Actieonderzoek ADHD. Danique Voorthuijzen Jaar 4

Transcriptie

1 Actieonderzoek ADHD Danique Voorthuijzen Jaar 4

2 Inhoudsopgave Blz. 3 Blz. 4 Blz. 5 Blz. 6 Blz. 7 Blz. 8 Blz. 9 Blz. 10, 11, 12 Blz. 13, 14 Blz. 15 Blz. 16 Blz. 17 Blz. 18, 19 Blz. 20 Blz. 21 Blz. 22, 23 Blz. 24 Blz. 25, 26 Blz. 27 Blz. 28 Blz. 29 Blz. 30 Blz. 31, 32 Blz. 33, 34 Blz. 35, 36, 37, 38 Blz. 39 Blz. 40 Inleiding Specificatie Meetbaar en acceptatie Realistisch en tijdgebonden Plan van aanpak Hoofdstuk 1. literatuur Inleiding literatuur Hoofdstuk 1.1 Pedagogische adviezen voor speciale kinderen Hoofdstuk 1.2 Tieners zit stil! op school, omgaan met ADHD Hoofdstuk 2. Documentaire Leven met ADHD Hoofdstuk 3. Gesprek Hoofdstuk 3.1 Gesprek met leerling ADHD, over het functioneren op school Hoofdstuk 4. Actie Hoofdstuk 4.1 Actie Hoofdstuk 4.2 Methode Hoofdstuk 5. Resultaten Hoofdstuk 5.1 Resultaten schema s Hoofdstuk 6. Eindconclusie Hoofdstuk 6.1 Conclusie Hoofdstuk 6.2 Reflectie Hoofdstuk 7. Bijlagen Hoofdstuk 7.1 Schema opdrachtenschema Hoofdstuk 7.2 Schema periodeplanner Hoofdstuk 7.3 Schema weekschema Hoofdstuk 7.4 Vragenlijst voor tussenevaluatie Bronvermelding 2

3 Inleiding Dit onderzoek ben ik gestart met een hoofdvraag: Hoe kan een leerling met ADHD goed functioneren binnen het zelfsturend onderwijs. Aan de hand van deze hoofdvraag heb ik onderzoek gedaan. In het begin van dit onderzoek staat een specificatie, hierin vind je wat ik wil bereiken, wat ik ga uitvoeren en wanneer. Dit wordt vervolgd door een literatuuronderzoek. Dit onderzoek vertelt wat ADHD is, welke symptomen er zijn en welke oplossingen er zijn om met ADHD om te gaan. Ook staat in het literatuuronderzoek tegen welke problemen een leerling met ADHD aanloopt op school en wat deze leerling nodig heeft. Naast het literatuuronderzoek zit er in dit onderzoek ook een reflectie op een documentaire over kinderen met ADHD. Hierin worden kinderen met ADHD gevolgd en zien we hoe zij leven met hun aandoening. Na deze onderzoeken heb ik een gesprek gevoerd met de leerling met ADHD waarvoor ik dit onderzoek doe. Zij heeft me verteld wat haar grootste probleem is dat er geen structuur is binnen het onderwijs en dat ze moeite heeft met plannen. Aan de hand van deze informatie en de informatie uit de literatuur ben ik schema s gaan ontwikkelen die deze problemen zouden moeten oplossen. Na verschillende testrondes is er uiteindelijk een oplossing gevonden. Ik heb ervoor gekozen om dit onderwerp te behandelen omdat een leerling uit mijn klas moeite heeft met het functioneren binnen dit onderwijs. Omdat er vaker leerlingen met ADHD op de opleiding komen en er nog nooit iets voor is gevonden leek het me interessant om dit uit te zoeken. 3

4 Specificatie Wat wil ik bereiken? In dit actieonderzoek wil ik me verdiepen in leerlingen met ADHD. Ik wil graag weten hoe ik als docent er aan kan bijdragen dat een leerling met ADHD goed kan functioneren tijdens mijn praktijklessen, binnen het zelfsturend onderwijs. Wie zijn er bij betrokken? De leerlingen, de docenten en ikzelf zijn erbij betrokken. Waar ga ik het uitvoeren? Het uitvoeren gaat plaats vinden op mijn stageschool. Ik loop een jaar stage op het MBO Friese Poort bij de opleiding pre-cibap. Dit is een vooropleiding voor het Cibap-college in Zwolle. Over het hele jaar hebben de leerlingen veel praktijkvakken. Zelf geef ik tekenen en grafische vormgeving. Wanneer gebeurt het? Ik wil zo snel mogelijk beginnen met het starten van dit actieonderzoek. Als ik een goede manier vind om een bijdrage te leveren aan de leerling(en) met ADHD, zodat zij beter kunnen functioneren tijdens de lessen, dan kan het meteen in werking gaan en heeft iedereen er meteen profijt van. Waarom wil ik dit doel bereiken? Het is voor een leerling met ADHD moeilijk om zelfstandig aan de slag te gaan binnen het zelfsturende onderwijs. Er is weinig structuur en de leerling moet zelfstandig werken, eigen planning maken en mag zelf weten wanneer hij of zij aan wat gaat werken. Het is mijn doel om door middel van dit actieonderzoek erachter te komen wat het grote probleem is voor deze leerling binnen dit onderwijs en wat de mogelijkheden zijn om dit te verbeteren. Hoe kan het voor deze leerling makkelijker worden om binnen dit onderwijs goed te functioneren? Welke delen van de doelstelling zijn essentieel? Mijn doelstelling is: Hoe kan ik als docent eraan bijdragen dat een leerling met ADHD goed kan functioneren binnen zelfsturend onderwijs. 4

