...nf)l. Bijlagen: Geachte heer/mevrouw,

Transcriptie

1 onderwerp datum afdeling ons kenmerk Factsheet en rapport Jongerenmonltor: 12 december 2012 Gezondheldsbevordering en Epidemlologie GGD/GB&E/1092/12/IVIS/pp GGD Regio Nijmegen Geachte heer/mevrouw,...nf)l postadres postbus BC Nijmegen bezoekadres Groenewoudseweg TV Nijmegen telefoon: (024) fax: (024) contactpersoon Marlene van der Star 'telefoon (024) ' Met plezier kan ik u de resultaten presenteren van het E-MOVO onderzoek 2011/2012. In de bijgevoegde factsheet en het rapport staat beschreven hoe het Is gesteld met de gezondheid, welzijn en leefwijze van de jongeren in de leeftijd van jaar in de regio Nijmegen. De opbrengst in de vorm van deze rapportages vormt nog maar de eerste stap, De daadwerkelijke opbrengst is het feit dat de informatie gebruikt wordt bij de concrete vorming en uitvoering van beleid. Gelukkig zien we daar zowel bij scholen, bij gemeenten en regionaal veel positieve voorbeelden van. In 2003 is E-MOVO voor de eerste keer afgenomen en nu bij de derde afname, zien we voor diverse onden/verpen een gunstige trend. Al zijn er ook onderwerpen waar we die stap vooruit nog moeten gaan maken. De factsheet en het rapport zijn ook digitaal beschikbaar en te downloaden van onze website: Ik spreek de wens uit dat dit E-MOVO-rapport ook voor u veel bruikbare informatie opievert om daarmee inspirerend te werken aan de gezondheid en het geluk van onze jeugd. Drs. B.F.M. Muijf Directeur G(3D Regio Nijmegen Bijlagen: - Factsheet E-MOVO E-MOVO Rapport De GGD Regio Nijmegen werki voor de gemeenten Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, r/lillingen aan de Rijn, l/ook en Middelaar, Nijmegen, Ubbergen, West Ivlaas en Waai en Wijctien.

2 E-MOVO Hoe gezond zijn jongeren in de regio Nijmegen?

3 E-MOVO (Elektronische MOnitor en VOorlichting) is een grootschalig jongerenonderzoek van de GGD en in Oost-Nederland. Dit onderzoek wordt om de vier jaar uitgevoerd op scholen in het voortgezet onderwijs. In de regio Nijmegen hebben leerlingen van klas 2 en 4 in het najaar van 2011 tijdens een lesuur een digitale vragenlijst ingevuld over onderwerpen die met hun gezondheid te maken hebben. Deze factsheet beschrijft kort de belangrijkste uitkomsten van de ruim 6000 ingevulde vragenlijsten. Dankzij de hoge respons (90% van de leerlingen deed mee) geven de uitkomsten een betrouwbaar beeld van de gezondheid van jongeren in de regio Nijmegen anno De uitkomsten worden vergeleken met 2003 en 2007, toen hetzelfde onderzoek werd gehouden. Het volledige onderzoeksrapport is te vinden op (onderzoeksrapporten/ jongeren). Allochtone jongere voelt zich Nederlands Volgens de gangbare CBS-definitie van etniciteit is 18% van de jongeren in de regio Nijmegen van niet-nederlandse herkomst. Vraag je jongeren zelf tot welke bevolkingsgroep zij zich rekenen, dan ligt dat percentage een stuk lager: 7% beschouwt zichzelf van niet-nederlandse herkomst. Ziekteverzuim blijft hoog Het percentage jongeren dat in de voorgaande vier weken één of meer dagen niet naar school ging vanwege ziekte, ligt op 38%. Dat percentage is hoog, maar vergelijkbaar met de rest van Oost-Nederland en gedaald ten opzichte van 2007 (toen 43%). Het ziekteverzuim is hoger bij meisjes dan bij jongens en hoger bij vmboleerlingen dan bij havo/vwo-leerlingen. Spijbelen is sterk gedaald Eén op de tien jongeren heeft in de voorgaande vier weken gespijbeld. De meeste spijbelaars spijbelden 1 of 2 lesuren. Als voornaamste redenen om te spijbelen, noemen ze geen zin of teveel tussenuren. Vierdeklassers spijbelen aanzienlijk vaker dan tweedeklassers. Sinds 2003 is het spijbelen duidelijk gedaald; in de regio Nijmegen relatief nog meer dan in Oost-Nederland. Figuur 1 Oost NL Heeft in de voorgaande vier weken gespijbeld % regio Nijm. man vrouw klas 2 klas 4 vmbo havo/vwo

4 Psychisch welbevinden vraagt aandacht Het psychisch welbevinden onder jongeren laat geen duidelijke veranderingen zien, maar blijft punt van aandacht: één op de zes jongeren kampt in enige mate met depressieve gevoelens en één op de zeven jongeren heeft een verhoogd risico op psychosociale problemen. Voor beide onderwerpen geldt dat ze meer voorkomen bij meisjes, in klas 4, op het vmbo, en vooral bij jongeren uit gezinnen die moeite hebben om financieel rond te komen. Figuur 2 Oost NL 2011 regio Nijm regio Nijm Psychosociale problemen % Meeste jongeren zijn gelukkig Met de meeste jongeren gaat het goed: zij voelen zich gezond en gelukkig. De jongeren uit het onderzoek geven voor hun geluk gemiddeld het rapportcijfer 7,7. Jongeren met een sterke indicatie voor psychosociale problemen geven zichzelf gemiddeld een 6,0 en jongeren met ernstige depressieve gevoelens geven zichzelf een 5,6. Ruim kwart beweegt onder de maat Sportbeoefening, al dan niet bij een vereniging, fietsen naar school en gym op school, geven bij elkaar een beeld van de hoeveelheid uren die jongeren per week bewegen. Hieruit blijkt dat ruim een kwart van de jongeren minder dan 7 uur per week beweegt en dat is beslist te weinig. Fietsen naar school levert de grootste bijdrage aan het beweegpatroon; vandaar dat jongeren uit gemeenten die verder van school af liggen, relatief meer bewegen. Driekwart van de jongeren is lid van een sportvereniging. man vrouw klas 2 klas 4 Figuur 3 Percentage jongeren dat 7 uur of meer per week beweegt % vmbo havo/vwo geen moeite rondkomen moeite rondkomen verhoogd grensgebied Beuningen Druten Groesbeek Heumen Millingen ad R. Mook Nijmegen Ubbergen West MW. Wijchen

5 Groente- en fruitconsumptie veel te laag Het gebruik van groente en fruit ligt nog steeds ver beneden de aanbevolen hoeveelheden. Slechts 43% van de jongeren eet dagelijks groente en 31% eet dagelijks fruit. Eén op de vijf jongeren eet hooguit 4 keer per week groente en de helft eet hooguit 4 keer per week fruit. Van de jongeren eet 15% zelfs vrijwel nooit fruit. Figuur 4 Groente- en fruitconsumptie Minder alcohol, behalve bij 16-jarigen Sinds 2003 is het alcoholgebruik bij jongeren aanzienlijk gedaald. Ook de tolerantie van ouders is in diezelfde periode gedaald. In 2011 geldt dat veel jongeren afspraken met hun ouders hebben over alcoholgebruik. Meestal is dat een afspraak over de leeftijd waarop alcohol gedronken mag worden of het zijn afspraken over de hoeveelheid alcohol. Afspraken over hoeveelheid lijken nog niet erg effectief, want driekwart van de drinkende jongeren drinkt regelmatig vijf of meer glazen per keer. groente % Figuur 5 Alcoholgebruik in de voorgaande vier weken % 2011 Oost NL fruit 2003 regio Nijm klas 2 max 4x per week 5-6x per week dagelijks klas 4 Meisjes schatten zichzelf te zwaar Uit E-MOVO blijkt dat 33% van de meisjes zichzelf te zwaar noemt. De meetgegevens van de afdeling Jeugdgezondheidszorg laten zien dat het percentage meisjes met overgewicht ongeveer 16% is. Meisjes schatten zichzelf dus zwaarder in dan ze zijn. Bij jongens is dit helemaal niet het geval. jongens meisjes vmbo havo/vwo De gunstige trend voor alcohol geldt alleen voor de jongeren onder de 16 jaar. Voor de 16-jarigen zien we vrijwel geen daling in alcoholgebruik. Figuur 6 Alcoholgebruik in de voorgaande vier weken naar leeftijd % havo/vwo vmbo 13 jr 14 jr 15 jr 16 jr 13 jr 14 jr 15 jr 16 jr

6 Minder rokers, cannabis populair in de regio Vijftien procent van de jongeren rookt, waarvan de helft dagelijks. Dit is een daling ten opzichte van 2003 (20%) en 2007 (18%). Het roken in klas 2 is veel lager dan in klas 4 (6% versus 25%). Daarnaast is er een groot verschil tussen vmbo-leerlingen en havo/ vwo-leerlingen (22% versus 12%). Bij ruim één op de drie rokende jongeren weten de ouders niet dat hun kind rookt; jongeren roken vooral op straat of op het schoolplein. Ook het gebruik van cannabis (wiet of hasj) is gedaald ten opzichte van In vergelijking met Oost-Nederland blijft het cannabisgebruik in onze regio nog duidelijk hoger. Figuur 7 Cannabis (wiet of hasj) gebruikt in voorgaande vier weken % Oost NL regio Nijm. klas 2 klas 4 jongens meisjes vmbo havo/vwo Seksuele ervaring groter bij vmbo ers Van de jongeren in de regio Nijmegen geeft 17% aan ooit met iemand naar bed te zijn geweest, waarvan de helft regelmatig. Logischerwijs zijn dit aanzienlijk meer jongeren uit klas 4 dan klas 2. Bij de vierdeklassers zie je duidelijk dat het percentage jongeren dat geslachtsgemeenschap heeft, groeit naarmate het opleidingsniveau lager wordt: van 11% op het vwo, 31% op de havo tot 39% op het vmbo. De helft van de jongeren met seksuele ervaring gebruikt altijd een condoom. Tolerantie homoseksualiteit neemt toe Vanaf 2003 is in de regio Nijmegen een verbetering te zien van de tolerantie ten aanzien van homoseksualiteit. Meisjes zijn veel toleranter dan jongens en havo/vwo-leerlingen zijn toleranter dan vmbo-leerlingen. Niettemin staan ook in 2011 jongeren nog steeds duidelijk kritischer tegenover twee zoenende jongens dan tegenover een zoenende jongen en meisje Figuur 8 Percentage jongeren dat het erg raar of verkeerd vindt als twee meisjes/vrouwen of twee jongens/ mannen op elkaar verliefd zijn % Oost NL regio Nijm. klas 2 klas 4 jongens meisjes vmbo havo/vwo

7 Aanbevelingen Integrale aanpak, individuele én collectieve oplossingen Gezondheidsbevordering werkt alleen via een samenhangende aanpak, waarbij voorlichting en educatie gekoppeld worden aan veranderingsactiviteiten in de omgeving van de jongere. Antwoorden moeten meer gezocht worden in de combinatie van individuele én collectieve oplossingen: individuele oplossingen daar waar nodig, collectieve oplossingen daar waar mogelijk. Verbinden van signalering en preventie op school De verbinding tussen individuele en collectieve zorg kan heel goed gelegd worden op school, waar zowel de signaleringsfunctie als preventiefunctie van de GGD zijn verankerd: de verzuimarts, jeugdarts en schoolverpleegkundige pikken signalen op. Deze signalen worden vervolgens vertaald in effectief gezondheidsbeleid voor de school. De Gezonde School-methode biedt hierbij goede aanknopingspunten (zie: Meer aandacht voor psychisch welbevinden, financiële thuissituatie, en jongerencommunicatie Uit E-MOVO blijkt dat het psychisch welbevinden van jongeren sinds 2003 niet is verbeterd. Nieuwe ontwikkelingen op het terrein van mentale gezondheidsbevordering bieden aanknopingspunten voor de toekomst. Uit E-MOVO blijkt dat jongeren uit een gezin met financiële problemen, een duidelijke risicogroep zijn: op veel gezondheidsaspecten scoren zij relatief slecht. Begeleiding van deze jongeren (en hun gezin) vraagt om actieve signalering en hulp die verder gaat dan schuldhulpverlening. Uit E-MOVO blijkt dat jongeren behoefte hebben aan informatie die te maken heeft met hun gezondheid. Zij laten weten dat zij best meer willen weten over gezond leven, maar dan op een wijze die hen aanspreekt. Dit geeft een uitdaging voor de toekomst. Regels en afspraken Voor leefstijlaspecten (zoals voeding, bewegen, alcohol en roken) en voor schoolverzuim is het belangrijk dat zowel ouders als scholen duidelijk grenzen aangeven. E-MOVO laat zien dat op het vlak van spijbelen en alcoholgebruik vooruitgang is geboekt die samenhangt met duidelijkere of strengere regels. Zie voor uitgebreide algemene aanbevelingen en aanbevelingen per thema het rapport E-MOVO Te downloaden op: (onderzoeksrapporten/jongeren). Colofon Tekst en figuren Marlene van der Star (epidemioloog). Uitgave GGD Regio Nijmegen Gezondheidsbevordering en Epidemiologie Overname van gegevens is toegestaan, mits voorzien van bronvermelding Jaar van uitgave: 2012

