a r k t v o o r c o n s u m p t i e a a r d b e i e n k o m t e c h t e r op m a a r d e z e v i n d t p l a a t s in N e d e r l a n d w a a r de g r o n d g o e d k o p e r is en a r b e i d v o l d o e n d e v o o r h a n d e n. V o o r a l r o n d Z u n d e r t en B r e d a. De t e e l t in de v r o e g e r e g e b i e d e n B e v e r w i j k, A a l s m e e r en B o s k o o p is d a n n a g e n o e g v e r d w e n e n. V a n w e g e de u i t s t e k e n d e k w a l i t e i t w o r d t de t e e l t v a n c o n s u m p t i e a a r d b e i e c h t e r s t e e d s b e l a n g r i j k e r. V a n a f 1943 is de o n t w i k k e l i n g v a n n i e u w e r a s s e n g e h e e l in h a n d e n v a n h e t I n s t i t u u t v o o r de V e r e d e l i n g v a n T u i n b o u w g e w a s s e n. En m e t z e e r v e e l s u c c e s. V a n a f de s t a r t w e r k t e n H e s t e r K r o n e n b e r g en C h i e l W a s s e n a a r a l s o n d e r z o e k s t e a m s a m e n en z o u d e n in de t i e n t a l l e n j a r e n v a n s a m e n w e r k i n g v e l e m i j l p a l e n b e r e i k e n. H e t b e g o n in 1960 m e t F. G o r e l l a. H e t r a s g a f e e n h o g e o p b r e n g s t en z o u t o t h e t m e e s t g e t e e l d e r a s in N e d e r l a n d en B e l g i ë b l i j v e n. T o t de h i t p a r a d e v a n de I V T k u n n e n we r e k e n e n : G o r e l l a 1960 O s t a r a 1969 T a g o 1972 T e n i r a 1973 I n d u k a 1973 E l v i r a 1977 K o r o n a 1978 E l s a n t a 1981 P o l k a 1987 L a m b a d a 1992 S o n a t a 1998 J i v e 2013 E l s a n t a is e c h t e r de o n g e k r o o n d e k o n i n g i n. In h a d m e n n o g g e e n f l a u w i d e e d a t d i t r a s z o n k a s k r a k e r z o u w o r d e n. H e t k w e k e r s r e c h t is na 30 j a a r a f g e l o p e n, m a a r n o g s t e e d s is d i t v e r u i t h e t m e e s t a a n g e p l a n t e s o o r t in de p r o d u c t i e t u i n b o u w. Er w o r d t a a n g e n o m e n d a t 80% v a n de a a n p l a n t u i t E l s a n t a b e s t a a t. h e t l i c e n t i e g e l d k o n g e b r u i k t w o r d e n v o o r de o n t w i k k e l i n g v a n n i e u w e s o o r t e n. N o g s t e e d s s t a a t E l s a n t a e c h t e r op n u m m e r 1, o n d a n k s v e r w o e d e p o g i n g e n de n i e u w e r e s o o r t e n w a a r v o o r n o g w e l l i c e n t i e b e t a a l d m o e t w o r d e n, n a a r v o r e n te s c h u i v e n.

40 5 Geloof en ongeloof Mythologie rondom aardbeien De m e e s t p r o m i n e n t e p l e k k r e e g de a a r d b e i b i j de S e n e c a i n d i a n e n. H e t is e e n i n d i a n e n s t a m d i e n o g a l a f w e e k o m d a t ze g e e n n o m a d e n b e s t a a n l e i d d e, m a a r l a n d b o u w b e d r e v e n. H u n g e b i e d s t r e k t z i c h t u i t t o t w a t nu o n g e v e e r de s t a a t N e w Y o r k is. De a a r d b e i w e r d h o o g g e w a a r d e e r d en g e ë e r d. H e t h a d z i j n e i g e n f e e s t o m d a t de a a r d b e i de e e r s t e v r u c h t in h e t s e i z o e n w a s en d a a r m e e h e t v o o r j a a r m a r k e e r d e. De v r o u w e n en k i n d e r e n g i n g e n de n a t u u r in om de a a r d b e i e n te p l u k k e n. M e n m a a k t e er een c e r e m o n i ë l e d r a n k v a n d o o r de p u l p te m e n g e n m e t w a t e r en e e n k l e i n b e e t j e E s d o o r n s i r o o p. H e t h e l e d o r p k w a m b i j e l k a a r en er w e r d g e d a n s t, g e z o n g e n en m u z i e k g e m a a k t. T w e e k i n d e r e n b r a c h t e n de b e k e r n a a r h e t f e e s t en e l k l i d v a n de s t a m d r o n k u i t de b e k e r en b e d a n k t e v o o r d e z e g i f t. D e z e d r a n k w e r d g e z i e n a l s een z e e r k r a c h t i g g e z o n d h e i d s d r a n k j e, een c a d e a u v a n h e t a a n k o m e n d e v o o r j a a r. H e t f e e s t g i n g d o o r w a a r b i j m e e r a a r d b e i e n w e r d e n g e n u t t i g d, op d i v e r s e m a n i e r e n b e r e i d. De S e n e c a s g e l o o f d e n ook d a t a a r d b e i e n h e t p a d m a r k e e r d e n n a a r de h e m e l. A l s i e m a n d een b i j n a d o o d e r v a r i n g h a d w a s h e t g e b r u i k e l i j k om te z e g g e n I k at b i j n a a a r d b e i e n. V a n de I r o k e z e n k o m t h e t v e r h a a l v a n h e t o n t s t a a n v a n de a a r d b e i. N a d a t e e r s t de m a n w a s g e m a a k t, w e r d de v r o u w g e m a a k t om e l k a a r s p a r t n e r te w o r d e n. E e n t i j d l a n g l e e f d e n ze h e e l g e l u k k i g s a m e n, m a a r t o e n b e g o n n e n de e e r s t e m e n i n g s v e r s c h i l l e n. Ze k r e g e n s a m e n z o v e e l r u z i e, d a t op z e k e r e d a g er n i e t m e e r m e t e l k a a r g e s p r o k e n w e r d. Op e e n d a g b e s l o o t de v r o u w h a a r m a n te v e r l a t e n en g i n g n a a r h e t l a n d v a n de z o n, o o s t w a a r t s. T o e n de m a n t e r u g k w a m v a n de j a c h t z a g h i j t o t z i j n s c h r i k d a t z i j n v r o u w w a s v e r t r o k k e n. Zo s n e l a l s h i j k o n b e s l o o t h i j h a a r p a s te v o l g e n, m a a r h e t l u k t e h e m n i e t h a a r in te h a l e n. U i t g e p u t en v o l v e r d r i e t v i e l h i j op de g r o n d.

41 De z o n h a d m e d e l i j d e n m e t de m a n en v r o e g h e m of h i j n o g s t e e d s b o o s w a s op z i j n v r o u w. De m a n z e i n e e. De z o n v r o e g of h i j z i j n v r o u w t e r u g w i l d e. V o l v a n v e r l a n g e n z e i h i j ja. En zo m a a k t e de z o n de m o o i s t e v e e n b e s s e n l a n g s h e t p a d v a n de v r o u w. M a a r de v r o u w s c h o n k er g e e n a a n d a c h t a a n en l i e p v e r d e r o o s t w a a r t s. De z o n m a a k t e t o e n e e n b e d v a n b o s b e s s e n p l a n t e n, m a a r o o k d e z e k r e g e n g e e n a a n d a c h t v a n de v r o u w. V e e l a n d e r e b e s s e n w e r d e n d o o r de z o n g e m a a k t, m a a r z e l f s de b e s s e n v a n h e t K r e n t e b o o m p j e k o n d e n h a a r n i e t v e r l e i d e n. Ze l i e p d o o r t o t d a t h a a r a a n d a c h t v i e l op een v e l d m e t p r a c h t i g e a a r d b e i e n. D i t w a r e n de e e r s t e a a r d b e i e n d i e de a a r d e o o i t h a d d e n g e z i e n. Ze p l u k t e er een p a a r om op te e t e n en t i j d e n s h e t p l u k k e n k e e k ze n a a r h e t w e s t e n. H e r i n n e r i n g e n aan h a a r m a n k w a m e n b o v e n en ze k o n n i e t v e r d e r l o p e n. H o e l a n g e r ze d a a r z a t, h o e m e e r ze n a a r h a a r m a n v e r l a n g d e. Ze v e r z a m e l d e w a t a a r d b e i e n en b e s l o o t t e r u g te g a a n om d e z e aan h a a r m a n te g e v e n. H i j b e g r o e t t e h a a r v r i e n d e l i j k en s a m e n g i n g e n ze t e r u g n a a r h u i s. In de G r i e k s e m y t h o l o g i e z o u de a a r d b e i a l s v o l g t z i j n o n t s t a a n. A d o n i s, g o d v a n s c h o o n h e i d en v e r l a n g e n w a s v e r l i e f d op A p h r o d i t e, g o d i n v a n l i e f d e, s c h o o n h e i d, s e k s u a l i t e i t en de v r u c h t b a a r h e i d. A r e s, de g o d v a n de o o r l o g, w a s ook v e r l i e f d op A p h r o d i t e. U i t j a l o e r s h e i d s t u u r d e A r e s een w i l d z w i j n op A d o n i s af d i e h e m d o d e l i j k v e r w o n d e. A p h r o d i t e h o o r d e h e t l i j d e n v a n A d o n i s en h i j s t i e r f in h a a r h a n d e n. De t r a n e n v a n A p h r o d i t e v i e l e n op de g r o n d en v e r a n d e r d e in A a r d b e i e n. A a r d b e i e n h e b b e n een r e p u t a t i e a l s a f r o d i s i a c u m ( l u s t o p w e k k e n d, a f g e l e i d v a n A p h r o d i t e ) v a n w e g e de g r o t e h o e v e e l h e i d z a d e n s y m b o l i s e r e n d de v r u c h t b a a r h e i d. In k u n s t en l i t e r a t u u r w o r d t de a a r d b e i m e e s t a l a f g e b e e l d a l s e e n s y m b o o l v a n s e n s u a l i t e i t en a a r d s v e r l a n g e n en o m s c h r e v e n a l s t e p e l s v a n f r u i t. De k l e i n e r o d e h a r t v o r m i g e v r u c h t e n m a k e n h e t een i d e a l e V a l e n t i n e. Op h e t F r a n s e p l a t t e l a n d is h e t een t r a d i t i e om p a s g e h u w d e a a r d b e i e n s o e p te p r e s e n t e r e n a l s a f r o d i s i a c u m v o o r een r o m a n t i s c h e n a c h t. S o m m i g e g e l o v e n d a t w a n n e e r je een p e r f e c t h a r t v o r m i g e a a r d b e i in t w e e d e e l t en aan i e m a n d a n d e r s g e e f t, de a n d e r v e r l i e f d op je w o r d t.

42 H e t C h r i s t e n d o m h e e f t de a a r d b e i een h e l e a n d e r e b e t e k e n i s g e k r e g e n. Ze is de p l a n t m e t r o z e n v o r m i g e b l o e m e n d i e g e e n d o r e n s h e e f t, w i e n s b e s s e n z o n d e r k e r n en s c h a a l z i j n, d i e g e l i j k t i j d i g v r u c h t g e e f t en b l o e i t. H e t is d a a r o m een s y m b o o l v a n r e c h t s c h a p e n h e i d en de b e g e l e i d e n d e p l a n t v a n M a r i a op m i d d e l e e u w s e s c h i l d e r i j e n. A l s d a a r op een s c h i l d e r i j v a n C h r i s t e l i j k e k u n s t e e n b l o e i e n d e a a r d b e i p l a n t o p d u i k t is d i e a l s een a l l e g o r i e v a n v r o m e en g o e d e g e d a c h t e s te v e r s t a a n. M e t z i j n d r i e s a m e n g e s t e l d e b l a a d j e s s y m b o l i s e e r t h e t b l a d de d r i e - e e n h e i d : de v a d e r, de z o o n en de h e i l i g e g e e s t. V a n de a a r d b e i e n g e l o o f t m e n, d a t ze d o o r h e t b l o e d v a n J o h a n n i s, t o e n h i j op d o o r n e n w a s i n g e s l a p e n, h u n r o d e k l e u r v e r k r e g e n h e b b e n. In S l o w a k i j e is er een e i g e n v a r i a n t v a n A s s e p o e s t e r en h e e t a a r d b e i e n in de w i n t e r. H e t v e r h a a l g a a t o v e r een h e e l m o o i m e i s j e w i e n s v a d e r g e s t o r v e n is. Ze l e e f t s a m e n m e t h a a r s t i e f m o e d e r en s t i e f z u s t e r en m o e t al h e t h u i s h o u d e n d o e n. H a a r s t i e f - z u s t e r h e e f t e e n a f s p r a a k m e t h a a r v e r l o o f d e m a a r z i e t in de b e e l d s c h o n e A s s e p o e s t e r een g e d u c h t e c o n c u r r e n t. H a a r m o e d e r b e s e f t d i t o o k en s t u u r t A s s e p o e s t e r m e t o n m o g e l i j k e o p d r a c h t e n de d e u r u i t. H a a r w e r d g e v r a a g d o m, m i d d e n in de w i n t e r, v i o o l t j e s, a a r d b e i e n en a p p e l s te z o e k e n. Ze h o p e n d a t ze in h a a r z o e k t o c h t n i e t m e e r t h u i s k o m t en z a l d o o d v r i e z e n. Ze k r i j g t h e t o n t z e t t e n d k o u d, m a a r k o m t de R a a d s m a n n e n v a n h e t j a a r g e t i j d e t e g e n en v r a a g b e l e e f t of z i j z i c h m a g w a r m e n a a n h e t v u u r. De R a a d g e e f t t o e s t e m m i m g en g e v e n h a a r v i o o l t j e s. H a a r v o l g e n d e o p d r a c h t is om m e t a a r d b e i e n t h u i s te k o m e n. W e e r o n t m o e t ze de R a a d, v r a a g t om z i c h op te w a r m e n en k r i j g t de a a r d b e i e n. H a a r d e r d e o p d r a c h t is om t h u i s te k o m e n m e t a p p e l s. W e e r o n t m o e t ze de R a a d en d i e g e v e n h a a r t w e e a p p e l s. H a a r s t i e f m o e d e r en s t i e f z u s t e r v i n d e n d i t te w e i n i g en b e s l u i t e n z e l f n a a r de R a a d te g a a n. Ze w a r m e n z i c h aan h e t v u u r, m a a r v e r g e t e n om t o e s t e m m i n g te v r a g e n. W e t e n d e h o e s l e c h t h u n k a r a k t e r i s, s t u u r t de R a a d een s n e e u w s t o r m in h e t l a n d. N i e m a n d h e e f t o o i t m e e r i e t s v a n h u n v e r n o m e n. H e t l e e r t o n s d a t h e t b e t e r is om te z i j n a l s A s s e p o e s t e r en de a a r d b e i e n : b e s c h e i d e n en z o e t in h e t l e v e n en v a n k a r a k t e r.

43 6 Vitaminebommetje A a r d b e i e n z i j n v o o r a l een v i t a m i n e C b o m m e t j e. A l l e e n de K i w i ( e n d a n v o o r a l de K i w i b e s ) h e e f t m e e r v i t a m i n e C. D a a r n a a s t is h e t een u i t s t e k e n d e b r o n v a n f o l i u m z u u r ( v i t a m i n e D) De e n i g e v i t a m i n e d i e we a l s m e n s z e l f k u n n e n a a n m a k e n o n d e r i n v l o e d v a n z o n l i c h t. M a a r ook de e n i g e v i t a m i n e w a a r b e p a a l d e r i s i c o g r o e p e n te w e i n g v a n b i n n e n k u n n e n k r i j g e n. L a t e n we e e r s t g a a n k i j k e n w a t er aan g e z o n d s in o de a a r d b e i z i t. M a a r o o k e n k e l e m y t h e n o n t k r a c h t e n ; w o n d e r m i d d e l t j e s d i e o n s v o o r a l l e s en n o g w a t b e h o e d e n b e s t a a n n i e t. M a a r de s c h i j f v a n v i j f h e l p t z e k e r Om l i c h a a m en g e e s t in b a l a n s te h o u d e n. Je b e n t w a t je e e t! De g e z o n d h e i d v a n f r u i t is o n b e t w i s t, w a a r b i j de v o l g e n d e a s p e c t e n v a a k in b e e l d w o r d e n g e b r a c h t : I. C a l o r i e ë n II.V e z e l s I I I. V i t a m i n e n en m i n e r a l e n I V. A n t i o x i d a n t e n V o o r al h e t f r u i t en g r o e n t e g e l d d a t je er p r a k t i s c h g e s p r o k e n n i e t d i k v a n k a n w o r d e n. T e r i l l u s t r a t i e : W A T M O E T J K D O E N O M G R A M T E V E R B R A N D E N? T V K I J K E N 2 8 M i n M i n. F I E T S E N 5 M i n. 8 0 M i n. W A N D E L E N 6 M i n. 9 6 M i n.

44 W a a r k o m e n de g r o t e v e r s c h i l l e n t u s s e n de a a r d b e i en de s t r o o p w a f e l v a n d a a n? De C a l o r i e ë n! A a r d b e i e n b e v a t t e n p e r 100 g r a m s l e c h t s 36 K c a l., de s t r o o p w a f e l b e v a t 428 K c a l. In d i t v e r b a n d m o g e n de v e z e l s n i e t o n b e n o e m d b l i j v e n. O n s l i c h a a m d o e t n i e t s m e t de v e z e l s, in d i e z i n d a t d e z e n i e t d o o r o n s l i c h a a m w o r d t o m g e z e t in v o e d i n g s s t o f f e n. Z i j s p e l e n e c h t e r een o n m i s b a r e r o l in o n z e s p i j s v e r t e r i n g. O o k g e v e n de v e z e l s e e n s i g n a a l n a a r o n z e h e r s e n e n d a t we v o l d o e n d e h e b b e n g e g e t e n. Z o n d e r d a t h e t o n s d i k m a a k t. S o m m i g e v e z e l s h e b b e n een g u n s t i g e f f e c t op h e t c h o l e s t e r o l g e h a l t e, d i t z i j n v o o r a l de v e z e l s u i t g r a a n p r o d u c t e n en p e c t i n e r i j k e v r u c h t e n. P e c t i n e r i j k e v r u c h t e n z i j n ; a a l b e s ( r o d e b e s ), a p p e l, b r a a m, c i t r u s v r u c h t e n, k r u i s b e s, k w e e p e e r en z w a r t e b e s. P e c t i n e a r m e v r u c h t e n z i j n de a a r d b e i, a b r i k o o s, a n a n a s, d r u i f, f r a m b o o s, k e r s, m e l o e n, p e e r, p e r z i k, p r u i m en r a b a r b e r. A a r d b e i e n z i j n in h e t r i j t j e v r u c h t e n ook n i e t e r g v e z e l r i j k, m a a r b e v a t t e n a l t i j d n o g 10 z o v e e l v e z e l s a l s o n z e s t r o o p w a f e l. E c h t v e z e l r i j k z i j n de a p p e l s, m a a r d a n w e l m e t s c h i l! De k r a c h t v a n de A a r d b e i z i t h e m v o o r a l in de v i t a m i n e n, en d a n m e t n a m e in V i t a m i n e C! A l l e e n de K i w i b e s b e v a t t e n m e e r v i t a m i n e C. M a a r de a a r d b e i h e e f t n o g m e e r v i t a m i n e n. W a t z i t er in en w a a r is h e t g o e d v o o r? Er b e s t a a n d e r t i e n v e r s c h i l l e n d e v i t a m i n e s. V i e r v i t a m i n e s d i e o p l o s b a a r z i j n in v e t en n e g e n v i t a m i n e s d i e o p l o s b a a r z i j n in w a t e r. De v e t o p l o s b a r e v i t a m i n e s z i j n A, D, E en K. D i e k u n n e n in je l i c h a a m w o r d e n o p g e s l a g e n. De w a t e r o p l o s b a r e v i t a m i n e s z i j n B 1, B 2, B 3, B 5, B 6, B 8, B 11, B 12 en v i t a m i n e C. Je l i c h a a m k a n d e z e s t o f f e n n i e t g o e d v a s t h o u d e n en d a a r o m m o e t je ze d a g e l i j k s a a n v u l l e n. V i t a m i n e n h e b je in z e e r k l e i n e h o e v e e l h e d e n n o d i g. In v e e l v o e d i n g s m i d d e l e n en d r a n k e n w o r d e n ze t o e g e v o e g d. E e n t e k o r t a a n v i t a m i n e n z a l b i j een g e z o n d e en g e v a r i e e r d e v o e d i n g n i e t n o d i g z i j n, t e n z i j er s p e c i a l e o m s t a n d i g h e d e n s p e l e n z o a l s b i j v o o r b e e l d z w a n g e r s c h a p. V i t a m i n e D is een v o o r b e e l d v a n een v i t a m i n e w a a r e e n t e k o r t a a n k a n o n t s t a a n i n d i e n m e n a a n een te l a g e p o r t i e z o n l i c h t w o r d t b l o o t g e s t e l d.