5 Meetbaar Hoeveel ga ik doen? - Eerst wil ik literatuur lezen om te achterhalen wat ADHD precies is, welke problemen deze leerlingen ondervinden en wat oplossingen zouden kunnen zijn om ze goed te laten functioneren. - Door middel van een film/documentaire wil ik ervaren en zien hoe het is om ADHD te hebben. - Ik wil op zoek naar manieren/schema s om leerlingen met ADHD goed te kunnen laten functioneren binnen zelfsturend onderwijs. Welke oplossingen geven literatuur? Welke problemen ondervindt de leerling uit mijn klas? - Deze manieren wil ik in de praktijk uitvoeren en kijken wat de beste oplossing is en waar de leerling uiteindelijk het meeste baat bij heeft. Hoe kunnen we dat meten? - Ik wil een gesprek aangaan met mijn leerling, met de vraag tegen welke problemen zij aanloopt met betrekking tot de lessen en de opleiding. - Tussentijdse gesprekken over de voortgang. Wanneer heb ik mijn doel bereikt? Mijn doel is bereikt als de leerling met ADHD goed kan functioneren binnen het zelfsturende onderwijs, het gevoel heeft dat ze minder problemen ondervind van haar ADHD, dat de docenten minder last hebben van de symptomen van de ADHD-leerling en het gevoel hebben dat ze de oplossing ook in volgende jaren kunnen toepassen en dat ook de medeleerlingen minder last ondervinden. Wat heb ik af als het af is? Als het af is hoop ik een product te hebben dat ingezet kan worden voor leerlingen met ADHD, zodat zij beter kunnen functioneren binnen zelfsturend onderwijs. Acceptabel Is er draagvlak voor wat ik doe? Ja, er is draagvlak voor wat ik doe. Bij de opleiding waar ik stage loop komen ze bijna elk jaar dit probleem tegen. Er is nooit een oplossing gevonden om dit probleem te verminderen. 5

6 Ik vind het niet alleen heel belangrijk dat de opleiding een oplossing heeft zodat de docenten minder last hebben van de leerlingen met ADHD, ik vind het vooral heel belangrijk dat de leerlingen met ADHD het gevoel hebben dat ze binnen deze opleiding goed kunnen functioneren ondanks hun gedragsprobleem. Is het in overeenstemming met het beleid en de doelstellingen van de organisatie? Ik zoek voor de docenten en de leerlingen van de opleiding pre-cibap een oplossing voor leerlingen met ADHD. Er zijn ongetwijfeld oplossingen waarbij de docenten gecoacht worden hiermee om te leren gaan, maar buiten deze oplossing wil ik graag een product dat ingezet kan worden bij leerlingen met ADHD. Realistisch Is het haalbaar? Ja, ik heb de ruimte, de tijd en de juiste leerlingen om dit onderzoek uit te voeren. Is er een uitvoerbaar plan met aanvaardbare inspanningen? Het plan van aanpak staat hieronder beschreven. Daarin staat wanneer ik wat wil doen en wanneer het af moet zijn. De einddatum ligt al op eind december. Dat houdt in dat ik een kleine 2 maanden de tijd heb om dit te onderzoeken. Het is een hele korte tijd, maar omdat ik wil dat mijn leerlingen en collega s er nog veel profijt van hebben, wil ik graag dat het vroeg af is. Tijdgebonden Wanneer begin ik aan de activiteit? Ik begin de activiteit op 6 oktober Wanneer ben ik klaar? Het moet klaar zijn op 31 december Ik ga proberen om deze taak zo snel mogelijk af te ronden, maar ik wil wel dat het goed word gedaan en daarom heb ik een uitloop tot 31 december. 6

7 Wanneer is het doel bereikt? Het doel is bereikt als ik voor mezelf een goede methode heb gevonden waarmee de leerling met ADHD goed kan functioneren op het MBO pre-cibap binnen het zelfsturend onderwijs. Plan van aanpak 06/11/12 08/11/12 Smart-schema schrijven actieonderzoek ADHD. 06/11/12 20/11/12 Literatuur lezen over ADHD. Wat is ADHD precies, welke problemen ondervinden deze leerlingen en welke oplossingen zouden er zijn om ze goed te laten functioneren + film/documentaire kijken over leven met ADHD. 09/11/12 Gesprek met leerling over de problemen die ze ondervindt door haar ADHD 21/11/12 Een product ontwikkelen die de leerlingen met ADHD zou kunnen helpen om goed te kunnen functioneren op het MBO binnen zelfsturend onderwijs. 28/11/12 10/12/12 Verschillende oplossingen testen. Wat werkt het beste en waarom? Hoe kunnen we dit nog verbeteren? 12/12/12 De beste oplossing perfect uitwerken, zodat het nu, maar ook later goed gebruikt kan worden. 15/12/12 Reflectie op het onderzoek 7

