BIOLOG: lokaal commentaar op onderdelen onderzoeksaanpak Biomonitoring

Transcriptie

1 Steunpunt MILIEU & GEZONDHEID LUIK SOCIAAL EN GEZONDHEIDSECONOMISCH ONDERZOEK Mei 2004 Het steunpunt Milieu en Gezondheid is een samenwerkingsverband tussen de Vrije Universiteit Brussel, de Universiteit Gent, de Universiteit Antwerpen, de Katholieke Universiteit Leuven, het Limburgs Universitair Centrum, het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek, het Provinciaal Instituut voor Hygiëne en de Universiteit Maastricht. Voor meer informatie kan u terecht bij het luik Sociaal en Gezondheidseconomisch onderzoek van het steunpunt. BIOLOG: lokaal commentaar op onderdelen onderzoeksaanpak Biomonitoring Eindrapport Hans Keune, Monica Van Fleteren en Ilse Loots Met dank aan Miep Van Nimwegen Hans Keune hans.keune@ua.ac.be Steunpunt Milieu en Gezondheid p/a Universiteit Antwerpen STEM Kleine Kauwenberg Antwerpen - PSW Universiteitsplein Wilrijk

2 2

3 Inhoud P 4 Inleiding P 8 Response Lokale Actoren: aantallen P 9 Response Lokale Actoren: vragenlijst P 18 Response Lokale Actoren: rekruteringsstrategie Aparte Bijlage: Algemene vragenlijst en Opzet Rekruteringsstrategie 3

4 Inleiding In februari van dit jaar hebben wij een beroep gedaan op uw kennis en ervaring in het kader van ons onderzoek naar de relatie tussen Milieu en Gezondheid. Wij vroegen uw commentaar op een vragenlijst en een rekruteringsstrategie voor een onderzoekscampagne die in voorbereiding is. U hebt hieraan een bijdrage geleverd, waarvoor nogmaals onze hartelijke dank! Voor u ligt een eerste verslag van de verschillende reacties die we van lokale groepen en personen (lokale actoren) uit de Gentse kanaalzone en de Albertkanaalzone ontvangen hebben. We zullen aangeven wat het Steunpunt Milieu & Gezondheid ermee gaat doen. We doen hier uitgebreid verslag speciaal voor de mensen die hebben meegewerkt aan dit project. Later zal voor een breder publiek nog een meer algemeen verslag van het project opgemaakt worden. Eerst nog kort een woordje toelichting op de Biomonitoring en BIOLOG. De biomonitoringscampagne van het Steunpunt Milieu & Gezondheid Vanaf 2002 en tot eind 2006 draait in opdracht van de Vlaamse overheid in verschillende streken een meetnetwerk voor de gezondheidseffecten van milieuvervuiling. Dat meetnetwerk registreert biomerkers: aan hoeveel vervuiling worden mensen blootgesteld en wat zijn de effecten daarvan. Het is vooral de bedoeling om de verhoogde risico s te kennen die inwoners van Vlaanderen lopen. Het meetnetwerk heeft vooral als doelstelling om de nodige gegevens te verzamelen over de blootstelling aan vervuilende stoffen en hun mogelijke relatie met gezondheidseffecten en daarover te rapporteren. Biomerkers zijn metingen die gebeuren in de mens zelf op bv. urine- en bloedstalen. Ze geven informatie over de aanwezigheid van vervuilende stoffen in het lichaam en signaleren vroegtijdige biologische effecten zonder dat daarom al sprake is van gezondheidsschade of ziekte. Merkers van blootstelling zeggen iets over de inname van specifieke vervuilende stoffen via lucht, water, bodem en hun eventuele opstapeling in het lichaam. Effectmerkers meten dan weer de reactie van het lichaam op de aanwezigheid van diverse stoffen in het lichaam. Bij de evaluatie van de gezondheidsrisico s van milieublootstelling zijn biomerkers in wezen early warning signalen, een noodzakelijke schakel tussen metingen van vervuilende stoffen in het milieu en risico s op gezondheidsschade (ziekten). De campagne loopt bij drie doelgroepen: moeders/pasgeborenen, adolescenten (14-15j) en volwassenen (50-65j). Bij jonge mensen meet men vooral de huidige milieubelasting, bij ouderen de opstapeling gedurende vele jaren. De pasgeborenenstudie is afgerond, de adolescentencampagne loopt nu. De volwassenencampagne gaat in september 2004 van start. Acht meetgebieden in Vlaanderen 4