45 b l o o t g e s t e l d. W a t z i t er in a a r d b e i e n? ( h o e v e e l h e i d p e r g r a m a a r d b e i e n ) V i t a m i n e B 1 0, 03 mg B 1 z o r g t v o o r de v e r b r a n d i n g v a n k o o l h y d r a t e n. D a a r d o o r k r i j g t je l i c h a a m e n e r g i e. H e t s p e e l t o o k e e n r o l b i j de g e l e i d i n g v a n z e n u w p r i k k e l s. B i j e e n t e k o r t k r i j g je l a s t v a n v e r m o e i d h e i d, d e p r e s s i v i t e i t en een g e b r e k aan e e t l u s t. V i t a m i n e B 2 0, 05 mg V i t a m i n e B 2 is n o d i g v o o r een g o e d e s p i j s v e r t e r i n g. V e r d e r h o u d t h e t je h u i d en h a r e n g e z o n d. T e k o r t e n aan d e z e s t o f z i j n z e l d z a a m. V i t a m i n e B 6 0, 06 mg V i t a m i n e B 6 is b e l a n g r i j k v o o r je s p i j s v e r t e r i n g en w e e r s t a n d. V e r d e r h e l p t h e t b i j de a a n m a a k v a n r o d e b l o e d c e l l e n, is h e t e e n o n m i s b a r e s t o f v o o r je z e n u w s t e l s e l en h e t h o u d t je g e s l a c h t s h o r m o n e n in b a l a n s. V i t a m i n e B µg ( f o l i u m z u u r ) V i t a m i n e B 11 is b e t e r b e k e n d o n d e r de n a a m f o l i u m z u u r. D e z e s t o f is h e e l b e l a n g r i j k b i j de a a n m a a k v a n b l o e d en D N A - m a t e r i a a l. B 11 b e s c h e r m t b o v e n d i e n m e e t e g e n h a r t - en v a a t z i e k t e n. N a a s t h o f l e v e r a n c i e r v a n v i t a m i n e C, is de a a r d b e i z e e r g o e d g e k e n d a l s l e v e r a n c i e r v a n f o l i u m z u u r. A l s je z w a n g e r w i l t w o r d e n, m o e t je e x t r a f o l i u m z u u r s l i k k e n. D a a r m e e v e r m i n d e r t de k a n s op een k i n d m e t een o p e n r u g g e t j e. E e n t e k o r t a a n f o l i u m z u u r k a n l e i d e n t o t v e r m o e i d h e i d, v e r m i n d e r d e e e t l u s t, g e w i c h t s v e r l i e s en g e h e u g e n p r o b l e m e n. V i t a m i n e C 64 mg V i t a m i n e C is g o e d v o o r je w e e r s t a n d. M a a r je k r i j g t er o o k g e z o n d e r e t a n d e n, b o t t e n en b l o e d v a t e n v a n en h e t v e r t r a a g t h e t v e r o u d e r i n g s p r o c e s. A a r d b e i e n, s i n a a s a p p e l s en k i w i ' s b e v a t t e n v e e l m e e r v i t a m i n e C d a n b i j v o o r b e e l d a p p e l s. S l i k e x t r a v i t a m i n e C a l s je v a a k v e r k o u d e n b e n t, w e i n i g e n e r g i e h e b t en w o n d j e s s l e c h t g e n e z e n.

46 H e t m e n s e l i j k e l i c h a a m b e s t a a t u i t 4 % m i n e r a l e n. O n s l i c h a a m is n i e t in s t a a t om d e z e a a n te m a k e n en m o e t d a g e l i j k s v i a o n z e v o e d i n g b i n n e n k o m e n. T e n m i n s t e 18 m i n e r a l e n z i j n o n m i s b a a r in o n z e v o e d i n g. De v o l g e n d e m i n e r a l e n z i t t e n in a a r d b e i e n : N a t r i u m 2 mg N a t r i u m z o r g t er s a m e n m e t K a l i u m v o o r d a t v l o e i s t o f d o o r de o n d e r l i n g e c e l l e n p o m p t K a l i u m 150 mg Z e l f d e f u n c t i e a l s N a t r i u m ( s a m e n s p e l ). A a r d b e i is een b e l a n g r i j k b r o n v a n K a l i u m. C a l c i u m 25 mg A a n m a k e n en o n d e r h o u d e n v a n b o t t e n en t a n d e n. S a m e n t r e k k e n v a n s p i e r e n ( o o k r e g u l e r i n g h a r t s l a g en b l o e d d r u k ) F o s f o r 30 mg B e l a n g r i j k v o o r de s t o f w i s s e l i n g en de o p b o u w v a n D N A. A a r d b e i e n b e v a t t e n v e r h o u d i n g s g e w i j s v e e l f o s f o r M a g n e s i u m 15 mg S t i m u l e e r t e n z y m a c t i v i t e i t e n in de c e l. F r u i t en d u s o o k a a r d b e i e n z i j n b e l a n g r i j k e l e v e r a n c i e r s. D a a r n a a s t s p o r e n v a n k o p e r, i j z e r en z i n k En nu w o r d t h e t s p a n n e n d ; A n t i o x i d a n t e n. Er w o r d t v e e l o v e r g e s c h r e v e n en n i e u w e o n t d e k k i n g e n en i n z i c h t e n v o l g e n e l k a a r s n e l op. S o m m i g e v o e d i n g s c o a c h e s z i j n n o g a l s t e l l i g in de w e r k i n g v a n a n t i o x i d a n t e n. M e n s p r e e k t d a n n o g a l m a k k e l i j k o v e r w o n d e r b e s s e n d i e k a n k e r k u n n e n v o o r k o m e n a l s m e d e o u d e r d o m s v e r s c h i j n s e l e n en p r o b l e m e n r o n d c h o l e s t e r o l en h a r t f a l e n. E e n g e z o n d e, g e v a r i e e r d e v o e d i n g m e t m i n i m a a l 2 p o r t i e s f r u i t d r a a g t b i j t o t v e r m i n d e r i n g v a n b o v e n s t a a n d e r i s i c o s, v o o r k o m e n d o e t d e z e e c h t e r n i e t. Er s p e l e n zo v e e l f a c t o r e n e e n r o l b i j h e t k r i j g e n v a n b o v e n s t a a n d e a a n d o e n i n g e n. En n i e t a l l e s h e b je in de h a n d. F e i t is w e l d a t b o v e n s t a a n d e a a n d o e n i n g e n b e h o r e n t o t de w e l v a a r t s z i e k t e n

47 w e l v a a r t s z i e k t e n. O o k een f e i t is d a t v a n de m e e s t e v o r m e n v a n k a n k e r v a s t s t a a t d a t d e z e n i e t e r f e l i j k o v e r d r a a g b a a r z i j n. E e n r e c e n t o n d e r z o e k s p r e e k o v e r m a x i m a a l 10% d i e e r f e l i j k o v e r d r a a g b a a r z i j n. V r i j e r a d i c a l e n z i j n b i j p r o d u c t e n v a n o n z e s t o f w i s s e l i n g en v e t v e r b r a n d i n g, en k u n n e n ook o n t s t a a n d o o r m i l i e u v e r o n t r e i n i g i n g, g e n e e s m i d d e l e n, a l c o h o l, s t r e s s, r o k e n, z w a r e i n s p a n n i n g, b e s t r i j d i n g s m i d d e l op je g r o e n t e en f r u i t en s t r a l i n g. Je h e b t d u s n i e t a l l e f a c t o r e n in de h a n d. V r i j e r a d i c a l e n d o e n v e e l k w a a d in je l i c h a a m en z o r g e n v o o r een s n e l l e r e v e r o u d e r i n g, t a s t e n o n v e r z a d i g d e v e t z u r e n a a n, k u n n e n D N A s c h a d e v e r o o r z a k e n ( e n d u s k a n k e r v e r o o r z a k e n ), o x i d e r e n c h o l e s t e r o l w a a r d o o r a d e r v e r k a l k i n g k a n o p t r e d e n, s l o p e n de c o l l a g e e n en b l o e d v a t e n in je h u i d, en b e s c h a d i g e n b e l a n g r i j k e e n z y m e n in je l i c h a a m. B e s c h a d i g d e c e l l e n k u n n e n n i e t m e e r h e r s t e l d w o r d e n. M a a r je l i c h a a m k a n de s c h a d e b e p e r k e n d o o r de r a d i c a l e n te v a n g e n m e t b e h u l p v a n a n t i o x i d a n t e n. Z o r g d u s v o o r v o l d o e n d e a a n v o e r v a n a n t i o x i d a n t e n, h i e r m e e k u n je een h o o p e l l e n d e u i t s t e l l e n en v e r o u d e r i n g a f r e m m e n. K i e s zo v e e l m o g e l i j k v o o r de v e r s e n a t u u r l i j k e v o r m. P i l l e t j e s en v o e d i n g s s u p p l e m e n t e n z i j n n i e t n o d i g b i j e e n g o e d e g e v a r i e e r d e v o e d i n g. Er b e s t a a t g e v a a r v o o r o v e r d o s i s, d i e b i j i n n a m e d o o r n a t u u r l i j k e v o e d i n g zo g o e d a l s n i e t k a n g e b e u r e n. O R A C s t a a t v o o r O x y g e n R a d i c a l A b s o r b a n c e C a p a c i t y. K o r t g e z e g d m e e t de O R A C de a n t i o x i d a n t e n w e r k i n g v a n g r o e n t e en f r u i t is. A n i t o x i d a n t e n en f y t o n u t r i ë n t e n v o r m e n s a m e n een t e a m d a t v r i j e r a d i c a l e n o n s c h a d e l i j k m a a k t. E e n v o l w a s s e n p e r s o o n h e e f t t u s s e n de en e e n h e d e n n o d i g. De t o p 10 v a n f r u i t z i e t er a l s v o l g t u i t G o j i b e s G e d r o o g d e p r u i m e n 5770 G r a n a a t a p p e l 4000 R o z i j n e n 2830 B o s b e s s e n 2400 A a r d b e i e n 1540 F r a m b o z e n 1220 P r u i m e n 949 S i n a s a p p e l s 750 D r u i v e n 739

48 De A a r d b e i is d u s een z e e r g e z o n d e v r u c h t! M a d a m e T a l l i e n, e e n p r o m i n e n t f i g u u r a a n h e t h o f v a n K e i z e r N a p o l e o n, w a s b e k e n d v o o r h e t n e m e n v a n een b a d in h e t s a p v a n a a r d b e i e n. P e r b a d h a d ze 10 k i l o a a r d b e i e n n o d i g, d u s je k u n t je w e l v o o r s t e l l e n d a t ze d i t n i e t d a g e l i j k s d e e d. Ze w a s e e n k l e u r r i j k f i g u u r v o o r w i e u i t e r l i j k b e l a n g r i j k w a s. De a f b e e l d i n g h i e r n a a s t b e e l d h e t t a f e r e e l u i t, g e m a a k t d o o r k u n s t e n a r e s K a r h e r i n e S a n d o z. A n t i - a g i n g h e e f t b i j M a d a m e T a l l i e n g e w e r k t, w a n t ze w a s t o t op l a t e l e e f t i j d h e t s e x - s y m b o o l v a n F r a n k r i j k. In d i e t i j d w a s h e t v o o r a l i e t s e x t r a v a g a n t s. T e g e n w o o r d i g o n d e r z o e k t t o o n t a a n d a t a a r d b e i e n i n d e r d a a d w a a r d e v o l l e i n g r ewd ai ëa na tr ed n e v o lb le z i t t e n d i e de h u i d g o e d v e r z o r g e n. D a n k z i j h e t h o g e g e h a l t e a a n v i t a m i n e C is de a a r d b e i een u i t s t e k e n d s c h o o n h e i d, - en g e z o n d h e i d s p r o d u c t. M a s k e r 1 T e g e n d r o g e en s c h r a l e h u i d L a s t v a n een d r o g e h u i d en s c h r a l e l i p p e n? De f r u i t z u r e n z o r g e n v o o r een f i j n e h u i d s t r u c t u u r. V o o r een a a r d b e i m a s k e r n e e m je een h a n d v o l a a r d b e i e n d i e je f i j n p r a k t m e t e e n v o r k. D a a r n a w o r d e n ze g e m e n g d m e t 3 e e t l e p e l s r o o m k a a s en e e n t h e e l e p e l e x t r a v e r g i n e o l i j f o l i e. V e r v o l g e n s a l s m a s k e r a a n b r e n g e n, en na 15 m i n u t e n i n w e r k e n a f s p o e l e n m e t l a u w w a t e r. M a s k e r 2 T e g e n a c n e Je n e e m 1 t h e e l e p e l c i t r o e n s a p, h e t e i w i t v a n 1 e i, 1 e e t l e p e l h o n i n g en een ½ k o p j e a a r d b e i e n. P u r e e r a l l e i n g r e d i ë n t e n in de b l e n d e r t o t e e n h o m o g e n e m a s s a. V e r v o l g e n s h e t m a s k e r a a n b r e n g e n, en na 10 m i n u t e n a f s p o e l e n m e t l a u w w a t e r. A a r d b e i e n k u n n e n v r o u w e n p r i m a g e b r u i k e n om h u n l i p p e n m e e r o o d te k l e u r e n. W r i j f m e e r d e r e m a l e n m e t de. r o d e b u i t e n k a n t o v e r je l i p p e n a l s w a r e h e t e e n l i p p e n s t i f t. H e t r o o d g e e f t af op je l i p p e n. V o o r d e e l a a n d e z e l i p p e n s t i f t is d a t je h e t p u u r n a t u u r is. De c h e m i c a l i ë n v a n de l i p p e n s t i f t z i j n v r i j o n g e z o n d e e n z o r g e n v o o r h e t v r i j k o m e n v a n s c h a d e l i j k e v r i j e r a d i c a l e n in h e t l i c h a a m!

49 W i l je n e t zo m o o i w o r d e n a l s M a d a m m e T a l l i e n? H i e r h e t r e c e p t v o o r h e t m a k e n v a n een a a r d b e i e n - b a d De r o o m w e r k t a l s een n a t u u r l i j k e e m u l g a t o r. Je n e e m t een k o p j e a a r d b e i e n en p u r e e r t d a t m e t 100 ml r o o m t o t een h o m o g e e n m e n g s e l. H e t m e n g s e l w o r d t t o e g e v o e g d a a n h e t b a d w a t e r. N i e t a l l e e n g o e d v o o r de h u i d, m a a r h e t g e e f t ook e n e r g i e. O o k de b l a a d j e s v a n de a a r d b e i h e b b e n ee e n m e d i c i n a l e w e r k i n g. D a n p r a t e n we w e l o v e r de b l a d e r e n v a n de b o s a a r d b e i. Z o w e l b i j de i n d i a n e n a l s b i j de E u r o p e s e k r u i d e n d e s k u n d i g e n w e r d de w a a r d e v a n de a a r d b e i a l s m e d i c i j n e r k e n d. Er k a n e e n t h e e v a n g e m a a k t w o r d e n d i e h e l p t t e g e n n i e r - en m a a g p r o b l e m e n. In de b l a a d j e s z i t v e e l v i t a m i n e C en is d a a r d o o r o n t s t e k i n g s r e m m e n d. H e t v e r h a a l g a a t d a t de e e r s t e r e i z i g e r s v a n E u r o p a n a a r N o o r d A m e r i k a v e e l v a n d e z e t h e e d r o n k e n z o d a t ze g e e n s c h e u r b u i k k r e g e n. O o k h e e f t de t h e e een b l o e d z u i v e r e n d e w e r k i n g en w o r d t de t h e e g e b r u i k t a l s m e d i c i j n t e g e n d i a r r e e. T h e e v a n u i t s l u i t e n d a a r d b e i b l a a d j e s h e e f t w e i n i g s m a a k en w o r d t m e e s t a l g e c o m b i n e e r d m e t a n d e r e i n g r e d i ë n t e n z o a l s m u n t b l a d.

50 7 Smullen met aardbeien 10 smakelijke aardbei recepten S e n e c a A a r d b e i e n - E s d o o r n s i r o o p I n g r e d i ë n t e n ( v o o r 1 ½ k o p ) : 1 k o p s u i k e r 1 k o p w a t e r 2 / 3 k o p o n t k r o o n d e a a r d b e i e n 1 / 3 k o p e s d o o r n s i r o o p ( m a p l e s y r u p ) 1 / 2 t h e e l e p e l v a n i l l e p o e d e r 1 / 2 t h e e l e p e l k a n e e l p o e d e r M e t h o d e : D o e de s u i k e r en h e t w a t e r in e e n p a n n e t j e en v e r w a r m d e z e t o t d a t de s u i k e r is o p g e l o s t. V e r v o l g e n s l a t e n d o o r k o k e n t o t de h e l f t v a n h e t o o r s p r o n k e l i j k v o l u m e is b e r e i k t.

51 O n d e r t u s s e n p u r e e r je de a a r d b e i e n en de e s d o o r n s i r o o p in een b l e n d e r t o t een h o m o g e n e m a s s a is b e r e i k t. H a a l h e t p a n n e t j e v a n h e t v u u r en m e n g de s i r o o p m e t de p u r e e. V o e g o o k h e t v a n i l l e p o e d e r en de k a n e e l p o e d e r t o e D o e h e t p a n n e t j e w e e r op h e t v u u r en l a a t h e t k o k e n t o t w e d e r o m de h e l f t v a n h e t v o l u m e. de W e e s n i e t b a n g d a t na de k o o k t i j d de s i r o o p te d u n i s, t i j d e n s h e t a f k o e l e n w o r d t de s i r o o p n o g d i k k e r. W a t je n i e t d i r e c t n o d i g h e b k a n in de v r i e z e r. S o u p e d e F r a i s e s P a s s i o n e l l e I n g r e d i ë n t e n v o o r ( u i t e r a a r d ) 2 p e r s o n e n : 400 g r a m a a r d b e i e n 3 t a k j e s m u n t 20 cl w a t e r 50 g r a m s u i k e r 3 g l a z e n d r o g e w i t t e w i j n ( 1 g l a s v o o r in de s o e p ) 5 cl m a r a c u j a s a p ( p a s s i e v r u c h t ) of 5 cl j u s de o r a n g e M e t h o d e : D o e de s u i k e r, h e t w a t e r en de m u n t in de p a n en v e r w a r m d e z e. N e t n i e t l a t e n k o k e n, v a n h e t v u u r a f h a l e n en de v l o e i s t o f d o o r een z e e f l a t e n l o p e n. L a a t h e t g e h e e l a f k o e l e n. A f k o e l e n. O n d e r t u s s e n o n t k r o o n je de a a r d b e i e n ( g e b r u i k e n k e l e v o o r g a r n e r i n g ) en p u r e e r d e z e. S c h e n k v o o r j o u en j o u w g e l i e f d e 2 g l a z e n w i j n in en w a c h t t o t de s t r o o p v o l d o e n d e is a f g e k o e l d. M e n g de p u r e e in de a f g e k o e l d e s t r o o p en v o e g h i e r b i j 1 g l a s w i j n en 5 cl s a p n a a r k e u z e. G a r n e e r h e t g e h e e l af m e t s c h i j f j e s a a r d b e i e n en b l a a d j e s m u n t. D i r e c t s e r v e r e n.