8 1. Literatuur 8

9 Inleiding literatuur In het hoofdstuk literatuur behandel ik twee boeken die ik heb gelezen en waaruit ik informatie heb gehaald over ADHD. Het eerste boek is pedagogische adviezen voor speciale kinderen. Uit dit boek heb ik alleen het hoofdstuk ADHD/ADD gelezen, omdat dit aansluit bij mijn onderzoek. Het boek verteld voornamelijk wat ADHD precies, welke soorten van ADHD er zijn en wat de hierbij behorende symptomen zijn en welke oplossingen er zijn om met ADHD om te gaan. Het tweede boek Tieners zit stil! op school, omgaan met ADHD. Dit boek verteld tegen welke problemen een leerling aanloopt op school. Ook geeft het boek aan wat belangrijk is voor een leerling met ADHD en wat deze leerling nodig heeft op school. 9

10 1.1 Pedagogische adviezen voor speciale kinderen Wat is ADHD? ADHD is een afkorting van Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Dit houdt in dat mensen met ADHD aandacht- en concentratie problemen hebben. ADHD vertoont in verschillende symptomen binnen de volgende categorieën: aandachttekort, hyperactiviteit en impulsiviteit. Aandachttekort: - geeft vaak niet genoeg aandacht aan details en maakt fouten in werk, schoolwerk en andere activiteiten. - Heeft moeite aandacht bij taken of spel te houden. - Lijkt vaak niet of slecht te luisteren als de persoon direct aangesproken wordt. - Volgt aanwijzingen vaak niet op en heeft moeite met het afmaken van karweitjes en het nakomen van verplichtingen op het werk. - Heeft moeite met het organiseren van taken en activiteiten. - Heeft moeite met en vermijd vaak taken die een langdurige geestelijke inspanning vereisen. - Raakt vaak materialen kwijt die nodig zijn voor activiteiten of inspanningen. - Wordt snel en gemakkelijk afgeleid door uitwendige prikkels. - Is vaak vergeetachtig bij dagelijkse bezigheden. Hyperactiviteit: - Beweegt vaak onrustig met handen of voeten en draait in zijn of haar stoel. - Staat vaak op in situaties waar verwacht wordt dat er stil wordt gezeten. - Rent rond of klimt ergens op in ongepaste situaties. - Kan moeilijk rustig spelen of zich bezighouden met ontspannen activiteiten. - Is vaak in de weer of draaft maar door. - Praat vaak aan één stuk door. Impulsiviteit: - Gooit de antwoorden er vaak al uit voordat de vragen afgemaakt zijn. - Heeft moeite op zijn of haar beurt te wachten. - Verstoort vaak bezigheden van anderen of dringt zich op. 10

11 ADHD heeft drie subtypes: - Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit, gecombineerde type: hierbij komen onderstaande soorten beiden samen, deze stoornis komt het meeste voor. - Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit, overwegend onoplettendheid type: vooral sprake van ernstig aanhoudend aandachtstekort. - Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit, overwegend hyperactief - impulsief type: vooral sprake van ernstige aanhoudende hyperactiviteit impulsiviteit. Bij ADHD werken de controlemechanismen in de hersenen niet goed. Hierdoor hebben mensen met ADHD moeite met het functioneren van het werkgeheugen, de aandacht, het organiseren, plannen, afmaken van taken, het reageren op prikkels, flexibel kunnen zijn, het opvolgen van instructies, het afremmen van reacties en het aansturen van de motoriek. In bepaalde situaties kan een kind met ADHD minder probleemgedrag vertonen. Dit komt voor wanneer de situatie gestructureerd is, één op één is of wanneer kinderen iets doen wat nieuw en uitdagend is. Meiden kunnen op twee manieren reageren op ADHD, ze kunnen externaliseren en internaliseren. Kenmerkende meiden die externaliseren zijn: bijdehante, egocentrische kletskousen met een zwakke zelfcontrole. Ook kunnen ze juist als actieve, overgevoelige, slecht slapende, zelfbepalende wildebrassen overkomen. Het internaliserende meisje is: stil, verlegen en onoplettend. Ze durft weinig hulp te vragen en is erg onzeker. Deze gevoelens kunnen leiden tot automutilatie of zelfmoordgedachten. Oplossingen Kinderen met ADHD reageren anders op beloningen en straf: ze hebben voorkeur en behoefte aan directe feedback, krijgen ze dit niet dan doden ze hun tijd met impulsiviteit en hyperactiviteit. Ze hebben belang bij een aanpak met veel structuur, aanmoediging, beloning en stimulering van bestaand positief gedrag. 11