5 Binnen het meetnetwerk van het Steunpunt Milieu en Gezondheid is gekozen om te monitoren in acht aandachtsgebieden met een kenmerkende en verschillende milieubelasting. De selectie van de gebieden gebeurde in nauwe samenwerking met de opdrachtgever (Vlaamse Overheid). Tijdens de 3 meetcampagnes (pasgeborenen, adolescenten en volwassenen) zullen deelnemers vrijwillig opgeroepen worden op basis van een steekproef. De resultaten van de meetcampagnes zullen statistisch worden uitgedrukt per gebied, wat toelaat om de gebieden onderling te vergelijken en om regionale ontwikkelingen in de tijd op te volgen bij herhaling van de metingen. De meetresultaten kunnen géén beeld geven over de relatie milieu en gezondheid op gemeentelijk niveau. Maar uiteraard zijn deze gemeenten wel betrokken partij bij de resultaten. Zie voor verdere informatie over ons onderzoek: BIOLOG Dit project maakt deel uit van een groter project: BIOLOG. In het kader van BIOLOG staan dialoog en transparantie inzake de biomonitoring centraal. Het Steunpunt Milieu & Gezodnheid wil graag in dialoog treden met verschillende maatschappelijke groepen over milieu & gezondheid in Vlaanderen. Ook wil het Steunpunt zoveel mogelijk transparant zijn over het onderzoek dat zij doet. Eén van de ideeën daarvoor is opmaak van een logboek waarin duidelijk wordt aangegeven welke stappen in het onderzoek gezet worden en welke keuzen er gemaakt worden. BIOLOG staat dus voor biomonitoring en dialoog, en voor biomonitoring en logboek. Lokaal commentaar op onderdelen onderzoeksaanpak Biomonitoring We vroegen u in februari commentaar vanuit uw professioneel of persoonlijk gezichtspunt op twee onderdelen van ons onderzoek die we aan het voorbereiden zijn voor de volwassenencampagne die start in september 2004: - Een algemene vragenlijst die de metingen van de biomonitoring in de streken vergezelt - Een strategie om in uw regio genoeg geschikte kandidaten voor deelname aan ons onderzoek te vinden In een aparte bijlage vindt u een kopie van de Algemene vragenlijst en de Rekruteringsstrategie zoals wij die aan u in februari hebben voorgelegd. De biomonitoring vindt plaats in acht verschillende streken. Omwille van haalbaarheid hebben we twee van de acht gebieden uitgekozen voor feedback op vragenlijst en rekruteringsstrategie. Het gaat om de volgende twee gebieden: 5

6 - Albertkanaalzone: Balen, Beringen, Diest, Geel, Ham, Laakdal, Leopoldsburg, Meerhout en Tessenderlo - Gentse Kanaalzone: Zelzate, Evergem en Wachtebeke en deelgemeenten van Gent: Gent- Muilestede, Oostakker, Sint-Kruis-Winkel en Wondelgem In deze gebieden hebben we mensen met een uiteenlopende achtergrond benaderd voor feedback: bewoners van het gebied, milieudeskundigen en gezondheidsdeskundigen, tot vakbonden en bedrijfsexperts. Algemene vragenlijst We hebben de commentaren van de verschillende lokale actoren gesorteerd op een aantal categorieën. Het gaat om reacties met betrekking tot: - Spel- en stelfouten - Verduidelijkingen in de tekst - Antwoordcategorieën en vraagstelling - Co-variabelen - Meer inhoudelijke feedback - Privacy en gevoelige informatie - De vraag om meer toelichting De eerste twee categorieën spreken voor zichzelf en behoeven weinig toelichting en zijn niet opgenomen in dit verslag. De overige categorieën raken echter meer aan de werkwijze van ons onderzoek en verdienen duidelijke toelichting: - Wat nemen de onderzoekers van het Steunpunt wel/niet over van de feedback? - Wat is de argumentatie als een suggestie niet wordt overgenomen? Rekruteringsstrategie Ook hier hebben we de feedback gesorteerd. We zullen hier de reactie van het Steunpunt op een aantal belangrijke aanbevelingen geven. De definitieve rekruteringsstrategie is overigens op dit moment nog niet vastgesteld. Wat nog volgt Na dit verslag wordt u binnenkort nog een rapport toegestuurd waarin wij een evaluatie van dit project presenteren en waarin minder gedetailleerd verslag zal worden gedaan van de feedback en het gebruik 6

7 ervan door het Steunpunt. Dat rapport zal ook breder verspreid worden. Dit rapport is enkel gericht aan de mensen die deelgenomen hebben aan het project. We hebben ervoor gekozen dit vrij gedetailleerd te doen, zodat u op uw opmerkingen zoveel mogelijk een reactie van het Steunpunt kunt vinden. Tenslotte Mocht u graag nog een reactie geven op dit verslag of vragen hebben, dan vernemen wij dat graag. Op het voorblad vindt u de contactgegevens. 7