52 A a r d b e i S c h o r t c a k e K o e k j e s I n g r e d i ë n t e n ( v o o r 12 k o e k j e s ) : 170 g r a m a a r d b e i e n 1 t h e e l e p e l c i t r o e n s a p 50 g r a m s u i k e r 125 g r a m b l o e m 1 t h e e l e p e l z o u t 75 g r a m b o t e r 150 ml s l a g r o o m M e t h o d e : M e n g a a t e r v a n u i t d a t de I n d i a n e n de u i t - v i n d e r z i j n v a n de s h o r t c a k e. A a r d b e i e n w e r d e n g e p u r e e r d en in e e n m i x v a n m a ï s m e e l t o t k o e k j e s g e b a k k e n. V o o r de w i n t e r - m a a n d e n a l s w e i n i g v o e d s e l v o o r h a n d e n w a s. V e r w a r m de o v e n v o o r op g r a d e n. W a s en o n t k r o o n de aao a a r d b e i e n en s n i j ze in d u n n e p l a k j e s. D o e ze in een k o m s a m e n m e t c i t r o e n s a p en één l e p e l s u i k e r. M e n g in a n d e r e k o m de b l o e m, b a k p o e d e r, z o u t en de o v e r g e b l e v e n s u i k e r ( v a n de 50g). S n i j d de b o t e r in s t u k j e s en k n e e d d i t d o o r h e t m e e l m e n g s e l h e e n. K l o p de s l a g r o o m op en v o e g d i t o o k t o e. V o e g d a a r n a ook de a a r d b e i e n t o e. M a a k m e t een i j s s c h e p ( o f t w e e l e p e l s ) 12 b o l l e t j e s en l e g d i t op een b a k p l a a t b e d e k t m e t b a k p a p i e r. H o u d g e n o e g r u i m t e t u s s e n e l k b o l l e t j e, w a n t de k o e k j e s d i j e n h e e l e r g u i t. B e s p r e n k e l n o g m e t w a t s u i k e r ( g e k l e u r d s u i k e r is l e u k! ) en b a k in h e t m i d d e n v a n de o v e n v o o r o n g e v e e r 25 m i n u t e n. H a a l de k o e k j e s e r u i t w a n n e e r de b u i t e n k a n t g o u d b r u i n i s, t e r w i j l de b i n n e n k a n t n o g z a c h t is.

53 B o n b o n A p r h o d i t e I n g r e d i ë n t e n 500 g r a m a a r d b e i e n 100 g r a m w i t t e c h o c o l a d e 100 g r a m d o n k e r e c h o c o l a d e 2 dl r o o m M e t h o d e : We w a s s e n de a a r d b e i e n en l a t e n de k r o o n t j e s z i t t e n. Z o r g d a t de a a r d b e i e n g o e d d r o o g z i j n en l e g ze in de p a p i e r e n b a k v o r m. S n i j d de t w e e c h o c o l a d e r e p e n in h e e l k l e i n e s t u k j e s. V e r d e e l de c r è m e f r a i c h e o v e r t w e e p a n n e t j e s, s t u k j e s. é é n v o o r de w i t t e en één v o o r de d o n k e r e c h o c o l a d e. V e r w a r m de c r è m e f r a i c h e. A l s d e z e b e g i n t te k o k e n, v o e g d a n de c h o c o l a d e t o e, r o e r een p a a r k e e r en h a a l de p a n n e t j e s v a n h e t v u u r. M e t een p r i k k e r d o m p e l e n we de a a r d b e i e n in de c h o c o l a d e. We k u n n e n de a a r d b e i e n d e c o r e r e n z o a l s op de f o t o. G o e d af l a t e n k o e l e n in de k o e l k a s t en s e r v e r e n a l s een b o n b o n. C u p c a k e A a r d b e i e n M a s c a r p o n e I n g r e d i ë n t e n 2 e i e r e n 2 e e t l e p e l s w a r m w a t e r 100 g r a m s u i k e r 1 z a k j e v a n i l l e s u i k e r 75 g r a m t a r w e b l o e m 75 g r a m m a i z e n a 1 t h e e l e p e l b a k p o e d e r

54 I n g r e d i ë n t e n v o o r de v u l l i n g : g r a m a a r d b e i e n ( e n k e l e b e w a r e n v o o r de g a r n e r i n g ) 250 g r a m m a s c a r p o n e 1 b e k e r r o o m 1 v a n i l l e s t o k j e 50 g r a m s u i k e r 1 p a k j e k l o p r o o m 1 p a k j e v a n i l l e s u i k e r s t r o o i s e l n a a r k e u z e ( b v c h o c o l a d e v l o k k e n ) M e t h o d e : E i w i t o p k l o p p e n. E i g e e l en w a t e r o p k l o p p e n ( c a. 5 M i n. ) en d a n b e e t j e v o o r b e e t j e s u i k e r en v a n i l l e p o e d e r t o e v o e g e n. E i w i t a a n h e t e i g e e l t o e v o e g e n, b l o e m, m a i z e n a en h e t b a p o e d e r t o e v o e g e n en m e t e e n g a r d e a l l e s m e n g e n. In de v o r m p j e s v u l l e n ( c a. 2 / 3 ) en b i j 175 C 20 min. b a k k e n. De c u p c a k e s l a t e n a f k o e l e n op een r o o s t e r. V o o r de v u l l i n g de a a r d b e i e n in z e e r k l e i n e s t u k j e s s n i j d e n ( e v t. k e u k e n a p p a r a a t ). M a s c a r p o n e s a m e n m e t de s u i k e r, h e t m e r g v a n h e t v a n i l l e s t o k j e in een s c h o t e l m e n g e n. De s l a g r o o m s a m e n m e t h e t v a n i l l e p o e d e r en de k l o p r o o m s t i j f o p k l o p p e n en m e t de a a r d b e i e n v e r m e n g e n. De c r e m e o v e r de c u p c a k e s v e r d e l e n en g a r n e r e n m e t h a l v e a a r d b e i e n en de s t r o o i s e l n a a r k e u z e

55 L ` a m o u r P a s s i o n I n g r e d i ë n t e n 100 g r a m a a r d b e i e n 1 f l e s i j s k o u d e p r o s e c c o 1 f l e s t o n i c 1 c i t r o e n M e t h o d e : P r a k de a a r d b e i e n d o o r een z e e f j e om de p i t j e s te v e r w i j d e r e n. B e w a a r de a a r d b e i e n p u r e e d i e u h e e f t v e r k r e g e n in de i j s k a s t. V e r d e e l de a a r d b e i e n p u r e e d a n o v e r t w e e g l a z e n en v o e g p r o s e c c o en t o n i c t o e ( 1 / 3 a a r d b e i e n, 1 / 3 p r o s e c c o en 1 / 3 t o n i c ). G a r n e e r de g l a z e n m e t een a a r d b e i en e e n s c h i j f j e c i t r o e n. a a r d b e i e n, 1 / 3 p r o s e c c o en 1 / 3 t o n i c ). A a r d b e i e n S l a n g I n g r e d i ë n t e n g r a m b l o e m e e t l e p e l s p o e d e r s u i k e r 4 t h e e l e p e l s b a k p o e d e r 3 / 4 t h e e l e p e l z o u t g r a m b o t e r m l m e l k 50 ( m i d d e l ) g r o t e a a r d b e i e n 250 m l s l a g r o o m 1 g r o e n e z u r e m a t 8 g r o e n e M & M ' s M e t h o d e : V e r w a r m d e o v e n v o o r o p C. V e r m e n g d e g e z e e f d e b l o e m, b a k p o e d e r, h e t z o u t e n 2 e e t l e p e l s p o e d e r s u i k e r i n e e n g r o t e k o m. M e n g d e b o t e r e r i n k l e i n e s t u k j e s d o o r h e e n. W a n n e e r j e e e n k r u i m e l i g d e e g h e b t, m e n g j e d e m e l k e r l a n g z a a m

56 L e g h e t d e e g op e e n m e t b l o e m b e s t o v e n w e r k b l a d en r o l h e t u i t t o t e e n r e c h t h o e k v a n o n g e v e e r 16x 20 cm en o n g e v e e r 2-3 cm d i k. P r o b e e r d i t zo s n e l m o g e l i j k te d o e n, a a n g e z i e n h e t d e e g g a a t p l a k k e n a l s h e t w a r m e r w o r d t d o o r h e t k n e d e n en r o l l e n. S n i j d de r e c h t h o e k o v e r de l e n g t e in v i e r g e l i j k e d e l e n ( v a n d u s o n g e v e e r 4 x 20 c m ) en p l a a t s ze in een S - v o r m op een b a k p l a a t. B a k de d e e g s l a n g e n m i n u t e n, t o t d a t de b o d e m s g o u d b r u i n z i j n en l e g ze op een r o o s t e r te k o e l e n. W a n n e e r ze a f g e k o e l d z i j n, s n i j d je de s l a n g e n in de l e n g t e d o o r m i d d e n, z o d a t de v u l l i n g e r t u s s e n k a n. K l o p de s l a g r o o m m e t 2 e e t l e p e l s p o e d e r s u i k e r s t i j f en s n i j d de a a r d b e i e n in p l a k j e s ( b e w a a r er 4!). L e g de h e l f t v a n de s c h i j f j e s a a r d b e i d a k p a n s g e w i j s op de o n d e r s t e d e l e n v a n de s l a n g en l e g h e t b o v e n s t e d e e l e r o p. V e r d e e l de g e k l o p t e s l a g r o o m o v e r de b o v e n k a n t v a n de s l a n g e n en m a a k h e t af m e t de o v e r i g e p l a k k e n a a r d b e i. M a a k v a n de z u r e m a t v i e r s l a n g e n t o n g e n en b e v e s t i g d e z e in de p u n t v a n een a a r d b e i ( s n i j d h i e r v o o r m e t een m e s j e in de a a r d b e i ). P r i k o o k t w e e M & M ' s in d e z e a a r d b e i e n a l s o g e n. P l a a t s de k o p v a n de s l a n g op de c a k e. B e s t r o o i de s l a n g e n m e t de l a a t s t e 2 e e t l e p e l s p o e d e r s u i k e r. D e B e s t e A a r d b e i m i l k s h a k e ( ) I n g r e d i ë n t e n : 1 k o p j e a a r d b e i e n 1 s c h e u t j e r u m 5 b o l l e t j e s v a n i l l e i j s

57 M e t h o d e : O n t k r o o n de a a r d b e i t j e s, s n i j ze in v i e r e n. D o e een s c h e u t j e r u m o v e r de a a r d b e i e n en d o e h e t g e h e e l in de b l e n d e r. P u r e r e n t o t er een h o m o g e n e m a s s a o n t s t a a t. Doe d a n t e l k e n s e e n b o l l e t j e v a n i l l e i j s in de b l e n d e r en mix d e z e t o t je de g e w e n s t e h o e v e e l h e i d en d i k t e h e b t. S e n e c a A a r d b e i e n B r o o d I n g r e d i ë n t e n v o o r h e t b r o o d : 3 k o p j e s b l o e m 2 k o p j e s s u i k e r 1 t h e e l e p e l b a k p o e d e r 1 t h e e l e p e l z o u t 1 t h e e l e p e l k a n e e l p o e d e r 4 e i e r e n 1 k o p j e z o n n e b l o e m o l i e 2 1 / 2 k o p j e a a r d b e i e n in b l o k j e s 1 k o p j e p e c a n n o t e n k o p j e I n g r e d i ë n t e n v o o r de t o p p i n g : 3 k o p j e s p o e d e r s u i k e r 100 g r a m q u a r k 1 t h e e l e p e l v a n i l l e p o e d e r 1 / 4 k o p m a r g a r i n e 1 / 2 k o p p e c a n n o t e n M e t h o d e : M i x de b l o e m, s u i k e r, z o u t, b a k p o e d e r en de k a n e e l p o e d e r in e e n k o m. M i x de e i e r e n, de z o n n e b l o e m o l i e, de a a r d b e i e n en de p e c a n n o t e n en m e n g d e z e b i j de d r o g e mix in de k o m. D o e h e t g e h e e l in de b a k v o r m en b a k op 180 C g e d u r e n d e 1 uur. L a t e n a f k o e l e n. M e n g de i n g r e d i ë n t e n v o o r de t o p p i n g en en b r e n g d e z e a a n op h e t a f g e k o e l d e S e n e c a A a r d b e i e n B r o o d. t o n i c ).

58 A a r d b e i e n S m o o t h i e I n g r e d i ë n t e n : 6 g r o t e a a r d b e i e n 1 / 2 k o p j e v o l l e m e l k 1 / 2 k o p j e a a r d b e i e n i j s 1 / 2 k o p y o g u r t M e t h o d e : Doe de m e l k en de a a r d b e i e n in de b l e n d e r en m i x t o t een h o m o g e e n g e h e e l. V o e g h e t i j s en de y o g u r t t o e. R o e r de m a s s a t o t h e t d i k w o r d t.

59 8 De teelt van aardbeien De b o d e m je b e n t w a t je e e t! We b e g i n n e n b i j h e t m e e s t o n d e r s c h a t t e o n d e r d e e l v a n t u i n i e r e n : de b o d e m U i t e r a a r d z i j n g e z o n d e p l a n t e n b e l a n g r i j k, m a a r h e t s u c c e s h a n g t af v a n de b o d e m w a a r i n de a a r d b e i s t a a t. A a r d b e i e n g r o e i e n g o e d op z o w e l z a n d, - a l s k l e i g r o n d e n m a a r h e t t y p e g r o n d is w e l b e p a l e n d v o o r de t e e l t w i j z e. A a r d b e i e n h e b b e n g r a a g een g o e d d o o r l a t e n d e, v o c h t i g e en v o e d z a m e b o d e m. Z a n d g r o n d e n z i j n g o e d d o o r l a t e n d, m a a r m e e s t a l v o e d i n g s a r m. D i t h e e f t m e t de s t r u c t u u r v a n de z a n d g r o n d te m a k e n. D e z e b e s t a a t u i t r e l a t i e f g r o t e d e e l t j e s w a a r d o o r v o e d i n g s s t o f f e n m a k k e l i j k w e g s p o e l e n. Z a n d g r o n d e n k u n n e n a a n m e r k e l i j k m i n d e r g o e d d e z e w a a r d e v o l l e s t o f f e n aan z i c h b i n d e n. Z a n d g r o n d e n h e b b e n ook v o o r d e l e n. De g r o n d w a r m t er m a k k e l i j k op d a n b i j k l e i g r o n d e n. D i t is e e n n i e t te o n d e r s c h a t t e n v o o r d e e l. H e t s e i z o e n k a n h i e r d o o r o n d e r o m s t a n d i g h e d e n ( v o l d o e n d e z o n ) s o m s 10 d a g e n e e r d e r p l a a t s v i n d e n. In de w i n t e r w o r d t h e t s e i z o e n, v a n w e g e h e t g e n o e m d e v o o r d e e l, j u i s t v e r l a a t. M e n s p r e e k t ook w e l o v e r w a r m e g r o n d e n E e n a n d e r v o o r d e e l is d a t de z a n d g r o n d e n g o e d w a t e r d o o r l a t e n d z i j n. V o r s t s c h a d e t r e e d v a a k o p, n i e t o m d a t t e m p e r a t u r e n zo l a a g z i j n, m a a r v a n w e g e h e t f e i t d a t g r o n d e n v e r z a d i g d z i j n m e t w a t e r in c o m b i n a t i e m e t v o r s t. D i t p r o b l e e m z a l op een z a n d g r o n d n i e t v o o r k o m e n. B e l a n g r i j k s t e a a n d a c h t s p u n t is s a m e n g e v a t e e n d r e i g e n d g e b r e k aan w a a r d e v o l l e v o e d i n g s m i d d e l e n. D o e je n i k s a a n de b o d e m s t r u c t u u r en b l i j f t h e t b i j b e m e s t e n m o e t je: I. V e e l b e m e s t e n ( w a a r b i j h e t m e e s t e u i t s p o e l t s l e c h t v o o r h e t m i l i e u ) II.Z a l de b o d e m d o o r h e t v e l e b e m e s t e n v e r z u r e n Je k u n t d u s b e t e r z o r g e n d a t j o u w b o d e m b e t e r in s t a a t is om de v o e d i n g s s t o f f e n a a n z i c h te b i n d e n. D i t k a n op de v o l g e

60 v o l g e n d e m a n i e r e n : I. O n d e r w e r k e n v a n een f l i n k e h o e v e e l h e i d c o m p o s t II.B e n t o n i e t ( k l e i ) C o m p o s t is g o e d v o o r uw t u i n a l s b o d e m v e r b e t e r a a r. H e t v e r b e t e r t de s t r u c t u u r v a n de g r o n d en r e g e l t de d o o r l a a t b a a r h e i d. V o c h t w o r d t b e t e r v a s t g e h o u d e n, z o d a t in d r o g e p e r i o d e s m i n d e r v a a k h o e f t te w o r d e n g e s p r o e i d. B o v e n d i e n a c t i v e e r t c o m p o s t h e t l e v e n in de b o d e m en s l a a t h e t v o e d i n g s s t o f f e n v o o r p l a n t e n op. In de p r a k t i j k b l i j k t c o m p o s t b o d e m z i e k t e n t e g e n te g a a n. A l s u e e n s p e r j a a r e e n l a a g j e t e r d i k t e v a n o n g e v e e r a n d e r h a l v e c e n t i m e t e r c o m p o s t o v e r uw t u i n u i t s p r e i d t, h e e f t u o n g e v e e r t i e n k i l o c o m p o s t p e r m 2 t u i n o p p e r v l a k n o d i g. D o e d i t in m a a r t of a p r i l ( b i j z w a r e k l e i g r o n d in de h e r f s t ). C o m p o s t b e v a t, in t e g e n s t e l l i n g tot w a t m e e s t a l g e d a c h t w o r d t, w e i n i g v o e d i n g s s t o f f e n. N a a s t c o m p o s t z a l in h e t s e i z o e n b e m e s t i n g n o d i g z i j n. O o k k l e i g r o n d e n h e b b e n b a a t b i j t o e d i e n e n v a n c o m p o s t. N i e t om h e t w a t e r h o u d e n d v e r m o g e n en h e t v e r m o g e n om v o e d i n g s s t o f f e n b e t e r v a s t te h o u d e n z o a l s b i j z a n d g r o n d. D o o r de s t r u c t u u r v a n k l e i, v o r m t d i t g e e n p r o b l e e m. H e t is j u i s t om de v a s t e s t r u c t u u r v a n k l e i g r o n d w a t k r u i m e l i g e r te m a k e n z o d a t d e z e w a t m e e r w a t e r d o o r l a t e n d w o r d t. K l e i g r o n d b e s t a a t m i c r o s c o p i s c h g e z i e n u i t m i n u s c u l e p l a a t j e s d i e op e l k a a r g e p l a k t z i j n. T u s s e n de p l a a t j e s w o r d e n de v o e d i n g s s t o f f e n g e b o n d e n. De f i j n e h a a r w o r t e l s k u n n e n d a a r n i e t b i j, m a a r m i c r o b e n ( e e n c e l l i g e o r g a n i s m e n ) w e l. C o m p o s t b e v o r d e r t h e t m i c r o l e v e n en h i e r d o o r z i j n de v o e d i n g s t o f f e n b e t e r b e s c h i k b a a r v o o r de p l a n t. D o o r de k r u i m e l i g e s t r u c t u u r w o r d t de g r o n d b e t e r w a t e r d o o r l a a t b a a r, d i t is v o o r a l b e l a n g r i j k in de w i n t e r. B e n t o n i e t is een k l e i m i n e r a a l d a t v a n n a t u r e in de b o d e m v o o r k o m t. H e t v e r h o o g t de w a t e r c a p a c i t e i t v a n de b o d e m a a n z i e n l i j k, en h e t v o o r k o m t h e t u i t s p o e l e n v a n a l l e b e n o d i g d e v o e d i n g s s t o f f e n ( m e s t s t o f f e n ) d i e de g r o n d b e v a t. V o o r n o r m a l e z a n d g r o n d e n h e b je o n g e v e e r 8-10 kg p e r m 2 n o d i g. V o o r e x t r e m e z a n d g r o n d e n een d u b b e l e h o e v e e l h e i d p e r j a a r. N i e t a l l e a a r d b e i e n b e l a n d e n in de t u i n. A a r d b e i e n k u n n e n ook p r i m a in p o t t e n en b a k k e n. Of in h a n g m a n d e n. O o k d a n is