12 Het is belangrijk dat de leerling met ADHD dicht bij de leerkracht is, zodat de leerkracht snelle en wisselende beloningen kan geven. Ook is het belangrijk om de leerling af en toe even een stukje te laten lopen. Interventies die de leerprestaties van leerlingen met ADHD gunstig beïnvloeden zijn: - Peer tutoring: hierbij helpt een medeleerling de leerling met ADHD met de leerstof. - Computer-assisted instruction: Op deze manier wordt de lesstof aangeboden zodat deze beter bij de leerling aansluit. - Task/instructional modifcation: hierbij wordt de lesstof gestructureerder aangeboden en de instructie aangepast op de individuele leerstijl van de leerling. Bijvoorbeeld: korte opdrachten, hardop laten voorlezen, verschillende keuzemogelijkheden bieden om de motivatie verhogen. Verder werkt het verhogen van de stimulatie in een taak, bijvoorbeeld door het toevoegen van kleuren voor het beter onthouden van de lesstof. - Self monitoring: de leerling leert zelf doelen te stellen, het proces om deze doelen te bewaken en zichzelf te belonen. - Strategy training: hiermee leren leerlingen vaardigheden om de lesstof onder de knie te krijgen, waarbij de verantwoordelijkheid bij de leerling ligt aanleren van het maken van aantekeningen. - Homework focused interventions: er bestaat een huiswerkprogramma waarbij bijvoorbeeld de ouders getraind worden in het begeleiden van het huiswerk maken door het creëren van een rustige omgeving, ook is er een programma waarin wordt gewerkt met het stellen van doelen. - Classroom based functional assessement: hierbij gaan leerkrachten na hoe omgevingsfactoren en instructiemethoden toegespitst kunnen worden op het individuele kind: tijdstip les, lengte les, plaats in de klas etc. 12

13 1.2 Tieners zit stil! op school, omgaan met ADHD De schoolagenda is voor een leerling met ADHD een levensgrote opgave. Het lukt de leerling bijna niet om zijn agenda goed en op tijd in te vullen, ook aan volledigheid wil en nog al eens ontbreken. De leerling met ADHD heeft hierbij controle en ondersteuning nodig. Het is wel van heel groot belang dat het invullen van de agenda goed gebeurt, want zonder agenda kan de leerling niks van zijn huiswerk maken en raakt hij snel in de problemen. Het vaak wisselen van docent en/of lokaal is voor de leerling met ADHD erg onrustig. Het gebrek aan vertrouwdheid, regelmaat, rust en voorspelbaarheid door het wisselen, is wat de leerling erg onrustig maakt. Plotselinge vernieuwing kan de leerling moeilijk verwerken. De leerling met ADHD denkt geen gezag of discipline nodig te hebben, maar hij heeft wel degelijk behoefte aan een systeem met duidelijke afspraken en grenslijnen. Het is voor een leerling met ADHD heel belangrijk dat hij positieve aandacht krijgt. Een positief woordje kan ertoe bijdragen dat de leerling gewenst gedrag herhaalt. Leerlingen met ADHD hebben het nodig om beloond te worden. Zo n beloning kan bestaan uit een aantekening op een schriftelijke overhoring, een knipoog, een bemoedigend schouderklopje of een goed woordje bij het passeren in de gang. Aandachtspunten om goed te belonen zijn: systematisch, relevant, authentiek, correct, onmiddellijk en ondubbelzinnig. Je kunt de leerling ook belonen door hem een activiteit te laten doen, zoals: het klaslokaal helpen verhuizen, een tentoonstelling mee opzetten, verantwoordelijkheid geven, andere leerlingen begeleiden en medeleerlingen helpen. Ook is er nog het materiële belonen. Dit is op school iets moeilijker dan thuis waar ze bijvoorbeeld punten krijgen voor goed gedrag en op deze manier sparen voor een cadeau. Het is wel mogelijk om met ouders af te spreken dat wanneer de leerling op school ook afgesproken taken volbrengt, hij een handtekening van de leraar krijgt en deze thuis kan inruilen voor een punt. Beloningen werken trager, maar beter dan straffen en ze verhogen de motivatie. Mocht het toch nodig zijn om te straffen, doe dit dan aan de hand van de volgende punten: 13