8 Response Lokale Actoren: aantallen Eerst een overzicht van de lokale actoren die meegewerkt hebben aan dit project. Steeds wordt aangegeven hoeveel actoren wij per brief uitgenodigd hebben voor deelname, en hoeveel positief hebben gereageerd door deel te nemen. Provinciaal Type actor Gent Kanaal Albert Kanaal Totaal Overige (aantal pers) Brief Reactie Brief Reactie Brief Reactie Brief Reactie LOGO MMK Milieuraad Milieuambt Gezondheidsraad/ambt Huisartsen(kring) Milieugroepen Vakbonden Bedrijven (koepel) (*) (2) 6 2 Bewoners Totaal (*) (*) 35 % 14,7% 45,5% 24,3% 15,2% (*) (*) (*) Het aantal bedrijven dat in de Gentse Kanaalzone onze mailing bereikt heeft weten we niet; is via een overkoepelende organisatie van bedrijven in de Gentse Kanaalzone gebeurd. Wij hebben hier verder geen zicht op. LOGO staat voor Lokaal Gezondheidsoverleg MMK staat voor Medisch Milieukundigen 8

9 Response Lokale Actoren: vragenlijst De feedback die hier gepresenteerd wordt, wordt indien van toepassing voorzien van een keuze: de onderzoekers van het Steunpunt nemen de feedback over ja of nee. Indien een feedback niet wordt overgenomen zal hiervoor een argumentatie gegeven worden. Soms wordt aangegeven dat een voorstel overwogen wordt maar nadere discussie en studie binnen het Steunpunt vereist. Vragenlijst: antwoordcategorieën en vraagstelling Vraag 4 - Sectoren die volgens de respondenten ontbreken: nucleaire industrie, glas- en arbeidsindustrie, non-ferrosector, steenkoolmijnen, andere functies die niet meteen tot de administratie of labo behoren, zoals preventieambtenaar, transport dienstensector verzorging (verpleging). Vraag 5 - Vier personen merken op dat iedereen wel eens met uitlaatgassen en haarverzorgingproducten in aanraking komt. De ene bevraagde zal er aan denken dit te vermelden, de andere niet. Moet er ook niet iets gezegd worden over frequentie? Eén persoon stelt voor de categorie occasioneel contact toe te voegen. - Eén persoon vult de lijst aan met: contact met pharmaceutische middelen en contact met (of nabijheid van) radioactieve bronnen. Vraag 15 - Eén persoon geeft aan dat er nog mogelijkheden zijn: boerderij, sociale woning, enz... Vraag 16 - Deze vraag wordt beschouwd als te uitgebreid en te ingewikkeld. Overheersende opmerking: specificeer nabijheid! Vraag 17 - Eén persoon merkt op houtbewerking toe te voegen, nogal wat mensen voeren binnen of buiten kleur- of conserveringswerken uit op hout. Vraag 19 - Eén persoon vindt er dat meer categorieën nodig zijn, oftewel een categorie andere met verdere specificatiemogelijkheden Vraag 22 - Eén persoon vraagt zich af of hier ook herbiciden dienen te worden vermeld? - Eén persoon vindt het gebruik van pesticiden in hobby ver gezocht. Argumentatie: wordt gebruikt bij tuinieren Vraag 24 9

10 - Twee personen stellen voor radar of radiozendinstallatie aan de lijst toe te voegen. /nee Argumentatie: radiozendinstallatie wordt overgenomen, radar niet omdat het weinig voorkomt. Vraag 25 - Zeven personen geven aan dat het nuttig zou zijn meer te specificeren: straatlawaai, lawaai door industrie, vrachtverkeer... Vraag 28 - Eén persoon stelt voor ook diesellocomotieven als optie bij te voegen (hij woont over een rangeerstation waar geregeld dieselloco s blijven draaien) Argumentatie: geldt als verkeer; eventueel in te vullen bij andere - Eén persoon stelt voor autostrade als optie bij te voegen. Vraag 29 - Eén persoon stelt voor de lijst uit te breiden met een punt meer dan zes Vraag 35 - Eén persoon zou bij deze, en bij vraag 36, allergie ook opnemen. Argumentatie: komt later uitgebreid terug - Eén persoon zou de klachten eventueel aanvullen met jeuk. Argumentatie: is een te vage term - Eén persoon vraagt zich af wat er precies bedoeld wordt met vaak en stelt voor de categorieën misselijkheid en duizeligheid toe te voegen. Vraag 36 - Eén persoon vraagt zich af of het niet nuttig is in deze lijst ook allergie op te nemen? Argumentatie: komt later uitgebreid terug Vraag 38 - Eén persoon merkt op dat, als het een open vraag is, ook expliciet te maken dat de pil, vrij verkrijgbare pijnstillers en natuurgeneesmiddelen (kruiden, thees en aftreksels) ook geneesmiddelen zijn. Deze worden vaak niet als zodanig ervaren. Vraag 42 - Eén persoon merkt op van vlees en gevogelte twee aparte categorieën te maken, aangezien het hier gaat om producten met een verschillend effect op de gezondheid (idem vraag 43). Argumentatie: wordt specifieker bevraagd in de voedingsvragenlijst (dit is een aparte vragenlijst naast deze algemene vragenlijst; is ook onderdeel van het onderzoek) 10