61 is de j u i s t e v o e d i n g s b o d e m ( p o t g r o n d ) v a n b e l a n g. H e l a a s s t a a t de t u i n i e r h i e r w e l een h e l e u i t d a g i n g te w a c h t e n. De j u i s t e z a k p o t g r o n d k o p e n w o r d t s t e e d s l a s t i g e r. H e l a a s l a t e n s t e e d s m e e r k l a n t e n z i c h v e r l e i d e n tot de p o t g r o n d a c t i e : 3 z a k k e n v o o r een t i e n t j e. G r o t e k a n s d a t b o v e n s t a a n d e p r o d u c t e n h e t k e u r m e r k h e b b e n v a n de R H P. D e z e k e u r e n op de a a n w e z i g h e i d v a n z i e k t e k i e m e n, m a a r o o k d a t h e t p r o d u c t v o l g e n s r e g e l g e v i n g is g e o o g s t en v e r w e r k t. E e n g o e d s u b s t r a a t b e s t a a t u i t m e e r d e r e i n g r e d i ë n t e n, de p o t g r o n d h i e r b o v e n h o o f d z a k e l i j k u i t de g o e d k o o p s t e : v e e n m o s v e e n. D i t p r o d u c t wg ro or od t s c hm alc ihg i nen a aml a cv ha n i n ade a l v e e n p e r c e l e n g e s c h r a a p t en v e r m a l e n. V e r v o l g e n s w o r d t h e t in b u l k h o e v e e l h e d e n p e r s c h i p g e t r a n s p o r t e e r d n a a r de p o t g r o n d l e v e r a n c i e r s. H e t p r o d u c t h o u d t z e e r v e e l w a t e r v a s t en is z u u r. D u s a l l e e n z o u t m i n n e n d e p l a n t e n z o a l s H e i d e en R h o d o d e n d r o n m a a k je b l i j m e t de p o t g r o n d a c t i e. A n d e r e p r o d u c t e n v r a g e n om e x t r a t o e v o e g i n g e n. D a t is in de e e r s t e p l a a t s k a l k en v o e d i n g s t o f f e n. Er is n o g een t w e e d e t y p e t u r f, d i e p e r in de v e e n l a g e n. H e t z o d e n t u r f. Dis i t p r o d u c t is v e e l a r b e i d s i n t e n s i e v e r. D e z e w o r d e n in p l a k k e n g e s n e d e n en m o e t e n w o r d e n g e d r o o g d. H i e r b i j w o r d e n de p l a k k e n t u r f met de h a n d o m g e k e e r d. D e z e t u r f k o m t

62 k o m t a l s b r o o d j e s ( b l o k k e n ) m e t v r a c h t a u t o s n a a r de p o t g r o n d f a b r i c a n t. H e t s p r e e k t v o o r z i c h d a t d i t p r o d u c t d u u r d e r is d a n h e t v e e n m o s v e e n. Z o d e n t u r f h e e f t een b e l a n g r i j k v o o r d e e l. V e e n m o s v e e n k r i m p t na d r o g i n g z e e r s t e r k en n e e m t d a a r n a z e e r m o e i l i j k w a t e r op. Z o d e n t u r f k r i m p t j u i s t w e i n i g en n e e m t na v e r d r o g i n g j u i s t w e e r m a k k e l i j k w a t e r op. E e n g o e d e p o t g r o n d h e e f t d u s een b e l a n g r i j k a a n d e e l z o d e n t u r f. P r i j s t e c h n i s c h z i t d a t n i e t in de a c t i e - p o t g r o n d o m d a t z o d e n t u r f te d u u r is. M a a r e e n g o e d e p o t g r o n d h e e f t m e e r in h u i s. A f h a n k e l i j k v a n w a t je w i l t b e r e i k e n : C o c o s p e a t : v e r h o o g t de w a t e r o p n a m e C o c o s v e z e l : m a a k t h e t s u b s t r a a t l u c h t i g e r P e r l i t e : g e p o f t g e s t e e n t e w a t een s u b s t r a a t l u c h t i g e r m a a k t K l e i : b i n d v o e d i n g s t o f f e n, v e r h o o g d w a t e r o p n a m e Z a n d : m a a k t s u b s t r a a t p o r e u z e r, d u s l u c h t i g e r C o m p o s t : v e r h o o g d h u m u s g e h a l t e en h e t b i o l e v e n H o u t v e z e l : z e l f d e w e r k i n g a l s c o m p o s t Ik h e b de b e s t e e r v a r i n g m e t e e n s u b s t r a a t b e s t a a n d e u i t 60% v e e n, 10% c o c o s v e z e l, 10% c o m p o s t v a n s c h o r s, 20% h u m u s c o m p o s t en t o e v o e g i n g v a n o r g a n i s c h e m e s t N P K. We g a a n e v e n t e r u g n a a r j o u w t u i n. A a r d b e i p l a n t e n h o u d e n n i e t v a n n a t t e v o e t e n. De g r o n d m o e t d a a r o m g o e d w a t e r d o o r l a t e n d z i j n om w o r t e l r o t te v o o r k o m e n. H e t p l a n t k l a a r m a k e n v a n de g r o n d k a n h e t b e s t e d o o r 4 w e k e n v o o r h e t p l a n t e n de g r o n d g o e d te s p i t t e n en d a a r b i j e v e n t u e e l w a t o u d e v e r t e e r d e s t a l m e s t en of c o m p o s t d o o r de g r o n d te m e n g e n. V o o r s t a l m e s t g e l d de n o r m v a n 6 a 7 k r u i w a g e n s p e r 100 m 2. A a r d b e i e n op k l e i g r o n d e n k u n n e n h e t b e s t op e e n v e r h o o g d p l a n t e n b e d u i t g e p l a n t w o r d e n. Zo h o u d e n de w o r t e l s d r o g e v o e t e n en is de p l a n t m i n d e r v a t b a a r v o o r s c h i m m e l s. Je m o e t e r v a n u i t g a a n d a t h o e l a n g e r een p l a n t s t a a t, d e s te k l e i n e r w o r d e n de a a r d b e i e n. B o v e n d i e n w o r d t de k a n s op z i e k t e s na h e t 2 e j a a r a a n z i e n l i j k g r o t e r. E e n g o e d e v r u c h t w i s s e l i n g is o o k in uw t u i n n o o d z a k e l i j k. A a r d b e i p l a n t e n n i e t p l a n t e n op e e n p l e k w a a r d a a r v o o r a a r d a p p e l s h e b b e n g e s t a a n. A a r d a p p e l s en t o m a t e n z i j n o o k g e e n g o e d e b u r e n v o o r a a r d b e i p l a n t e n. Ze k u n n e n de a a r d b e i p l a n t e n i n f e c t e r e n m e t d i v e r s e s c h i m m e l - a a n t a s t i n g e n.

63 De r o d e d r a a d b i j de a a r d b e i e n t e e l t is om je p l a n t e n g e z o n d te h o u d e n. P l a n t d i c h t h e i d en de j u i s t e p l a n t d i e p t e z i j n h i e r b i j z e e r b e l a n g r i j k. A l s a a r d b e i p l a n t e n te d i c h t op e l k a a r g e p l a n t w o r d e n, k a n de w i n d er n i e t g o e d d o o r h e e n en d r o o g t de p l a n t s l e c h t op. Om d e z e l f d e r e d e n is h e t o n k r u i d v r i j h o u d e n v a n g r o o t b e l a n g. H o u d t e e n r i j a f s t a n d v a n 80 cm en een p l a n t a f s t a n d v a n 30 cm. N a a s t d a t h e t g e w a s m a k k e l i j k e r o p d r o o g t w a a r d o o r de k a n s op s c h i m m e l z i e k t e n a a n m e r k e l i j k k l e i n e r w o r d t, is h e t ook w e l p r e t t i g w e r k e n t i j d e n s de p l u k. E e n a a r d b e i p l a n t d i e te d i e p g e p l a n t w o r d t l o o p t de k a n s in de k r o o n w e g te r o t t e n. V a n u i t de k r o o n o n t s t a a t n i e u w l e v e n en g r o e i e n de a a r d b e i e n. De k r o o n m o e t n e t b o v e n de g r o n d b l i j v e n. K r o o n r o t b e t e k e n d h e t o n v e r m i j d e l i j k e e i n d e v a n de a a r d b e i p l a n t. Te h o o g p l a n t e n is o o k n i e t g o e d, o m d a t de w o r t e l p r u i k d a n d r o o g k o m t te l i g g e n. A l s de z o n h i e r o p v a l t o n t s t a a t z o n n e b r a n d. In o n d e r s t a a n d e t e k e n i n g k a n je z i e n w a t de j u i s t e p l a n t d i e p t e is. UITLOPERS TE DIEP JUIST ONDIEP KROON NIEUWE PLANTEN T u s s e n de a a r d b e i e n b r e n g e n we een m u l c h l a a g a a n. H i e r m e e z o r g je n i e t a l l e e n v o o r m o o i e, s c h o n e v r u c h t e n. A a r d b e i e n d i e op de g r o n d l i g g e n z u l l e n e e r d e r w o r d e n a a n g e t a s t d o o r s c h i m m e l s. O o k n e m e n de a a r d b e i e n een g r o n d s m a a k aan. H e t g a a t d u s ook t e n k o s t e v a n de s m a a k en a r o m a. M e e s t a l w o r d t h i e r v o o r s t r o g e b r u i k t, m a a r in h e t k a n o o k een a n d e r n a t u u r l i j k e s t o f z i j n z o a l s b o o m s c h o r s. H e t is n a t u u r l i j k m a t e r i a a l en d e z e z a l l a n g z a a

64 l a n g z a a m v e r t e r e n. D i t p r o c e s v r a a g t om s t i k s t o f, een b e l a n g r i j k v o e d i n g s s t o f. B i j s c h o r s g a a t d i t p r o c e s a a n m e r k e l i j k l a n g z a m e r en o n t t r e k t d u s ook l a n g z a m e r s t i k s t o f u i t de b o d e m. B i j s t r o g a a t d a t r e l a t i e f s n e l en d a t b e t e k e n t b i j m e s t e n. D a n k o m e n we b i j de v r a a g of d i t o r g a n i s c h e m e s t s t o f f e n m o e t e n z i j n of k u n s t m e s t. E e n z e e r g e v o e l i g e k w e s t i e d i e v a k e r op e m o t i e d a n op e c h t e a r g u m e n t e n is g e b a s e e r d. H o e w e l de o n t w i k k e l i n g e n z e e r s n e l g a a n en ook de b i o l o g i s c h e t e e l t in de p r o f e s s i o n e l e t e e l t s t e e d s m e e r a l g e m e e n w o r d t, k a n d e z e s e c t o r n i e t u i t s l u i t e n d b i o l o g i s c h k w e k e n. We z o u d e n n i e t m e e r in s t a a t z i j n i e d e r e e n v a n v o e d s e l te v o o r z i e n. A n d e r z i j d s is N e d e r l a n d h e t t w e e d e l a n d b o u w p r o d u c e r e n d e l a n d t e r w e r e l d. E e n p o s i t i e d i e d e e l s op b a s i s v a n k e n n i s is v e r k r e g e n, m a a r o o k d o o r g o e d k o o p p r o d u c e r e n v a n z e e r g r o t e a a n t a l l e n. V o o r de h o b b y t u i n i e r s p e l e n a n d e r e a r g u m e n t e n. Je h o e f t je b r o o d er n i e t m e e te v e r d i e n e n. D u s e e n m i s o o g s t is v e r v e l e n d, m a a r je h o e f t n i e t m e t e e n op z o e k n a a r een a n d e r e b a a n. D a a r n a a s t h e e f t de b i o l o g i s c h e t e e l t een a a n t a l g r o t e v o o r d e l e n. P l a n t e n k u n n e n a l s e n i g e o r g a n i s m e n o r g a n i s m e n z e l f v o o r e e n d e e l v a n h u n v o e d s e l z o r g e n. H e t p r o c e s h e t f o t o s y n t h e s e. H e t b l a d b e v a t c e l l e n d i e l i c h t k u n n e n o m z e t t e n in e n e r g i e. M e t d e z e e n e r g i e h a a l t de p l a n t CO2 u i t de l u c h t en z e t d e z e om in k o o l h y d r a t e n ( s u i k e r, z e t m e e l en c e l l u l o s e ) en a m i n o z u r e n. M a a r de p l a n t h e e f t m e e r n o d i g en d i t b e s t a n d e n k o m e n u i t de b o d e m. De b e l a n g r i j k s t e z i j n : N ( S t i k s t o f ) = o p b o u w v a n de p l a n t P ( F o s f o r ) = b l o e m en v r u c h t z e t t i n g K ( K a l i u m ) = w e e r s t a n d Mg ( M a g n e s i u m ) = f o t o s y n t h e s e Ca ( C a l c i u m ) = ph v e r h o g e n d D a a r n a a s t s p o r e n e l e m e n t e n w a a r v a n de p l a n t z e e r w e i n i g n o d i g h e e f t, m a a r w e l o n m i s b a a r v o o r de p r o c e s s e n. H e t z i j n de m i c r o - o r g a n i s m e n d i e de w o r t e l s h e l p e n b i j de o p n a m e v a n v o e d i n g s s t o f f e n. N a t u u r l i j k e m e s t - ( b e v a t

65 s t o f f e n s t i m u l e r e n h e t b o d e m l e v e n, k u n s t m e s t h e e f t j u i s t een n e g a t i e f e f f e c t i e f op h e t b o d e m l e v e n. We h e b b e n g o e d v o o r de a a r d b e i p l a n t e n g e z o r g d en de e e r s t e v r u c h t e n v e r s c h i j n e n. Je m e r k t d a n s n e l d a t ook v o g e l s d o l z i j n op a a r d b e i e n. We k u n n e n d a n een n e t o v e r h e t g e w a s p l a a t s e n. M a a r de m o o i s t e en m e e s t l u d i e k e o p l o s s i n g k o m t u i t de V e r e n i g d e S t a t e n. K l e i n e s t e e n t j e s d i e je v e r f t z o d a t d e z e op a a r d b e i t j e s l i j k e n. D e z e p l a a t s je d a n m e t e e n in h e t b e g i n v a n h e t s e i z o e n. De v o g e l s p i k k e n er d a n 2 m a a n d e n a a n om e r a c h t e r te k o m e n d a t d i t n i e t e e t b a a r is. A l s de e c h t e a a r d b e i e n k o m e n g a a n de v o g e l s er v a n u i t d a t d e z e n i e t e e t b a a r z i j n. Z o r g v o o r k l e i n e s t e e n t j e s, b r e n g e e n w i t t e g r o n d l a a g a a n en v e r f d a n de a a r d b e i t j e s. N o g een p a a r a f s l u i t e n d e o p m e r k i n g e n m e t b e t r e k k i n g t o t de a a r d b e i e n t e e l t. K o o p t u in h e t v o o r j a a r d o o r d r a g e n d e a a r d b e i e n is h e t b e t e r v o o r de p l a n t om de e e r s t e b l o e m k n o p p e n te v e r w i j d e r e n. L a a t de p l a n t e e r s t op k r a c h t e n k o m e n. G e e f b i j v o o r k e u r s o c h t e n d s w a t e r. De p l a n t g a a t d a n d r o o g de n a c h t in w a t de k a n s op s c h i m m e l v o r m i n g d r a s t i s c h v e r m i n d e r t. U i t l o p e r s w o r d e n v e r w i j d e r d. D i t g a a t t e n k o s t e v a n de v r u c h t z e t t i n g en we w i l l e n h e t a a r d b e i e n b e d o p e n en l u c h t i g h o u d e n. D i r e c t na de o o g s t s n i j d e n we h e t o u d e b l a d af. D e z e z i j n n a m e l i j k m i n d e r v i t a a l en d u s w e e r v a t b a a r d e r v o o r s c h i m m e l z i e k t e n. De p l a n t v o r m t d a n n i e u w v i t a a l b l a d en m e t d i t b l a d g a a t de p l a n t de w i n t e r in.

66 DAN CATALOGUS 2016 H ISTORISCHE AARDBEIEN OUDE RASSEN GOURMET AARDBEIEN BOSAARDBEIEN SPECIALE SOORTEN

67 Om h e t een b e e t j e o v e r z i c h t e l i j k te h o u d e n is de c a t a l o g u s o n d e r v e r d e e l d in een a a n t a l g r o e p e n I. W i l d e a a r d b e i e n II.M u s k a a r d b e i e n I I I. H i s t o r i s c h e a a r d b e i e n I V. V e s c a n a a a r d b e i e n V. T u i n a a r d b e i e n Om je op w e g te h e l p e n is er e e n r e f e r e n t i e k a a r t o v e r de v o r m v a n de a a r d b e i e n. OVAAL ROND CONISCH ROND CONISCH LANG CONISCH HALSVORMIG WIGVORMIG KORT WIKVORMIG E l k e g r o e p a a r d b e i h e e f t z i j n s p e c i f i e k e v o o r d e l e n. V o o r e e n l a n g en s m a k e l i j k s e i z o e n is h e t d a a r o m aan te b e v e l e n om p l a n t e n u i t de d i v e r s e g r o e p e n te k i e z e n. D e z e c a t a l o g u s is g e e n v o o r r a a d l i j s t. Er s t a a n a l l e e n s o o r t e n in b e s c h r e v e n d i e d o o r m i j g e k w e e k t w o r d e n, m a a r een s o o r t k a n a l t i j d u i t v e r k o c h t z i j n. Op m i j n w e b s i t e s t a a t een l i n k n a a r m i j n m a r k t p l a a t s a d v e r t e n t i e s. V e e l l e e s p l e z i e r.