8 Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen GGD Regio Nijmegen postadres postbus BC Nijmegen bezoekadres Groenewoudseweg TV Nijmegen telefoon: (024) fax: (024) Resultaten van het E-MOVO onderzoek 2011/2012 bij 13 tot 16 jarigen colofon uitgave GGD Regio Nijmegen datum sept afdeling Gezondheidsbevordering & Epidemiologie informatie bij Marlene van der Star (epidemioloog / onderzoeker) digitaal rapport te downloaden van: onder onderzoeksrapporten/jongeren l

9 Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 2 van 63

10 Voorwoord Acht jaar geleden, in 2004, brachten we voor het eerst het E-MOVO rapport uit. Dat was een hele vernieuwing. Niet alleen was het de eerste keer dat we als GGD'en in Oost Nederland gezamenlijk een gezondheidsmonitor uitvoerden. Nieuw was vooral dat de vragenlijst via internet en via scholen werd afgenomen. E-MOVO bleek een succesvolle formule die daarna op vele plekken in het land navolging heeft gekregen. Nu, in 2012, kan ik u met plezier de resultaten van de derde afname van E-MOVO in de regio Nijmegen presenteren. E-MOVO is zich blijven ontwikkelen. De inhoud is inmiddels een combinatie van landelijke standaardvragen en vragen die passen bij extra regionale aandachstpunten zoals: Sense, seksuele diversiteit en mentale gezondheid. Voor diverse onderwerpen zien we een gunstige trend over de jaren. Naast dit voorliggend regiorapport heeft E-MOVO nog meer opgebracht: jongeren hebben voorlichting op maat ontvangen, alle 28 scholen van het voortgezet onderwijs hebben een eigen schoolrapport ontvangen en de 10 gemeenten hebben een gemeentelijke presentatie en tabellenboek ontvangen. Maar de opbrengst in de vorm van deze gezondheidsadviezen en rapportages vormt nog maar de eerste stap. De daadwerkelijke opbrengst is het feit dat de informatie gebruikt wordt bij de concrete vorming en vooral uitvoering van beleid. Gelukkig zien we daar zowel bij scholen (o.a. Gezonde School), bij gemeenten (lokaal gezondheidsbeleid) en regionaal (o.a. alcoholmatigingsbeleid en SchoolsOut) veel positieve voorbeelden van. Ik spreek de wens uit dat dit E-MOVO-rapport ook voor u veel bruikbare informatie oplevert om daarmee inspirerend te werken aan de gezondheid en het geluk van onze jeugd. Drs. B.F.M. Kuijf Directeur GGD Regio Nijmegen Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 3 van 63

11 Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 4 van 63

12 Inhoudsopgave Samenvatting 7 1 Inleiding Waarom dit jongerenonderzoek? Doelen Werkwijze E-MOVO Leeswijzer 14 2 Onderzoeksgroep 2.1 Respons en representativiteit Achtergrond van de jongeren: opleiding en etniciteit Opleiding Etniciteit 17 4 Sociale omgeving: gezin, vrienden, school Gezinssamenstelling en omgang met ouders Financieel rondkomen in het gezin Vrienden en verenigingslidmaatschap School 21 5 Gezondheid en welzijn Ervaren gezondheid Mentale gezondheid Pesten op school Ingrijpende gebeurtenissen Mishandeling en huiselijke geweld Bronnen voor informatie of hulp 28 6 Beweging, voeding en overgewicht Beweging Voeding Overgewicht 32 7 Genotmiddelen Alcohol Roken Drugs 39 8 Seksualiteit en seksuele diversiteit Seksueel actief Veilig vrijen Sense Seksuele diversiteit 42 9 Informatiebehoefte, internet en schulden Informatiebehoefte Internet Schulden Risicogroepen Samenvattend overzicht van de uitkomsten Uitkomsten per gemeente Aanbevelingen Algemene aanbevelingen Aanbevelingen per thema 56 Geraadpleegde bronnen 61 Bijlage: Respons per school 63 Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 5 van 63

13 Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 6 van 63

14 Samenvatting Hieronder volgt de tekst van de samenvattende factsheet. In hoofdstuk 11 van dit rapport staan de uitkomsten in tabelvorm samengevat met daarbij een vergelijking met 2007 en met Oost Nederland. Grootschalig jongerenonderzoek E-MOVO is het grootschalig jongerenonderzoek dat door de GGD'en in Oost Nederland wordt uitgevoerd. Alle jongeren die in het najaar van 2011 in klas 2 of klas 4 van het voortgezet onderwijs zaten, hebben via hun school tijdens een lesuur een digitale vragenlijst ingevuld over allerlei onderwerpen die direct of indirect met hun gezondheid te maken hebben. Door de hoge respons (90%) geven de uitkomsten een goed representatief beeld. In 2003 en 2007 is het E-MOVO onderzoek op dezelfde manier gehouden, zodat naar trends over meerdere jaren gekeken kan worden. Meeste 'allochtone' jongeren voelen zich Nederlands Volgens de gangbare CBS-definitie van etniciteit is 18% van de jongeren in de regio Nijmegen van niet- Nederlands herkomst. Als je aan de jongeren zelf vraagt tot welke bevolkingsgroep ze zichzelf rekenen dan blijkt het percentage dat zich niet-nederlands beschouwd een stuk lager te zijn: 7%. Ziekteverzuim is hoog Het percentage jongeren dat in de voorgaande vier weken één of meerdere dagen niet naar school is geweest vanwege ziekte ligt op 38%. Dat percentage is hoog, maar het is wel vergelijkbaar met de rest van Oost Nederland en het is gedaald ten opzichte van 2007 (toen 43%). Het ziekteverzuim is hoger bij meisjes dan bij jongens en hoger bij vmbo-leerlingen dan bij havo/vwo-leerlingen. Spijbelen sterk gedaald sinds 2003 Eén op de tien jongeren heeft in de voorafgaande vier weken gespijbeld. De meeste spijbelaars spijbelden 1 of 2 lesuren. Als voornaamste redenen om te spijbelen noemen ze 'geen zin' of 'teveel tussenuren'. Vierde klassers spijbelen duidelijk meer dan tweede klassers. Het spijbelen laat een duidelijk dalende trend zien over de jaren. In vergelijking met Oost Nederland heeft de regio Nijmegen het ongunstige verschil uit 2003 inmiddels omgezet in een gunstig verschil.. Figuur 1: Heeft in de voorgaande vier weken gespijbeld % Oost NL regio Nijm man vrouw klas 2 klas 4 vmbo havo/ vwo Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 7 van 63

15 Psychisch welbevinden blijft punt van aandacht Voor diverse aspecten van het psychisch welbevinden zien we geen verbetering over de tijd. Eén op de zes jongeren heeft te maken met enige mate van depressieve gevoelens en één op de zeven jongeren heeft een verhoogd risico op psychosociale problemen. Voor beide onderwerpen geldt dat ze meer voorkomen bij meisjes, meer in klas 4, meer bij vmbo-leerlingen en duidelijk meer bij jongeren waar er in het gezin moeite is om financieel rond te komen. Figuur 2: Psychosociale problemen % grensgebied verhoogd Jongeren geven zichzelf een (dikke) voldoende voor geluk Met de meeste jongeren gaat het goed. Ze voelen zichzelf gezond en gelukkig. De jongeren geven zich als rapportcijfer voor geluk een 7,7. Daar zit echter wel variatie in die samenhangt met het psychisch welbevinden. Zo geven de jongeren met een sterke indicatie voor psychosociale problemen zich gemiddeld een 6,0 en de jongeren met ernstige depressieve gevoelens geven zich een 5,6. Ruim kwart beweegt beslist te weinig Het optellen van fietsen naar school, schoolgym, sporten bij een vereniging en sporten buiten een vereniging geeft een beeld hoeveel jongeren per week bewegen. Dan blijkt dat ruim een kwart van de jongeren minder dan 7 uur per week beweegt. Er is een verschil tussen de gemeenten. Daarbij is het geen toeval dat gemeenten zonder voortgezet onderwijs het gunstigst scoren. Het fietsen naar school levert namelijk de grootste bijdrage aan het beweegpatroon. Driekwart van de jongeren is lid van een sportvereniging. Figuur 3: Percentage jongeren dat 7 uur of meer per week beweegt Beuningen Druten Groesbeek Heumen Millingen Mook Nijmegen Ubbergen West MW Wijchen 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 8 van 63

16 Groente- en fruitconsumptie nog steeds veel te laag Het gebruik van groente en fruit blijft ver afliggen van de aanbevolen hoeveelheden. Slechts 43% van de jongeren eet dagelijks groente. Eén op de vijf jongeren eet zelfs hooguit 4 keer per week groente. Het fruitgebruik is nog ongunstiger: 31% eet dagelijks fruit en de helft van de jongeren eet het minder dan 4 keer per week, waaronder 15% die vrijwel nooit fruit eet. Het fruitgebruik is ongunstiger dan in Figuur 4: Groente- en fruitconsumptie 100% 80% 60% 40% 20% dagelijks 5-6 x per week max 4x per week 0% groente fruit Meisjes schatten zich zwaarder dan ze zijn Uit de meetgegevens van de afdeling Jeugdgezondheidszorg blijkt dat 16% van de jongeren uit klas 2 overgewicht heeft. Dat percentage daalt nog niet over de jaren. Als je aan de jongeren zelf vraagt wat ze van hun gewicht vinden, dan blijkt dat veel meisjes hun gewicht overschatten. Een op de drie meisjes noemt zich te zwaar, terwijl de helft van hen geen overgewicht heeft. Alcoholgebruik beduidend gedaald, als ze drinken drinken ze veel, geen daling bij 16-jarigen Sinds 2003 is het alcoholgebruik bij jongeren aanzienlijk gedaald. Ook de tolerantie van ouders is in diezelfde periode gedaald. In 2011 geldt dat veel jongeren afspraken met hun ouders hebben over alcoholgebruik. Meestal is dat een afspraak over de leeftijd waarop alcohol gedronken mag worden of het zijn afspraken over de hoeveelheid alcohol. Afspraken over hoeveelheid lijken nog niet erg effectief want driekwart van de drinkende jongeren drinkt regelmatig vijf of meer glazen per keer. Figuur 5: Alcoholgebruik in de voorgaande vier weken 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Oost NL regio Nijm. klas 2 klas 4 jongens meisjes vmbo havo/vwo De gunstige trend voor alcohol geldt alleen voor de jongeren onder de 16 jaar. Voor de 16-jarigen zien we vrijwel geen daling in alcoholgebruik. Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 9 van 63