11 Vraag 45 - Eén persoon merkt op dat mensen soms ook kalkoenen kweken en dat er geen vermeldingen zijn van bessen in de lijst van fruit. Argumentatie: kan onder andere ingevuld worden - Eén persoon stelt voor groene en witte selderij toe te voegen aan de lijst, vanwege het hoge NO5 gehalte (idem voor vraag 46). Argumentatie: kan onder andere ingevuld worden Vraag 48 - Eén persoon merkt op dat zoiets als een glas nogal weinig zegt en suggereert in de plaats naar een inhoudsmaat als volumebepaling te vragen (bv aantal liter op deciliter). Argumentatie: exact volume is moeilijk in te schatten, een glas is voldoende bij benadering Vraag 55 - Eén persoon merkt op dat kinderastma slechts zelden wordt herinnerd. Beter is te vragen: hebt u als kind dikwijls bronchitis gehad? Argumentatie: werd ook in vroegere vragenlijsten zo gevraagd, vraag blijft behouden ter vergelijking Vragenlijst: co-variabelen Ter herinnering: omdat de aanwezigheid van vervuilende stoffen in het lichaam en de effectmerkers beïnvloed kunnen worden door andere factoren (bv. levensstijl, ziekte, werk, voeding), gaat in deze studie ook de nodige aandacht naar de identificatie van deze andere factoren van invloed op de effecten van vervuilende stoffen op de mens. Als we willen bestuderen welke gevolgen milieuvervuiling heeft, moeten we tegelijk kennis hebben over die andere factoren. Veel met lijm werken in een hobby, veel riviervis eten van eigen vangst, op het werk blootgesteld zijn aan vervuilende stoffen, of roken of veel in rooklucht zitten, het zijn allemaal zogenaamde co-variabelen. De informatie over de covariabelen kunnen we alleen maar via vragenlijsten bekomen. Zijn er nog andere co-variabelen denkbaar die u niet in de lijst tegenkwam? - Vier personen suggereren sport (binnen/buiten, hoe vaak in de week, welke sport?), beweging, gemiddelde dagindeling, slaapgewoonten. /nee Argumentatie: sport wordt overgenomen, slaapgewoonten wordt overwogen. De rest is te gedetailleerd en complex voor deze vragenlijst - Eén persoon vraagt zich af of sport moet in de industriezone, of moet verplaatst worden naar daarbuiten /nee Argumentatie: Wetenschappelijk is dit ook een dilemma: wat weegt zwaarder, de gezondheid bevorderen door sporten of gezondheidsrisico s door sport in een industrie omgeving - Eén persoon suggereert chronische klachten die een negatieve invloed kunnen hebben. 11

12 /nee Argumentatie: is opgenomen in een lijst van klachten - Eén persoon suggereert vitamine B12 analyse in bloed (een persoonlijke ervaring) /nee Argumentatie: wordt nader onderzocht binnen het Steunpunt in hoeverre dit relevant is - Eén persoon suggereert koffie. Opmerking: zit in de voedingsvragenlijst - Twee personen suggereren drugsgebruik. /nee Argumentatie: wordt nader onderzocht binnen het Steunpunt in hoeverre dit relevant is - Eén persoon suggereert gebeurtenissen in het leven zoals overlijden, ziekte, invaliditeit partner/kinderen. /nee Argumentatie: wordt nader onderzocht binnen het Steunpunt in hoeverre dit relevant is - Eén persoon suggereert erfelijkheid (hypertensie, borstkanker, hartinfarcten...) Argumentatie: niet relevant voor de doelstelling van dit onderzoek Inzake levensstijl, werk, hobby, wonen of dergelijk? - Eén persoon suggereert te vragen naar gaslekken in huis Argumentatie: is zeer specifiek, als het zo is weet men het vaak ook niet - Eén persoon suggereert te vragen of de boodschappen per fiets of per auto gebeuren Argumentatie: alle fietsgebruik wordt samengeteld - Eén persoon suggereert te vragen naar allergie voor huismijt (eventueel toevoegen aan de reeks 49 62) /nee Argumentatie: wordt nader onderzocht binnen het Steunpunt in hoeverre dit relevant is - Eén persoon suggereert te vragen naar slaapgewoonten - Voorstel voor een extra vraag: hebt u last van slapeloosheid, bent u in behandeling voor pneumonia? Hebt u reeds onderzoeken ondergaan in een gespecialiseerde dienst (slaapkliniek)? /nee Argumentatie: wordt nader onderzocht binnen het Steunpunt in hoeverre dit relevant is - Eén persoon suggereert te vragen of de omgeving van de werkplaats erg vervuild is door verkeer /nee 12

