Zorgpad Transmurale Palliatieve Zorg 17:30 Casuïstiek ingebracht door huisartsen Manueel van Teffellen
|
|
- Adriana Sarah Lemmens
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1
2 Zorgpad Transmurale Palliatieve Zorg 17:30 Casuïstiek ingebracht door huisartsen Manueel van Teffellen 18:00 Euthanasie bij dementie Adriaan de Kinkelder SO, kaderarts palliatieve zorg en scen-arts: 18:30 Palliatieve sedatie Franca Horstink, SO en kaderarts palliatieve zorg en Scen-arts: Zorgpad Transmurale Dementie 19:15 Ervaringen van de huisarts, met MDO en transmuraal ZorgBehandelPlan en gedrags-emotionele problemen in de 1e lijn praktijk (CONCERN). Rinus de Haas, HA 19:45: Nieuwe wetgeving Zorg en Dwang ook in de 1e lijn. Handreiking reanimatiebeleid Verenso, ook voor 1e lijn. Coert Koenen, SO in de 1e lijn 20:15: Psychofarmaca; nog een plaats en tegen welke tol? Mark Jansen, klinisch farmacoloog en Gerontopschiater Henk van As
3 Euthanasie bij dementie Mini-symposium GeriCare, Zorroo & Verenso Juni 2014, A. de Kinkelder, specialist ouderengeneeskunde, VoF GeriCare scen-arts en palliatief consulent (IKZ) M. Van Teffellen Huisarts
4 Agenda - Casus I (Collega van Teffellen huisarts) - Toelichting casus I - Achtergrond Euthanasie: - Cijfers (euthanasie wilsverklaring) - Kort de Wetgeving - Knelpunten / grensgebieden - Casus II (A. de Kinkelder SO) - Euthanasie bij wilsonbekwaamheid, wat zegt: 1. de Wet / Wetgever 2. de Politiek 3. de KNMG 4. de artsen - Nadere info en bronnen / literatuur
5 Disclosure belangen spreker M van Teffellen (poten'ële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante rela'es met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Nee Geen Geen Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere rela'e, namelijk Ja (cadeau bon) Nee Nee
6 Disclosure belangen A. de Kinkelder (poten'ële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante rela'es met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Nee Geen Geen Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere rela'e, namelijk Ja, via GeriCare Nee Nee
7 Casus Hr V., geb Woont samen met ega
8 VG: - SVT Voorgeschiedenis - Paroxysmale atriumfibrillatie - Maculadegeneratie - Presbyacusis, waarvoor hoortoestel : analyse collaps e.c.i. Cardiaal: geen verklaring, Neuroloog: traumatische ervaring bij kieptest : Black out: weg kwijt: MMSE 26/30
9 Spreekuur Geheugen achteruit, euthanasieverklaring Angst voor dementie. MMSE 20/30. Overleg specialist ouderen. Medicatie? Hulpvraag euthanasie?
10 Consult Specialist Ouderengeneeskunde Conclusie: Mild cognitive impairmen ( M.C.I.) c.q. begin dementiesyndroom. Stemming: emotioneel, somber. Depressie?
11 Beloop mmse : 20/30 Start rivastigmine en citalopram MMSE: 26/ MMSE: 24/ MMSE: 26/ MMSE: 22/ MMSE: 21/30 ( recente pols#)
12 Medisch contact 2009
13 Aandachtspunten euthanasie bij beginnende dementie - Informeer patiënt over beloop ziekte en de knelpunten die dit met zich mee brengt - Raadpleeg (zn.) tijdig een scen arts of win advies in bij een SO - Bespreek de wilsverklaring periodiek - Geef je eigen grenzen aan, deze zijn bepalend
14
15 Folder over de laatste levensfase 2013 NVVE
16
17 Deel 2 achtergrond info euthanasie
18 Aantal euthanasiemeldingen in Nederland 2011 bijna Al 4180 Bron: Jaarverslag toetsingscie. Scen spiegel-informatie
19 Wetboek van strafrecht
20 20
21 Artikel 293 Wetboek van Strafrecht: Lid 1. Strafbaar tenzij, Lid 2. door de arts begaan die daarbij voldoet aan de zorgvuldigheidseisen bedoeld in artikel 2 van de wet toetsing levensbeëindiging (wtl.) Ook wel de euthanasie wet genoemd.
22 Wtl. Wet toetsing levensbeëindiging: Art 2.1 De zorgvuldigheidseisen, (bedoeld in artikel 293, tweede lid, Wetboek van Strafrecht), houden in dat de arts: 1. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt, 2. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt, 3. de patiënt heeft voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en over diens vooruitzichten, 4. met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was, 5. ten minste één andere, onafhankelijke arts heeft geraadpleegd, die de patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in de onderdelen a tot en met d, en 6. de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig heeft uitgevoerd.