68 W ILDE AARDBEIEN In d e z e c a t e g o r i e v i n d je a a r d b e i e n d i e d i e n o g z e e r d i c h t t e g e n de o o r s p r o n k e l i j k e, n a t u u r l i j k e v o r m s t a a n. A n d e r s d a n de t u i n a a r d b e i e n, k u n n e n ze j a r e n l a n g op d e z e l f d e p l e k s t a a n en z e l f f l i n k u i t b r e i d e n. D e z e a a r d b e i e n z i j n o o k n i e t z i e k t e g e v o e l i g. Ze g e v e n k l e i n e a a r d b e i e n v a n e e n b i j z o n d e r a r o m a. Ze v e r l a n g e n een v o e d z a m e, h u m u s r i j k e b o d e m. Ze d o e n h e t u i t s t e k e n d a l s o n d e r b e g r o e i n g v a n h e e s t e r s en b o m e n. B i j de b o s a a r d b e i e n h e b je de k e u z e u i t s o o r t e n z o n d e r u i t l o p e r s d i e t o t l a a t in de h e r f s t v r u c h t e n g e v e n en s o o r t e n m e t u i t l o p e r s d i e a l l e e n in de z o m e r v r u c h t e n g e v e n. F r a g a r i a a l p i n a S u r p r i s e of S e p t e m b e r R o d e B o s a a r d b e i V a n u i t R u s l a n d h e b ik d i v e r s e z a d e n b e s t e l d. O o k d e z e a a r d b e i k o m t u i t R u s l a n d. V o r m t g e e n u i t l o p e r s en z o a l s de n a a m al d o e t v e r m o e d e n. G e e f t t o t s e p t e m b e r s m a k e l i j k e r o d e v r u c h t e n. O m d a t de p l a n t g e e n e n e r g i e s t e e k t in h e t m a k e n v a n u i t l o p e r s, g a a t d e z e l a n g m e e. A d v i e s is om na 5 j a a r n i e u w e p l a n t e n aan te s c h a f f e n. F r a g a r i a v e s c a K a l d e n k i r c h e n W i t t e B o s a a r d b e i Ik l a s een s t u k j e o v e r h e t e c h t p a a r M a r t i n ( b o t a n i c i ) d i e in K a l d e n k i r c h e n D u i t s l a n d een S e q u o i a f a r m h a d d e n a a n g e l e g d. Z i j h a d d e n e c h t e r ook een w i t t e b o s a a r d b e i g e v o n d e n. K a l d e n k i r c h e n l i g t op s t e e n w o r p a f s t a n d en op e e n z a t e r d a g b e s l o o t ik te g a a n k i j k e n. H e l a a s w a s de S e q u o i a f a r m g e s l o t e n ( h e t w a s al w i n t e r ), m a a r t i j d e n s o n z e w a n d e l i n g z a g ik w a t w i l d e b o s a a r d b e i t j e s. In b l e e k h e t i n d e r d a a d een w i t t e b o s a a r d b e i te z i j n m e t u i t l o p e r s. F r a g a r i a v e s c a An d e r W e s e r R o d e B o s a a r d b e i E e n d o o r mij g e v o n d e n w i l d v o r m m e t w a t g r o t e r e v r u c h t e n. V e e l u i t l o p e r s

69 F r a g a r i a v i r g i n i a n a L i t t l e S c a r l e t S c a r l e t A a r d b e i T i j d e l i j k n i e t l e v e r b a a r Ik w e r k aan e e n b e t e r e s e l e c t i e D e z e a a r d b e i is een w a r e l e g e n d e. H e t is h e t o u d s t e r a s en v o n d z i j n o o r s p r o n g in In E n g e l a n d k o e s t e r t m e n d i t r a s al h o n d e r d e n j a r e n en n o g s t e e d s m a a k t de f i r m a W i l k i n & S o n s e e n z e e r e x c l u s i e v e j a m v a n u i t s l u i t e n d d e z e a a r d b e i e n. G e z i e n de o m v a n g v a n de k l e i n e r o n d e a a r d b e i t j e s en de g e r i n g e h o e v e e l h e d e n d i e v a n e e n p l a n t af k o m t, is h e t w e l v o o r de h a p p y f e w. E e n k l e i n p o t j e j a m k o s t al s n e l 8, 00 e u r o. M a a r d a t is v o o r k l a n t e n z o a l s Q u e e n E l i z a b e t h en J a m e s B o n d g e e n e n k e l p r o b l e e m! De s o o r t m a a k t g e m a k k e l i j k u i t l o p e r s, d u s w a a r o m n i e t b e g i n n e n aan je e i g e n j a m - f a b r i e k. W e l o p p a s s e n, w a n t de s l a k k e n z i j n er ook d o l op. F r a g a r i a v i r g i n i a n a M a y Q u e e n S c a r l e t A a r d b e i E e n z e e r o u d r a s u i t De v r u c h t e n z i j n c o n i s c h en b e d u i d e n d g r o t e r d a n d i e v a n de F r a g a r i a v i r g i n i a n a L i t t l e S c a r l e t. De s m a a k is z o e t en h e e f t i e t s w e g v a n w i l d e a b r i k o z e n. W i t v l e z i g en z e e r a r o m a t i s c h. V r o e g r i j p, e r g e n s h a l f e r w e g e j u n i. V e e l u i t l o p e r s en z e e r v i t a a l. F r a g a r i a v i r g i n i a n a W e i ß e L ö ß n i t z e r W i j n b e r g A a r d b e i T i j d e l i j k n i e t l e v e r b a a r Ik w e r k aan e e n b e t e r e s e l e c t i e W e i s s e Loß n i t z e r is o o k S c a r l e t a a r d b e i m a a r m e t e e n e i g e n v e r h a a l. Z i j n o o r s p r o n g is o n z e k e r, m a a r m e n n e e m t a a n d a t d e z e s o o r t r o n d 1800 s a m e n m e t F r a n s e w i j n s t o k k e n n a a r de D u i t s e w i j n g e b i e d e n is g e k o m e n. H i e r h a d de a a r d b e i h e t g o e d n a a r z i j n z i n. In 1819 w e r d er al m e l d i n g v a n g e m a a k t. D e z e a a r d b e i w e r d r o n d de o m g e v i n g v a n D r e s d e n en L e i p z i g g e k w e e k t, m a a r is o o k d o o r de m o d e r n e a a r d b e i v a n de k a a r t v e r d w e n e n. In 2010 v e r w i l d e r d t e r u g g e v o n d e n. D u s e r g o u d m a a r ook w e l w e e r e r g n i e u w. F r a g a r i a v i r g i n i a n a V a r i e g a t a B o n t b l a d i g e S c a r l e t a a r d b e i E e n S c a r l e t a a r d b e i m e t b o n t b l a d. Z o a l s a l l e S c a r l e t a a r d b e i e n m a a k t d i t s o o r t v e e l u i t l o p e r s. Je m o e t d e z e p l a n t e i g e n l i j k z i e n a l s e e n l e u k e b o d e m b e d e k k e r v o o r een w a t h u m u s r i j k e, l i c h t b e s c h a d u w d e p l e k. H e t a a n t a l v r u c h t e n z i j n z e e r b e p e r k t.

70 F r a g a r i a v i r g i n i a n a J e r o m e S c a r l e t a a r d b e i E e n g r o o t p r o b l e e m b i j S c a r l e t a a r d b e i e n is de v o r m i n g v a n v r u c h t e n. D i t k o m t o m d a t b i n n e n d e z e s o o r t er en p l a n t e n z i j n, n a a s t s o o r t e n w a a r v a n de b l o e m e n t w e e s l a c h t i g z i j n. J e r o m e is t w e e s l a c h t i g en g e e f t v r u c h t e n. F r a g a r i a n i l g e r r e n s i s A p r i c o t C h i n o i s A b r i k o z e n A a r d b e i E e n z e e r a f w i j k e n d e a a r d b e i, z o w e l q u a v o r m a l s q u a s m a a k. De v o r m v a n de a a r d b e i is r o n d, z e e r o n r e g e l m a t i g v a n v o r m. H e t z i j n w i t t e a a r d b e i e n w a a r v a n de z a a d j e s d i e p in de v r u c h t g e k l o n k e n z i j n. De s m a a k is s t e r k n a a r a b r i k o z e n en a n a n a s. De v r u c h t e n z i j n n i e t t a l r i j k en v e r s c h o l e n o n d e r h e t b l a d. Je z i e t ze m a k k e l i j k o v e r h e t h o o f d. De p l a n t is z e e r g e z o n d en v i t a a l en m a a k t e x t r e e n v e e l u i t l o p e r s. F r a g a r i a n i l g e r r e n s i s F é n h ó n g Sè- A b r i k o z e n A a r d b e i L i j k t s t e r k op F r a g a r i a n i l g e r r e n s i s A p r i c o t C h i n o i s. De v r u c h t e n l i j k e n i d e n t i e k a a n d i e v a n A p r i c o t C h i n o i s, ze s m a k e n w e l a n d e r s, m e e r n a a r P e r z i k. F r a g a r i a v i r i d i s I s o l j e K n a k a a r d b e i ( H e u v e l a a r d b e i ) K o m t v e r w i l d e r d v o o r, n i e t in N e d e r l a n d m a a r in W a l l o n i ë en is d a a r z e e r z e l d z a a m. De n a a m k n a k a a r d b e i h e e f t de p l a n t te d a n k e n aan h e t f e i t d a t de p l a n t een k a n k k e n d g e l u i d m a a k t a l s je de v r u c h t e n g a a t p l u k k e n. V i r i d i s is l a t i j n s v o o r g r o e n e n s l a a t op h e t f e i t d a t de v r u c h t e n n i e t of n a u w e l i j k r o o d a f r i j p e n. S m a a k l i j k t a b s o l u u t n i e t op d i e v a n een a a r d b e i, m a a r is w e l z e e r v e r f i j n d.

71 M USK AARDBEIEN De M u s k a a r d b e i in z i j n o o r s p r o n k e l i j k, n a t u u r l i j k v o r m w o r d t o o k w e l de G r o t e B o s a a r d b e i g e n o e m d. D e z e p l a n t is z o n d e r v r u c h t e n en b l o e m e n m o e i l i j k te o n d e r s c h e i d e n v a n de K l e i n e b o s a a r d b e i. De v r u c h t e n z i j n w e l a n d e r s, z o w e l q u a v o r m a l s s m a a k. De v r u c h t e n z i j n i e t s g r o t e r d a n de K l e i n e B o s a a r d b e i en w o r d e n ook n i e t zo r o o d. Ze l i j k e n n i e t h e l e m a a l af te r i j p e n. H e t is e e n v a s t e, v l e z i g e v r u c h t m e t een d u i d e l i j k a n d e r e m u s k a c h t i g e s m a a k. De F r a n s e n v i n d e n h e t m a a r n i k s, m a a r in D u i t s l a n d en E n g e l a n d w o r d t d e z e a a r d b e i z e e r g e w a a r d e e r d. In N e d e r l a n d s t a a t de g r o t e B o s a a r d b e i op de r o d e l i j s t en is e r g z e l d z a a m. Om d i e r e d e n h e e f t d e z e a a r d b e i b i j o n s n a u w e l i j k s b e k e n d h e i d. O o k a f w i j k e n d is d a t de p l a n t in de n a t u u r e e n s l a c h t i g is m e t a l l e e n of p l a n t e n. Er z i j n w e l e n k e l e g e k w e e k t e t w e e s l a c h t i g e M u s k A a r d b e i e n. T o c h h e b b e n o o k d e z e t w e e s l a c h t i g e p l a n t e n b a a t b i j een g o e d e k r u i s b e s t u i v e r. F r a g a r i a m o s c h a t a M a r i e C h a r l o t t e M u s k A a r d b e i E e n o e r o u d s o o r t u i t F r a n k r i j k, h e t j a a r t a l is n i e t m e e r te a c h t e r h a l e n. D i t s o o r t d r a a g t z o w e l a l s b l o e m e n. De v r u c h t e n z i j n c o n i s c h, l i c h t r o o d v a n k l e u r m a a r z u l l e n a l l e e n aan de z o n k a n t v o l d o e n d e o p k l e u r e n. De s m a a k z o a l s je v a n een m u s k a a r d b e i k a n v e r w a c h t e n. F r a g a r i a m o s c h a t a C a p r o n R o y a l M u s k A a r d b e i U i t ! O o k d e z e s o o r t d r a a g t a l s b l o e m e n. V r u c h t e n c o n i s c h, r o z e, d e e l s w i t. T i p : g e b r u i k een v a n de a n d e r e s o o r t e n a l s k r u i s b e s t u i v e r! F r a g a r i a m o s c h a t a C a p r o n F r a m b o i s e M u s k A a r d b e i U i t K l e i n e v r u c h t e n d i e w e l i e t s w e g h e b b e n v a n f r a m b o z e n. A l l e e n v r o u w e l i j k e b l o e m e n d u s p l a n t e n in c o m b i n a t i e m e t één v a n b o v e n s t a a n d e s o o r t e n.

72 F r a g a r i a m o s c h a t a C o t t a M u s k A a r d b e i In h e t s e i z o e n v o n d ik de v r u c h t z e t t i n g v a n m i j n M u s k a a r d b e i e n o n v o l d o e n d e. O m d a t M u s k a a r d b e i e n in b e g i n s e l é é n s l a c h t i g z i j n ( o f v r o u w e l i j k, of m a n n e l i j k ) z o c h t ik een m a n n e l i j k e M u s k a a r d b e i. De v r u c h t z e t t i n g w a s in 2015 a a n m e r k e l i j k b e t e r. H e t m y s t e r i e is e c h t e r n o g n i e t h e l e n m a a l o p g e l o s t. M i j n C o t t a g e e f t n a m e l i j k, z i j h e t b e p e r k t ook v r u c h t e n.

73 H O m d a t v r i j s n e l na de t w e e d e w e r e l d o o r l o g e e n k e n t e r i n g is g e k o m e n in de v e r e d e l i n g v a n a a r d b e i e n n a a r p r o d u c t i e a a r d b e i e n m a a k ik d a a r de k n i p. H i e r o n d e r d u s de s o o r t e n t o t Je z u l t h i e r e c h t e r o o k a a r d b e i e n v i n d e n u i t m i j n e i g e n k w e e k p r o g r a m m a. H e t b e t r e f t h i e r r e t r o - k w e e k v a n k r u i s i n g e n t u s s e n n i e u w e a a r d b e i e n en o u d e r a s s e n. D e z e n i e u w e s o o r t e n h e b b e n a l l e e i g e n s c h a p p e n v a n h i s t o r i s c h e r a s s e n v a n d a a r m i j n k e u z e ze o n d e r de g r o e p h i s t o r i s c h e r a s s e n te p l a a t s e n. ISTORISCHE AARDBEIEN F r a g a r i a x a n a n a s s a A n a n a s E é n v a n de e e r s t e t u i n a a r d b e i e n. H e t is een v a n de e e r s t e k r u i s i n g e n m e t een w i t t e F r a g a r i a c h i l o e n s i s en F r a g a r i a v i r g i n i a n a en g e e f t w i t t e r o n d e v r u c h t e n ( m e t e e n r o z e b l o s ). De s o o r t is in h e t t h u i s l a n d V e r e n i g d e S t a t e n o n t s t a a n. B i j n a u i t g e s t o r v e n m a a r r e c e n t e l i j k d o o r N e d e r l a n d s e k w e k e r s w e e r o p g e p i k t. E e n z e e r g e z o n d r a s m e t v e e l u i t l o p e r s. G e e f t n i e t z o v e e l v r u c h t e n, m e t w e l e e n z e e r b i j z o n d e r e s m a a k ( a n a n a s ) F r a g a r i a x a n a n a s s a A s t e r i a N I E U W R e d e l i j k g r o t e p l a n t e n, c o m p a c t o p b o u w m e t v e e l u i t l o p e r s. V r u c h t e n w i g v o r m i g, g r o o t, z o e t m e t w e i n i g z u u r. H e t is een l a a t r a s. F r a g a r i a x a n a n a s s a C a m b r i d g e F a v o u r i t e E e n k l a s s i e k e r u i t E n g e l a n d en w o r d t n o g s t e e d s a a n g e p l a n t, v o o r a l b i j de p i c k - y o u r - o w n a a r d b e i e n - k w e k e r s. H e t is een z e e r g e z o n d g e w a s, m e t e e n r e d e l i j k g o e d e o p b r e n g s t. De p l a n t w o r d t w e l e r g v o r s. M i n i m a l e p l a n t a f s t a n d v a n 80 cm is z e k e r n i e t o v e r d r e v e n. V r u c h t e n c o n i s c h, g r o o t en d o n k e r r o o d v a n k l e u r. F r a g a r i a x a n a n a s s a D e u t s c h e G e w u r z e r d b e e r e E e n o u d r a s, o n t s t a a n in D r e s d e n O o s t D u i t s l a n d. V e e l v a n o n z e h i s t o r i s c h e a a r d b e i r a s s e n h e b b e n h u n b a k e r m a t in d e z e s t r e e k. V r u c h t e n z i j n r o n d, o n r e g e l m a t i g v a n v o r m m a a r m e t een z e e r i n t e n s i e f a r o m a. M o e i l i j k v e r k r i j g b a a r.

74 F r a g a r i a x a n a n a s s a E l l e n a G e s c h i k t a l s b o d e m b e d e k k e r. M a a k t v e e l u i t l o p e r s, c o m p a c t e b o u w en w a t k l e i n e r e v r u c h t e n. G e z o n d g e w a s. D i t s o o r t k o m t u i t h e t r e t r o - k w e e k p r o g r a m m a v a n M a r t i n W e b e r u i t Z w i t s e r l a n d. F r a g a r i a x a n a n a s s a E o s N I E U W E e n k r u i s i n g t u s s e n een f r a m b o o s a a r d b e i en een m o d e r n e t u i n a a r d b e i. G e w a s c o m p a c t, p l a t, g e z o n d m e t v e e l u i t l o p e r s. V r u c h t e n g r o o t, z e e r z o e t en s a p p i g. H o g e o p b r e n g s t. V r u c h t e n m i d d e l v r o e g t o t l a a t. F r a g a r i a x a n a n a s s a G a r i g u e t t e E e n b i j z o n d e r e a a r d b e i u i t F r a n k r i j k. H a l s v o r m i g r o d e v r u c h t e n. In F r a n k r i j k n o g s t e e d s g e t e e l d ( i n h e t z u i d e n ) m a a r w o r d t d a a r e c h t g e z i e n a l s een d e l i c a t e s s e. V r o e g d r a g e n d. F r a g a r i a x a n a n a s s a G u i r l a i n Z e e r s a p p i g e v r u c h t e n m e t een v l e u g j e w i l d e a a r d b e i a r o m a. R e d e l i j k h o g e o p b r e n g s t. D i t s o o r t k o m t u i t h e t r e t r o - k w e e k p r o g r a m m a v a n M a r t i n W e b e r u i t Z w i t s e r l a n d. F r a g a r i a x a n a n a s s a H e l i o s N I E U W E e n c o m p a c t e p l a n t, b l a d e r e n p l a t op h e t g e w a s. N e t a l s b i j de f r a m b o o s a a r d b e i z o r g t d a t e r v o o r d a t de a a r d b e i e n v e e l l i c h t k r i j g e n. De v r u c h t e n z i j n g r o o t, t a l r i j k en de s m a a k d o e t d e n k e n aan f r a m b o o s. Z e e r z o e t. M a a k t v e e l u i t l o p e r s. E e n v a n de s t a m o u d e r s is de f r a m b o o s a a r d b e i, v a n d a a r d e z e b i j z o n d e r e k w a l i t e i t e n F r a g a r i a x a n a n a s s a H a n s a B i j t o e v a l o n t s t a a n, de v r u c h t e n z i j n z e e r d o n k e r r o o d, b i j n a z w a r t. O o k h e t v r u c h t v l e e s is d o n k e r r o o d g e k l e u r d. De v r u c h t e n z i j n h e e r l i j k z o e t en h e b b e n een b i j z o n d e r a r o m a. W o r d t s a m e n m e t de F r a m b o o s a a r d b e i ( F r a g a r a M i e z e S c h i n d l e r ) t o t de b e s t e a r o m a a a r d b e i e n g e r e k e n d. F r a g a r i a x a n a n a s s a K ö n i g i n g L u i s e T i j d e l i j k n i e t l e v e r b a a r Ik w e r k aan e e n b e t e r e s e l e c t i e U i t D u i t s l a n d en d a a r w o r d t h i j S u i k e r a a r d b e i g e n o e m d. Z e e r z o e t, k i n d e r e n z i j n er d o l op. V r u c h t e n w i g v o r m i g, z a c h t en z e e r a r o m a t i s c h.

75 F r a g a r i a x a n a n a s s a L a t o n a N I E U W R e d e l i j k g r o o t g e w a s, g e z o n d m e t v e e l u i t l o p e r s. V r u c h t e n o n r e g e l m a t i g v a n v o r m, l a a g op h e t g e w a s. De a a r d b e i e n z i j n l e k k e r z o e t en v l e z i g. H e t is een l a t e a a r d b e i F r a g a r i a x a n a n a s s a L u c i d a P e r f e c t D e z e a a r d b e i h e e f t a a n de b a s i s g e s t a a n v a n v e e l a r o m a t i s c h e a a r d b e i e n z o a l s de F r a m b o z e n a a r d b e i. V o o r m i j n g e v o e l s t a a t d e z e a a r d b e i d i c h t e r t e g e n de C h i l i a a r d b e i a a n. W i t t e g r o t e v r u c h t e n ( a l s ze r i j p z i j n m e t e e n r o z e b l o s ). V e e l v r u c h t e n, g e z o n d g e w a s en e x t r e e m v e e l u i t l o p e r s. S m a a k is z e e r c o m p l e x, h e e l z o e t. F r a g a r i a x a n a n a s s a M o u l i n a r d E e n v r o e g s o o r t d i e o v e r e e n r e d e l i j k l a n g e p e r i o d e v r u c h t e n g e e f t. De v r u c h t z e l f v a n b u i t e n r o o d en v a n b i n n e n w i t. G e e f t v r u c h t e n v a n een g e m i d d e l d e o m v a n g. K o m t u i t h e t r e t r o - k w e e k p r o g r a m m a v a n M a r t i n W e b e r u i t Z w i t s e r l a n d. F r a g a r i a x a n a n a s s a M i e z e S c h i n d l e r De f r a m b o o s a a r d b e i. S a m e n m e t de A n a n a s a a r d b e i w e e r h e r o n t d e k t en o n d e r m e r k e n r e c h t o p n i e u w in de m a r k t g e b r a c h t. De b e k e n d s t e s n o e p a a r d b e i. A l l e e n b l o e m e n, d u s een k r u i s b e s t u i v e r is w e l n o d i g. De k w e k e r h e e f t h e e f t de a a r d b e i n a a r z i j n v r o u w g e n o e m d d i e d o o r i e d e r e e n M i e z e ( k a t ) w e r d g e n o e m d. N i e t al te v l e i e n d w a n t z i j n v r o u w z o u de g e l u i d e n v a n een k a t m a k e n. H e r r S c h i n d l e r z a g o v e r i g e n s n i e t al t e v e e l in d e z e a a r d b e i, m a a r de t u i n m a n w i s t de k w e k e r te o v e r t u i g e n de a a r d b e i n i e t w e g te d o e n. D o n k e r r o d e, r o n d e v r u c h t e n. Z a d e n z i t t e n d i e p in de v r u c h t w a a r d o o r d e z e w a t o n r e g e l m a t i g v a n v o r m z i j n. F r a g a r i a x a n a n a s s a O s t e r f e e O s t e r f e e is m i j n f a v o r i e t. R e d e l i j k g r o t e v r u c h t e n en g o e d e o p b r e n g s t. G e z o n d e p l a n t e n. V r u c h t e n c o n i s c h, r o o d. G e k w e e k t d o o r de b e k e n d e D u i t s e k w e k e r F r a n s G o e s c h k e. F r a g a r i a x a n a n a s s a R e d g a u n t l e t E e n S c h o t s p r o d u c t o n t s t a a n u i t een k r u i s i n g t u s s e n h e t B r i t s e A u c h i n c r u i v e en de A m e r i k a a n s e N e w J e r s e y. D o e l w a s e e n s m a k e l i j k e en g e z o n d e a a r d b e i te k w e k e n. D a t is a a r d i g g e l u k t w a n t n o g s t e e d s is R e d g a u n t l e t e e n g e w a a r d e e r d s o o r t in h e t V e r e n i g d K o n i n k r i j k. B e h o o r l i j k r e s i s t e n t en d o e t h e t ook g o e d op w a t a r m e r e z a n d g r o n d e n.