13 Argumentatie: wordt nader onderzocht binnen het Steunpunt in hoeverre dit relevant is - Eén persoon suggereert te vragen of de bevraagde actief lid is van een milieubeweging Argumentatie: gaat om een zeer kleine groep Inzake milieu of omgeving? - Vijf personen suggereren te vragen naar geurhinder, lawaaihinder, stof /nee Argumentatie: lawaai wordt bevraagd met het oog op stress; geurhinder en stof worden nader onderzocht binnen het Steunpunt in hoeverre dit relevant is - Eén persoon merkt op dat de omgeving van de huidige woning niet expliciet wordt bevraagd Opmerking: deze is gekend door het adres (is bekend bij de onderzoekers) - Eén persoon suggereert te onderzoeken hoe de woning ligt tov huisvuilverbrandingsinstallatie; volgens windrichting, grondwaterstroomrichting Opmerking: adres is gekend bij de onderzoekers, dus indien er reden is voor nader onderzoek kan de locatie opgespoord worden - Eén persoon suggereert te peilen naar de bekendheid van het telefoonnummer van de milieudienst en de werking van de dienst Argumentatie: is niet relevant voor dit onderzoek - Eén persoon suggereert te vragen of men in geval van ramp of ongeval tijdig door de overheden op de hoogte wordt gebracht (rampenplan) Argumentatie: is niet relevant voor dit onderzoek Bijvoorbeeld een locale activiteit, voorval, probleem met milieu- en of gezondheidsrisico? - Eén persoon suggereert een open vraag te stellen met andere factoren die de bevraagde opvallen en waar mij mogelijk eventuele klachten mee relateren Argumentatie: er wordt wel vaak de categorie andere bijgevoegd, waar men kan aanvullen. Open vragen zijn te vaag en worden minder consequent ingevuld - Eén persoon noemt lokale problemen op: verkeerslawaai/trillingen waardoor schade aan woningen (= stress), geurhinder door industrie en zware problemen door fijn stof. /nee Argumentatie: lawaai wordt opgenomen, ander opties worden nader onderzocht binnen het Steunpunt in hoeverre dit relevant is Algemeen: - Mensen ook algemeen vragen of ze een gezondheidsbedreigende situatie kennen waar ze algemeen aan worden blootgesteld. 13

14 /nee Argumentatie: wordt hier en daar als andere bevraagd, waar men kan invullen. Open vragen zijn vaag en moeilijk te analyseren Vragenlijst: meer inhoudelijke feedback Vraag 1 - Eén persoon vraagt zich af of deze gegevens relevant zijn in functie van het onderzoek Argumentatie: dit wordt gevraagd om de sociaal-economische achtergrond van een respondent te bepalen. Dit wordt gedaan enerzijds om te kunnen nagaan in hoeverre de onderzochte groep mensen een goede afspiegeling van de Vlaamse populatie is. Anderzijds gebeurt het om na te gaan in hoeverre bepaalde meetresultaten vooral te verklaren zijn door milieu omstandigheden of door sociaaleconomische achtergrond. Vraag 2 - Eén persoon vraagt zich af of deze gegevens relevant zijn in functie van het onderzoek. Argumentatie: sociaal-economische achtergrond (zie boven) Vraag 3 - Drie personen merken op dat het onlogisch is mensen die momenteel geen beroep uitoefenen meteen door te verwijzen naar vraag elf. Voor, bijvoorbeeld, gepensioneerden is de verleden werkomgeving ook van belang, zeker in de wijze waarop vraag vier wordt geformuleerd. - Drie personen vragen zich af of een periode van tien jaar voldoende is. Hun suggesties: misschien verlengen naar twintig jaar? Misschien beter een chronologisch overzicht van de gehele carrière te vragen? Argumentatie: evenwicht tussen wat haalbaar is om in te laten vullen en wat wetenschappelijk vereist is. - Ivm bijberoep: vier personen merken op dat mensen daar niets zullen invullen, tenzij uitdrukkelijk benadrukt wordt dat de resultaten van deze vragenlijsten niet naar de fiscus gaan, dat, met andere woorden, zwartwerk niet zal worden aangegeven. Vraag 8 - Eén persoon vraagt zich af of enkel de gemeente waar men woont belangrijk is? Zou het niet nuttig zijn elke gemeente in kleinere regio s op te delen? Deze persoon is van mening dat bepaalde delen van de gemeente Wachtebeke meer te lijden hebben van de Gentse Kanaalzone dan andere gemeenten. Argumentatie: de straat wordt bevraagd, daardoor is de exacte locatie gekend Vraag 14 - Twee personen vinden deze vraag niet relevant voor het onderzoek Argumentatie: sociaal-economische achtergrond (zie boven) Vraag 15 - Twee personen vinden deze vraag niet relevant voor het onderzoek. 14