23 Knelpunten / Grensgebieden huidige euthanasiewet Psychiatrische patiënten Voltooid leven Wilsonbekwamen: Comateuze patiënten Dementerenden 23
24
25 Laatste jaren een Verruiming! 2010 Opeenstapeling van ouderdoms gebreken kan legitieme reden euthanasie zijn (Hartogh med contact, 2010) Aftakeling ook grond euthanasie (v Wijlick KNMG. med. Contact 2010) Medisch classificeerbare aandoening geen vereiste! Terminale ziekte geen vereiste Wel een medische grondslag Aanpassing wet (zoals betoogd wordt) is niet nodig
26 Euthanasie op grond van een Wilsverklaring
27 NRC 4 feb 2012
28
29 Casuïstiek
30
31
32 Gesprek mw A 89 jaar Vanaf 1:14 tot 4:24 Vg/ 2013 Dementie Verder alleen st na bekken # 2010 DM (geen medicatie) R/ vit D Nb Geluidsopname, met toestemming patiënte en mentor voor onderwijs doeleinde Foto : med contact
33 Euthanasie bij Dementie, Een groeiend probleem? Dementie als (neven) diagnose maal verslag vragen oproepend Bron: jaarverslag toetsingscommissie
34 Rol wilsverklaring casus bij gevorderde dementie; zorgvuldig casus onzorgvuldig
35 Onderzoek wilsverklaring gemiddeld heeft 13 % van de ondervraagden een wilsverklaring Bron. Onderzoek NPCF 2012
36 Waarde van de wilsverklaring Wat zegt 1. de Wet / Wetgever 2. de Politiek 3. de KNMG 4. de artsen
37 1. Wat zegt de wet April 2002 huidige wet: strafbaar tenzij voldaan aan zorgvuldigheidscriteria (art. 2.1)
38 Art 2.2 wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding Indien de patiënt van zestien jaren of ouder niet langer in staat is zijn wil te uiten, maar voordat hij in die staat geraakte tot een redelijke waardering van zijn belangen terzake in staat werd geacht, en een schriftelijke verklaring, inhoudende een verzoek om levensbeëindiging, heeft afgelegd, dan kan de arts aan dit verzoek gevolg geven. De zorgvuldigheidseisen, bedoeld in het eerste lid, zijn van overeenkomstige toepassing.
39 Wtl. Wet toetsing levensbeëindiging: Art 2.1 De zorgvuldigheidseisen, (bedoeld in artikel 293, tweede lid, Wetboek van Strafrecht), houden in dat de arts: 1. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt, 2. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt, 3. de patiënt heeft voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en over diens vooruitzichten, 4. met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was, 5. ten minste één andere, onafhankelijke arts heeft geraadpleegd, die de patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in de onderdelen a tot en met d, en 6. de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig heeft uitgevoerd.
40
41 Art 2.1 De zorgvuldigheidseisen, bedoeld in artikel 293, tweede lid, Wetboek van Strafrecht, houden in dat de arts: 1. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt, Dit artikel wordt vervangen door de wilsverklaring 2. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt, 3. de patiënt heeft voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en over diens vooruitzichten, 4. met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was, 5. ten minste één andere, onafhankelijke arts heeft geraadpleegd, die de patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in de onderdelen a tot en met d, en 6. de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig heeft uitgevoerd.
42 2. de politiek 1 e Evaluatie wtl. 2007, noemt toepassing van art. 2.2 bij wilsonbekwaamheid het meest omstreden onderdeel. 2 e Evaluatie wtl 2012 Bevindingen evaluatie 2007 niet tot inhoudelijk debat geleid Reg. toetsings cie lopen soms niet synchroon met de artsen / beroepsverenigingen Toetsings cie moeten richtlijn tav. zorgvuldigheidseisen opstellen Tweede kamer zegt dat bij vergaande wilsonbekwaamheid, als er non-verbaal lijden geuit wordt en er een wilsverklaring is dit wel een indicatie kan zijn voor euthanasie, de deur blijft op een kier.
43 Vervolg Najaar 2013 nav. overleg minister Schipper en oud-minister van VWS mevrouw Borst è Ambtelijke werkgroep, schriftelijk wilsverklaring bij euthanasie Doel: 1. Handreiking voor artsen en andere professionals 2. Handreiking voor burgers en patiënten
44 3. de KNMG standpunt feb Euthanasie op grond van wilsverklaring = wettelijk mogelijk - In de praktijk toepasbaarheid zorgvuldigheidseisen problematisch - Art 2.2 de wilsverklaring heeft grote waarde maar maar kan nooit doorslag geven. - (zinvolle) Communicatie (verbaal of nonverbaal) met patiënt zelf is onontbeerlijk - Als communicatie met patiënt zelf niet mogelijk is dan kan de consulent niet vaststellen of aan de zorgvuldigheidseisen is voldaan
45 4. de arts - Verzoek regulier è 85 % bereid - Verzoek bij beginnende dementie, psychiatrie of lijden aan het leven è 50 % bereidheid Bron: 2 e evaluatie Wtl % vd artsen denkt dat wtl. euthanasie bij gevorderde dementie verbiedt Bron: het koppel onderzoek, ZonMw 2011
46 Medisch contact 3 augustus 2012,
47 artsen Knelpunten praktijk: (ZIE OOK art. Dode letter id euthanasie wet) Lijden Wilsbekwaamheid Wat vertel / vraag je de patiënt die het niet meer (goed) begrijpt Tijdstip
48 Conclusie Euthanasie bij dementie kan: - In beginstadium van de ziekte. - En (heel) misschien in bijzondere situaties in de eindfase - op grond van een wilsverklaring - Bij zichtbaar lijden - En na zien / spreken vd. patiënt
49 Bedankt voor uw aandacht!
50 Discussie vragen
51 Nadere info
52
53 Folder, nieuwe versie 2012
54 Verschillen sedatie en euthanasie è Zie KNMG factsheet december 2013 Euthanasie è Zie KNMG NVVE aandachtpunten bij euthanasie
55
56
57 Bronnen Jaarverslag toetsingscie (zie Spiegelinformatie scen 2008, 2009 (KNMG) levenseinde/scen.htm Standpunt Federatiebestuur KNMG inzake euthanasie Standpunt KNM euthanasie 6 feb e en 2 evaluatie wtl.