76 F r a g a r i a x a n a n a s s a S o u v e n i r de C h a r l e s M a c h i r o u x T i j d e l i j k n i e t l e v e r b a a r ik w e r k aan e e n b e t e r e s e l e c t i e P o s t u u m v e r n o e m d n a a r z i j n o n t d e k k e r. B i j t o e v a l o n t s t a a n t o e n d o o r een k o u d e w i n t e r, v r o e g e en l a t e s o o r t e n g e l i j k t i j d i g in b l o e i k w a m e n. O n t d e k t in de o m g e v i n g v a n L u i k en n o g s t e e d s d a a r g e k w e e k t. F r a g a r i a x a n a n a s s a S a i n t L a m b e r t O o k een l o k a l e a a r d b e i u i t L u i k o n t d e k t d o o r de b e k e n d e k w e k e r L o r i o. H e t is z i j n b e s t e v a r i ë t e i t en w e r d t o t op g r o t e s c h a a l g e k w e e k t. K o r t w i g v o r m i g, d i e p r o d e en s t e v i g e a a r d b e i. Zeer a r o m a t i s c h. F r a g a r i a x a n a n a s s a T h e i a N I E U W E e n c o m p a c t e, g e z o n d e p l a n t m e t v e e l u i t l o p e r s. De v r u c h t e n c o n i s c h r o n d, o n r e g e l m a t i g v a n v o r m, z e e r z o e t m e t een v l e u g j e p e r z i k. Z e e r a r o m a t i s c h e a a r d b e i. V r u c h t e n v e r s c h i j n e n in h e t m i d d e n v a n h e t s e i z o e n. F r a g a r i a x a n a n a s s a T h e m i s N I E U W E e n z e e r c o m p a c t e a a r d b e i, g e z o n d m e t w e i n i g u i t l o p e r s. V r u c h t e n w i g v o r m i g, m o o i d o n k e r r o o d, z o e t, v l e z i g m e t n i e t t e v e e l z u u r. V r u c h t e n v e r s c h i j n in h e t m i d d e n v a n h e t s e i z o e n. F r a g a r i a x a n a n a s s a T h e t h y s N I E U W E e n v o r s e, g e z o n d e p l a n t m e t v e e l u i t l o p e r s. De v r u c h t e n c o n i s c h r o n d, z e e r z o e t m e t een v l e u g j e p e r z i k. Z e e r a r o m a t i s c h e a a r d b e i F r a g a r i a x a n a n a s s a U r s a N I E U W L i j k t een m i n i a t u u r u i t v o e r i n g v a n de G a r i g u e t t e. In a l l e d e l e n k l e i n e r. V r u c h t e n h a l s v o r m i g, z e e r z o e t m e t w e i n i g z u r e n. H e t is een l a a t r a s d i e w e i n i g u i t l o p e r s v o r m t. F r a g a r i a x a n a n a s s a V i c o m t e s s e H é r i c a r t de T h u r y E e n z e e r o u d e s o o r t o n t w i k k e l d d o o r de F r a n s m a n J a m i n u i t F r a n k r i j k. De v r u c h t e n z i j n c o n i s c h, m i d d e l g r o o t, z o e t en s a p p i g. H e t is e e n v r o e g r a s m e t een u i t s t e k e n d e s m a a k. H e t w o r d t b e s c h o u w d a l s e e n v a n de b e s t e F r a n s e v a r i ë t e i t e n en is n o g s t e e d s v e r k r i j g b a a r.

77 F r a g a r i a x a n a n a s s a W u n d e r v o n K o t h e n T i j d e l i j k n i e t l e v e r b a a r ik w e r k aan e e n b e t e r e s e l e c t i e D o o r de b e k e n d e D u i t s e k w e k e r G o t t l i e b G o e s c h k e o n t d e k t. K o r t na z i j n o n t d e k k i n g al e x t r e e m g e w i l d en er w e r d e n h o g e p r i j z e n b e t a a l d v o o r de p l a n t e n.. H e t v r u c h t v l e e s is d o n k e r r o o d en om d i e r e d e n w o r d t d i t s o o r t ook b l o e d a a r d b e i g e n o e m d. D o o r z i j n b i j z o n d e r e e i g e n s c h a p p e n is h i j d o o r de h o b b y t u i n d e r a l t i j d v e e l a a n g e p l a n t.

78 V ESCANA AARDBEIEN V e s c a n a a a r d b e i e n z i j n a a r d b e i e n o n t s t a a n u i t een k r u i s i n g m e t de k l e i n e b o s a a r d b e i ( F r a g a r i a v e s c a ) en de t u i n a a r d b e i ( F r a g a r i a x a n a n a s s a ) D o e l w a s om de g e z o n d h e i d v a n de b o s a a r d b e i te c o m b i n e r e n m e t de h o g e o p b r e n g s t. H e t d o e l w e r d z e k e r b e h a a l d, m a a r v o o r de c o m m e r c i ë l e t u i n b o u w b l e v e n de v r u c h t e n en o p b r e n g s t t o c h te l a a g om r e n d a b e l te z i j n. De v e s c a n a s b l e v e n l a n g r e l a t i e f o n o p g e m e r k t t o t d a t de s o o r t w e r d h e r o n t d e k t v o o r de h o b b y m a r k t. V e s c a n a s k u n n e n j a r e n op d e z e l f d e p l e k b l i j v e n s t a a n. De v r u c h t e n z i j n i e t s k l e i n e r d a n d i e v a n de t u i n a a r d b e i e n. De s m a a k l i j k t in e e r s t e i n s t a n t i e op d i e v a n de t u i n a a r d b e i, m a a r de n a s m a a k is z e k e r d i e v a n de b o s a a r d b e i. H e t z i j n g e z o n d e g e w a s s e n, d i e v e e l u i t l o p e r s m a k e n. Ze z i j n i d e a l e b o d e m b e d e k k e r s. F r a g a r i a x v e s c a n a A n n e l i e A n n e l i e k o m t u i t h e t Z w e e d s k r u i s i n g s p r o g r a m m a. V r u c h t e n en v i t a l i t e i t v i n d ik i e t s b e t e r d a n F l o r i k a F r a g a r i a x v e s c a n a F l o r i k a Z o w e l in D u i t s l a n d a l s in Z w e d e n w e r d h e t k w e e k p r o g r a m m a o p g e s t a r t om t o t de k r u i s i n g v a n v e s c a n a s te k o m e n. D i t k a n n a m e l i j k n i e t op de n a t u u r l i j k e m a n i e r. F l o r i k a k o m t u i t h e t p r o g r a m m a v a n de h e e r B a u e r. C o n i s c h e, r o d e v r u c h t e n m e t in de n a s m a a k een d u i d e l i j k e b o s b e s s m a a k. G e z o n d en v e e l u i t l o p e r s. F r a g a r i a x v e s c a n a D e i n i a s E e n d o o r d r a g e n d e a a r d b e i, w a a r b i j de m e e s t e a a r d b e i e n l a a t in h e t s e i z o e n v a l l e n. H i e r d o o r een i n t e r e s s a n t e a a n v u l l i n g op h e t a s s o r t i m e n t. E e n k r u i s i n g v a n M a r t i n W e b e r u i t Z w i t s e r l a n d F r a g a r i a x v e s c a n a M e g a l l o s V a n a f e i n d m e i p r o d u c e e r t M e g a l l o s een e n o r m e h o e v e e l h e i d b l o e m e n. D i t b e l o o f t e e n s m a k e l i j k s e i z o e n m e t h e e r l i j k e a a r d b e i e n te w o r d e n. V r u c h t e n n i e t al te g r o o t m e t een h e e r l i j k b o s a a r d b e i a r o m a. O o k een k r u i s i n g v a n M a r t i n W e b e r u i t Z w i t s e r l a n d.

79 F r a g a r i a x v e s c a n a N i c e r o s O o k een d o o r d r a g e n d e a a r d b e i. V r u c h t e n n i e t al te g r o o t, m o o i d o n k e r r o o d v a n k l e u r. D a n h e b b e n we m e e s t a l m e t e e n z e e r z o e t e a a r d b e i v a n d o e n. O o k m e t e e n v o o r v e s c a n a h e r k e n b a r e b o s a a r d b e i a r o m a. E e n k r u i s i n g v a n M a r t i n W e b e r u i t Z w i t s e r l a n d. V o o r s t a a t een e i g e n v e r e d e l i n g s p r o g r a m m a in de p l a n n i n g. H i e r d o o r h o o p ik in de t o e k o m s t m e t a s s o r t i m e n t V e s c a n a a a r d b e i e n v e r d e r u i t te b r e i d e n.

80 T UIN AARDBEIEN In d e z e r u b r i e k de t u i n a a r d b e i e n z o a l s d i e z i j n o n t s t a a n v a n a f de j a r e n 50. D e z e z i j n o n t w i k k e l d d o o r i n s t i t u t e n en u n i v e r s i t e i t e n m e t h e t d o e l een v a r i ë t e i t te k r i j g e n m e t een h o g e r e o p b r e n g s t, h o g e r e g e z o n d h e i d en b e t e r b e s t a n d t e g e n t r a n s p o r t. Er w o r d t w e l e e n s g e z e g d d a t d e z e w a t m i n d e r s m a a k v o l z i j n, m a a r d a t is i e t s te s c h e r p d o o r de b o c h t. Z e k e r de l a a t s t e j a r e n is f a c t o r s m a a k w e e r i e t s w a a r i n m e n g a a t k i j k e n in de k w e e k p r o g r a m m a s. N a a s t a a r d b e i e n u i t de v o o r g a a n d e r u b r i e k e n, is h e t z e k e r v e r s t a n d i g om o o k t u i n a a r d b e i e n in je p r o g r a m m a op te n e m e n. F r a g a r i a x a n a n a s s a A l b a E e n z e e r v r o e g r a s u i t I t a l i ë. V r u c h t e n z i j n g e w o o n r o o d, l a n g c o n i s c h en s m a k e n u i t s t e k e n d. G e z o n d r a s. ( d e n a a m a l b a k o m t w a a r s c h i j n l i j k d o o r h e t f e i t d a t de o n r i j p e v r u c h t e n o p v a l l e n d w i t - g r o e n z i j n. F r a g a r i a x a n a n a s s a A t l a n t i s M o o i e v r u c h t e n en g r o t e o p b r e n g s t. G e z o n d g e w a s. F r a g a r i a x a n a n a s s a B a v o T y p e r e n d v o o r d e z e s o o r t is de h a n e n k a m v o r m d i e m e t n a m e b i j de e e r s t e, g r o t e r e v r u c h t e n v o o r k o m t. W a s e e n p r o d u c t i e b a a s in B e l g i ë, m a a r h e e f t h e t v e l d m o e t e n r u i m e n o m d a t de v r u c h t e n n i e t zo g o e d b e s t a n d w a r e n t e g e n t r a n s p o r t. F r a g a r i a x a n a n a s s a E l s a n t a De n a t i o n a l e t r o t s v a n N e d e r l a n d. N o g s t e e d s m a r k t l e i d e r in de p r o d u c t i e t u i n b o u w. I n m i d d e l s is h e t k w e k e r s r e c h t v e r l o p e n, m a a r e e n g o e d e v e r v a n g e r w o r d t m e t n o d e g e m i s t. G r o t e, s m a k e l i j k v r u c h t e n en r e d e l i j k g e z o n d g e w a s. F r a g a r i a x a n a n a s s a E l v i r a O o k een s u c c e s v a n N e d e r l a n d s e b o d e m. V o o r de v r o e g e t e e l t. V r u c h t e n g r o o t en s m a k e l i j k. I e t s g e v o e l i g e r v o o r d i v e r s e s c h i m m e l z i e k t e n, d a a r o m op een v e r h o o g d b e d p l a n t e n.

HET VERHAAL VAN HET NIEUWE HUIS VAN ZORG & WELZIJN

HET VERHAAL VAN HET NIEUWE HUIS VAN ZORG & WELZIJN HIERAAN BOUWEN WE EN IT PAKKEN WE ALS EERSTE OP VERANERAGENA ZORG EN WELZIJN 01 016 A () j S A ï O E j T A j S S S x j G y A M V A O j I A V A U O O I H A - I B E G J K A j! O K j O Z : H G E éé B O I

Nadere informatie

ÁÒØ Ö Ø Ú Ö Ð Ø Ú Ù Ð Ø ÖÙ Ñ Ò Ú Ò Ò Ö Û Ö ÔÖÓ Ö ÑÑ Ö Ö Ö Ô Ô Ð Ò Ö Ä ½ Ñ ¾¼¼¾ Ò ÛÓÓÖ ÁÒ Ö Ø ÔÐ Ø Û Ð Ñ Ò ÓÙ Ö Ò Òº Ó Ò Ñ Ò Ò ÓÑ Ó Ö ØÙ Ò Ø Ú ØØ Ò Ò Ð Ú Ò Ø Ò Ñ ÐÓÚ Òº ÈÖÓ º Öº Öº È º ÙØÖ Ò Ò Ö ÓÑ Ø Ñ

Nadere informatie

D e u r e n g e m a a k t o m m o o i t e z i j n 1 M a e s t r o, m e e s t e r i n h e t m a k e n v a n k w a l i t e i t s d e u r e n, a f g e s t e m d o p u w s m a a k e n i n t e r i e u r. M

Nadere informatie

- Algemeen 0. Een nòg slimmere schil, die slanker is en nog handiger gefabriceerd kan worden (nog efficiënter). De achtergevel in de steigers H²

- Algemeen 0. Een nòg slimmere schil, die slanker is en nog handiger gefabriceerd kan worden (nog efficiënter). De achtergevel in de steigers H² - 0 6 y Y I H éé O I - H ( ) óó ( ) ( ) I 2020 () H 6 4 H F 1 Py 2014 (1000 ) F 2 I 201 2016 (10000 ) F 3 O 2017 / 2020 (100000 ) P L L T B B éé y y- U P () B 2014 y Z 1 è I ( ) ( P-) I 2014 y H ò ( ë)

Nadere informatie

.. - 3,60 r, '8 jaars voor 5-6 schoone boeken, voor holland 2 golden, men kan alle dagen van het jaar inschrijven bij V. DeliUe te BCaldeghem: en

.. - 3,60 r, '8 jaars voor 5-6 schoone boeken, voor holland 2 golden, men kan alle dagen van het jaar inschrijven bij V. DeliUe te BCaldeghem: en ( ) éé éé C C ï x Ï C ï ü q C ö y C C / ( ) Ë è è y C x / y / / / ï C + + C ) ) ) C ü / C C ) ( ) (ïx / X X é Y x ë XX C X è é ë x Y Q y x C ë Y Q y y ) Cy ï C q Cy / y Ö Q C { x ) y C / y q x] y y ( C

Nadere informatie

Tilburg University. Publication date: 2005. Link to publication

Tilburg University. Publication date: 2005. Link to publication Tilburg University Naar een Optimaal Design voor Investeringssubsidies in Milieuvriendelijke Technieken Aalbers, R.F.T.; van der Heijden, Eline; van Lomwel, A.G.C.; Nelissen, J.H.M.; Potters, n; van Soest,

Nadere informatie

Akkers zorgen voor leven

Akkers zorgen voor leven A D-? I Z V O ( ), ( ) O T G R H V H y, M, E y K K E F V V P G Dë Wy R J S W I Z D - D è è! S S V G G() I L D D E I, D A,! Z N, O, D A, L Z D : O! K N! M E () I A,, I I éé H I I G S I I I é H,! G V H I,

Nadere informatie

L i mb u r g s e L a n d m a r k s

L i mb u r g s e L a n d m a r k s L i mb u r g s e L a n d m a r k s P r o g r a m m a I n v e s t e r e n i n S t ed e n e n D o r p e n, l i j n 2 ; D e L i m b u r g s e I d e n t i t e i t v e r s i e 1. 0 D o c u m e n t h i s t o

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Stein F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, juni 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k S t e i

Nadere informatie

H O E D U U R I S L I M B U R G?

H O E D U U R I S L I M B U R G? H O E D U U R I S L I M B U R G? N AD E R E I N F O R M A T I E S T A T E N C O M M I S S I E S OV E R O N D E R AN D E R E A F V A L S T O F F E N H E F F I N G E N I N L I M B U R G 1 6 a u g u s t u

Nadere informatie

H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W +

H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W + H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W + D o e l m a t i g h e i d s t o e t s v o o r g e b i e d e n w a a r v o o r g e e n b o d e m b e h e e r p l a n i s v a s t g e s

Nadere informatie

T I P S I N V U L L I N G E N H O O G T E T E G E N P R E S T A T I E S B O M +

T I P S I N V U L L I N G E N H O O G T E T E G E N P R E S T A T I E S B O M + T I P S I N V U L L I N G E N H O O G T E T E G E N P R E S T A T I E S B O M + A a n l e i d i n g I n d e St a t e nc o m m i s si e v o or R ui m t e e n G r o e n ( n u g e n o em d d e St at e n c

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Simpelveld

Bepaling toezichtvorm gemeente Simpelveld Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Simpelveld F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, j u n i 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k

Nadere informatie

X u (X,Y,Z) (u,v) v Z = 1

X u (X,Y,Z) (u,v) v Z = 1 ÎÒ ÓØÓ³ ØÓØ ¹ÑÒ ÓÒÐ ÑÓÐÐÒ Û ÙÒ ØÖ ÚÖØÙÐ ÖÐØØ ÌÓ ÅÓÓÒ º ÓÑÔÙØÖÑÓÐÐÒ Ò ÚÖØÙÐ ÖÐØغ ÓÑÔÙØÖÑÓÐÐÒ ÚÒ ØÒ ¹ÑÒ ÓÒÐ µ ÓÑÚÒÒ ÛÓÖÒ Ø ÐÒ¹ ÖÖ ÐÙØÚÓÖÑÒ Ò ÚÖ ÐÐÒ ÑØ ÔÔÐ ÓÑÒÒº ÎÓÓÖÐÒ Ö¹ ÚÒ ÞÒ Ø ÖÙ ÚÒ ¹ Ø ÑÓÐÐÒ Ò ÖÙÑØÐ

Nadere informatie

De Derde Wereld en de Global Studies

De Derde Wereld en de Global Studies Mondiale conflicten De Derde Wereld en de Global Studies Werner Cornelis " #! % & "! $ #! '!!!! " # )! $! ( $! #!!! "!! $ '!!!! +,! *!!! @I?99A9J

Nadere informatie

HEUES- 1F OORLOGSCOII

HEUES- 1F OORLOGSCOII ------ B «G C H B M D P W H ë ï - x - - H D B D D D H O ; D N - D x V M W D J < D M M 1 7 J 1 9 4 6 V O GAAN D BANK BDNDN AKN? H M W U ~ Z - - W ó 194 1 D D A M 1941 V D - ë M B - J R M D R D é é G W!