17 Figuur 6: Alcoholgebruik in de voorgaande vier weken naar leeftijd 100% 80% 60% 40% 20% 0% 13 jr 14 jr 15 jr 16 jr 13 jr 14 jr 15 jr 16 jr vmbo havo/vwo Roken en cannabisgebruik gedaald, cannabis wel fors hoger dan in geheel Oost Nederland Vijftien procent van de jongeren rookt, waarvan de helft dagelijks. Dit is een daling ten opzichte van 2003 (20%) en 2007 (18%). Het roken in klas 2 is nog veel lager dan in klas 4 (6% versus 25%). Daarnaast is er een groot verschil tussen vmbo-leerlingen en havo/vwo-leerlingen (22% versus 12%). Bij ruim één op de drie rokende jongeren weten de ouders niet dat hun kind rookt. De jongeren roken dan ook (nog) niet allemaal thuis. Het meest wordt gerookt op straat of op het schoolplein. Ook het gebruik van cannabis (wiet of hasj) is gedaald ten opzichte van Het verschil tussen het vmbo en havo/vwo is veel kleiner geworden dan in In vergelijking met Oost Nederland blijft het cannabisgebruik in onze regio nog duidelijk hoger. Er is een duidelijke relatie tussen roken en cannabis gebruiken. Van de niet-rokers heeft slechts 2% recent cannabis gebruikt, bij de dagelijks rokers is dit 42%. Figuur 7: Cannabis (wiet of hasj) gebruikt in voorgaande vier weken 20% 15% 10% 5% 0% regio Nijm.Oost NL klas 2 klas 4 jongens meisjes vmbo havo/vwo Eén op de zes jongeren heeft ervaring met geslachtsgemeenschap, lager bij vwo'ers Van de jongeren in de regio Nijmegen geeft 17% aan ooit met iemand naar bed te zijn geweest (met geslachtsgemeenschap), bij de helft hiervan gebeurt dat regelmatig. Dat is logischerwijs duidelijk hoger in klas 4 dan in klas 2. Er is ook een duidelijk verschil naar schoolniveau. Bij de vierde klassers varieert het percentage van 11% bij de vwo'ers tot 39% bij de vmbo'ers. De helft van de jongeren met seksuele ervaring gebruikt altijd een condoom. Intolerantie homoseksualiteit daalt, toch groot verschil in oordeel heteroseksueel en homoseksueel gedrag. Vanaf 2003 is in de regio Nijmegen een verbetering te zien van de tolerantie van homoseksualiteit. Meisjes zijn veel toleranter dan jongens en havo/vwo-leerlingen zijn toleranter dan vmbo-leerlingen. Toch zijn jongeren duidelijk kritischer tegenover twee zoenende jongens dan tegenover een zoenende jongen en meisje. Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 10 van 63

18 Figuur 8: Percentage jongeren dat het erg raar of verkeerd vindt als twee meisjes/vrouwen of twee jongens/mannen op elkaar verliefd zijn. 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% regio Nijm.Oost NL klas 2 klas 4 jongens meisjes vmbo havo/vwo Jongeren in gezinnen waar moeite is met rondkomen zijn meest kenmerkende risicogroep Hoewel het met veel jongeren goed gaat, geldt dat niet voor alle groepen in gelijke mate. Het blijkt dat de jongeren waar thuis (enige of grote) moeite is met rondkomen op de meeste onderwerpen duidelijker ongunstigere uitkomsten geven dan gemiddeld. Het is overigens niet gezegd dat de oorzaak hiervan puur financieel is. Het is waarschijnlijk dat er (ook) achterliggende factoren zijn die enerzijds zorgen voor de financiële moeilijkheden en anderzijds voor andere ongunstige omstandigheden. Aanbevelingen In deze samenvatting staan alleen de algemene aanbevelingen kort samengevat. In hoofdstuk 13 wordt uitgebreider ingegaan op de aanbevelingen, inclusief aanbevelingen per thema. Regels en afspraken. Voor leefstijlaspecten (zoals voeding, bewegen, alcohol en roken) en voor schoolverzuim is het belangrijk dat zowel ouders als scholen duidelijk grenzen aangeven. E-MOVO laat zien dat op het vlak van spijbelen en alcoholgebruik vooruitgang is geboekt die samenhangt met duidelijkere of strengere regels. Meer aandacht nodig voor mentale gezondheid, jongeren met financiële problemen thuis en de informatiebehoefte van jongeren. o Voor het psychisch welzijn geldt dat we over de jaren geen verbetering zien. Nieuwe ontwikkelingen op het terrein van mentale gezondheidsbevordering bieden aanknopingspunten voor de toekomst. o Financiële problemen in het gezin blijkt een sterke indicator voor andere ongunstige uitkomsten. Dit vraagt om aandacht in signalering en begeleiding, welke verder gaat dan schuldhulpverlening. o Veel jongeren willen best meer weten over gezond leven, maar dan wel op een wijze die hen aanspreekt. Dit geeft een uitdaging voor de toekomst. Integrale aanpak en verbinden signalering en preventie. Gezondheidsbevordering werkt alleen als een integrale aanpak wordt ingezet, waarbij voorlichting en educatie gekoppeld worden aan het veranderen van de omgeving en voeren van een verstandig beleid. De Gezonde School methode biedt een goede kapstok voor scholen om dit gericht aan te pakken. Passend bij de behoefte aan zorg op maat voor de jeugd (flexibilisering jeugdgezondheidszorg), moeten antwoorden meer gezocht worden in de combinatie van individuele én collectieve oplossingen: Individuele oplossingen daar waar nodig, collectieve oplossingen daar waar mogelijk. Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 11 van 63

19 Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 12 van 63

20 1 Inleiding 1.1 Waarom dit jongerenonderzoek? De Wet Publieke Gezondheid schrijft voor dat iedere gemeente moet weten hoe het met de gezondheid van haar burgers is gesteld. Kennis over de gezondheid is nodig als basis om een goed (gezondheids)beleid voor de burgers op te stellen. Het betreft dan niet alleen beleid voor het terrein van zorg & welzijn, maar ook onderwijs & jeugd, werk & inkomen, sport & recreatie, verkeer & vervoer, wonen, leefomgeving & milieu en veiligheid. De GGD heeft hierin de taak om het brede terrein van de gezondheid van de bevolking en de daarmee samenhangende factoren in kaart te brengen en op basis van die informatie adviezen te geven op het vlak van de gezondheidsbescherming en -bevordering. De jeugd is in het kader hiervan een belangrijke doelgroep. De volgende onderwerpen zijn bij de jeugd vooral van belang: gezondheid, psychisch en sociaal welbevinden en leefstijl (beweging, voeding, roken, alcoholgebruik, druggebruik en seksueel gedrag). Naast de bovengenoemde wettelijke taak ten opzichte van de gemeenten zijn de uitkomsten van E- MOVO nadrukkelijk ook van belang voor de scholen in het Voortgezet Onderwijs en de manier waarop zij, samen met de GGD, inhoud geven aan het werken aan de gezondheid van hun leerlingen. De diverse doelen van E-MOVO worden hieronder beschreven. 1.2 Doelen Ten aanzien van jongeren in het regulier voortgezet onderwijs: Het aan de respondenten verstrekken van voorlichting op maat. Ten aanzien van gemeenten: Het beschikbaar stellen van betrouwbare en relevante informatie over de gezondheid van jongeren, ter ondersteuning bij het ontwikkelen, uitvoeren en evalueren van beleid. Het kunnen vergelijken van de gezondheid van jongeren in de gemeenten met gegevens uit de gehele regio en geheel Oost Nederland en het kunnen vergelijken met gegevens uit 2003 en Ten aanzien van scholen voor voortgezet onderwijs: Het beschikbaar stellen van betrouwbare en relevante informatie over de gezondheid van jongeren op de betreffende school, ter verbetering van de zorg voor leerlingen. Waarbij tevens een vergelijking met 2007 mogelijk is. Ten aanzien van de GGD zelf en andere regionale organisaties: Het beschikbaar hebben van gegevens over de gezondheid en leefwijze van jongeren ter ondersteuning van nieuwe initiatieven of aanpassing van beleid en organisatie. 1.3 Werkwijze E-MOVO Het onderzoek is uitgevoerd in de maanden oktober t/m december 2011, bij jongeren uit klas 2 en 4 van het Voortgezet Onderwijs. In 2003 en 2007 is dit onderzoek ook al uitgevoerd. E-MOVO staat voor Elektronische Monitor en Voorlichting. De E-MOVO -werkwijze is dat leerlingen op school tijdens een lesuur via internet een vragenlijst invullen met vragen die betrekking hebben op hun gezondheid, welzijn en leefwijze. Na het invullen van deze vragenlijst ontvangen jongeren via de website van E-MOVO hun persoonlijk gezondheidsprofiel en gezondheidsadvies op maat, gebaseerd op de individueel ingevulde gegevens. De bedoeling van het gezondheidsprofiel en het geven van gezondheidsadvies is de leerlingen bewust maken van hun eigen gedrag met betrekking tot onder andere bewegen, roken, voeding, alcohol, drugs en geestelijk welzijn, en tips te geven over een gezonde(re) leefstijl. Het advies bevat tevens links naar andere websites voor jongeren, met Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 13 van 63

21 betrouwbare en leuke informatie over gezondheid en leefstijl. Het advies is alleen toegankelijk met de unieke inlogcode die de leerling heeft gekregen. Op die manier is de privacy van leerlingen gewaarborgd. E-MOVO is een samenwerkingsproject van de GGD en in Gelderland en Overijssel (met uitzondering van de GGD IJsselland). Het onderzoek is gelijktijdig door al deze GGD en uitgevoerd. Het totale werkgebied van deze GGD en noemen we in dit rapport de regio Oost-Nederland. De resultaten van het onderzoek zijn op de volgende manieren verwerkt: Voor scholen zijn schoolrapportages opgesteld en bijbehorende tabellenboeken en deze zijn op elke school besproken. Met de uitkomsten kan de school aan de slag om het beleid met betrekking tot gezondheid en welzijn van hun leerlingen nader vorm te geven. Desgewenst kan de GGD daarbij ondersteunen. Er is een factsheet opgesteld waarin de belangrijkste uitkomsten voor de regio Nijmegen kort en overzichtelijk zijn weergegeven. Voor de tien gemeenten in de regio is een gemeentelijk tabellenboek opgesteld met daarin de uitkomsten van de gemeente met tevens een vergelijking met 2003, 2007, regio Nijmegen en Oost Nederland Ten vierde is het nu voorliggend rapport op regionaal niveau opgesteld, waarin de regionale uitkomsten nader worden uitgewerkt, met daarin een hoofdstuk met een overzicht van uitkomsten per gemeente. 1.4 Leeswijzer In de hoofdstukken 2 en 3 staat de onderzoeksgroep en een aantal achtergrondgegevens van de jongeren beschreven. In de hoofdstukken 3 tot en met 9 worden de resultaten beschreven. Achtereenvolgens komen aan de orde: sociale omgeving, gezondheid en welzijn, beweging, voeding en overgewicht, genotmiddelengebruik, seksualiteit en seksuele diversiteit, informatiebehoefte, internet en schulden. Hoofdstuk 10 gaat in op risicogroepen en in hoofdstuk 11 volgt een overzichtstabel waarin de gevonden uitkomsten van 2007 en 2011 voor de regio worden weergeven, evenals ter vergelijking de cijfers van Oost Nederland. In hoofdstuk 12 staat een uitsplitsing naar uitkomsten per gemeente en in het afsluitende hoofdstuk 13 worden de aanbevelingen geformuleerd. In bijlage 1 is een lijst opgenomen met de deelnemende scholen en de respons per school. Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 14 van 63

22 2 Onderzoeksgroep 2.1 Respons en representativiteit Hoge respons De doelgroep voor E-MOVO betreft de jongeren uit klas 2 en klas 4 van het regulier Voortgezet Onderwijs (VO). Alle VO-scholen in de regio van de deelnemende GGD'en zijn benaderd om mee te doen. In de regio Nijmegen hebben alle 25 schoollocaties voor regulier VO meegedaan en daarnaast ook twee scholen die onder het Speciaal Onderwijs vallen, te weten de Sint Jorisschool en de VMBOleerlingen die op Werkenrode zitten. In totaal gaat het om 27 schoollocaties. Dat zijn in totaal jongeren. Hiermee heeft 90% van de leerlingen in klas 2 en 4 van het regulier Voortgezet Onderwijs deelgenomen aan het onderzoek. Een lijst van deelnemende scholen in de regio Nijmegen en de respons per school staat vermeld in bijlage 1. In deze rapportage beperken we ons tot de jongeren waarvan we weten dat ze in de regio Nijmegen wonen. Dat aantal is kleiner dan de bovengenoemde Dat komt enerzijds doordat er jongeren van in Nijmegen op school zitten, maar buiten de regio wonen. Maar vooral ook omdat 8% van de jongeren hun postcode niet of foutief heeft ingevuld, zodat we van hen niet weten waar ze wonen. Goed representatief Omdat alle scholen voor het voortgezet onderwijs hebben meegedaan en ook nog met vrijwel alle leerlingen (90%) in de beoogde klassen is de representativiteit heel goed te noemen. Het enige wat geldt is een zekere mate van ondervertegenwoordiging van de laagste opleidingsniveaus te weten de meeste leerlingen in het praktijkonderwijs en het Speciaal Onderwijs. Dit betreft echter maar een klein deel van de totale groep jongeren. Ruim 6000 jongeren van 13 tot 16 jaar De onderzoeksgroep van de regio Nijmegen bestaat uit ruim 6000 jongeren, gelijk verdeeld over jongens en meisjes en ook gelijk verdeeld over klas 2 en klas 4. In Figuur 1 is de leeftijdsverdeling weergegeven. Hierin zijn logischerwijze pieken bij 13 en 15 jaar te zien (immers de enquête is afgenomen in de klassen 2 en 4). In de hoofdstukken 3 tot en met 9 Figuur 1: Leeftijdsverdeling onderzoeksgroep worden de resultaten besproken en indien relevant ook uitgesplitst naar leeftijd. Omdat de vragenlijst niet bij alle klassen is afgenomen, wordt bij de uitsplitsing steeds gesproken over jongeren uit klas 2 en jongeren uit klas 4. Daarbij kan dan gerekend worden dat klas 2 de jongeren betreft van met name 13 en 14 jaar en klas 4 de jongeren van vooral 15 en 16 jaar. Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 15 van 63