58 Citaat med contact,
59 Bedankt voor uw aandacht!
EUTHANASIE EN OUDEREN: dilemma s (in de praktijk) EUTHANASIE EN OUDEREN: dilemma s (in de praktijk) EUTHANASIE EN OUDEREN: dilemma s (in de praktijk)
Disclosure belangen Agnes van der Heide Agnes van der Heide Erasmus MC Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg 13 maart 2015 (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties
Nadere informatieDe juridische context van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (Wtl)
De juridische context van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (Wtl) mr. S.R. Bakker 10 juni 2015 Aanleiding jurisprudentieonderzoek Aflevering Zembla over euthanasie en
Nadere informatieRuimte en grenzen bij euthanasie. Eric van Wijlick beleidsadviseur
Ruimte en grenzen bij euthanasie Eric van Wijlick beleidsadviseur Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (1) Hoofdstuk II Zorgvuldigheidseisen Artikel 2 1. De zorgvuldigheidseisen,
Nadere informatieDisclosure belangen spreker Wat maakt lijden ondraaglijk? Tjipke D. Ypma & Herman L Hoekstra SCEN-Drenthe KNMG SCEN 23 april 2015 Utrecht
Disclosure belangen spreker Wat maakt lijden ondraaglijk? Tjipke D. Ypma & Herman L Hoekstra SCEN-Drenthe KNMG SCEN 23 april 2015 Utrecht (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieGrenzen aan euthanasie. drs. Eric van Wijlick beleidsadviseur
Grenzen aan euthanasie drs. Eric van Wijlick beleidsadviseur euthanasiewens in schriftelijke verklaring vastgelegd en besproken. Plotseling verslechterde de toestand. Omdat de huisarts niet bereikbaar
Nadere informatieWie zijn SCEN-artsen? Bregje Onwuteaka-Philipsen Isis van Gennip Roeline Pasman
Wie zijn SCEN-artsen? Bregje Onwuteaka-Philipsen Isis van Gennip Roeline Pasman Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Nadere informatieAgenda. Levenseinde: keuzes, wil, wet en praktijk t.b.v. Parkinsoncafé Rosmalen. Wetten. Keuzes aan het einde van het leven
Levenseinde: keuzes, wil, wet en praktijk t.b.v. Parkinsoncafé Rosmalen Jannie Willemsen Medewerker Presentatiedienst Agenda Wetten en patiëntenrechten Keuzes aan het einde van het leven NVVE en Wilsverklaringen
Nadere informatieThema avond euthanasie en dementie Ad Römkens: voorzitter commissie ethiek geestelijk verzorger, zorgethicus
Hartelijk welkom Thema avond euthanasie en dementie Ad Römkens: voorzitter commissie ethiek geestelijk verzorger, zorgethicus Inhoud avond 1 Inleiding op thema m.b.v. presentatie 2 filmdocumentaire: Als
Nadere informatieInformatie over euthanasie
Informatie over euthanasie Inleiding Euthanasie is een onderwerp waar mensen heel verschillend over kunnen denken. Wat u van euthanasie vindt, hangt onder meer af van uw (religieuze) achtergrond, opvoeding,
Nadere informatieAls t leven niet meer zo rooskleurig is Euthanasiewens bij M. Parkinson Rol voor jou als hulpverlener?
Als t leven niet meer zo rooskleurig is Euthanasiewens bij M. Parkinson Rol voor jou als hulpverlener? Parkinsonnet jaarcongres 2013 Y.G. van Ingen, specialist ouderengeneeskunde Leerdoelen Wat is euthanasie
Nadere informatieScen. Malaga 2014 Petrie van Bracht en Rob van Lier scenartsen
Scen Malaga 2014 Petrie van Bracht en Rob van Lier scenartsen inhoud Inleiding Getallen Zorgvuldigheidscriteria Valkuilen Euthanasie versus palliatieve sedatie De scenarts S: staat voor steun: informatie,
Nadere informatieMedische beslissingen aan het einde van het leven: een belangrijk gespreksonderwerp. Rozemarijn van Bruchem-Visser Internist ouderengeneeskunde
Medische beslissingen aan het einde van het leven: een belangrijk gespreksonderwerp Rozemarijn van Bruchem-Visser Internist ouderengeneeskunde Wat zegt de wet? Belangrijkste argument is wilsbekwaamheid
Nadere informatieHet toetsingsproces toegelicht
Het toetsingsproces toegelicht Drs. Ronald T.C.M. van Nordennen Specialist Ouderengeneeskunde/ Hospice arts SCEN-arts / RTE-arts. 1 Wat is allemaal geen euthanasie? 1. Staken of niet starten van kunstmatige
Nadere informatieDe laatste levensfase. Hoe IJsselheem omgaat met een euthanasieverzoek
De laatste levensfase Hoe IJsselheem omgaat met een euthanasieverzoek In gesprek In de laatste levensfase krijgen mensen te maken met allerlei vragen. Misschien ziet u op tegen de pijn en benauwdheid die
Nadere informatieOordeel: gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen
Oordeel: gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Inhoudsindicatie: arts en consulent zijn overtuigd van wilsbekwaamheid van dementerende patiënte ten aanzien van haar euthanasiewens. Arts is specialist
Nadere informatieWorkshop 1. Op de grens: hoe om te gaan met een verzoek om euthanasie?