14 - korte saaie straffen zijn de beste, het moeten wel straffen zijn die in verhouding staan tot de fouten. - Korte saaie karweitjes hebben een goed effect. - Consequent straffen: elke keer straffen als het ongewenste gedrag zich voordoet. - De straf direct geven. - De straf is tegen het gedrag en niet tegen de persoon. - Spreek neutraal, rustig, beknopt en duidelijk. Een leerling met ADHD heeft vooral heel veel baat bij een planning. Een weekplanning is hierbij onmisbaar. Zo n schema moet voor jongeren als voor ouders makkelijk te gebruiken zijn. Dit schema hang je binnen handbereik zodat het in de dagelijkse planning meegenomen kan worden. Door de planning kan er extra tijd worden besteed aan vakken die moeilijk worden gevonden. Ook kun je rekening houden met de afwisseling van de vakken: eerst een moeilijk vak, dan een lievelingsvak. Plan ook vrije tijd in, zodat het niet alleen lijkt of de planning alleen om school gaat. Houdt er rekening mee dat de leerling wel een concentratieboog op moet bouwen, wissel dus niet constant van vakken omdat de leerling iets anders wil doen. Herhaling en voorspelbaarheid zijn van groot belang voor iemand met ADHD. Het is dus belangrijk dat er aan het schema wordt vastgehouden en dat voor elke dag en week op dezelfde tijden aandacht wordt besteed aan school. Geef de leerling geen ruimte om buiten deze tijden aan schoolwerk te werken mits de leerling voordat hij begint aangeeft dat hij voor die dag wat extra tijd nodig heeft. Consequent zijn is de sleutel tot succes. 14

15 2. documentaire 15

16 2.1 Leven met ADHD In deze documentaire volg je twee gezinnen waarvan de kinderen gediagnosticeerd ADHD hebben of waarvan wordt gedacht dat zij ADHD hebben. Je wordt letterlijk meegetrokken in het leven van kinderen met ADHD. Het is interessant om te zien hoe deze kinderen zich gedragen, bewegen en spreken. Ook is het interessant om te zien hoe de ouders hier op reageren. De ene ouder kiest er heel bewust voor om de kinderen geen medicatie te laten nemen. Zij moeten dus echt met ADHD om leren gaan zonder dat er medicatie aan te pas komt. Andere ouders kiezen wel heel bewust voor medicatie. Opvallend is het verschil tussen de ouders zelf. De ene ouder heeft zelf ook ADHD en kiest dus bewust wel voor medicatie omdat ze weet hoe moeilijk het is om te leven met ADHD zonder medicatie. De kinderen met ADHD zijn allemaal erg druk en hebben vooral heel veel moeite met hun concentratie. Wel valt het op dat al deze kinderen uitblinken in een vak. Ze kunnen heel goed tekenen of zijn heel goed in het ontwerpen van gebouwen. Het bezig zijn met dat waar ze goed in zijn geeft dan ook wat rust voor deze kinderen. Het meest interessante van de documentaire is dat je ziet hoe deze kinderen leven, waar ze moeite mee hebben en wat hun helpt bij het leven met ADHD. Wat ik hiervan vooral meeneem in mijn eigen onderzoek is hoe moeilijk deze kinderen, of in mijn geval leerlingen in deze situatie het hebben. Het is zo makkelijk om boos te worden als een leerling niet luistert en irritant gedrag vertoont, maar door deze documentaire zijn mijn ogen geopend en wordt duidelijk hoe moeilijk deze kinderen het hebben. De leerling heeft waarschijnlijk meer last van zijn of haar aandoening dan ik als docent en juist daarom wil ik hier graag mee helpen. 16

17 3. Gesprek 17

18 3.1 Gesprek met leerling ADHD, over het functioneren op school Tijdens een gesprek met mijn leerling wilde ik weten hoe het nu met haar op school gaat, waar ze moeite mee heeft, of ze ook tegen problemen aanloop en of ze zelf ook een idee heeft hoe we dit op kunnen lossen. Hiervoor heb ik aan de hand van de literatuur een aantal vragen opgesteld, om er op deze manier achter te komen waaraan ik moet werken om het probleem beter te maken. Vragen: - heb je tijdens de lessen en/of schooldagen veel last van je ADHD? - Op welke onderdelen ondervind je de meeste problemen? (als het gaat om de aandacht, het organiseren, plannen, afmaken van taken, het reageren op prikkels, flexibel kunnen zijn, het opvolgen van instructies, het afremmen van reacties of het aansturen van de motoriek). - Ondervind je ook minder problemen als iets meer gestructureerd is? - Ondervind je ook minder problemen als iets nieuw en uitdagend is? - Hoe ga je om met je agenda? Schrijf je hier alles in en kijk je elke dag naar wat je allemaal moet doen? - Werk je vaak in hetzelfde lokaal, waarom of waarom niet? - Heb je het gevoel dat je regelmatig complimenten of bemoedigende woorden krijgt van een docent? - Heb je het gevoel dat je vaak straf krijgt van docenten? - Heb je ook een goede planning waaraan je kunt werken? Zo ja, houd je je hieraan? - Is het voor jou ook belangrijk om een planning te hebben waaraan je kunt werken? - Wat mis je op het moment het meest binnen deze opleiding? Ze gaf in het gesprek aan dat het goed gaat, maar dat ze het moeilijk vind als er veel opdrachten tegelijk zijn. Ze weet dan niet zo goed hoe ze alles aan moet pakken. Ze zegt dat ze moeite heeft met plannen en het maken van een planning. Ze ondervind minder problemen als iets gestructureerd is en ook wanneer iets nieuwe en uitdagend is. Zoals nu beginnen we met een nieuwe periode en dat is allemaal heel nieuwe en leuk, maar zodra ze een aantal weken aan al die opdrachten moet werken is haar aandacht er al niet meer zo bij. 18