23 Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 16 van 63

24 3 Achtergrond van de jongeren: opleiding en etniciteit In dit hoofdstuk bespreken we het opleidingsniveau en de etnische herkomst. Deze genoemde factoren zijn weliswaar niet of nauwelijks beïnvloedbaar, maar het is wel goed om enig inzicht hierin te hebben omdat ze mede het beeld schetsen van de jeugd in de regio en omdat deze factoren een rol kunnen spelen bij de keuze van doelgroepen voor beleid. 3.1 Opleiding In Figuur 2 is de onderzoeksgroep uitgesplitst naar opleidingsniveau. Figuur 2: Opleidingsniveau vwo 19% klas 2 vmbo 30% vwo 27% klas 4 vmbooverig 18% brugkl havo/vwo 19% havo 14% brugkl vmbo/ havo 18% havo 35% vmbo-t 20% 3.2 Etniciteit De etniciteit van de jongeren is nagevraagd volgens de definitie van het CBS. Daarbij wordt iemand tot de allochtone bevolkingsgroep gerekend wanneer de jongere zelf in het buitenland is geboren of wanneer tenminste één ouder in het buitenland is geboren. Volgens deze definitie is in de regio Nijmegen 18% de jongeren van allochtone herkomst. In de meeste gemeenten ligt het percentage allochtonen rond de 10%, in Nijmegen is dit een stuk hoger: 28%. Meeste allochtone jongeren voelen zich Nederlands Naast deze 'formele' etniciteit is ook gevraagd tot welke bevolkingsgroep de jongere zichzelf rekent. Dan blijkt het percentage allochtonen ruim gehalveerd te worden: 7%. Met name degenen met formeel een westers-allochtone herkomst, een overig niet-westerse herkomst of een Surinaams/voormalig Antilliaanse herkomst voelen zich vaak Nederlands (zie figuur 3). Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 17 van 63

25 Figuur 3: Etniciteit van jongeren in de regio Nijmegen, volgens de definitie van het CBS en volgens de vraag tot welke bevolkingsgroep de jongeren zichzelf rekenen (subjectieve etniciteit) 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% etniciteit CBS subjectieve etniciteit westers allochtoon Surinaams, voorm. Ant. Marokkaans Turks overig niet-westers allochtoon Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 18 van 63

26 4 Sociale omgeving: gezin, vrienden, school 4.1 Gezinssamenstelling en omgang met ouders Driekwart woont bij beide eigen ouders In figuur 4 is te zien dat driekwart van de jongeren uit de regio Nijmegen bij beide eigen ouders woont (met of zonder broers of zussen), 11% woont in een eenoudergezin. Bij de overige jongeren is er sprake van een nieuw gevormd gezin (gezin met vader of moeder en een stiefouder), co-ouderschap of nog andere gezinsvormen zoals pleeggezin, wonen bij andere familieleden of zelfstandig wonen. Het aantal jongeren in een één-oudergezin ligt over de jaren vrij stabiel rond die 11% (2003; 10%, 2007; 12%). Figuur 4 : Gezinssamenstelling nieuw gevormd gezin 5% met beide eigen ouders 76% co-ouders 6% éénoudergezin 11% anders 2% Relatie met ouders: tijd en aandacht belangrijk De meeste jongeren hebben het thuis goed naar hun zin, maar dat geldt niet voor iedereen in gelijke mate. De relatie met de ouders is nagevraagd via een vragenset met daarin vragen over: tijd die ouders voor je hebben, je thuis gelukkig voelen, het gevoel hebben dat ouders je begrijpen en het gevoel hebben dat ouders van je houden. Op basis van deze vragenset blijkt dat 22% een relatief slechte relatie met de ouders heeft. In figuur 5 is te zien wat de elementen zijn, waarop de mindere relatie is gebaseerd. Het meest genoemd is dat ouders onvoldoende tijd voor de jongere hebben en dat de jongere onvoldoende met zijn/haar ouders kan praten. Figuur 5: Relatie met de ouders en de redenen waarom die relatie lager dan gemiddeld is relatie ouders lager dan gemiddeld soms/zelden/nooit: ouders voldoende tijd voor je soms/zelden/nooit: met ouders kunnen praten soms/zelden/nooit: thuis gelukkig gevoeld soms/zelden/nooit: ouders je eerlijk behandeld (bijna) niet het gevoel dat ouders je begrijpen (bijna) niet het gevoel dat ouders van je houden 0% 5% 10% 15% 20% 25% Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 19 van 63

27 4.2 Financieel rondkomen in het gezin Bij één op tien jongeren moeite met financieel rondkomen in gezin Omdat in de Kindermonitor van 2009/2010 (33) bleek dat het financieel rondkomen in het gezin sterk samenhing met andere ongunstige uitkomsten is dit jaar ook bij de jongeren gevraagd of er, naar hun inschatting, in het gezin moeite was om rond te komen met het geld. Daaruit blijkt dat één op de tien jongeren aangeeft dat er bij hen thuis in meer of mindere mate moeite is om financieel rond te komen. Figuur 6: Financieel rondkomen in het gezin geen moeite, wel opletten 29% ja, enige moeite 8% geen enkele moeite 61% ja, grote moeite 2% De moeite met rondkomen in het gezin varieert van 4% in de gemeente Mook en Middelaar tot 11% in Nijmegen en Groesbeek. Ook in dit onderzoek blijkt dat moeite met rondkomen in het gezin sterk samenhangt met veel andere ongunstige uitkomsten. In hoofdstuk 10 staat deze samenhang nader beschreven. 4.3 Vrienden en verenigingslidmaatschap Sociale steun door vrienden is hoog Aan de hand van zes vragen is vastgesteld in hoeverre de jongeren sociale steun van vrienden ontvangen. De vragen gaan onder andere over de mate waarin jongeren leuke dingen ondernemen met vrienden, elkaar helpen en elkaar kunnen vertrouwen. Hieruit blijkt dat driekwart van de jongeren hoog scoort op de schaal van sociale steun, 16% is matig en 7% van de leerlingen ervaart weinig sociale steun van vrienden. In figuur 7 is te zien dat er qua sociale steun weinig verschil is naar klas en naar schoolniveau. Wel zien we een verschil tussen jongens en meisjes en wat duidelijk opvalt is de lagere mate van ervaren sociale steun door jongeren waarbij in het gezin moeite is met rondkomen. Figuur 7: lage sociale steun door vrienden % Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 20 van 63

28 Verenigingslidmaatschap Van de verenigingen is de sportvereniging veruit favoriet. Driekwart van de jongeren is daar lid van (zie verder paragraaf 6.1 over bewegen). Op grote afstand gevolgd door een vereniging voor zang, muziek of toneel (14%), jeugdverenigingen zoals scouting of knutselclubs (3%), verenigingen/clubs via kerk of moskee (3%) en een ander soort vereniging (7%). Voor 18% geldt dat ze van geen enkele vereniging lid zijn. 4.4 School Jongeren brengen een groot deel van hun tijd op school door. De ervaringen met school zijn dan ook van invloed op het welbevinden van de jongeren. De leerlingen is gevraagd hoe ze het vinden op school en wat de redenen zijn als ze het eventueel niet zo leuk vinden. De E-MOVO vragenlijst besteedt ook aandacht aan spijbelen. Uit landelijk onderzoek (31) blijkt dat veelvuldig spijbelen samengaat met ander risicogedrag zoals roken en drinken, betrokkenheid bij vechtpartijen, slechte schoolprestaties en schorsingen van school. Ook afwezigheid door ziekte kan een risico betekenen voor de schoolloopbaan indien dit regelmatig gebeurt. Daarnaast kan frequent ziekteverzuim wijzen op achterliggende problemen bij de leerling of het gezin. Veelvuldig spijbelen en/of ziekteverzuim is een risicofactor voor het voortijdig schoolverlaten. Schoolplezier redelijk goed De meerderheid van de jongeren heeft het (redelijk) naar hun zin op school. Evenwel noemt 9% het niet leuk of vreselijk op school (zie figuur 6). Figuur 6: Hoe vind je het op school? gaat wel niet 40% leuk / vreselijk 10% gaat wel (hartstikke) 40% leuk 51% niet leuk/ vreselijk 9% (hartstikke) leuk 50% Ziekteverzuim hoog Het percentage jongeren dat in de voorgaande vier weken één of meerdere dagen niet naar school is geweest vanwege ziekte ligt op 38%. Dat percentage is hoog, maar het is wel vergelijkbaar met de rest van Oost Nederland en het is gedaald ten opzichte van 2007 (toen 43%). Het ziekteverzuim is hoger bij meisjes (meisjes: 42%; jongens: 34%) en bij vmbo'ers (vmbo: 44%; havo/vwo: 35%). In de meeste gevallen blijft het verzuim beperkt tot één of twee dagen (zie figuur 7a). Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 21 van 63

29 Figuur 7a: Ziekteverzuim in de voorgaande vier weken % meer dan 5 dagen 4 of 5 dagen 2 of 3 dagen 1 dag Spijbelen daalt Eén op de tien jongeren heeft in de voorafgaande vier weken gespijbeld. De meeste spijbelaars spijbelden 1 of 2 lesuren. Als voornaamste redenen om te spijbelen noemen ze 'geen zin' of 'teveel tussenuren'. Het percentage spijbelaars ligt in klas 4 beduidend hoger dan in klas 2 (15% versus 5%). Het spijbelen laat een duidelijk dalende trend zien over de jaren (zie figuur 7). In vergelijking met Oost Nederland heeft de regio Nijmegen het ongunstige verschil uit 2003 inmiddels omgezet in een gunstig verschil. De scholen geven in de schoolbesprekingen aan dat de daling samenhangt met strikter beleid op scholen. Figuur 7b: Heeft in de voorgaande vier weken gespijbeld % Oost NL regio Nijm man vrouw klas 2 klas 4 vmbo havo/ vwo In de vragenlijst is ook gevraagd naar pesten op school. De uitkomsten daarvan staan beschreven in het volgende hoofdstuk in paragraaf 5.3. Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 22 van 63

30 5 Gezondheid en welzijn Over het algemeen gaat het goed met de gezondheid van jongeren in Nederland (5). Wel komt psychosociale problematiek veelvuldig voor bij jongeren (14). Een zekere mate van psychische en sociale onbalans past in de periode van de puberteit en is niet problematisch. Ernstiger psychische problematiek kan leiden tot slecht sociaal functioneren, verminderde schoolprestaties, schooluitval en jeugdcriminaliteit (15). Bijna drie procent van de Nederlandse jongeren van 13 tot 18 jaar heeft in het afgelopen half jaar een depressieve stoornis gehad (17). Naast de psychische belasting kan een depressie ook een verslechtering van de gezondheid, onhandelbaar of crimineel gedrag en problematisch middelengebruik met zich meebrengen (17). Depressie op jonge leeftijd vergroot de kans op depressie op latere leeftijd. Daarom is een vroege opsporing van depressie van belang (17). In het E-MOVO onderzoek wordt bepaald in welke mate leerlingen depressieve gevoelens hebben. De diagnose depressie kan niet op basis van de E-MOVO vragenlijst worden vastgesteld. Ernstige vormen van psychosociale problematiek zijn vaak gerelateerd aan belastende omgevingsfactoren zoals mishandeling, echtscheiding en pesten op school of via internet (16). Het is daarom belangrijk dat jongeren hulp zoeken/krijgen wanneer ze problemen hebben. 5.1 Ervaren gezondheid Jongeren voelen zich gezond Aan de jongeren is de vraag gesteld: Wat vind je van je eigen gezondheid?. Uit onderzoek blijkt dat deze vraag een goede indicatie geeft van de werkelijke gezondheid. De meeste jongeren beoordelen hun gezondheid als goed of heel goed; 15% geeft als antwoord 'gaat wel' en 3% van de jongeren geeft aan zijn/haar gezondheid 'niet zo best' of zelfs 'slecht' te vinden. In figuur 8 is te zien dat meisjes, 4e klassers, vmbo-leerlingen en jongeren waar thuis moeite is met rondkomen ongunstigere uitkomsten geven. Figuur 8: Ervaren gezondheid: 'gaat wel' of 'niet zo best/slecht' % gaat wel niet zo best / slecht 5.2 Mentale gezondheid In deze paragraaf worden de onderwerpen die gaan over de mentale gezondheid van de jongeren besproken. Over dit onderwerp verschijnt ook een verdiepende factsheet waarin verder op dit onderwerp en met name ook op hun onderlinge samenhang wordt ingegaan. Meeste jongeren zijn gelukkig Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 23 van 63