Workshop 1. Op de grens: hoe om te gaan met een verzoek om euthanasie? Marc Blom RvB & Klaas Bets, GD 1 Wie? Marc Blom, Psychiater/ lid Raad van Bestuur Parnassia Groep Belangenverstrengeling?? 2 Wie?
Nadere informatieHandreiking schriftelijk euthanasieverzoek. Artsenversie
Handreiking schriftelijk euthanasieverzoek Artsenversie Waarom nadenken en praten over het levenseinde? Misschien denkt uw patiënt wel eens na over zijn levenseinde. In dat laatste deel van zijn leven
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie betreffende de melding van hulp bij zelfdoding
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Na jaren van klachten werd bij patiënte, een vrouw van 70-80 jaar, een beginnende dementie vastgesteld. Het laatste jaar voor overlijden ging zij steeds verder achteruit.
Nadere informatieAlgemeen. Euthanasie.
Algemeen Euthanasie www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG051 / Euthanasie / 09-11-2018 2 Euthanasie Artsen kunnen in bijzondere omstandigheden
Nadere informatieFolder Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland
Folder Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland Landelijke richtlijn, Versie: 1.0 Laatst gewijzigd : 01-01-2007 Methodiek: Consensus based Verantwoording: KNMG Inhoudsopgave Folder SCEN...1...3
Nadere informatieDe eindsprint als keuze
De eindsprint als keuze Erica van Maanen en Classien Rebergen beiden huisarts/kaderarts palliatieve zorg/scen-arts Lovah-congres 2016 Stelling 1: Als een patiënt kiest voor overlijden dan is euthanasie
Nadere informatiePlaats: Theater Dongepark Dongen Tijd: 17.00-20.45 uur met broodjes en soep vooraf DBC ouderen opmaak
GERICARE ORGANISEERT NAMENS DE VERENSO REGIO MIDDEN NOORD BRABANT SAMEN MET ZORGGROEP ZORROO DINSDAG 17 JUNI 2014 A.S. HET 4E TRANSMURALE MINISYMPOSIUM: Plaats: Theater Dongepark Dongen Tijd: 17.00-20.45
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Samenvatting: Patiënte, een vrouw tussen 90 en 100 jaar, leed aan progressieve geheugen- en oriëntatiestoornissen. Tevens werd een tumor in de
Nadere informatieEuthanasie en dementie. Prof dr JJM van Delden Julius Centrum, UMC Utrecht
Euthanasie en dementie Prof dr JJM van Delden Julius Centrum, UMC Utrecht Verschillende situaties Vroege vorm: Patiënt weet dat hij dement wordt (is?) Maar is nog wilsbekwaam Lijdt aan vooruitzicht verder
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel 2013-95 (casus 5 RTE Jaarverslag 2013) Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Bij patiënte, een vrouw van 80 90 jaar, werd vier jaar voor overlijden Lewy Body dementie vastgesteld. Met de ziekte waren
Nadere informatieDe Euthanasiewet en de initiatieven Levenseindekliniek en Uit Vrije Wil
1 De Euthanasiewet en de initiatieven Levenseindekliniek en Uit Vrije Wil 1. Inleiding De Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding regelt onder welke voorwaarden een arts aan een
Nadere informatieEen moeilijke beslissing en dat moet het ook blijven. Paul Schnabel Universiteit Utrecht 22 november 2017, KNMG/SCEN
Een moeilijke beslissing en dat moet het ook blijven Paul Schnabel Universiteit Utrecht 22 november 2017, KNMG/SCEN Wet Toetsing Levensbeëindiging op Verzoek Arts: overtuiging vrijwillig en weloverwogen
Nadere informatieOordeel 2015-80 OORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Samenvatting: Patiënte, een vrouw van 60-70 jaar, leed aan een onbehandelbaar ovariumcarcinoom. Enkele maanden voor het overlijden kreeg zij te
Nadere informatieHandreiking schriftelijk euthanasieverzoek. Publieksversie
Handreiking schriftelijk euthanasieverzoek Publieksversie Waarom nadenken en praten over uw levenseinde? Misschien denkt u wel eens na over uw levenseinde. In dat laatste deel van uw leven kan uw dokter
Nadere informatieHulp bij zelfdoding. Informatie voor cliënten en hun familie/naasten
Hulp bij zelfdoding Informatie voor cliënten en hun familie/naasten Hulp bij zelfdoding GGz Breburg heeft in 2013 een Handreiking hulp bij zelfdoding vastgesteld. De handreiking is bedoeld voor de hulpverleners
Nadere informatiePRAKTISCHE VRAGEN OVER BESLISSINGEN ROND HET LEVENSEINDE. Cor Spreeuwenberg
PRAKTISCHE VRAGEN OVER BESLISSINGEN ROND HET LEVENSEINDE Cor Spreeuwenberg HOE KOMT HET DAT OVER DIT SOORT BESLISSINGEN MEER WORDT GESPROKEN DAN VROEGER? vroeger dood door infectieziekten en ongevallen