19 Ze heeft een agenda en schrijft hier ook alles in op, ze heeft alleen moeite om ook in haar agenda te kijken en zich aan de opgeschreven punten te houden. Ze is vaak aan het werk in hetzelfde lokaal en ook op dezelfde plek. Met de docenten kan ze goed overweg en ze heeft het gevoel dat ze regelmatig complimenten en bemoedigende woorden krijgt van docenten. Voor haar gevoel krijgt ze nooit straf van docenten. 19

20 4. Actie 20

21 4.1 Actie Uit het gesprek maakte ik op dat het grootste probleem voor mijn leerling ligt in het maken van een planning en het houden aan de planning. Uit de literatuur heb ik gehaald dat het voor een leerling met ADHD heel belangrijk is dat er structuur is en dat dit doormiddel van een planning verbeterd kan worden. We hebben afgesproken dat ik een schema ontwikkel waarin het eenvoudig is om een planning te maken. Op deze manier kan ze noteren wat ze moet doen, voor welk vak en wanneer het af moet zijn. Om te starten maak ik eerst een aantal verschillende schema s. Samen met de leerling wil ik al deze schema s invullen en kijken wat het makkelijkst werkt voor haar. Elke twee weken wil ik bespreken hoe het met de planning gaat en waar nodig het schema aanpassen om het zo eenvoudig en praktisch mogelijk te laten werken. Het schema is klaar als het zo gemaakt is dat de leerling met ADHD er goed en zelfstandig mee kan werken. De schema s die getest zijn staan in de bijlagen. 21

22 4.2 Methode Actie Ik ontwikkel drie schema s waarin de leerling haar planning op kan schrijven. Deze drie schema s gaan we testen. We kijken naar het schema dat voor de leerling het beste werkt en waarvan de leerling een goed gevoel krijgt om ermee te werken. Aan dit schema zullen misschien nog de nodige aanpassingen moeten komen. Als dit allemaal gebeurt is en het voor de leerling helemaal klopt en goed werkt, dan is het schema compleet. Leerling Naam: xxxxxxx xxxxxxx Geslacht: vrouw leeftijd: 16 Schoolverleden: VMBO- Gemengd Theoretisch (afgerond) Heeft altijd contact met vertrouwenspersoon gehad. Gevoelig, onzeker, faalangst, concentratieproblemen. Persoonlijke indruk: lieve maar onzekere en gevoelige meid die veel aandacht nodig heeft en hier ook om vraagt. Druk en korte concentratie, maar wil hard werken. Tijd Ze gebruikt iedere planner twee weken. Na de twee weken hebben we een gesprek Over eventuele aanpassingen. Mochten er aanpassingen nodig zijn dan gebeuren deze en dan wordt het schema nogmaals een week getest. Mocht na de twee weken blijken dat het schema echt niet goed werkt, dan gaan we verder met een ander schema. Evaluatie Na elke twee weken bespreken we het schema aan de hand van een aantal vragen (zie hoofdstuk Bijlagen). Een belangrijke vraag is: Wat was positief aan het schema en wat was negatief aan schema. Dan bekijken we altijd of de negatieve punten aan te passen zijn, als dit mogelijk is dan wordt het aangepast en testen we het schema nogmaals. Mocht het niet mogelijk zijn dan kijken we of er een ander schema is. 22

23 Beperkingen Het werken met een schema heeft een aantal beperkingen. De leerlingen vult het schema zelf in, mocht de leerling het overzicht al kwijt zijn voordat ze het invult dan is het maar de vraag of dit correct gebeurt. Daarom is het ook belangrijk dat we een gesprek hebben nadat ze een schema heeft ingevuld. Een andere beperking is dat ik niet kan controleren wat de leerling thuis doet en of ze zich wel echt zo zorgvuldig aan het schema houdt. Dit moet blijken uit de gesprekken. Bijstellingen Bij het eerste schema (het opdrachtenschema) kwamen we er al snel achter dat dit helemaal niet handig was. Na een week kwam de leerling al langs en zei dat het niet handig was om mee te werken. Toen hebben we ernaar gekeken en besloten dat we dit schema meteen aan de kant leggen en verder gaan met een nieuw schema. In dit geval is het schema dus geen twee weken getest. 23