Nadere informatie

Inhoud. Voor iedereen met een hart voor de Schelde. nummer 4 2006 / gratis oplage: 100.000

Inhoud. Voor iedereen met een hart voor de Schelde. nummer 4 2006 / gratis oplage: 100.000 OPMAAK NUMMER 4.qx 11:11 P 1 4 2006 / : 100.000 V Sc WIELMANNEN D c Sc c. D c c,. T,. W, c. Nc c Sc c, A V G J A R W (JARW) c. W? D c,. W? D Sc N-V c Sc. M, c, c! D Sc Sc IC Sc, c Sc, U... I T : V 1 &5

Nadere informatie

Welkom in Tunesië. Welkomstmeeting. Hotelbezoeken. Beoordelingsformulier. Tunesische en internationale keuken. Tegemoetkomingsformulier

Welkom in Tunesië. Welkomstmeeting. Hotelbezoeken. Beoordelingsformulier. Tunesische en internationale keuken. Tegemoetkomingsformulier Të NL- W Të Z, p. E Të. V,, p? D p. O pp p! W O ()! T pp. W? K pp! H H, p? J () p p p. W? B p. G p óó p :. A,. B M. A p, p p. T Sp: S- p V T Op, 7 p 7 D H 8050 H T.: 72 261 374-98 351 491 Op 600 C Op 300

Nadere informatie

2PL 5 3PL 6 4PL 7. 80/20-regel 8. Aak 9. Aangeven 10

2PL 5 3PL 6 4PL 7. 80/20-regel 8. Aak 9. Aangeven 10 100- a 1 H a a a a a V Sa. D a aa () a a a. H 100- a a aa.a.. 9/11, a a. 1-- 2 z : Taaa H aa a a a a aaa. éé 27 33, a aaa z a. 3-- 3 z : Taaa Ra a a a a aaa. a éé, za aaa z aa a -. H a -. 1PL 4 z : 2PL,

Nadere informatie

z i o v e u i s h t a r l e r a

z i o v e u i s h t a r l e r a k x 2 0 0 9 h k x x h I k h. T h hk 2009. Th! M h GC D P h. O k x. Hk k k! W D - E V 23 24 2009 20 EUR 14-13 (.) - 10 (8) Q B C UITVERKOCHT G h h k k T Sh. T Sh h h h. W h h h h kkk, h h. D k, h h, h hk

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Voorwoord... 3

Inhoudsopgave. Voorwoord... 3 I V... 3 1 I... 5 2 C... 7 3 W... 13 4 W... 23 5 -... 33 6 G... 41 7 O... 45 8 F... 49 A A A A / R A A A A A A B B C / IJ D B D D H D D D D E E E E G G G G H H H H H -H H H H L L L-V L L M M M N N O O

Nadere informatie

Q u i c k -s c a n W M O i n L i m b u r g De e e r s t e e r v a r i n g e n v a n g e m e e n t e n e n c l i ë n t e n

Q u i c k -s c a n W M O i n L i m b u r g De e e r s t e e r v a r i n g e n v a n g e m e e n t e n e n c l i ë n t e n Q u i c k -s c a n W M O i n L i m b u r g De e e r s t e e r v a r i n g e n v a n g e m e e n t e n e n c l i ë n t e n M w. d r s. E. L. J. E n g e l s ( P r o v i n c i e L i m b u r g ) M w. d r s.

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Venray

Bepaling toezichtvorm gemeente Venray Bepaling toezichtvorm 2007-2010 gemeente Venray F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, april 2 0 0 7 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k V e n

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Meerlo-Wanssum

Bepaling toezichtvorm gemeente Meerlo-Wanssum Bepaling toezichtvorm 2007-2010 gemeente Meerlo-Wanssum F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k Provincie L i m b u r g, april 2 0 0 7 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k M e e

Nadere informatie

B e l e i d s k a d e r K e r k e n, K l o o s t e r s e n a n d e r e r e l i g i e u z e g e b o u w e n

B e l e i d s k a d e r K e r k e n, K l o o s t e r s e n a n d e r e r e l i g i e u z e g e b o u w e n B e l e i d s k a d e r K e r k e n, K l o o s t e r s e n a n d e r e r e l i g i e u z e g e b o u w e n I n é é n d a g k a n r e l i g i e u s e r f g o e d v a n m e e r d e r e g e n e r a t i e

Nadere informatie

Ranglijst woongebied land van matena 1 januari 2019

Ranglijst woongebied land van matena 1 januari 2019 Toelichting Ranglijst woongebied land van matena 1 januari 2019 Hieronder treft u de geanonimiseerde ranglijst per 1 januari 2019 aan voor het woongebied van Land van Matena. Het betreft een momentopname.

Nadere informatie

607 ARGENTINIË ROOD ARGENTINIË ROOD AUSTRALIË ROOD

607 ARGENTINIË ROOD ARGENTINIË ROOD AUSTRALIË ROOD 607 ARGENTINIË ROOD ARGENTINIË ROOD AUSTRALIË ROOD F M (NIEUW) M B S 2016 P : : 14% : 10,75 F ( G R). U M. P Pë, -- Aë. H,,. F M (NIEUW) M G R 2015 M : : 14,5% : 14,75 F. F? W. D Hé F, B,, I V. I 1992,.

Nadere informatie

Ter Kennisneming - 214

Ter Kennisneming - 214 Scan nummer 1 van 1 - Scanpagina 1 van 19 Scan nummer 1 van 1 - Scanpagina 2 van 19 Scan nummer 1 van 1 - Scanpagina 3 van 19 i i Ter Kennisneming - 214 Scan nummer 1 van 1 - Scanpagina 4 van 19 R E G

Nadere informatie

Uitleg Toerklas s e 1e traject 42e Nacht van Venlo 2009. Punt Goe d Fout Oms c hr i j vi ng

Uitleg Toerklas s e 1e traject 42e Nacht van Venlo 2009. Punt Goe d Fout Oms c hr i j vi ng Pagina 1 van 14 Punt Goe d Fout Oms c hr i j vi ng 3 Z Al s u z ag dat de punt ac ht e r "SUCCES" e e n kl e i ne o was had u uw e e r s t e goe de c ont r ol e t e pakke n. Ooooooooo z i t dat z o!!!!!!

Nadere informatie

Docentenhandleiding FOODTOPIA Het eten van de toekomst

Docentenhandleiding FOODTOPIA Het eten van de toekomst Docentenhandleiding FOODTOPIA Het eten van de toekomst $ % &'# ( ) * "! " # INLEIDING -!.$ " " +,! 0123453634784 + - /! 9 : ;: - " < = - > " STICHTING BIOWETENSCHAPPEN EN MAATSCHAPPIJ! " )? : @ 9 ABCDDB,

Nadere informatie

R e s u l t a a t g e r i c h t h e i d e n c o m p e t e n t i e m a n a g e m e n t b i j d r i e o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s

R e s u l t a a t g e r i c h t h e i d e n c o m p e t e n t i e m a n a g e m e n t b i j d r i e o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s R e s u l t a a t g e r i c h t h e i d e n c o m p e t e n t i e m a n a g e m e n t b i j d r i e o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s O p le i d i n g: M a s t e r P u b l i c M a n a g e m e n

Nadere informatie

ď ď ď Ľ ť ď ť á ď ŕ í ŕ ď ť ŕť ť Ú ŕ í ď Ú é í éé Ľ í ť éé ŕ ď í ď í ŕ Ú Ť ť ť ť Ť ť ď í í ď ť Ô Ô í í ť éé í í ď Ť Ľ ď ď ď ť ď í ť ď ď ď í ŕ ŕ ŕ í ť á ť ť Ĺ ď ŕ ď á ť ď ď í ŕ ť ď ď ŕ ť ŕ ťí ď č Ô Ľ ŕ

Nadere informatie

Werkgroep Fysieke Stad - 1. Stad in ontwikkeling

Werkgroep Fysieke Stad - 1. Stad in ontwikkeling W Fy S - 1 S D f (), H D f Ef f, H z, f ; M H f z z H L? O W z ë f z? W? H f? W z? W? W H ( ),,? H z L f? N, E O N B W N z I G S E C C f z, V, C f, N, A I S L f D L =! W, + z f W,! H : H L? W? Z f? W?

Nadere informatie

R e g i o M i d d e n -L i m b u r g O o s t. G r e n z e l o o s w o n e n i n M i d d e n -L i m b u r g R e g i o n a l e W o o n v i s i e

R e g i o M i d d e n -L i m b u r g O o s t. G r e n z e l o o s w o n e n i n M i d d e n -L i m b u r g R e g i o n a l e W o o n v i s i e R e g i o M i d d e n -L i m b u r g O o s t G r e n z e l o o s w o n e n i n M i d d e n -L i m b u r g R e g i o n a l e W o o n v i s i e 4 o k t o b e r 2 0 0 6 P r o j e c t n r. 2 9 5 7. 7 2 B o

Nadere informatie

Netwerk. voorwoord. Tat velendi psuscipis etum eum zzriuscipit la feugueril diam dolendit iusto odolorerit at, sequiscil ulputpat prat.

Netwerk. voorwoord. Tat velendi psuscipis etum eum zzriuscipit la feugueril diam dolendit iusto odolorerit at, sequiscil ulputpat prat. N v T v zz, q. K 90 91 K j Kv x C / V v D B Mv N( ) - z v - 1 v R v ( E v z ). D z v zj. I y z' E. E ' W ' ( v z ) v : v. V F/ I y v. Bv S M N Hz 93 K D. B v L MCM CMC Ov j C, N ICT-j v Bë, D, N Z. Hj

Nadere informatie

I NHOUDSOPGAVE NIEUWS 2006

I NHOUDSOPGAVE NIEUWS 2006 I NHOUDSOPGAVE NIEUWS 2006 Inhoudsopgave nieuws 2006... 1 Wijziging bijdrage kinderopvang... 1 November 2006... 2 Nieuwe Arbeidstijdenwet een feit... 2 Meer vrijheid in uw arbobeleid... 2 Oktober 2006...

Nadere informatie

Irene bobelijn. verhaal 1: Ik heet Irene. Op deze foto ben ik zes jaar oud. Ik woon in België.

Irene bobelijn. verhaal 1: Ik heet Irene. Op deze foto ben ik zes jaar oud. Ik woon in België. l 1: Irene bobijn Ik heet Irene ik zes jaar oud Ik woon in Bgië l 1a Mijn papa wonen in Amerika Ik ga ook naar Amerika l 1b Ik maak de reis met een schip Het schip heet Pennland Het schip vertrekt uit

Nadere informatie

F r a c t i e S A M 1. M e i - L i n K o s t e r

F r a c t i e S A M 1. M e i - L i n K o s t e r N e d e r l a n d s ( E n g l i s h b e l o w ) F r a c t i e S A M 1 M e i - L i n K o s t e r M i j n n a a m i s M e i - L i n K o s t e r, i k b e n 2 1 j a a r e n m o m e n t e e l b e n i k d e

Nadere informatie

Al g e m e e n : O p a l o n z e a a n b i ed i n g en, a a n v a a r d i n g en, m ed ed el i n g en en o v er een k o m s t en v o o r o n d er s t a a n d e v er r i c h t i n g en z i j n u i t s l

Nadere informatie

Scholentoernooi 20í 3

Scholentoernooi 20í 3 Shenerni 20í 3 Grep 3,4, en n de bsisshen in en rnd he 7 pri2013 p: brj: p: wensd 24 pri203 Veberen ii n Kein Dheren Sprprk "' Shder", Zuphensewe, he Aeene reee 1'. De eerse wedsrijden beinnen rnd 13:00

Nadere informatie

Wa a r o m warmte? D u u r za m e e n e r g i e b e ta a l b a a r m a ke n. H o e ko m e n w e d a a r? D a a r o m HWI als coalitie

Wa a r o m warmte? D u u r za m e e n e r g i e b e ta a l b a a r m a ke n. H o e ko m e n w e d a a r? D a a r o m HWI als coalitie Inhoud Wa a r o m warmte? D u u r za m e e n e r g i e b e ta a l b a a r m a ke n H o e ko m e n w e d a a r? D a a r o m HWI als coalitie We moeten gevaarlijke klimaatverandering voorkomen, ook lokaal

Nadere informatie

Project verslag Gegaste Containers 2008

Project verslag Gegaste Containers 2008 Ð ±»½ Ù»¹» ݱ² ²» Î ± ¹» ßèéð Project verslag Gegaste Containers 2008 ² ±«¼ ± ¹ ª» ʱ± ±± ¼ ë ï Í ³»²ª ²¹ é î Ð ±»½ ±»»² «ª±» ²¹ îòï ß ²» ¼ ²¹ ç îòî ܱ»» ²¹»² ç îòí Ë ª±» ²¹ ç îòíòï Û»» ²»½»¾» ±»µ»² ç

Nadere informatie

Gebrauchsanweisung Gebruiksaanwijzing Mode d emploi Instruzioni sull uso

Gebrauchsanweisung Gebruiksaanwijzing Mode d emploi Instruzioni sull uso DE NL FR IT Gebrauchsanweisung Gebruiksaanwijzing Mode d emploi Instruzioni sull uso 3 29 54 80 B DE

Nadere informatie

Experts in solutions

Experts in solutions elektricien.pmg.be VAKBLAD VOOR DE ELEKTRO-INSTALLATEUR Verschijnt 6x per jaar, in jan, maart, mei, aug, okt en nov P911199, nr. 17, editie januari 2013, 10 EUR (excl. btw) JEROME KERVYN Zaakvoerder Sunswitch

Nadere informatie

Handboek Deltamethode Gezinsvoogdij. methode voor de uitvoering van de ondertoezichtstelling van minderjarigen

Handboek Deltamethode Gezinsvoogdij. methode voor de uitvoering van de ondertoezichtstelling van minderjarigen Handboek Deltamethode Gezinsvoogdij methode voor de uitvoering van de ondertoezichtstelling van minderjarigen Colofon Handboek Deltamethode Gezinsvoogdij Uitgave # %& '()*++ )(', - Tekst. ' /0 1#23%' 14

Nadere informatie

Landbouwer als. expert. Een landbouwer werkt met kennis van zaken. Daar mag je zeker van zijn. Goed geboerd

Landbouwer als. expert. Een landbouwer werkt met kennis van zaken. Daar mag je zeker van zijn. Goed geboerd G LANDBOUWER ALS ONDERNEMER L x E D O () x E 4 E E L P: E G LANDBOUWER ALS ONDERNEMER L E D R D C E H E 4 I O x E L P: E G LANDBOUWER ALS ONDERNEMER L L E Z Z - A J! 4 E L P: E G LANDBOUWER ALS ONDERNEMER

Nadere informatie

B01 B02 B03 B04 B05 B06 B07 B08 B09 B10 B11 B12 B13 B14 B15 B16 B17 B18 B19 BR* BR+

B01 B02 B03 B04 B05 B06 B07 B08 B09 B10 B11 B12 B13 B14 B15 B16 B17 B18 B19 BR* BR+ B01 B02 B03 B04 B05 B06 B07 B08 B09 B10 B11 B12 B13 B14 B15 B16 B17 B18 B19 BR* BR+ LH 262 BK JV 151 FA KR 069 MU ET 160 TK VK 010 MT JE 139 EN AW 228 WI KT 247 BI BT 172 FA PW 261 BK HF 119 EN NF 107

Nadere informatie

TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT

TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT Dit is een vereenvoudigde lijst met spijkerschrifttekens uit Mesopotamië. Deze lijst maakt het mogelijk de tijdens de workshop Graven om te Weten bestudeerde tablet te vertalen.

Nadere informatie

R e g i o n a a l Pr o g r a m m a L u c h t k w a l i t e i t

R e g i o n a a l Pr o g r a m m a L u c h t k w a l i t e i t Limburgs Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit R e g i o n a a l Pr o g r a m m a L u c h t k w a l i t e i t T e n b e h o e v e v a n h e t: K a b i n e t s s t a n d p u n t Nationaal Samenwerkingsprogramma

Nadere informatie

inhoud en legenda Nevenstaande legenda is van toepassing op de kaarten bij de wandelingen. In de

inhoud en legenda Nevenstaande legenda is van toepassing op de kaarten bij de wandelingen. In de 0 0 N N E 0! N 0 0 N, 0 N I z U z z 0 z,, z 0 T, z 000 T : 00 E 0000 N 0, yë U ë, ( ) : y yë ( ) N, : 0 x,,, IJ I N, z, z,, 0 0 z N, z 0 I () E 0 z z II, 0 y zz J T, 0 z, 00 0 z I N, z, 0, y 0 0 z z N,

Nadere informatie

B u i t e n r i n g P a r k s t a d L i m b u r g

B u i t e n r i n g P a r k s t a d L i m b u r g Bestuurlijk standpunt Voorkeurs t r a c é B u i t e n r i n g P a r k s t a d L i m b u r g Provincie Limburg Pagina 1 27 mei 2008 2 1. I n l e i d i n g De Buitenring Parkstad Limburg ( de Buitenring

Nadere informatie

IN DE MARGE. Hallo allemaal,

IN DE MARGE. Hallo allemaal, Am 2012-2013 IN DE MARGE H m W w m D (30 ) w D m w w M m : wwwww H m m m : 10-! D w Mw-G Lm D m : 21 31 Z! D w 24 m w O 28 wm (M m m ) Km 23 & 30! O w m w : 23 30 A w K K 18-19 H 140 (D m 270 2 390 3 )

Nadere informatie

0NTVAN6EN2 0 DEC 2012. Team. Onderwerp

0NTVAN6EN2 0 DEC 2012. Team. Onderwerp 0T6 0 D 0 prvii ::Urh RZDF 9 D. ll v Gdprd Pyhl 0 _ Pb 8000 ~- 08 TH Urh d d v d ii Pb 40 UWG Tl. 00- Fx 00-840.prvii-rh.l D r U bri v U r Bijl 7 d( J0 80D7F99 hkli "b: lli jrrki 0" T Rri Drkir Fxr -ldr

Nadere informatie

/ ), '/ ;8 (,$+4<5""

/ ), '/ ;8 (,$+4<5 "##$ & ' )* +, -**.- /001.- /---2.-3 '" 4 2, ) '30 "5 ""/ 62,$+454$ *+,307 8 9:. 2.2 / ), '/ ;8,$+4

Nadere informatie

Inkomende post - 43941

Inkomende post - 43941 Scan nummer 1 van 1 - Scanpagina 1 van 6 %. flce I IE - I I-DZGUG LQ rg lnokll lyyst l 29 augustus 2014,)--0.-,.w----,-t-----,d.-,q,--,---.d---sd--d.---,---,-d,---,oz---.p-----ujës-tjik ël-liiall-iisll-lljii-l-i,ijl,i'll,i

Nadere informatie

PA 9623PB 9623PC 9623PE 9623PG 9623PH 9623PJ 9623PK 9623TH PA 9624PB

PA 9623PB 9623PC 9623PE 9623PG 9623PH 9623PJ 9623PK 9623TH PA 9624PB 1 9616 9616TC 9616TH 9616TM 9617 9617AA 9617AN 9617AR 9617AT 9617AV 9617TB 9617TC 9618 9618PA 9618PB 9618PC 9618PD 9618PE 9618PG 9618PH 9619 9619PA 9619PD 9619PL 9619PM 9619PR 9619PS 9619PT 9619TA 9619TB

Nadere informatie

Begroting 2015. V Ą Vėiligheidsregio. ^ Drenthe

Begroting 2015. V Ą Vėiligheidsregio. ^ Drenthe Begroting 215 V Ą Vėiligheidsregio ^ Drenthe VOORWOORD Dit is d e t w e e d e b e g r o t i n g v a n V e i l i g h e i d s r e g i o D r e n t h e ( V R D ). Hierin is h e t v o l i e d i g e b u d g

Nadere informatie

Verklaring kolommen Tape Lite

Verklaring kolommen Tape Lite Verklaring kolommen Tape Lite kolom naam inhoud mogelijke waarden grootte verplicht? A ACTION_CODE Deze code geeft aan wat er met de aangifte dient te gebeuren A= add M= modify 1 nee, doch wel aan te raden;

Nadere informatie

PROEFSTATION VOOR DE GROENTEN- EN FRUITTEELT ONDER GLAS,

PROEFSTATION VOOR DE GROENTEN- EN FRUITTEELT ONDER GLAS, ft Bibliotheek Proefstation Naaldwijk A 06 E 42 PROEFSTATION VOOR DE GROENTEN- EN FRUITTEELT ONDER GLAS, TE NAALDWIJK. '*< VERSLAG VAN DE ORIENTEERENDE PROEFJES, GENOEN ET VROEGE AARDAPPELEN OP DEN PROEFTUIN

Nadere informatie

Inkomende post - 32447

Inkomende post - 32447 Scan nummer 1 van 3 - Scanpagina 1 van 6 12 fy : De - - n e -. *. e * -. e. e * I I D * *.. k q.. ;......,.., :.. :- K5R. t. oll ge an B&W van de gemeente Goeree-overflakkee / -7:. -')1: - -sk.-à--kk,--ih?ë,à-k.--zg.