Nadere informatieInleiding. Wat is euthanasie? Euthanasie bespreekbaar
Euthanasie Inleiding Euthanasie, ofwel een verzoek om het leven te beëindigen is misschien wel de meest ingrijpende keuze die mensen kunnen maken. U heeft aangegeven dat u met de afweging tot een dergelijke
Nadere informatieAdvance care planning bij dementie. Drs. Marike de Boer
Advance care planning bij dementie Research Programme > Quality of Care, EMGO Institute Drs. Marike de Boer Achtergrond Patiënten steeds mondiger Recht op zelfbeschikking ACP het plannen van toekomstige
Nadere informatieMODEL voor een VERSLAG van de BEHANDELEND ARTS
MODEL voor een VERSLAG van de BEHANDELEND ARTS In verband met een melding aan de gemeentelijke lijkschouwer van het overlijden als gevolg van de toepassing van de levensbeëindiging op verzoek of hulp bij
Nadere informatieOordeel A en Oordeel B (casus 9 - RTE Jaarverslag 2013)
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Twee echtgenoten tussen de 80 en de 90 jaar oud kampten met ernstige aandoeningen en ondraaglijk lijden. Zij verzochten om gelijktijdige levensbeëindiging. De beide betrokken
Nadere informatiedasfwefsdfwefwef Euthanasie
Euthanasie Inleiding Euthanasie, ofwel een verzoek om het leven te beëindigen, is misschien wel de meest ingrijpende keuze die mensen kunnen maken. U heeft aangegeven dat u met de afweging tot een dergelijke
Nadere informatieConclusies, aanbevelingen en vervolgstappen
De rol van de arts bij het zelfgekozen levenseinde 39 5 Conclusies, aanbevelingen en vervolgstappen In dit hoofdstuk wordt puntsgewijs een opsomming gegeven van de conclusies over de rol, de verantwoordelijkheden,
Nadere informatieOordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen
Oordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Samenvatting: Patiënte, 80-90 jaar, was ruim 40 jaar bekend met een ernstige somatisatiestoornis in combinatie met een persoonlijkheidsstoornis.
Nadere informatie*Het betreft hier twee afzonderlijke meldingen, die apart door de commissie zijn beoordeeld. Beide oordelen worden hier weergegeven.
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Twee echtgenoten verzochten om gelijktijdige levensbeëindiging. Patiënte, een vrouw van 60-70 jaar, had een sigmoidcarcinoom. Zij leed onder meer onder heftige buikkrampen,
Nadere informatieEuthanasie en hulp bij zelfdoding. Folder voor cliënten en hun familie/naasten
Euthanasie en hulp bij zelfdoding Folder voor cliënten en hun familie/naasten Euthanasie, ofwel de keuze om het leven te beëindigen, is misschien wel de meest ingrijpende keuze die mensen kunnen maken.
Nadere informatieFeiten en Fabels. Willeke Stadtman Arts Levenseindekliniek
Feiten en Fabels Willeke Stadtman Arts Levenseindekliniek Disclosure slide Ik heb geen (potentiële) belangenverstrengeling bij commerciële bedrijven te melden. Deze bijeenkomst is een cofinanciering van
Nadere informatieEuthanasie en hulp bij zelfdoding vallen beiden onder de euthanasiewet.
00 Euthanasie 1 Inleiding Euthanasie of actieve levensbeëindiging is in dit ziekenhuis bespreekbaar en wordt serieus benaderd. Euthanasie is een onderwerp waar mensen heel verschillend over kunnen denken.
Nadere informatieOordeel: gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen
Oordeel: gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Inhoudsindicatie: Op basis van art.2 lid 2 WTL vervangt de schriftelijke wilsverklaring een mondeling verzoek; evidente uitingen van lijdensdruk;
Nadere informatieDe rol van de schriftelijke wilsverklaring in de toetsingspraktijk
De rol van de schriftelijke wilsverklaring in de toetsingspraktijk Casuïstiek Mr. drs. L. (Liselotte) Postma NVVE symposium Euthanasie bij dementie. Een wilsverklaring alléén is niet genoeg 12 april 2019
Nadere informatieEuthanasie en hulp bij zelfdoding
Euthanasie en hulp bij zelfdoding Richtlijn bespreking voor verpleegkundigen. Irene Bas, verpleegkundige Astrid Hofstra, verpleegkundige Marian Zuure, specialist ouderengeneeskunde en SCEN arts. www.netwerkpalliatievezorg.nl/rotterdam
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Hoogbejaarde patiënte leed aan dementie en kreeg tegelijkertijd met haar echtgenoot euthanasie. Het lijden stond in een medische context en was uitzichtloos en ondraaglijk.