24 5. Resultaten 24

25 5.1 Resultaten schema s opdrachtenschema (Bijlage 1) Ik ben begonnen met het maken van een aantal verschillende schema s om uit te proberen, welk schema handig is voor de betreffende leerling om te gebruiken en natuurlijk ook om te kijken welk schema niet handig is en of er misschien nog iets aangepast zou moeten worden. We zijn begonnen met het opdrachtenschema. Hierin vul je alleen een datum en tijd in bij het juist vak. Na een week had ik opnieuw een gesprek met de leerling, hier kwam uit dat het schema niet handig was. De leerling kan niet opschrijven wat zij precies moet doen en ook het overzicht is niet handig. Dit schema geeft haar niet de rust die ze nodig heeft om ook in de klas rustig te kunnen werken. Ook gaat dit schema alleen maar over school. Je vult bij elke dag in aan welk vak je gaat werken en wat je gaat doen, maar de vrije tijd valt hierin weg. Daarom hebben we meteen besloten om dit schema niet aan te passen maar helemaal aan de kant te leggen. We zijn verder gegaan met een ander schema om deze wel twee weken uit te proberen. Resultaten periodeplanner (Bijlage 2) In de literatuur stond dat het voor de leerling met ADHD heel belangrijk is dat de planning niet alleen over school gaat, maar dat ook de vrije tijd wordt ingepland. Daarom heb ik dat in dit schema heel duidelijk naar voren laten komen. Per week vul je in wat je thuis en op school gaat doen. Als je in de week van 17 december t/m 23 december met bepaalde vakken bezig gaat of met onderdelen van een vak dan kun je dat hier invullen. Zodra je dan terugkijkt in het schema wordt je er aan herinnerd welke opdrachten je moet doen. Mijn leerling liep hier tegen het probleem aan dat de vakjes wat klein zijn om in te vullen wat ze allemaal gaat doen. Dit probleem is natuurlijk op te lossen door de vakjes wat ruimer te maken, maar het probleem is dan dat het schema erg groot wordt. Maar het belangrijkste is dat de 25

26 leerling alles wel goed kwijt kan in het schema. In het volgende schema ga ik per uur werken, zodat de leerling haar bezigheden van een hele dag in kan vullen. Resultaten weekschema (Bijlage 3) In het weekschema kan de leerling invullen wat haar bezigheden zijn over een hele dag. De dag begint met opstaan en eindigt met naar bed gaan. Binnen dit schema heb ik rekening gehouden met de activiteiten die de leerling buiten school doet, zodat niet alleen de schoolactiviteiten in het schema worden opgenomen. Na twee weken proberen kwamen we tot de conclusie dat dit schema het beste werkt. Dit komt omdat ze gewoon naar een hele dag kan kijken en dan een duidelijk overzicht heeft van wat er moet gebeuren. De vakjes waren alsnog wat klein en ook is het misschien handig als er een plek is waar ze het weeknummer in kan vullen. De dag loopt door tot uur, maar volgens de leerling kan deze ook stoppen om uur omdat ze toch nooit later op bed gaat. Ook konden er van het onderste gedeelte waar de leerling afspraken in kan vullen wel minder komen te staan, dan lijkt het iets rustiger, want zoveel heeft ze toch niet nodig. Al deze punten heb ik aangepast en daarna heeft de leerling het schema nog een week gebruikt. Ook heb ik de leerling een markeerstift gegeven zodat ze af kan vinken wat ze heeft gedaan op een dag. Op deze manier kan ze dit ook duidelijk terugzien. Na deze week kwamen we tot de conclusie dat dit een goed schema is dat de leerling kan gebruiken en waarbij ze een goed overzicht heeft van de planning. De planning geeft haar structuur en ze kan alles er in kwijt. Ook vind ze het prettig dat ze niet alleen haar schoolactiviteiten maar ook haar buitenschoolse activiteiten er in kwijt kan. Het enige nadeel is dat het door de ruimte niet op 1 A4 past, maar hier kon ik helaas niks aan veranderen. 26

27 6. Eindconclusie 27

28 6.1 Conclusie Al in mijn literatuuronderzoek kwam ik van alles te weten over ADHD, de verschillende symptomen en verschillende manieren om, om te gaan met leerlingen met ADHD. Zo haalde ik uit de literatuur dat het voor een leerling met ADHD heel belangrijk is dat deze structuur krijgt aangeboden, ze regelmatig beloond worden en complimenten krijgen. Naast de literatuur heb ik ook naar een documentaire gekeken waarin kinderen met ADHD worden gevolgd. In deze documentaire kwam voor mij vooral naar boven hoe moeilijk niet alleen ouders het hebben met hun kinderen met ADHD, maar vooral hoe moeilijk de kinderen het zelf hebben. Deze documentaire opende mijn ogen en lieten me bedenken hoe belangrijk het is dat ook mijn leerling goede steun krijgt. Het was heel interessant om te lezen en een documentaire te zien over iets wat bij jou in de klas voorkomt. Je leest en ziet om dat moment herkenbare dingen. Vooral uit de literatuur heb ik echt oplossingen gehaald die ik goed heb kunnen gebruiken bij mijn actieonderzoek, zoals: het aanbieden van structuur door middel van een planning en ook het buitenschoolse, de leuke activiteiten, in zo n planning verwerken. Met al deze informatie en een gesprek gevoerd te hebben met de desbetreffende leerling ben ik mijn actie begonnen. Omdat zij aangaf echt structuur en een planning te missen, had ik besloten me te richten op het maken van schema s waar haar planning in kan komen te staan en die haar deze structuur kunnen bieden. Na verschillende schema s getest en regelmatig gesprekken gevoerd te hebben is er een schema uitgekomen dat voor de leerling goed werkt, waar ze al haar activiteiten op in kan vullen, waar ze genoeg ruimte heeft en vooral ook waar ze het overzicht in kan vinden. Het belangrijkste en tevens mijn hoofdvraag was dat de leerling goed zou kunnen functioneren binnen het zelfsturende onderwijs. Mijn leerling had hier veel moeite mee omdat de structuur mist. Door middel van het schema dat voort is gekomen uit dit actieonderzoek kan ze nu goed zelfstandig functioneren binnen dit onderwijs en dus binnen deze opleiding. Ze kan nu een planning invullen en aan de hand hiervan aan het werk gaan. 28