15 Argumentatie: sociaal-economische achtergrond (zie boven) Vraag 16 - Eén persoon merkt op: landelijk wonen kan ook vlakbij industrie zijn, bv. Wachtebeke - Eén persoon merkt op dat deze vraag peilt naar verandering in omgeving door verhuis, maar omgeving kan ook veranderen buiten de wil van de bewoners, bijvoorbeeld door het inplanten van industrie in een bepaald landelijk gebied. - Eén persoon vraagt zich af wat de relevantie is van dit gegeven: is bv wonen in afwaartse zin van de overheersende windrichting niet veel belangrijker dan de absolute afstand? Vb de dioxine-neerslag van het bedrijf Sidmar spreidde zich volgens het rapport van de milieuinspectie uit in noordoostelijke richting, over een tamelijk grote afstand in een gebied dat als landelijk gebied wordt ervaren (stuk poldergebied van zowel Zelzate als Wachtebeke) Keuze: deze vraag is geschrapt, is te subjectief Vraag 17 - Vier personen merken op dat men in een eigen huis niet kan uitdrukken hoelang men gewerkt heeft. Als men de werken zélf uitvoert, dan doet men dat nu en dan, in het weekend, als men tijd heeft..., inderdaad, vraag wordt geannuleerd Vraag 19 - Twee personen merken op in deze lijst ook te vragen met welk product het huis geïsoleerd is, omdat er nog altijd controverse bestaat over het aandeel van buitenmilieu tov binnenmilieu bij het ontstaan van astma, oa de discussie over huisstofmijt. Keuze: in principe ja, maar om praktische redenen nee Argumentatie: weinigen weten dit Vraag 20 - Eén persoon vraagt zich af waarom het enkel gaat om bestrijdingsmiddelen in de zomer, waarom niet diegenen die men in de winter ook gebruikt? En wat precies de inhoud is van bestrijdingsmiddelen, gaat het enkel om de chemische, of zijn alle bestrijdingsmiddelen van belang (andere persoon merkt op dat bepaalde planten ook als bestrijdingsmiddelen kunnen fungeren)? Vraag 30 - Vier personen vinden deze vraag niet relevant voor het onderzoek Argumentatie: sociaal-economische achtergrond (zie boven) Vraag 31 - Eén persoon vindt de bedoeling van deze vraag onduidelijk Argumentatie: sociaal-economische achtergrond (zie boven) - Eén persoon vindt deze vraag irrelevant Argumentatie: sociaal-economische achtergrond (zie boven) - Twee personen vinden rondkomen een relatief begrip dat beter gepreciseerd dient te worden. Vraag 36 - Eén persoon stelt een bijkomende vraag voor: komt deze ziekte familiaal voor? 15