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de regio (...) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Casus 13 - RTE Jaarverslag 2012 Oordeel: onzorgvuldig Samenvatting: SCEN-arts kent weliswaar patiënt niet, maar neemt regelmatig waar in de praktijk van de arts en is niet onafhankelijk vanwege een persoonlijke
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van hulp bij zelfdoding
Oordeel 2014-01 Oordeel: onzorgvuldig Samenvatting: Patiënte, een vrouw van 80-90 jaar, heeft circa 30 jaar last van depressies. Zij wordt hiervoor behandeld met ECT-therapie en antidepressiva. Als deze
Nadere informatieOordeel: Niet gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen
Oordeel: Niet gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Samenvatting: De arts reikte patiënt een drank aan met 400 mg fenobarbital. Na inname overleed patiënt niet en bleef hij wakker. Conform afspraak
Nadere informatieOORDEEL. Uit de verslaglegging van de arts en de consulent en de overige ontvangen gegevens is gebleken ten aanzien van:
Casus 10 - RTE Jaarverslag 2012 Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: arts kon tot de overtuiging komen dat alternatieven zoals medicatie, het bieden van structuur en opname in een verpleeghuis voor deze specifieke
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 Aanhangsel van de Handelingen Vragen gesteld door de leden der Kamer, met de daarop door de regering gegeven antwoorden 1812 Vragen van het lid
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Patiënte, een vrouw van 80-90 jaar, kampte al langer met spanningen, depressieve klachten en angsten bij een afhankelijke theatrale persoonlijkheidsstoornis met neiging
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de regio (...) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Casus 5 - RTE Jaarverslag 2012 Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: huisarts niet bereid tot euthanasie nadat SCEN-arts had geoordeeld dat er geen sprake was van ondraaglijk lijden. Arts van Stichting Levenseinde
Nadere informatieCasus 9 - RTE Jaarverslag 2012 OORDEEL
Casus 9 - RTE Jaarverslag 2012 Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: patiënte leed al vele jaren aan een chronische waanstoornis gepaard gaande met ernstige depressieve episoden, waarvoor zij allerlei behandelingen
Nadere informatieDorothea Touwen & Ellie van der Burg 11 december 2012
Een goed gesprek over de dood Voltooid leven-problematiek Dorothea Touwen & Ellie van der Burg 11 december 2012 Punten ter bespreking Voltooid leven wat is dat eigenlijk? Plaatsbepaling in het euthanasie
Nadere informatieHighlights SCEN spiegelinformatie 2017*
Highlights SCEN spiegelinformatie 2017* * Data analyse en rapportage door R. Pasman en B. Onwuteaka-Philipsen, Amsterdam UMC, Expertise centrum Palliatieve Zorg VUmc De kerngetallen uit de spiegelinformatie
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Patiënte had een hersentumor met zware epileptische insulten en daardoor blijvende neurologische achteruitgang. Zij was tijdens bezoeken arts en consulent soms delirant
Nadere informatieOordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen
Oordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Samenvatting: Een vrouw met Alzheimer leed ondraaglijk onder cognitieve achteruitgang, fatische, praktische en executieve stoornissen en onder
Nadere informatieProf. mr Johan Legemaate 22 november 2017
Prof. mr Johan Legemaate 22 november 2017 De onderzoeksgroep De onderdelen van de evaluatie De wet (zorgvuldigheidseisen, toetsingsprocedure): Discussie over dementie, schriftelijke wilsverklaring, euthanasie
Nadere informatieEuthanasie bij dementie en de rol van de wilsverklaring casuïstiek. Dr. M.E. (Marike) de Boer NVVE symposium 29 november
Euthanasie bij dementie en de rol van de wilsverklaring casuïstiek Dr. M.E. (Marike) de Boer NVVE symposium 29 november 2018 1 Wet toetsing levensbeëindigend handelen en hulp bij zelfdoding De zorgvuldigheidseisen
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: onzorgvuldig Samenvatting: De arts en de consulent zijn werkzaam in dezelfde maatschap zodat geen sprake is geweest van het raadplegen van een onafhankelijke arts. OORDEEL van de Regionale toetsingscommissie
Nadere informatie1. PROCEDURE. Oordeel
Oordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Samenvatting: Patiënt, een man tussen de 50 en 60 jaar, leed aan een preseniele vorm van Alzheimer. Vanwege agressief gedrag werd hij voor noodopvang
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de regio ( ) betreffend e de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Bij patiënte, een vrouw van 80-90 jaar, werd na drie jaar van cognitieve achteruitgang de ziekte van Alzheimer geconstateerd. Vooral de laatste weken voor overlijden ging
Nadere informatieWat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming
Wat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming 1 Palliatieve zorg is de totale zorg voor de zorgvrager en zijn naasten vanaf het moment
Nadere informatieLevenseinde juridisch beschouwd
Levenseinde juridisch beschouwd P.J.M. (Peter) Ros, advocaat Witte Paal 333b, Schagen Ros Ploeger advocaten Schagen 2015 www.advocatenschagen.nl Euthanasie opzettelijk leven van ander op diens uitdrukkelijk
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Patiënte, een hoogbejaarde vrouw, kampte het laatste jaar met toenemende lichamelijke klachten en voortschrijdende cognitieve stoornissen. Zij werd hierdoor sterk belemmerd
Nadere informatieDe minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Mevrouw drs. E.I. Schippers Postbus EJ Den Haag. Utrecht, 20 oktober 2017
De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Mevrouw drs. E.I. Schippers Postbus 20350 2500 EJ Den Haag Utrecht, 20 oktober 2017 KNMG Mercatorlaan 1200 Postbus 20051 3502 LB Utrecht Referentie RH
Nadere informatieKNMG opleiding SCEN-arts
KNMG opleiding SCEN-arts KNMG, SCEN, februari 2017 1 1 Inleiding De KNMG heeft voor artsen die zich willen professionaliseren in het verlenen van steun en het uitvoeren van consultaties bij euthanasie
Nadere informatieEuthanasie: vragen en antwoorden. De Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding in de praktijk
Euthanasie: vragen en antwoorden De Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding in de praktijk INHOUD VRAGEN: 1. Waarom een euthanasiewet? 2. Worden artsen in Nederland voor euthanasie
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de regio (...) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Casus 4 - RTE Jaarverslag 2012 Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: patiënte in een vergevorderd stadium van dementie. De arts heeft voldoende aannemelijk gemaakt, dat het lijden van patiënte ondraaglijk
Nadere informatieTwee mannen verblijven al enige tijd op een psychogeriatrische afdeling van het verpleeghuis. Beiden zijn, zoals dat heet, gevorderd dement.