Nadere informatie

2 2 HEI a/20, PPM E.P. Pol (050) uw brief van 3 mei 2013, nr. 434

2 2 HEI a/20, PPM E.P. Pol (050) uw brief van 3 mei 2013, nr. 434 Martinikerkhof 2 *.,^if _ "jriirfrbr.^ Postbus 60 Gemeente Menterwolde De heer E.A. van Zuijlen, burgemeester Postbus 2 9649 ZG MUNTENDAM i-i* OnrXX'-^J-iX'VfW 050 36 49 ifyèuïpsl'ajil* 050 36 49 33 M^iffJ

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Jaarverslag 2009

Centraal Bureau voor de Statistiek. Jaarverslag 2009 Jaarverslag 2009 26 maart 2010 3 4 10 11 30 33 37! 42 " 60 # 62 $%& 64 ' 65 !"#!$!%%"! #&'# &!%' %!#%! (%)*% %##+,%!#,% ##! &%%'#& %%%& -* &+- &,.,$/%0 2% #%%"02 #%%#+#! %#!!&#%!% #%%! 3##%%4%! #%%' 5$#

Nadere informatie

14 December En het is niet in te zien. waarom hier mede eep einde aan het oplopen der goe derenprijz en gekomen zou rijn.

14 December En het is niet in te zien. waarom hier mede eep einde aan het oplopen der goe derenprijz en gekomen zou rijn. E kk k k O(k p p k k k vv k Tk k vk^ è D p v k D kk k D vp H kp k v v Vk k kp k v v p k vk v k v v v MET VOLLE ZEILEN v v ï pp pp p^ v? 1938 D v Mü v /? k k k p E 1939 ïp N k p H pk! ; I p vk pk v v v

Nadere informatie

Formdesk - dickvijnlogistiek - Dick_Vijn_Logistiek_MTO - Statistieken

Formdesk - dickvijnlogistiek - Dick_Vijn_Logistiek_MTO - Statistieken Page 1 of 24 Statistieken Naam formulier Dick_Vijn_Logistiek_MTO Titel formulier Medewerkerstevredenheidsonderzoek Aantal vragen 83 Totaal aantal ingevuld 116 1. A.2.a Binnen Dick Vijn Logistiek B.V. zijn

Nadere informatie

Aansluitende treinen met wachttijd

Aansluitende treinen met wachttijd IC 2303 BRUSSEL-NOORD 05:32 3 L 755 05:23 RONSE EEKLO 3 L 1656 06:26 KORTRIJK OUDENAARDE L 756 EEKLO 06:31 3 IC 2328 06:27 BRUSSEL-NAT-LUCHTHAVEN OOSTENDE 3 L 756 06:23 RONSE EEKLO L 1676 KORTRIJK 06:34

Nadere informatie

llllllllllllllll!4)lllllïlllllllllll)4llllllllllllllll!llïl!l ltlllîlllf '' ''â-ö ' ''ö J. Missche Korteweg 6 9551 BM Sellingen Burgemeesters en Wethouders / Raadsleden College van Postbus 14 9550 AA Sellingen

Nadere informatie

DIPLOMA. KNM(b. sl' #2hotWN De Jury. Concertwedstrijd Veld hoven. Vereniging: Harmonie Orkest Vleuten. Dirigent: Arjan van Gaasbeek.

DIPLOMA. KNM(b. sl' #2hotWN De Jury. Concertwedstrijd Veld hoven. Vereniging: Harmonie Orkest Vleuten. Dirigent: Arjan van Gaasbeek. DIPLOMA Concetwedstijd Veld hoven 29 novembe 2OL4 Veeniging: Hamonie Okest Vleuten Plaats: Vleuten Diigent: Ajan van Gaasbeek Divisie: 2" divisie Aantal punten: Veplicht gedeelte: Colossus Thomas Doss

Nadere informatie

harold hamersma & esmee langereis de grote hamersma

harold hamersma & esmee langereis de grote hamersma 2018 & VOORWOORD 2 3293 AUSTRALIË ROOD R H! I NU, C?! M,?. M é,. S,. B. D. H. D D H. O, E L, D H. Eé, :. E -. H,. O Cè C, S-É. D, -. E! N D H, H H E L AUSTRALIË ROOD ë; R;A W C S 2014 C V : : 14% : 12,95

Nadere informatie

De rol van sportvoeding bij herstel en trainingsadaptatie

De rol van sportvoeding bij herstel en trainingsadaptatie De rol van sportvoeding bij herstel en trainingsadaptatie Dr. M. Beelen en Prof. L.J.C. Van Loon, Maastricht University Milou Beelen De menselijke motor Prof. L.J.C. van Loon www.kenniscentrumsuiker.nl

Nadere informatie

Verkeersplan en Verkeersbordenplan s Gravenmoer

Verkeersplan en Verkeersbordenplan s Gravenmoer G O: C: Ry: A(): G H M E F P/: T 6 P: A///6 G L B P 9 5 HC TILBURG T: () 5 44 4 58 E-: @ I : G INHOUSOPGAE I 4 P 4 5 A T 5 B G 8 C 9 4 F 5 E T W 4 O 6 O 6 4 H 9 A 9 A / 9 G 4 B 5 Gï 6 I A G L B - T 6 -

Nadere informatie

Archief van het Bevolkingsregister: dossiers inzake advisering getroffen illegale vreemdelingen Bijlmerramp

Archief van het Bevolkingsregister: dossiers inzake advisering getroffen illegale vreemdelingen Bijlmerramp Archief van het Bevolkingsregister: dossiers inzake advisering getroffen illegale vreemdelingen Bijlmerramp Algemene kenmerken Toegangsnummer: 30649 Periode: 1992-2004 Archiefvormer Bevolkingsregister;

Nadere informatie

Encyclopedie openbaar bibliotheekbeleid. handreiking voor gemeenten

Encyclopedie openbaar bibliotheekbeleid. handreiking voor gemeenten Ecc aa a a ac aa B I 9 Aa B A c c A 20 Ba () Rc 21 Ba (ac) 24 Ba (a a a) 25 B / 26 Bca 30 Ba 2009 2012 31 B 32 Ba (aa) 33 B B Sc 35 B 38 BTW 38 CAO- 39 Cc 42 Cc 43 C ca 45 Da a acc- 48 Da a 52 Da ca aa

Nadere informatie

Al eens aan Kinepolis Business gedacht

Al eens aan Kinepolis Business gedacht rendevenement.pmg.be UW INSPIRATIEBRON VOOREXPERIENCEMARKETING 130037_Rendevenement@Kinepolis_NL.pdf 1 18/02/13 15:28 M ichelculot VO Group 20 jaareventorganising p.8 Ruud Jan sen TNOC O ntdek The Solution

Nadere informatie

SportBoard ,7 x 42 cm Aerofit Healthclub Hofcampweg KM Wassenaar Wassenaar ZH VES Heren

SportBoard ,7 x 42 cm Aerofit Healthclub Hofcampweg KM Wassenaar Wassenaar ZH VES Heren SportBoard 4015032 29,7 x 42 cm Aad van Loon Sport Maasstraat 28 A 2991 AD Barendrecht Barendrecht ZH 51.85672 4.54027 VES Dames SportBoard 4015033 29,7 x 42 cm Aad van Loon Sport Maasstraat 28 A 2991

Nadere informatie

zie voor aansluiting blad 2

zie voor aansluiting blad 2 A0- la la Bae lichmas - Boe woe uievoe me e oppevlake v e afli i eolekee maeiaal. De eieschappe v he eolekeee maeiaal kome miimaal oveee me klasse I voles NEN 8, me ie ve a e boe B7 e D miimaal com klasse

Nadere informatie

agdo1250trap Agterhof houtprodukten bv N.205.2k vooraanzicht bovenaanzicht sparing (max. 2960 mm) Aantal optreden... 16 Aantrede...

agdo1250trap Agterhof houtprodukten bv N.205.2k vooraanzicht bovenaanzicht sparing (max. 2960 mm) Aantal optreden... 16 Aantrede... N.05.k hoogte: N.05.k 00 608. 5 6 7 8 9 0 5 6 80 96 96 050 500 N.5.k hoogte: N.5.k 0 508. 5 6 7 8 9 0 5 6 80 50 00 N.5.k hoogte: N.5.k 0 08.5 6 7 8 9 0 5 5 6 80 50 00 N.65.k hoogte: N.65.k 60 08 5 6 7

Nadere informatie

Voorwoord) ( De(diabeteszorg(in(Nederland(begeeft(zich(op(hoog(niveau.(In(internationaal(verband(wordt(ons(land( alom(geprezen(om(de(toewijding(die(aan(de(dag(wordt(gelegd(om(het(leven(voor(mensen(met(

Nadere informatie

Surfen over glad ijs; ICT-implementatiestrategieën in het hoger onderwijs vanuit veranderkundig perspectief

Surfen over glad ijs; ICT-implementatiestrategieën in het hoger onderwijs vanuit veranderkundig perspectief Surfen over glad ijs; ICT-implementatiestrategieën in het hoger onderwijs vanuit veranderkundig perspectief Henk Sligte Judith Schoonenboom Peter J. Dekker Klari-Janne Polder To cite this version: Henk

Nadere informatie

PLANNING PLANMATIG ONDERHOUD 2017

PLANNING PLANMATIG ONDERHOUD 2017 0101 7601AA oneven Kwartaal 2-3-4 7601XR even 7601XS even 7601VZ oneven 7601VX even 7601XZ oneven 7601XV even 7601XT even 0102 7601VZ oneven Kwartaal 2-3-4 7601XV even 7601XH oneven 0501 7601XE oneven

Nadere informatie

Nederland Noord-Brabant Boxmeer 152,03 km (ongeveer 8:56 u) Fietsroute

Nederland Noord-Brabant Boxmeer 152,03 km (ongeveer 8:56 u) Fietsroute Print rondje33 152 - Fietsen in - route.nl pagina 1 van 6 rondje33 152 Nederland Noord-Brabant Boxmeer 152,03 (ongeveer 8:56 u) Fietsroute 353677 4 5 29 35 36 66 67 10 11 68 1 72 76 73 4 69 71 70 12 47

Nadere informatie

I n f o r m a t i e b i j e e n k o m s t 2 9 n o v e m b e r 2 0 1 4 Z w o l l e / R o t t e r d a m

I n f o r m a t i e b i j e e n k o m s t 2 9 n o v e m b e r 2 0 1 4 Z w o l l e / R o t t e r d a m P e r s b i j e e n k o m s t 2 8 n o v e m b e r 2 0 1 4 A m s t e r d a m I n f o r m a t i e b i j e e n k o m s t 2 9 n o v e m b e r 2 0 1 4 Z w o l l e / R o t t e r d a m Michaël Maarschalkerweerd

Nadere informatie

F E . 1. a!? # % b &., @ $ c + ± = e < > [ \ ] ^ g λ Ø ø φ " 1 / 2 h Á á É. j À à È è Ì ì Ò k ò ù Ä ä Ë ë Ï. o à ã Ñ ñ Õ õ F` = 6mm = 9/12mm = 19mm

F E . 1. a!? # % b &., @ $ c + ± = e < > [ \ ] ^ g λ Ø ø φ  1 / 2 h Á á É. j À à È è Ì ì Ò k ò ù Ä ä Ë ë Ï. o à ã Ñ ñ Õ õ F` = 6mm = 9/12mm = 19mm : A ➎ C ➎ B D = 6mm = 9/1mm = 19mm a!? # % b &., @ $ c + ± = d * / : ; ( ) e < > [ \ ] ^ f { } ~ µ ß Ω g λ Ø ø φ " 1 / h Á á É i é Í í Ó ó Ú ú j À à È è Ì ì Ò k ò ù Ä ä Ë ë Ï l ï Ö ö Ü ü ÿ  m â Ê ê î

Nadere informatie

Opvoedspreekuren regio Kop van Noord-Holland

Opvoedspreekuren regio Kop van Noord-Holland Opvoedspreekuren regio Kop van Noord-Holland Den Helder Hollands Kroon Schagen t Wijkhuis Texelstroomlaan 5 1784 EA Den Helder Consultatiebureau Julianadorp Middelzand 3503/3504 1788 ES Julianadorp Gezondheidscentrum

Nadere informatie

VOORWOORD. Namens De Grote Hamersma Harold Hamersma Esmee Langereis

VOORWOORD. Namens De Grote Hamersma Harold Hamersma Esmee Langereis D. D. N P V. M. D. W? D. N -., :. D. D -. V. H B. P P. P P. S -F. E, D G H.. O. M, P,. A. J P,. D. N D G H H H E L VOORWOORD V E V --- P. N 12 I, 2008. O - - F, Ië S. D! O. D. O. T /. V A D B. O. V V..

Nadere informatie

Stad Adres Openingstijden Aalsmeer (warenhuis) Oosteinderweg AV

Stad Adres Openingstijden Aalsmeer (warenhuis) Oosteinderweg AV Stad Adres Openingstijden Aalsmeer (warenhuis) Oosteinderweg 249 1432 AV 0297-346660 Alkmaar Laat 90 1811 EK 072-5129059 Almelo Grotestraat 36 7607 CP 06-53878562 Almere (warenhuis) Washingtonstraat 45

Nadere informatie

Aanvraaggegevens. Let op: vul het formulier alstublieft volledig in. Handelen in strijd met regels ruimtelijke ordening

Aanvraaggegevens. Let op: vul het formulier alstublieft volledig in. Handelen in strijd met regels ruimtelijke ordening Gegevens bevoegd gezag Referentienummer Datum ontvangst Behoort bij besluit van d.d. 3-12-2018 Namens het college van isse medewerker vergunningen Gemeentewinkel Z-18-051874 Formulierversie 2018.01 Aanvraaggegevens

Nadere informatie

artikelnummer prijs per stuk excl. B.T.W. eenheid

artikelnummer prijs per stuk excl. B.T.W. eenheid 10-11000.1 31,50 stuk 10-11002.1 30,95 stuk 10-11002.1NK 59,95 stuk 10-11010.2 37,30 stuk 10-11010.2NK 78,85 stuk 10-11012.1AC 215,80 stuk 10-11012.2 42,55 stuk 10-11012.2NK 92,80 stuk 10-11012.2P 56,90

Nadere informatie

Van: Utrecht (NL, 3511) Naar: St Jean de Minervois (F, 34360) Afstand: 1266 km. Reisduur: 11:49 Notities: 1 uw startpunt is: Catharijnebaan vertrek in zuid-westelijke richting 2 op Catharijnebaan na 546

Nadere informatie

Stad Straat PCMin PCMax Verzekeraar Product PrijsMin PrijsMax Verschil Verchil % Jaarbasis Eindhoven Karel de Grotelaan 5615ST HC - 154

Stad Straat PCMin PCMax Verzekeraar Product PrijsMin PrijsMax Verschil Verchil % Jaarbasis Eindhoven Karel de Grotelaan 5615ST HC - 154 Stad Straat PCMin PCMax Verzekeraar Product PrijsMin PrijsMax Verschil Verchil % Jaarbasis Karel de Grotelaan 5615ST - 145 5653HC - 154 Nationale-Nederlanden Nationale-Nederlanden Autoverzekering 62,44

Nadere informatie

RUILVERKAVELING REKKEN Grondwaterstandgegevens en pf-waarden in tijd-stijghoogtediagrammen en tabellen

RUILVERKAVELING REKKEN Grondwaterstandgegevens en pf-waarden in tijd-stijghoogtediagrammen en tabellen NN31396,576,2 STICHTING VOOR BODEMKARTERING BEN NEK OM BIBLIOTHEEK C-? RUILVERKAVELING REKKEN Grondwaterstandgegevens en pf-waarden in tijd-stijghoogtediagrammen en tabellen Rapport nr 576 Bij Lage 9 Q

Nadere informatie

Deel 2. Basiskennis chemie

Deel 2. Basiskennis chemie Deel 2. Basiskennis chemie Achteraan vind je een periodiek systeem van de elementen. Gebruik dit waar nodig. Vraag 21 Koolstofmonoxide (C) kan gesynthetiseerd worden door stoom met methaan (CH4 ) te laten

Nadere informatie

Stationsstraat 1 5 œ 5038 EB Tilburg @ j. posous gol 23 5000 LA Tilburg F; e ( ) t l i Ts i i'b in i (J ù' t t te r 1 i l k; J p l ezcmplcmz ê-?&?

Stationsstraat 1 5 œ 5038 EB Tilburg @ j. posous gol 23 5000 LA Tilburg F; e ( ) t l i Ts i i'b in i (J ù' t t te r 1 i l k; J p l ezcmplcmz ê-?&? Stationsstraat 1 5 œ 5038 EB Tilburg @ j. posous gol 23 5000 LA Tilburg F; e ( ) t l i Ts i i'b in i (J ù' t t te r 1 i l k; J p l ezcmplcmz ê-?&? -1: b T'.f telefoon +31 (0)13 535 1 5 35 fax +31 (0)13

Nadere informatie

Actuele winterbandenverplichting in Europa

Actuele winterbandenverplichting in Europa Actuele winterbandenverplichting in Europa De regelgeving over de verplichting van winterbanden en sneeuwkettingen in Europa verandert continu. Om uzelf goed voor te bereiden op een veilige reis, vindt

Nadere informatie

Ontwerp POL-aanvulling Gebiedsontwikkeling Klavertje 4

Ontwerp POL-aanvulling Gebiedsontwikkeling Klavertje 4 Ontwerp POL-aanvulling Gebiedsontwikkeling Klavertje 4 Ee n r u i m t e l i j ke c o n o m i s c h C r a d l e 2 C r a d l e p e r s p e c t i e f v o o r -L i N m o b o u r ; d g p a r t i ë l e h e r

Nadere informatie

OP GETAL EN RUIMTE KUN JE REKENEN

OP GETAL EN RUIMTE KUN JE REKENEN OP GETAL EN RUIMTE KUN JE REKENEN Welke wiskunde moet ik kiezen? Dit jr moet je gn kiezen welke wiskunde je wilt gn volgen in de bovenbouw. Hieronder kun je lezen wt wiskunde A, en D inhouden. Wiskunde

Nadere informatie

glas tot aan vloer doorvalveilig (gelaagd) metselwerk: Tilburg (rood gemeleerd) metselwerk: Tilburg (rood) bk. nok 8.

glas tot aan vloer doorvalveilig (gelaagd) metselwerk: Tilburg (rood gemeleerd) metselwerk: Tilburg (rood) bk. nok 8. dakpannen rood, passend bij steen 9.657 glas tot aan vloer doorvalveilig (gelaagd) RAL 733 8.88 7.56 A-a8 A-a9 ventilatie dmv open stootvoegen A-c3 A-c4 segment hefdeur volkernpaneel A-a5 A-a6 A-a6 A-a7

Nadere informatie

Experimentele analyse en modellering van het vermoeiingsgedrag van geschroefde buisverbindingen

Experimentele analyse en modellering van het vermoeiingsgedrag van geschroefde buisverbindingen Experimentele analyse en modellering van het vermoeiingsgedrag van geschroefde buisverbindingen Experimental Analysis and Modelling of the Fatigue Behaviour of Threaded Pipe Connections Jeroen Van Wittenberghe

Nadere informatie