16 Argumentatie: dit is voor ons onderzoek geen noodzakelijke info. - Twee personen merken op dat het hier voornamelijk om chronische aandoeningen gaat: is het niet beter om in de vraagstelling te formuleren: sinds welk jaar?? ; is veranderd in in en sedert welk jaar Vraag 37 - Eén persoon vindt deze vraag irrelevant, gezien vraag 38 ; is geschrapt Vraag 42 - Eén persoon vindt dat hier geïnsinueerd wordt dat producten met een bio-label beter zijn, wat niét altijd het geval is. Argumentatie: betekent geen pesticide-gebruik - Eén persoon vraagt zich af wat de waarde is van zo n label. Argumentatie: betekent geen pesticide-gebruik Vraag 43 - Eén persoon meent dat het te betwijfelen is of de respondenten een termijn zullen kunnen opgeven. Argumentatie: benaderend is goed Vraag: Is het duidelijk waarvoor de vragenlijst dient? - Eén persoon vindt het doel duidelijk, maar betwijfelt of de te zoeken correlaties wel wetenschappelijk zijn, de statistische gegevens zijn weinig betwistbaar. Argumentatie: de vragenlijst kan mede een verklaring zijn voor bepaalde metingen - Eén persoon krijgt de indruk dat met deze vragenlijst eerder gezocht wordt om gezondheidsproblemen aan eigen gedrag toe te wijzen dan aan omgevingsfactoren. Misschien evenwichtsvragen beter uitbouwen en toelichting aanpassen. Argumentatie: het is ook de bedoeling om de invloed van andere factoren dan milieu op te sporen met de vragenlijst Vraag: Hebt u er vertrouwen in dat dit zo lukt (met de vragenlijst)? Waarom wel of niet? - Eén persoon vraagt zich af of er voldoende kandidaten zouden zijn? Of het enig effect zou hebben om bedrijven en politiek om de levensomstandigheden aan te passen. Argumentatie: dit onderzoek is in opdracht van de Vlaamse overheid Algemene opmerkingen vragenlijst - Onderzoek prof. Viaene iov Burgerplatform BP-chemical (nov 2002-maart 2003) is gebleken: respiratoire aandoeningen, endocrinologische pathologieën, auto-immuunpathologieën worden in regio Geel, Laakdal en Meerhout als gestegen gerapporteerd door huisartsen. Advies prof. Viaene: zekere respiratoire, endocrinologische en immunologische markering in het onderzoek betrekken. Argumentatie: Viaene zit mee in het steunpunt M&G en kent de inhoud van deze vragenlijst. - Kleine kinderen in Rieme hebben zeer veel problemen met neus/keel en oorontstekingen en bronchitis. Argumentatie: er wordt een deel van de pasgeborenen (pasgeborenen studie is afgelopen: ) opgevolgd tot de leeftijd van 3 jaar speciaal om het voorkomen van astmatische en allergische klachten te bestuderen 16

17 Vragenlijst: privacy en gevoelige informatie Vraag 3 - Ivm bijberoep: vier personen merken op dat mensen daar niets zullen invullen, tenzij uitdrukkelijk benadrukt wordt dat de resultaten van deze vragenlijsten niet naar de fiscus gaan, dat, met andere woorden, zwartwerk niet zal worden aangegeven. - Eén persoon merkt op dat duidelijk dient te worden aangegeven dat deze gegevens anoniem verwerkt worden, anders zullen mensen die verbouwd hebben zonder bouwvergunning, hun verbouwingen niet vermelden. Vraag 19 - Eén persoon merkt op dat mensen uit schaamtegevoel misschien niet altijd eerlijk zullen antwoorden, tenzij de vragenlijst anoniem is. Vraag 47 - Eén persoon merkt op dat ook hier moet worden benadrukt dat info niet wordt doorgegeven, eventueel ivm illegaal gevangen vis Vraag 66 - Twee personen merken op dat de tabel vrij confronterend is. Zij suggereren deze tabel te vervangen door een aantal goed geformuleerde open vragen. Eén persoon is het ook niet eens met de titel resultaat. /nee Argumentatie: gedeeltelijk overgenomen - Eén persoon zou twee zinnen omdraaien: eerst meedelen dat het belangrijk is dat de vragen beantwoord worden en dan dat het heel intieme vragen zijn en dat ze anoniem en discreet verwerkt zullen worden. Vraag: wat vindt u van de vragenlijst? - Eén persoon is van mening dat mensen zulke intieme vragen enkel zullen beantwoorden als anonimiteit wordt gegarandeerd Keuze: akkoord Vraag: Hebt u er vertrouwen in dat dit zo lukt (met de vragenlijst)? Waarom wel of niet? - Twee personen denken dat het kan mits garantie van anonimiteit Keuze: akkoord Algemene opmerking - Opmerking in verband met invullen; een gedetailleerde vragenlijst kan mensen binnen een modale werknemerspopulatie afschrikken. Misschien het invullen laten begeleiden door, bijvoorbeeld, de huisarts. Opmerking: er bestaat de mogelijkheid om informatie te vragen aan veldwerkers op de dag van het onderzoek, mensen kunnen ook steeds bellen met de onderzoeksinstanties Vragenlijst: meer toelichting 17