29 6.2 Reflectie Wat ging goed? Al in november ben ik begonnen met mijn actieonderzoek. Ik ben achteraf heel erg blij dat ik er al zo vroeg mee ben begonnen omdat er veel tijd zat in de actie zelf. Ik kan wel zeggen dat ik dit zelf een heel goed punt vind. Ook ben ik heel blij met de volgorde waarin ik gewerkt hebt. Ik ben begonnen met het lezen van literatuur, het bekijken van een documentaire en pas daarna ben ik een gesprek gaan voeren met de leerling en heb ik een start gemaakt met de actie. Het voeren van de gesprekken ging ook goed. Dit kwam mede doordat ik standaard een aantal punten op papier had wist ik wat ik wilde weten en konden de gesprekken goed verlopen. Wat kon beter? Ik had me misschien beter aan de planning kunnen houden, dan was ik iets eerder klaar geweest. Dit zou voor mezelf een verbeterpunt kunnen zijn. Een ander verbeterpunt is om voor mezelf een tijd af te spreken voor de gesprekken zodat deze niet eindeloos lang duren, wat nu soms wel het geval was. Verder ben ik heel tevreden over mijn onderzoek en ben ik blij dat de leerling nu iets heeft waarmee ze goed kan werken binnen het zelfsturende onderwijs. Ook de school kan het schema in gebruik nemen voor eventuele volgende ADHD leerlingen. 29

30 7. Bijlagen 30

31 7.1 Schema s Opdrachtenschema Bijlage 1 OEV Escher Maandag Dinsdag Woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag OEV Stilleven GVI Leporello GVO Adbuster GVO Banksy RPP etaleren RPF fotografie 31

32 CVN Nederland CVE Engels ARV Rekenen LLB subcultuur Afspraken maken Afspraken maken Afspraken maken Wie: Wie: Wie: Wat: Wat: Wat: Wanneer: Wanneer: Wanneer: Waar: Waar: Waar: 32

33 Periodeplanner Bijlage 2 Week Dec 16 Dec School/thuis School/thuis School/thuis School/thuis School/thuis thuis thuis Week Dec 23 Dec week Dec 30 Dec Vakantie Vakantie Vakantie Vakantie Vakantie Vakantie Vakantie Week 1 31 Dec 06 Jan Vakantie Vakantie Vakantie Vakantie Vakantie Vakantie Vakantie 33

34 Week 2 School/Thuis School/Thuis School/Thuis School/Thuis School/Thuis Thuis Thuis Week 3 Week 4 Week 5 Afspraken maken Afspraken maken Afspraken maken Wie: Wie: Wie: Wat: Wat: Wat: Wanneer: Wanneer: Wanneer: Waar: Waar: Waar: 34

35 Weekschema week: Bijlage Maandag Dinsdag Woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag

36

37

38 Afspraken maken Afspraken maken Afspraken maken Wie: Wie: Wie: Wat: Wat: Wat: Wanneer: Wanneer: Wanneer: Waar: Waar: Waar: 38

39 7.4 Vragenlijst voor tussenevaluatie Bijlage 4 vragen Hoe is het deze week gegaan met de planning? Kon je de planning goed invullen? Wat is positief aan deze planning? Wat is negatief aan deze planning? Heb je je goed aan de planning gehouden? Heb je ook thuis de planning zorgvuldig gebruik? Wat is afgelopen week/weken niet gelukt om te maken uit de planning? Hoe komt het dat dit niet is gelukt? Is deze planning compleet? Wat wil je nog veranderen aan deze planning? 39

40 Bronvermelding Boeken: Bollaert, R en Derudder, M (2004) Tieners zit stil! Op school! Omgaan met ADHD. Tielt: Lannoo. Lieshout, T. van (2009) Pedagogische adviezen voor speciale kinderen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, p Documentaire: Harrison-Hansley, M (2005) Leven met ADHD. Brussel: CANVAS. Internet: 40