31 Naast de vraag hoe gezond jongeren zichzelf vinden, is het ook interessant om te weten hoe gelukkig ze zijn. Tussen beide factoren bestaat een sterke samenhang: als je gezond bent is dat een reden voor geluk en andersom leidt geluk tot meer gezondheid (25). Aan de leerlingen is gevraagd hoe gelukkig ze zich meestal voelen. Daarbij konden ze een cijfer geven tussen 1 en 10. De jongeren geven zich gemiddeld een 7,7. Bij 13% van de leerlingen is de mate van geluk laag te noemen (een 6 of lager). In deze groep bevinden zich veelal de jongeren die ongunstige uitkomsten geven diverse aspecten van het psychisch welbevinden, zoals psychosociale problemen, depressieve gevoelens, pesten en mishandeling. Figuur 9: Hoe gelukkig voel je je meestal? Gemiddeld rapportcijfer ,67 7,88 7,45 7,78 7,55 7,58 7,71 7,76 6,85 In figuur 9 is te zien dat het geluk lager is bij meisjes, bij klas 2, bij vmbo-leerlingen en zeker bij jongeren waar er thuis moeite is met rondkomen. Omvang psychosociale problemen blijft gelijk over de jaren Een veel gebruikte vragenlijst om psychosociale problemen te signaleren is de Strenghts and Difficulties Questionnaire (SDQ). De SDQ is een vragenlijst die bestaat uit 25 vragen die betrekking hebben op het brede spectrum van de psychosociale problemen, namelijk: emotionele problemen, gedragsproblemen, omgang met leeftijdgenoten, hyperactiviteit en prosociaal gedrag. Op basis van de SDQ heeft 5% een duidelijke indicatie voor het bestaan van psychosociale problemen en 9% zit in een grensgebied, hetgeen te beschouwen is als een verhoogd risico. In vergelijking met 2007 is het percentage jongeren met psychosociale problemen ongeveer gelijk gebleven (zie figuur 10). Het percentage met psychosociale problemen ligt hoger bij meisjes (vooral vaker emotionele problemen), vmbo-leerlingen (vooral vaker hyperactiviteit en gedragsproblemen) en jongeren waar thuis moeite is met rondkomen (vooral vaker emotionele problemen en hyperactiviteit). Figuur 10: Psychosociale problemen % grensgebied verhoogd Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 24 van 63

32 Eén op zes jongeren heeft te maken met depressieve gevoelens De aanwezigheid van depressieve gevoelens is gemeten met behulp van de Major Depression Inventory (MDI). Deze vragenlijst telt dertien items waarmee lichte, matige en ernstige depressieve gevoelens gemeten kunnen worden. Bij 7% van de leerlingen is sprake van licht depressieve gevoelens, 5% heeft matig depressieve gevoelens en bij 5% is sprake van een ernstige mate van depressieve gevoelens (zie figuur 11). Figuur 11: Depressieve gevoelens geen 83% licht 7% matig 5% ernstig 5% De uitkomsten van de regio Nijmegen zijn vergelijkbaar met die van heel Oost Nederland en zijn gelijk gebleven ten opzichte van Hoewel de eerdergenoemde SDQ (psychosociale problemen) een breder terrein meet dan de MDI, is er wel een duidelijke correlatie tussen de twee instrumenten. Mede daardoor zien we ook dezelfde subgroepen met een hoger risico. Matige en ernstige depressieve gevoelens zijn hoger bij meisjes dan bij jongens (14% versus 7%), hoger bij klas 4 dan bij klas 2 (12% versus 9%), hoger bij vmbo-leerlingen dan bij havo/vwo-leerlingen (15% versus 8%) en veel hoger bij jongeren waarbij thuis moeite is met rondkomen (28% versus 8%). Automutilatie iets gedaald Jongeren met psychische problemen, verwonden zichzelf soms om spanningen als gevolg van opgekropte emoties (verdriet of boosheid) te verminderen. Om meer zicht te krijgen op het aantal keer dat dat voorkomt is aan de jongeren de vraag gesteld of zij zichzelf wel eens opzettelijk verwond hebben. Daaruit blijkt dat 4% van de jongeren aangeeft dit in het afgelopen jaar één keer gedaan te hebben en 3% van de jongeren zegt zichzelf meerdere keren opzettelijk te hebben verwond. Het percentage is wat lager dan in 2007 (toen 6% één keer en 4% meerdere keren). In tegenstelling tot vier jaar geleden is er nu nauwelijks verschil tussen jongens en meisjes en tussen de schoolniveaus. 5.3 Pesten op school Pesten hoger in klas 2 Elf procent van de jongeren geeft aan in de afgelopen drie maanden te zijn gepest op school; 2% zelfs meerdere keren per week. Het pesten is in klas 2 duidelijk hoger dan in klas 4 (15% versus 8%) en op het vmbo hoger dan op havo/vwo (14% vs. 10%). Meisjes en jongens zijn even vaak slachtoffer van pesten, maar jongens zijn wel vaker dader van pesten. Eén op de vijf jongens (20%) heeft meegedaan aan het pesten van anderen. Bij meisjes is dit één op de negen (11%). Het pesten is iets gedaald ten opzichte van 2007 en het is ook iets lager dan gemiddeld in Oost Nederland. De school is niet de enige plek waar jongeren te maken kunnen hebben met pesten. In paragraaf 9.2 staat digitaal pesten beschreven. En in paragraaf 5.5 gaat het over geestelijke en lichamelijke mishandeling. Hetgeen in het verlengde ligt van pesten. Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 25 van 63

33 5.4 Ingrijpende gebeurtenissen Een bekend model om de belastbaarheid van mensen en gezinnen in beeld te brengen is het balansmodel van Bakker. Dit model gaat er vanuit dat voor een gezonde ontwikkeling er een balans moet zijn tussen draaglast en draagkracht (34). Ingrijpende gebeurtenissen kunnen factoren zijn die voor een jongere de draaglast verzwaart. Daarom is aan de jongere gevraagd om van een aantal relevante ingrijpende gebeurtenissen aan te geven of ze die ooit hebben meegemaakt en zo ja, of ze daar nog steeds problemen mee hebben. (Psychische) ziekte van ouders of jongere zelf is belastend voor de jongere Figuur 12 laat zien dat het overlijden van een dierbare de meest voorkomende ingrijpende gebeurtenis is. Het is verder niet nagevraagd wat de relatie tot die dierbare is, maar het is zeker te verwachten dat hier ook grootouders toe zijn gerekend. Daarnaast zijn ook langdurige ziekte of handicap van een gezinslid en echtscheiding van ouders regelmatig genoemd. De gebeurtenissen waar de jongere nog relatief veel problemen mee hebben, zijn psychische ziekte van een gezinslid of langdurige ziekte of handicap van zichzelf. De helft of meer van de jongeren die dit ooit hebben meegemaakt hebben hier (nog steeds) problemen mee. Figuur 12: Ingrijpende gebeurtenissen: ooit meegemaakt en nog problemen mee overlijden dierbare langdurige of ernstige ziekte of handicap van een gezinslid echtscheiding ouders psychische ziekte van een gezinslid langdurige of ernstige ziekte of handicap van jezelf verslaving van gezinslid aan alcohol, drugs of gokken % nu (nog) problemen mee ooit meegemaakt Als het overlijden van een dierbare wordt meegerekend, dan heeft één op de drie jongeren momenteel problemen met een van de genoemde ingrijpende gebeurtenissen. Bij uitsluiting van het overlijden, blijkt dat 23% van de jongeren problemen heeft die te maken hebben met één van de overige gebeurtenissen. 5.5 Mishandeling en huiselijke geweld In de vragenlijst is gevraagd naar een aantal specifieke problemen zoals mishandeling en ongewenste seksuele ervaringen. Het zijn belangrijke onderwerpen om aandacht aan te geven. Het is echter wel moeilijk om via een vragenlijst een betrouwbaar beeld te krijgen van dergelijke onderwerpen. Zo heeft 9% op tenminste één van de vragen hierover geen antwoord willen geven. Daarom moeten de onderstaande gegevens beschouwd worden als een indicatie. Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 26 van 63

34 Geestelijke mishandeling hoger dan lichamelijk Onder geestelijke mishandeling wordt verstaan: vaak gekleineerd, getreiterd of uitgescholden worden. Van de jongeren zegt 4% dat dit hen wel eens overkomt en 12% geeft aan dat dit hen in het verleden is overkomen. In veruit de meeste gevallen gebeurde dit door een jongere op school en vertoont daarmee overlap met het pesten uit de vorige paragraaf. Bij 3% gebeurt of gebeurde dit door een jongere in de buurt, bij 1% door een jongere thuis en bij 2% door een volwassene thuis. (5% heeft op de vraag naar geestelijke mishandeling geen antwoord willen geven.) Lichamelijk mishandeling wordt minder vaak genoemd: 2% geeft aan wel eens lichamelijk mishandeld te worden (geschopt, geslagen, vastgebonden enz.) en 3% is vroeger lichamelijk mishandeld. Bij 1% gebeurt of gebeurde dit door een jongere thuis en bij 2% is/was dit door een volwassene thuis. (3% heeft op de vraag naar lichamelijke mishandeling geen antwoord willen geven.) Seksuele ervaring tegen je zin In de vragenlijst is een breed geformuleerde vraag gesteld over ongewenste seksuele ervaringen: "Heb je wel eens tegen je zin in seksuele ervaring met iemand gehad? Met seksuele ervaring bedoelen we alles van zoenen, intiem betasten tot naar bed gaan toe". Deze vraag is door 7% met 'ja' beantwoord en 4% heeft deze vraag niet willen beantwoorden. In de meeste gevallen betrof dit een ervaring met een leeftijdsgenoot. Bij 1% was er sprake van een ongewenste ervaring met een volwassene. Huiselijk geweld: minimaal 5% Op basis van het E-MOVO onderzoek kan geen uitspraak worden gedaan over huiselijk geweld volgens de formele definitie 1. Wel kan nagegaan worden in hoeverre er melding is gemaakt van geestelijke of lichamelijke mishandeling of ongewenste seksuele handelingen die plaatsvinden in de thuissituatie. In de praktijk zal dit in vrijwel alle gevallen beschouwd kunnen worden als huiselijk geweld. Van de jongeren uit de regio Nijmegen heeft 5% aangegeven dat nu of in het verleden sprake is geweest van lichamelijk of geestelijke mishandeling of van seksuele ervaringen tegen de zin door een jongere of een volwassene bij hen thuis. Dit percentage is vrij constant over de jaren en het verschilt in de regio Nijmegen niet van dat van heel Oost Nederland. De genoemde percentages moeten beschouwd worden als minimum-percentages. Zo is er bij dit soort gevoelige vragen een onderrapportage te verwachten. En zoals al eerder genoemd heeft 9% op tenminste één van de vragen over mishandeling/ongewenste ervaringen geen antwoord willen geven. Daarnaast is hier alleen gevraagd naar mishandeling/ongewenste ervaring die bij de jongere zelf heeft plaatsgevonden. Echter indien er huiselijk geweld optreedt waarvan de jongere niet direct zelf het slachtoffer is, maar wel getuige, dan wordt dit ook als slachtofferschap beschouwd, maar dat zit niet in bovengenoemde vijf procent. 1 De definitie van huiselijk geweld is gebaseerd op de relatie van de pleger en het slachtoffer. De pleger moet tot de huiselijke kring van het slachtoffer behoren (veelal gezinsleden, maar het kan ook een huisvriend(in) zijn). De locatie van de mishandeling is niet doorslaggevend. In dit onderzoek is echter niet naar de relatie met de pleger gevraagd, maar naar de locatie. Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 27 van 63