Twee mannen verblijven al enige tijd op een psychogeriatrische afdeling van het verpleeghuis. Beiden zijn, zoals dat heet, gevorderd dement. Beiden hebben ooit, vóór het begin van de dementie, een wilsverklaring
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Samenvatting: In casu was de consulent als hoofd medische dienst van een verpleeghuis langer dan een half jaar geleden de behandelend arts geweest
Nadere informatieYvonne G. van Ingen, arts, Gids in geriatrie en levenseinde.
Yvonne G. van Ingen, arts, Gids in geriatrie en levenseinde info@yvonnegvaningen.nl @ygvaningen @levenseindearts YvonneGvan Ingen.nl Tijdig in gesprek over behandelkeuzes; een ervaring uit de praktijk
Nadere informatieInleiding. Vinken en vonken in Vroegtijdige zorgplanning. Doel van de bijeenkomst: Casuïstiek Achtergronden Literatuur
Vinken en vonken in Vroegtijdige zorgplanning Rens Henquet, Kaderarts ouderengeneeskunde Mirjam Broes, Kaderarts palliatieve zorg Inleiding Doel van de bijeenkomst: Casuïstiek Achtergronden Literatuur
Nadere informatieStijging Juridisch onderzoek
Tweede Kamer der Staten-Generaal t.a.v. Leden van de Vaste Commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport Leden van de Vaste Commissie voor Veiligheid en Justitie Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Veenendaal,
Nadere informatieBESLISSEN RONDOM HET EINDE VAN HET LEVEN
BESLISSEN RONDOM HET EINDE VAN HET LEVEN Palliatieve sedatie, morfine en euthanasie in de praktijk; enkele juridische aspecten, waaronder de tuchtrechtelijke Begrippenkader palliatieve sedatie euthanasie
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Patiënte, een vrouw van 70 80 jaar, leed aan de ziekte van Alzheimer. De arts was vanaf de diagnose met patiënte over euthanasie in gesprek geweest. Patiënte beschikte
Nadere informatieHierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Dik-Faber (CU) over de Levenseindekliniek. (ingezonden 22 februari 2016) (2016Z03789).
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340
Nadere informatieKeuzes rond het levenseinde. Miep de Putter Annemieke Delhaas Petra Blommendaal PTMN
Keuzes rond het levenseinde Miep de Putter Annemieke Delhaas Petra Blommendaal PTMN Palliatieteam midden nederland 24 uur/7 dagen per week telefonisch bereikbaar voor hulpverleners Allerlei disciplines
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Snel proces waarin de arts, verbonden aan de Stichting Levenseindekliniek, patiënt eenmaal persoonlijk en eenmaal telefonisch heeft gesproken. De arts heeft zich er voldoende
Nadere informatieWilsverklaringen vanuit de (huis)arts gezien. Els Roelofs kaderhuisarts palliatieve zorg
Wilsverklaringen vanuit de (huis)arts gezien Els Roelofs kaderhuisarts palliatieve zorg Uitgebreide volmacht: Wie beslist namens een patiënt als deze dat zelf (tijdelijk) niet meer kan Voorkomen: Onder
Nadere informatieEuthanasie-sedatie Grijs gebied??? Anneke Witziers, specialist ouderengeneeskunde palliatief consulent, SCEN arts.