18 Vraag 29 - Eén persoon vindt deze en volgende vraag (30) er een beetje uitspringen qua relevantie en stelt voor om er een inleidende zin bij te zetten om duidelijk te maken hoe en waarom dit belangrijk kan zijn voor de onderzoekers. Vraag 31 - Eén persoon vindt de bedoeling van deze vraag onduidelijk Keuze: wordt verduidelijkt Vraag: Is het duidelijk waarvoor de vragenlijst dient? - Eén persoon vindt dat er meer en duidelijker uitleg zou moeten gegeven worden omtrent het hoe en het waarom van het verwerken van de gegevens en in hoeverre met dit onderzoek zal worden rekening gehouden. Keuze: akkoord - Eén persoon vreest dat het voor de mensen niet altijd even duidelijk is wat men probeert te weten te komen, dat bij het nagaan van de socio-economische status de link met gezondheid soms minder duidelijk is. Argumentatie: er is een link tussen sociaal-economische achtergrond en gezondheid die van invloed kan zijn op de link milieu - gezondheid Algemene opmerkingen vragenlijst - Zou de vragenlijst geen ongerustheid kunnen opwekken (cfr vraag 12, 24). Is er eventueel een soort van begeleiding voorzien? Is het de taak van medisch milieukundigen, LOGO s, hierin te voorzien? Argumentatie: medisch milieukundigen worden op de hoogte gesteld en betrokken in dit onderzoek. Voor vragen kan ook steeds met ons contact opgenomen worden - De meetresultaten kunnen geen beeld geven over de relatie milieu & gezondheid op gemeentelijk niveau... : vraagt meer uitleg. Opmerking: hiervoor verwijzen we graag naar nadere toelichting op de website wanneer resultaten bekend gemaakt zullen worden - De termen meetnet, meetnetwerk, biomerkers, effectmerkers worden achter elkaar uitgelegd in een doorlopende tekst: zeer ingewikkeld. Response Lokale Actoren: rekruteringsstrategie Wat vindt u van het scenario Mensen aanschrijven op basis van het Rijksregister? - Eén persoon is pro mits een steekproef: voldoende verspreid over het gebied. Opmerking: geeft inderdaad iedereen dezelfde kans om getrokken te worden, is objectief - Elf personen vinden dit geen goed idee: tijdrovend, te dictatoriaal, kan als inbreuk op het private leven worden beschouwd, weinig persoonlijk en dus weinig kans op succes, zal weinig respons op komen, bij gedwongen deelname riskeert men foute informatie, men loopt risico mensen te contacteren die niet gemotiveerd zijn en/of niet zonder hulp de lijst kunnen invullen. 18

19 Reactie: is minder tijdrovend dan iedereen bellen of opzoeken; deelname is steeds vrijwillig; respons verhoogt indien er eerst aan sensibilisatie wordt gedaan. Voordeel is dat je kan selecteren op leeftijd en adres. Wat vindt u van het scenario Mensen opbellen? - Twaalf personen zijn contra: zeer ambetant, geen goed selectiemiddel, mensen willen niet telefonisch lastig gevallen worden, te groot aantal vragen, zal teveel tijd in beslag nemen, mensen hebben zo geen tijd om na te denken over de vragen, meestal belt men ongelegen, bij gedwongen deelname riskeert mijn foute informatie, indringing in de privé-sfeer, bereikt slechts een selectieve groep, in dit geval dient iedereen vooraf te worden ingelicht, zoniet zal er argwaan gewekt worden. Reactie: kan dienen om een schriftelijke vraag te ondersteunen. Eerst brief sturen en dan pas bellen. Biedt mogelijkheid van een persoonlijk contact voor het maken van afspraken Heeft u suggesties hoe het anders of beter zou kunnen, of heeft u alternatieven? - Mensen aanschrijven die reeds ongeveer twintig jaar in de streek wonen Argumentatie: om haalbaarheidsredenen: 5 jaar in de regio wonend Algemene opmerkingen - In rekruteringsgebied Evergem is ongeveer drievierde nog ongeveer agrarisch, éénvierde is kanaalzone. Dat zal zeer verschillende resultaten geven. Men moet opdelen om te vergelijken. Geen algemene conclusie over Evergem! Waarom worden risicogebieden en nietrisicogebieden samengenomen? Reactie: hangt af van de impactzone van lokale industrieën - De kanaalzone is qua milieubelasting geen homogeen gebied. Is het niet mogelijk dat met een selectie van tweehonderd personen at random precies de gekende hot spots worden gemist? Moet men niet selecteren in functie van die gekende hot spots of fifty fifty: honderd at random en honderd in functie van enkele vermeende risicogebieden? Reactie: de afbakening van de gebieden gebeurde door het VITO op basis van milieugegevens. De deelnemers worden at random geselecteerd. Nogmaals hartelijk dank voor uw medewerking! Binnenkort ontvangt u nog een meer algemene evaluatie van dit project. Voor vragen of opmerkingen: zie de contactgegevens op het voorblad. 19

20 20