35 5.6 Bronnen voor informatie of hulp Ouders zijn belangrijkste bron voor informatie en hulp Aan de jongeren is gevraagd waar ze naartoe gaan voor informatie of hulp als ze ergens echt mee zitten en ze kunnen het probleem niet zelf oplossen. Het blijkt dat jongeren de hulp dan in eerste instantie dichtbij huis zoeken in hun eigen sociale netwerk: ouders, vrienden, broers/zussen en andere familie (zie tabel 1). De tweede schil is de school via de leerlingbegeleider, mentor of docent. Als derde wordt ook het internet regelmatig genoemd. De meer gespecialiseerde hulp zoals huisarts, schoolmaatschappelijk werk en jeugdarts of - verpleegkundige worden aanzienlijk minder vaak genoemd. Tabel 1: Bronnen voor hulp of informatie voor jongeren bij problemen die ze niet zelf kunnen oplossen. ouder(s) of verzorgers 79% een vriend(in) 47% broer of zus 37% vaste vriend(in) of partner 29% andere familieleden 22% leerlingbegeleider of mentor 15% internet 14% leraar of docent 10% Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 28 van 63

36 6 Beweging, voeding en overgewicht Beweging is een belangrijke preventieve factor voor diverse gezondheidsproblemen die met name later in het leven kunnen ontstaan zoals hart-/vaatziekten en gewrichtsproblemen. Voldoende beweging voorkomt het ontstaan van overgewicht. Volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) zou een jongere, om een goede gezondheid te verkrijgen en/of te behouden, iedere dag minimaal één uur matig intensief moeten bewegen (29). Ook een ongezond voedingspatroon heeft negatieve gevolgen voor de gezondheid en het gewicht (20). Het eten van voldoende groenten en fruit is beschermend voor zowel sommige vormen van kanker als voor hart- en vaatziekten. Jongeren voldoen over het algemeen niet aan de gezonde voedingsnorm van twee stuks fruit en 200 gram groenten per dag (1). Steeds meer jongeren gaan s ochtends zonder ontbijt naar school. Dit resulteert in een verminderd concentratievermogen en kan gepaard gaan met impulsief snoepen en snacken, met als gevolg een groter risico op overgewicht (27). Overgewicht ontstaat door een verkeerde balans tussen bewegen en eten. Overgewicht, met name tijdens de adolescentie, is een belangrijke voorspeller voor overgewicht op volwassen leeftijd. Ernstig overgewicht (obesitas) kan op latere leeftijd ernstige complicaties veroorzaken, zoals hart- en vaatziekten, kanker en gewrichtsproblemen (26). De gegevens over overgewicht in dit rapport zijn niet gebaseerd op de E-movo-enquête, maar op de meetgegevens van de GGD. 6.1 Beweging Ruim kwart beweegt beslist te weinig Om de bovengenoemde Nederlandse Norm Gezond Bewegen betrouwbaar na te vragen, is een specifieke vragenset nodig die te uitgebreid is voor E-MOVO. In de E-MOVO-vragenlijst is de landelijke standaardvraag bewegen opgenomen. Daarin wordt aan de jongeren gevraagd hoeveel tijd zij in de voorgaande week besteedden aan verschillende vormen van beweging, zoals lopen of fietsen naar school, gymles op school en sporten. Als deze tijden bij elkaar worden opgeteld geeft dat inzicht in het aantal uren dat jongeren per week bewegen. In figuur 13 is te zien dat 73% van de jongeren minstens 7 uur per week beweegt. Meisjes bewegen minder dan jongens, leerlingen van klas 4 minder dan van klas 2 en vmbo-leerlingen minder dan havo/vwo-leerlingen. Het is helaas niet mogelijk om voor dit cijfer een betrouwbare vergelijking te maken met het percentage van 2007, omdat in 2007 niet precies dezelfde vragen zijn gesteld. Figuur 13a: Percentage jongeren dat 7 uur of meer per week beweegt % Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 29 van 63

37 Fietsen naar school is belangrijkste bijdrage aan het bewegen Het dagelijks bewegen, zoals het fietsen naar school levert verhoudingsgewijs de grootste bijdrage aan het beweegpatroon van de jongeren. Van de jongeren in de regio Nijmegen gaat 88% op de fiets (of lopend) naar school. Dat is vrijwel gelijk aan vier jaar geleden. Een vergelijking tussen de tien gemeenten in de regio laat zien dat dat de gemeenten Mook en Middelaar, Heumen, Millingen aan de Rijn en Beuningen het gunstigst scoren op totaal bewegen. Dit zijn precies de gemeenten waarin jongeren verder naar school moeten fietsen omdat er in hun gemeente geen school voor het Voortgezet Onderwijs is. Figuur 13b: Percentage jongeren dat 7 uur of meer per week beweegt naar gemeente Beuningen Druten Groesbeek Heumen Millingen Mook Nijmegen Ubbergen West MW Wijchen 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Driekwart is lid sportvereniging De mate van sporten is ook een belangrijke factor bij het bewegen. Driekwart (75%) van de jongeren in de regio Nijmegen is lid van een sportvereniging of club. Dat is hoger dan gemiddeld in Oost Nederland (70%). De mate van lidmaatschap verschilt niet zoveel tussen jongens en meisjes (78% versus 72%). Het aantal uren dat gesport wordt verschil meer. Jongens sporten zowel georganiseerd als ongeorganiseerd meer dan meisjes. Voor vmbo-leerlingen geldt dat ze in iets mindere mate lid zijn van een sportvereniging en daardoor wat minder georganiseerd sporten, maar ze scoren wel hoger wat betreft het ongeorganiseerd sporten (zoals voetballen op een veldje). In figuur 13a was te zien dat alles bij elkaar genomen de vmbo-leerlingen wel minder bewegen dan de havo/vwo-leerlingen. In gezinnen waar moeite is met rondkomen ligt het percentage jongeren dat lid is van een sportvereniging op 62%. Figuur 14: Percentage jongeren dat lid is van een sportvereniging % Oost NL regio Nijm man vrouw klas 2 klas 4 vmbo havo/ vwo Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 30 van 63

38 6.2 Voeding Het betrouwbaar meten van het voedingspatroon vergt een veel uitgebreidere aanpak dan in E-MOVO mogelijk is. Om toch een indruk te krijgen van het voedingspatroon van jongeren is onder andere gevraagd naar ontbijtgewoontes en het gebruik van groente en fruit. Ontbijten zeker bij vmbo'ers niet elke dag Bijna één op de vijf jongeren ontbijt minder dan 5 dagen per week. Vmbo'ers ontbijten duidelijk minder dan havo/vwo-leerlingen. Meisjes ontbijten minder dan jongens en klas 4 minder dan klas 2 (zie figuur 15). Figuur 15: Percentage jongeren dat minder dan 5 keer per week ontbijt % Oost NL regio Nijm man vrouw klas 2 klas 4 vmbo havo/ vwo Groente- en fruitconsumptie blijft veel te laag, fruit weer gedaald Het gebruik van groente en fruit blijkt ver af te liggen van de aanbevolen hoeveelheden. Slechts 43% van de jongeren eet dagelijks groente. Eén op de vijf jongeren (20%) eet zelfs hooguit 4 keer per week groente. De groenteconsumptie blijft ongeveer gelijk over de jaren. Het fruitgebruik is nog ongunstiger: 31% eet dagelijks fruit en ruim de helft (51%) eet het minder dan 4 keer per week (waaronder 15% die vrijwel nooit fruit eet). In figuur 16 is te zien dat 2007 een kleine verbetering liet zien ten opzichte van Maar nu in 2011 is het beeld weer ongunstiger. Figuur 16: Aantal keer per week dat men groente en fruit eet (2003, 2007 en 2011) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% groente 2003 groente 2007 groente 2011 fruit 2003 fruit 2007 fruit 2011 dagelijks 5-6 x per week max 4x per week Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 31 van 63

39 6.3 Overgewicht Het is onbetrouwbaar om bij de jongeren zelf navraag te doen naar hun lengte en gewicht. Vooral omdat de jongeren nog in de groei zijn, waardoor zowel lengte als gewicht nog veranderen. Daarnaast kan bij sommigen ook de verleiding om de gegevens iets rooskleuriger in te vullen een rol spelen. Daarom wordt in dit rapport gebruik gemaakt van de meetgegevens van de gezondheidsonderzoeken die de GGD houdt in klas 2 van het Voortgezet Onderwijs. Hierbij worden de leerlingen gemeten en gewogen door een verpleegkundige van de Jeugdgezondheidszorg. Als maat voor overgewicht wordt de Body Mass Index 2 (BMI) gehanteerd. Overgewicht blijft hoog In het meest recent beschikbare schooljaar blijkt dat bij 15,5% van de jongeren sprake is van overgewicht (12,8% matig overgewicht en 2,7% obesitas). Er is geen verschil tussen jongens en meisjes. Daarnaast blijkt dat bij 10% sprake is van ondergewicht. Het constateren van ondergewicht tijdens het consult bij een jongere is altijd aanleiding om na te gaan of er medische of psychische oorzaken voor zijn. Als dat niet zo is, dan is ondergewicht geen reden tot zorg. Figuur 17: Beoordeling gewicht (op basis van BMI, klas 2 VO, jongeren wonend in regio Nijmegen. Bron meetgegevens JGZ,) (matig) overgewicht 12,8% normaal gewicht 74,4% obesitas 2,7% ondergewicht 10,1% Het percentage overgewicht bij de leerlingen in het voortgezet onderwijs (VO) fluctueert sinds 2003 tussen 12% en 16%. Er is in die jaren zeker nog geen sprake van een daling. Bij de andere leeftijdsgroepen lijkt er wel sprake te zijn van een lichte daling (zie figuur 18). 2 De BMI wordt berekend door het lichaamsgewicht te delen door het kwadraat van de lichaamslengte. Bij volwassen wordt gesproken van overgewicht bij een BMI van 25 of hoger. Voor jongeren in de groei zijn er aangepaste afkappunten die afhankelijk zijn van leeftijd en geslacht. Deze afkappunten zijn in dit onderzoek gebruikt (overeenkomstig de Lokale en Nationale Monitor). Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 32 van 63

40 Percentage % Figuur 18: Percentage overgewicht over de jaren, per leeftijdsgroep (op basis van BMI, wonend in regio Nijmegen. Bron: meetgegevens JGZ) 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 5 jr groep 7 VO 4% 2% 0% '03/'04 '05/'06 '06/'07 07/'08 '08/'09 '09/'10 10/'11 schooljaar Meisjes schatten zich zwaarder in dan ze zijn In de E-MOVO vragenlijst is aan de jongeren gevraagd hun eigen gewicht te beoordelen: 20% vindt zichzelf te zwaar en 3% vindt zichzelf veel te zwaar. Er is een groot verschil in deze beoordeling tussen jongens en meisjes. Van de jongens vindt 13% zich (veel) te zwaar, bij de meisjes is dit 33%. Het aantal meisjes dat zichzelf te zwaar noemt is daarmee twee keer zo groot dan het aantal meisjes dat volgens de BMI daadwerkelijk te zwaar is (16%). Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 33 van 63