Euthanasie-sedatie Grijs gebied??? Anneke Witziers, specialist ouderengeneeskunde palliatief consulent, SCEN arts. Inhoud Casus Wettelijk kader Historische achtergrond, status en betekenis Verhouding continue
Nadere informatieLevenseinde en euthanasie
Levenseinde en euthanasie Een verkenning naar de informatievoorziening over deze onderwerpen en de mening van mantelzorgers over euthanasie bij dementie Oktober 2017 Susanne van den Buuse (Alzheimer Nederland)
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Tijdens de vakantie van de arts verslechterde de situatie van patiënte plotseling ernstig. Zij verzocht de vakantiewaarnemer uitdrukkelijk om euthanasie. Deze zette palliatieve
Nadere informatieKNMG opleiding SCEN-arts
KNMG opleiding SCEN-arts Organisatie/Auteur: KNMG, SCEN, januari 2013 1 1 Inleiding Het bureau van de KNMG heeft voor artsen die zich willen professionaliseren in het verlenen van steun en het uitvoeren
Nadere informatieOORDEEL. Meldingsnummer: (...) REGIONALE TOETSINGSCOMMISSIE EUTHANASIE
REGIONALE TOETSINGSCOMMISSIE EUTHANASIE OORDEEL van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de regio (...) betreffende de melding van hulp bij zelfdoding van: mevrouw (...) (...) (...), (...) verder
Nadere informatieSPIEGELINFORMATIE SCEN 2013 Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland
SPIEGELINFORMATIE SCEN 2013 Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland KNMG Juli 2014 INHOUD 1. INLEIDING... 3 2 AANTAL CONSULTATIES & INFORMATIE EN ADVIESVRAGEN IN 2013... 3 2.1 Aantal consultaties
Nadere informatieRichtlijn Forensische Geneeskunde Euthanasie en hulp bij zelfdoding
Richtlijn Forensische Geneeskunde Euthanasie en hulp bij zelfdoding Inhoudsopgave 1. Onderwerp. Doelstelling 3. Toepassingsgebied 4. Uitgangspunten. Achtergrond 6. Werkwijze 7. Verslaglegging 8. Toetsingscommissie
Nadere informatieSPIEGELINFORMATIE SCEN Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland
SPIEGELINFORMATIE SCEN 2014 Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland KNMG September 2015 INHOUD 1. INLEIDING... 3 2. AANTAL CONSULTATIES & INFORMATIE EN ADVIESVRAGEN IN 2014... 3 2.1 Aantal consultaties
Nadere informatiePallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming
Workshop Palliatieve Zorg 11 oktober 2012 Hedi ter Braak Monique van den Broek 1 Wat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming 2 1
Nadere informatieDeze toelichtingspagina is niet beveiligd zodat u deze desgewenst kunt verwijderen.
INLEIDING Dit betreft een elektronische versie van het model voor een verslag van de behandelend arts in verband met een melding aan de gemeentelijke lijkschouwer van het overlijden als gevolg van de toepassing
Nadere informatieEuthanasie bij dementie
Euthanasie bij dementie Scriptie master Gezondheidsrecht Universiteit van Amsterdam Monique Volker-Koomans Studentnummer 6352839 Juli 2012 1 2 Inhoudsopgave Pagina Hoofdstuk 1 Inleiding 4 Hoofdstuk 2 Wet
Nadere informatieEuthanasie. De nieuwe regels in Nederland. De Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding in de praktijk
Euthanasie De nieuwe regels in Nederland De Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding in de praktijk Euthanasie: De nieuwe regels per 2002 in Nederland Euthanasie een moeilijk onderwerp.
Nadere informatieCommentaar op het boven samengevatte oordeel van de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie
1 Een schriftelijke wilsverklaring vraagt onderhoud Commentaar op het boven samengevatte oordeel van de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie Govert den Hartogh Tot voor kort wisten weinig artsen dat
Nadere informatieEvaluatie thema avond Help! Ik wil een spuitje! d.d. 11 maart 2014, Kenniscentrum Amphia Ziekenhuis, locatie Molengracht Breda
Evaluatie thema avond Help! Ik wil een spuitje! d.d. 11 maart 2014, Kenniscentrum Amphia Ziekenhuis, locatie Molengracht Breda Aantal aanwezige personen 190 Aantal ingevulde formulieren 170 (wijk)verpleegkundige
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2013 2014 32 647 Levensbeëindiging Nr. 30 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieEuthanasie. en de. Stichting LevenseindeKliniek
Euthanasie en de Stichting LevenseindeKliniek Cafe Doodgewoon - VPTZ 9 februari 2017 Even voorstellen: Simon van Hemsbergen, gepensioneerd huisarts 1975 artsexamen oude stijl 1978-1983 tropenarts in Nigeria
Nadere informatieOordeel: gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen
Oordeel: gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Inhoudsindicatie: medische grondslag en wilsbekwaamheid bij patiënte waarbij het uitzichtloos en ondraaglijk lijden in overwegende mate bepaald
Nadere informatieVragenlijst. KOPPEL-studie: Kennis en Opvattingen van Publiek en Professionals over Einde Leven beslissingen
Vragenlijst KOPPEL-studie: Kennis en Opvattingen van Publiek en Professionals over Einde Leven beslissingen 2 Inleiding op de vragenlijst Deze vragenlijst is onderdeel van een onderzoek naar medische beslissingen
Nadere informatieOordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen
Oordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Samenvatting: Bij patiënte, een vrouw van 80-90 jaar, was er sprake van een combinatie van somatische en psychische aandoeningen en was er mogelijk
Nadere informatie