41 Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 34 van 63

42 7 Genotmiddelen Veel jongeren experimenteren in de puberteit met genotmiddelen, zoals tabak, alcohol en drugs. Alcohol is het genotmiddel dat door jongeren het meest wordt gebruikt. Het recente peilstationonderzoek van het Trimbos-instituut laat voor de jongeren in het regulier voortgezet onderwijs een doorzettende daling zien tussen 2003 en 2011 (35, 22). De daling deed zich vooral voor in de leeftijdsgroep tot en met 14 jaar. Jongeren vanaf 16 jaar drinken nog steeds vaak en veel (35). Vergeleken met jongeren uit andere landen in Europa is het percentage jongeren dat drinkt vergelijkbaar, maar wel drinken de Nederlandse jongeren meer per keer. Daarentegen is het drinken op jonge leeftijd in Nederland wat lager (36). Regelmatig alcoholgebruik op jonge leeftijd kan de ontwikkeling van de hersenen belemmeren. Deze groeiachterstand kan onder andere leiden tot verminderde prestaties op het gebied van leren, geheugen en zelfbeheersing. Alcoholgebruik verhoogt de kans op risicovol seksueel gedrag, agressief gedrag en ongevallen (9). Roken is de belangrijkste vermijdbare oorzaak van ziekte en sterfte in Nederland. Rokers lopen in het algemeen meer kans op longkanker, hart- en vaatziekten, chronische luchtwegaandoeningen en beroerte. Deze aandoeningen komen normaal gesproken pas op latere leeftijd voor. Ook mensen die meeroken (passief roken) lopen meer risico op longkanker en hart- en vaatziekten (6). Uit landelijk onderzoek blijkt dat het aandeel rokers onder jongeren sinds 1997 is gedaald (5) Maar uit het meest recente peilstation van het Trimbos-instituut blijkt dat het de laatste jaren gelijk blijft (35). Landelijk heeft 17% van de jongeren in het voortgezet onderwijs ooit cannabis gebruikt en 8% heeft het ook in de voorgaande vier weken gebruikt. Het gebruik van harddrugs ligt duidelijk lager: 4% heeft het ooit gebruikt (35). De meest gebruikte middelen zijn dan XTC, amfetamine en cocaïne. Vergeleken met andere landen in Europa gebruiken Nederlandse jongeren meer cannabis maar het harddrugsgebruik ligt wat lager (36). Regelmatig gebruik van softdrugs, waartoe cannabis behoort, kan geheugenproblemen en problemen met reactie- of concentratievermogen veroorzaken, wat vaak resulteert in slechter verkeersgedrag en slechtere school- en werkprestaties. 7.1 Alcohol Alcoholgebruik beduidend gedaald Van de jongeren uit de regio Nijmegen heeft 53% ooit alcohol gedronken en 41% heeft in de afgelopen vier weken alcohol gedronken. Dat is vrijwel gelijk aan het percentage in Oost Nederland. In figuur 19 is te zien dat het alcoholgebruik zowel in de regio als in heel Oost Nederland sterk gedaald is. Die trend komt daarmee overeen met de eerder genoemde landelijke cijfers van het peilstationonderzoek van het Trimbosinstituut (35). Figuur 19: Alcoholgebruik in de voorgaande vier weken 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Oost NL regio Nijm. klas 2 klas 4 jongens meisjes vmbo havo/vwo Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 35 van 63

43 Daling lager bij vmbo-leerlingen, geen daling bij 16 jarigen De daling is het sterkst in klas 2 (13/14-jarigen), maar ook klas 4 (15/16-jarigen) laat een daling zien. In figuur 19 was te zien dat de daling bij de vmbo-leerlingen duidelijk minder is dan bij de havo/vwoleerlingen. In figuur 20 wordt nader gekeken naar het effect van leeftijd en het schoolniveau. Daarin vallen een paar dingen op. Zo is te zien dat bij de 12- tot 15-jarigen de daling in alcoholgebruik bij de havo/vwo-leerlingen sterker is dan bij de vmbo-leerlingen. Bij de 15-jarigen zien we zelfs bij de vmbo'ers nauwelijks een daling, terwijl die daling bij de 15-jarige havo/vwo'ers wel duidelijk is. Maar als de havo/vwo-leerlingen eenmaal 16 jaar zijn, dan is er geen enkele sprake meer van een daling. Figuur 20: Alcoholgebruik in de voorgaande vier weken in 2007 en 2011, naar leeftijd en schoolniveau. 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% klas 2, 13 jr klas 2, 14 jr klas 4, 15 jr vmbo klas 4, 16 jr klas 2, 13 jr klas 2, 14 jr klas 4, 15 jr havo/vwo klas 4, 16 jr Breezer en bier favoriete dranken, gebruik pure sterke drank neemt toe bij 16-jarigen Favoriete dranken zijn net als vier jaar geleden breezers en bier. Wel neemt de populariteit van de breezers relatief wat af, van een sterke eerste plaats in 2003, nu een gedeelde koppositie met het bier. Ook zelf gemixte drankjes en shooters worden regelmatig genoemd. Daar waar het alcoholgebruik dus daalt, blijkt het drinken van pure sterke drank aan populariteit te winnen. Dit geldt met name voor de 16-jarigen. In 2003 dronk 15% van de 16-jarigen wel eens pure sterke drank, in 2007 was dit 21% en nu in 2011 is dit 28%. Als jongeren alcohol drinken is dit meestal bij uitgaansgelegenheden (discotheek 28%, café/ bar 13%) bij anderen thuis (21%) en thuis met anderen (19%). De helft van de jongeren die wel eens alcohol drinkt, drinkt wel eens alcohol voorafgaand aan het uitgaan (indrinken). Dit indrinken gebeurt meestal bij vrienden thuis, maar ook wel op straat/hangplek of bij henzelf thuis. Het indrinken in een keet of schuur, zoals gebruikelijk is in de Achterhoek en Twente is hier minder aan de orde. Meeste drinkende jongeren, drinken veel Zoals eerder genoemd heeft 41% van alle jongeren in de voorgaande vier weken alcohol gedronken. Het blijkt dat het dan meestal niet bij één of twee glazen blijft, want 30% van alle jongeren heeft recent vijf of meer glazen alcohol bij één gelegenheid gedronken ( binge drinken of piekdrinken ). Oftewel drie van de vier drinkende jongeren valt in de groep binge-drinker. Ook het binge-drinken is gedaald ten opzichte van voorgaande jaren (zie figuur 21). Evenwel is het nog zo dat bijna de helft van de jongeren uit klas 4 (15/16 jaar) in de voorgaande vier weken minstens 5 glazen alcohol heeft gedronken. Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 36 van 63

44 Figuur 21: Binge drinken (5 of meer glazen per gelegenheid) in de voorgaande vier weken 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Oost NLregio Nijm. klas 2 klas 4 jongens meisjes vmbo havo/vwo Het binge-drinken blijft niet zonder gevolgen: één op de vijf jongeren (21%) is in de voorgaande vier weken dronken of aangeschoten geweest. In klas 2 is dit 5%, maar in klas 4 is 36% recent dronken of aangeschoten geweest. Er is weinig verschil tussen jongens en meisjes. Tolerantie ouders sterk gedaald, meeste jongeren hebben afspraken met ouders over alcohol Aan de jongeren die wel eens alcohol drinken is gevraagd wat hun ouders ervan vinden dat ze alcohol drinken. In figuur 22 is te zien dat ten opzichte van 2007 de tolerantie van ouders duidelijk is gedaald. In 2007 vond nog 40% het goed dat hun kind alcohol dronk, in 2011 is dit gedaald tot 25%. Naast het duidelijke verschil tussen klas 2 en klas 4, valt in figuur 22 ook op dat de ouders van vmbo-leerlingen toleranter zijn dan ouders van havo/vwo-leerlingen. Figuur 22: Oordeel ouders over het alcoholgebruik van hun kind (volgens de jongere) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% jongere drinkt niet ouders weten het niet ouders raden af/verbieden ouders vinden goed/zeggen niets Twee-derde van de jongeren heeft een afspraak met hun ouders over alcoholgebruik. Meestal betreft dit een afspraak over de leeftijdsgrens. Dit betreft dan voornamelijk een grens op 16 jaar, 5% heeft een grens op 17 of 18 jaar. Bij een kleiner deel betreft het een afspraak over de hoeveelheid die gedronken mag worden. Hoewel de tolerantie van ouders afneemt, blijkt toch dat ruim een kwart van de ouders wel eens alcohol koopt speciaal voor hun kind. Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 37 van 63

45 Alcoholgebruik daalt, maar vanaf 16 jaar blijft het onveranderd hoog Zoals in figuur 20 al was te zien onttrekken de 16-jarigen zich aan de dalende trend qua alcoholgebruik. Bij deze leeftijdsgroep is niet of nauwelijks een daling te zien. Voor de 16-jarigen geldt: 76% heeft recent alcohol gedronken 62% heeft recent vijf of meer glazen per keer gedronken 47% is recent dronken of aangeschoten geweest 44% van de ouders koopt wel eens alcohol speciaal voor hun kind. In de verdiepende factsheet over alcohol die begin 2003 verschijnt, zullen de alcoholuitkomsten nog nader beschreven worden. 7.2 Roken Roken gedaald Vijftien procent van de jongeren rookt, waarvan de helft dagelijks. Figuur 23 toont een daling in het roken vanaf Dit is daarmee niet in overeenstemming met de recente landelijke peilstationcijfers, want deze voor de laatste vier jaar een gelijkblijvende trend zien. Jongens en meisjes roken vrijwel in gelijke mate. Het roken in klas 2 is nog veel lager dan in klas 4 (6% versus 25%). Daarnaast is er een groot verschil tussen vmbo-leerlingen en havo/vwo-leerlingen (22% versus 12%). Figuur 23: Roken (uitgesplitst naar dagelijks en regelmatig) % ik rook, maar niet dagelijks dagelijks 0 regio Nijm 2003 regio Nijm 2007 regio Nijm 2011 man vrouw klas 2 klas 4 vmbo havo/ vwo Jongeren roken vooral op straat en op schoolplein, deel rokers verzwijgt het voor ouders Bij ruim één op de drie rokende jongeren weten de ouders niet dat hun kind rookt. De jongeren roken dan ook (nog) niet allemaal thuis. Het meest wordt er gerookt op straat of op het schoolplein (figuur 24). Figuur 24: Rooklocaties bij café, snackbar thuis, alleen thuis, met anderen thuis bij anderen bij disco op schoolplein op straat, park, buiten Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 38 van 63 0% 2% 4% 6% 8% 10%

46 Ook het meeroken thuis is gedaald Bij bijna één op de drie jongeren wordt er wel eens in huis gerookt waar de jongere bij is (meeroken). Dit meeroken laat geen verschil zien tussen klas 2 en klas 4 en ook niet tussen jongens en meisjes. Wel is er een verschil naar schoolniveau. Bij 42% van de vmbo-leerlingen wordt er thuis gerookt. Bij de havo/vwo-leerlingen is dit duidelijk lager: 25%. Het meeroken is, zowel bij de vmbo-leerlingen als bij de havo/vwo-leerlingen duidelijk gedaald ten opzichte van Drugs Cannabisgebruik gedaald, maar wel fors hoger dan in geheel Oost Nederland Een kwart van de jongeren heeft wel eens cannabis (wiet of hasj) aangeboden gekregen, dat is lager dan in Meestal was dit op straat (14%), thuis of bij vrienden (7%), op school (6%) of bij uitgaansgelegenheden (5%). Vijftien procent van de jongeren heeft ooit cannabis gebruikt en 7% heeft dit in de afgelopen 4 weken nog gebruikt. Jongens en meisjes verschillen weinig wat betreft het ooit gebruik van cannabis maar er is wel een groot verschil in het recent gebruik (zie figuur 25). Het cannabisgebruik is duidelijk gedaald ten opzichte van Het verschil tussen het vmbo en havo/vwo is veel kleiner geworden dan in In vergelijking met Oost Nederland blijkt het cannabisgebruik in onze regio nog duidelijk hoger te liggen. Figuur 25: Cannabis (wiet of hasj) gebruikt in voorgaande vier weken 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% regio Nijm.Oost NL klas 2 klas 4 jongens meisjes vmbo havo/vwo Cannabisgebruik met name hoog bij jongens in klas 4, ouders weten het meestal niet Zoals uit de bovenstaande figuur blijkt, zit het actuele gebruik met name bij klas 4 en duidelijk meer bij jongens. Als we apart naar die groep kijken dan blijkt dat één op de vijf jongens (19%) in klas 4 in de voorgaande vier weken cannabis heeft gebruikt. Jongeren die cannabis gebruiken komen er vooral aan via vrienden (9%). Verder wordt genoemd: via via, coffeeshop, via schoolgenoten (allen 2%). Een dealer wordt door 1% genoemd. Als jongeren cannabis gebruiken dan is dat het meest op straat (10%) of bij vrienden (6%). Daar waar bij roken al bleek dat een deel van de jongeren het verzwijgt voor hun ouders, is dat bij het cannabis gebruiken nog meer. Bij 36% van de jongeren die wel eens cannabis gebruiken weet tenminste een van de ouders dat zij dan wel eens doen. Sterke samenhang cannabisgebruik en roken Aangezien veel jongeren cannabis gebruiken door te blowen (roken van een mengsel van tabak en cannabis) is het logisch dat er een relatie is tussen blowen en cannabis gebruiken. Maar het effect is sterk. Van degenen die niet roken heeft 2% recent cannabis gebruikt, van de af en toe rokers heeft 27% recent cannabis gebruikt en van de dagelijks rokers heeft 42% in de voorgaande vier weken ook cannabis gebruikt. Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 39 van 63

47 Recent harddrugsgebruik is 2% Het aanbod en gebruik van harddrugs ligt duidelijk lager dan dat van cannabis: Zes procent heeft wel eens harddrugs aangeboden gekregen. Dat was meestal op straat of bij een uitgaansgelegenheid of feest/concert. Drie procent van de jongeren heeft ooit harddrugs gebruikt en twee procent heeft het ook recent gebruikt. Het gaat dan met name om XTC (1,0%), cocaïne (1,0%), paddo's (0,8%), amfetaminen (0,8%) en GHB (0,8%). Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 40 van 63

48 8 Seksualiteit en seksuele diversiteit In de puberteit beginnen veel jongeren met het opdoen van seksuele ervaring. Uit het recente landelijk onderzoek Seks onder je 25e blijkt dat de leeftijd waarop jongeren deze ervaringen opdoen de laatste zes jaar op gelijk niveau is gebleven. Op 14-jarige leeftijd heeft de helft van de jongeren ervaring met tongzoenen en op 17-jarige leeftijd heeft de helft ervaring met geslachtsgemeenschap (7). Het is belangrijk dat, àls jongeren tot geslachtsgemeenschap komen, dit op een veilige manier gebeurt. Als er geen anticonceptie wordt gebruikt, is er kans op een ongewenste zwangerschap. Vrijen zonder condoom verhoogt het risico op een seksueel overdraagbare aandoening (soa). Sommige soa hebben ernstige gevolgen als ze niet op tijd worden behandeld. Het is dus belangrijk dat jongeren die willen vrijen gestimuleerd worden om dit veilig te doen. In de puberteit gaan jongeren op zoek naar hun eigen identiteit en ontdekken ze ook hun seksuele geaardheid. Uit het Seks onder je 25e-onderzoek 2012 onder jongeren van 12 tot 25 jaar blijkt dat 3,1% van de jongens en 2,4% van de meisjes op die leeftijd aangeeft uitsluitend of vooral te vallen op het eigen geslacht. Dat is een toename ten opzichte van hetzelfde onderzoek in Meisjes komen gemiddeld 'uit de kast' als ze 15,9 jaar zijn, voor jongens ligt dat hoger, maar de leeftijd is wel de afgelopen zes jaar gedaald van 17,8 jaar in 2005 naar 16,6 jaar in Toch is de tolerantie van homoseksualiteit nog flink lager dan van heteroseksualiteit (7). Dit kan zijn weerslag hebben op latere leeftijd, soms met ernstige gevolgen. Uit recent onderzoek is gebleken dat homo- en biseksuelen vaker depressief zijn en suïcidale neigingen hebben dan heteroseksuelen (32). 8.1 Seksueel actief 17% ervaring met geslachtsgemeenschap, lager bij vwo'ers Van de jongeren in de regio Nijmegen geeft 17% aan ooit met iemand naar bed te zijn geweest (met geslachtsgemeenschap), bij de helft hiervan gebeurt dat regelmatig. Een vergelijking met de eerdere jaren laat zien dat dit percentage ongeveer gelijk ligt met 2003, maar lager dan 2007 (zie figuur 26). Het percentage is logischerwijze hoger in klas 4 dan in klas 2 (29% resp. 5%). Als voor de vierde klassers een uitsplitsing maken naar schoolniveau dan valt vooral op dat de seksuele ervaring bij vmboen havo-leerlingen duidelijk hoger is dan bij vwo leerlingen. Het is dan echter wel goed om op te merken dat het verschil voor een (klein) deel verklaard kan worden doordat de vierde klassers op het vwo gemiddeld een half jaar jonger zijn dan de vierde klassers op zowel vmbo als havo. Figuur 26: Seksuele ervaring: ooit geslachtsgemeenschap gehad naar frequentie % regio N 2003 regio N 2007 regio Nijm 2011 Oost NL 2011 man vrouw klas 2 klas 4 klas 4 vmbo klas 4 havo klas 4 vwo Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 41 van 63

49 8.2 Veilig vrijen Helft gebruikt niet altijd condoom, vooral om een ander voorbehoedsmiddel wordt gebruikt Van de seksueel actieve leerlingen geeft de helft (49%) aan altijd condooms te gebruiken. De belangrijkste redenen om niet altijd een condoom te gebruiken zijn: omdat de pil of een ander voorbehoedmiddel werd gebruikt (als reden genoemd door 22% van de seksueel actieven) omdat wij elkaar vertrouwden (14%) omdat wij vaste verkering hebben (14%) omdat vrijen met condoom niet zo lekker is (12%) we geen condoom bij ons hadden (7%) ik wilde het niet (7%). Bij de laatste keer geslachtsgemeenschap heeft bijna driekwart een condoom gebruikt en 56% heeft (ook) een ander voorbehoedsmiddel gebruikt, met name de pil. Vier procent heeft de laatste keer geen voorbehoedsmiddel gebruikt (dus geen condoom en geen ander middel). En zij hebben daarmee dus een risico op zwangerschap gelopen. 8.3 Sense Sense spreekuur bekender bij seksueel actieve jongeren Sense is een gratis en anoniem spreekuur van de GGD. Op dit spreekuur kunnen jongeren terecht met vragen over relaties, seks, SOA en anticonceptie. Sense heeft ook een eigen website waar veel informatie te vinden is over seksualiteit, maar ook over verliefdheid, relaties, liefde en alles wat daarbij komt kijken. Eén op de acht jongeren (12%) heeft weleens gehoord van het Sense spreekuur. In figuur 27 is te zien dat de bekendheid van het spreekuur duidelijk hoger is bij de jongeren die al seksuele ervaring hebben (ervaring met geslachtsgemeenschap). Figuur 27: Heeft wel eens gehoord van het Sense-spreekuur % Acht procent van de jongeren kent de Sense-website: Ook hiervoor geldt dat dit percentage bij degenen met seksuele ervaring twee keer zo hoog is als bij degenen zonder ervaring. 8.4 Seksuele diversiteit Tolerantie homoseksualiteit neemt verder toe Aan de jongeren is gevraagd wat ze ervan vinden als twee meisjes/vrouwen of twee jongens/mannen op elkaar verliefd zijn. Ruim de helft (56%) van de jongeren uit de regio Nijmegen noemt dit normaal, 32% noemt het een beetje raar, 4% noemt het erg raar en 7% noemt dit verkeerd. In figuur 28 is het percentage weergegeven dat homoseksualiteit als erg raar of verkeerd beoordeelt. Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 42 van 63

50 In vergelijking met de voorgaande jaren valt op dat er in de regio Nijmegen sprake is van een doorzettende daling qua intolerantie. Ook in geheel Oost Nederland zien we dit keer een daling ten opzichte van Meisjes zijn veel toleranter dan jongens, ook is er een duidelijk verschil tussen vmbo-leerlingen en havo/vwo-leerlingen. Figuur 28: Percentage jongeren dat het erg raar of verkeerd vindt als twee meisjes/vrouwen of twee jongens/mannen op elkaar verliefd zijn 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% regio Nijm.Oost NL klas 2 klas 4 jongens meisjes vmbo havo/vwo Openheid op school nog lang niet vanzelfsprekend In de regio Nijmegen is er al jaren extra aandacht voor sociale veiligheid over homoseksualiteit in het onderwijs, via het programma SchoolsOut: Mede hierdoor zijn er in E- MOVO in de regio Nijmegen nog extra vragen gesteld over seksuele diversiteit. Zo is aan de jongeren gevraagd of ze denken dat een jongen of meisje op hun school eerlijk zou kunnen vertellen dat ze homoseksueel zijn. De helft van hen vindt van wel (waarbij de meesten aangeven dit met name tegen vrienden te kunnen zeggen). Ruim één op de vijf jongeren (22%) beantwoordt die vraag met 'nee' en ruim een kwart weet het niet. Als we deze vraag bekijken over de jaren (zie figuur 29) dan zien we met name verschuivingen in het aantal jongeren dat het niet weet. Jongeren hebben er blijkbaar een duidelijker mening over. Deze verschuiving is ten gunste gegaan van degenen die vinden dat je er tegen vrienden op school open over kan zijn. Het deel dat vindt dat je niet open kan zijn is niet gedaald en is zelfs iets hoger dan in Figuur 29: Openheid op school over homoseksualiteit 100% 80% 60% 40% 20% ja, tegen iedereen ja, alleen tegen vrienden dat weet ik niet nee 0% Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 43 van 63

51 Aan de jongeren is ook een (standaard) vragenset voorgelegd over de 'sociale afstand' 3 die jongeren zouden bewaren tot een homoseksuele/lesbische klasgenoot. Daaruit blijkt dat van 39% van de jongeren gezegd kan worden dat ze veel afstand (zouden) bewaren tot een homoseksuele/lesbische klasgenoot. Vooral homoseksueel gedrag door jongens wekt weerstand Jongeren maken een duidelijk verschil in hun oordeel over heteroseksueel en homoseksueel gedrag. Dat blijkt uit de vraag wat jongeren ervan vinden als er op het schoolplein of op straat gezoend wordt tussen jongeren van verschillend of hetzelfde geslacht. Jongeren staan het meest tolerant tegen over een zoenende jongen en meisje samen. Twee zoenende meisjes wordt al minder positief beoordeeld en twee zoenende jongens wordt door 32% verkeerd genoemd (figuur 30). Dat onderscheid tussen twee zoenende meisjes en twee zoenende jongens wordt overigens geheel verklaard doordat jongens veel negatiever zijn over twee zoenende jongens dan over zoenende meisjes. Voor meiden is dat verschil er niet. Zij staan even positief of negatief tegenover twee zoenende jongens als twee zoenende meisjes. Figuur 30: Wat vind je ervan als twee jongeren elkaar zoenen op schoolplein of straat 100% 80% 60% 40% 20% (helemaal) verkeerd niet goed, niet slecht prima/goed 0% jongen en meisje twee meisjes twee jongens Acceptatie homoseksualiteit door ouders, vrij hoog beoordeeld Tot slot is jongeren gevraagd om via een rapportcijfer aan te geven in hoeverre zij denken dat homoseksualiteit geaccepteerd is bij hun klasgenoten, hun vrienden en hun ouders. Dan blijkt dat jongeren de acceptatie het hoogst achten bij hun ouders (gemiddeld rapportcijfer 7,9) en het laagst bij de klasgenoten (5,8). De acceptatie bij vrienden zit daar tussenin (6,6). In figuur 31 is de variatie aangegeven. Bemoedigend is dat 41% van de jongeren de acceptatie door hun ouders met een 10 beoordeelt. Daarentegen beoordeelt 7 à 8% (ofwel 1 op de 12 jongeren) de acceptatie door klasgenoten, vrienden en ouders met een rapportcijfer 1. Figuur 31: Mate van acceptatie van homoseksualiteit door klasgenoten, vrienden en ouders (in rapportcijfer) 50% 40% 30% 20% 10% 3 De vragenset gaat over de afstand die men zou bewaren ten opzichte van een homoseksuele klasgenoot ouders van dezelfde sekse. Dus: hoe meisjes zouden staan 0% ten opzichte van een lesbische klasgenoot en hoe jongens zoude staan vrienden ten opzichte van een homoseksuele klasgenoot. De vragenset bestaat uit drie stellingen over vriendschap sluiten, laten merken dat hij/zij van me af moet blijven en in de pauze liever naast iemand anders. klasgenoten Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 44 van 63 rapportcijfer

52 9 Informatiebehoefte, internet en schulden 9.1 Informatiebehoefte Jongeren willen meer weten over bewegen, voeding en seksualiteit, via internet en school Organisaties zoals de GGD zijn er goed in om te proberen om jongeren op allerlei manieren van informatie over gezondheid te voorzien. Maar wat vinden jongeren zelf belangrijke onderwerpen en hoe zouden ze daar meer van willen weten? Ruim een kwart geeft aan dat ze van geen enkel (genoemd) onderwerp meer zouden willen weten. Dit percentage verschilt niet veel tussen jongens en meisjes en tussen vmbo en havo/vwo. Wel is het zo dat jongeren uit klas 4 wat minder geïnteresseerd zijn dan jongeren uit klas 2. De onderwerpen die het meest genoemd zijn, zijn: sport en bewegen (meer door jongens), voeding (meer door meisjes), relaties en seksualiteit, alcohol en drugs (deze laatste onderwerpen in gelijke mate door jongens en meisjes). Figuur 32: Welke onderwerpen vinden jongeren zo belangrijk dat ze er meer van zouden willen weten? pesten cultureel aanbod gokken medicijngebruik vandalisme/criminalit roken depressie drugs alcohol relaties/seksualiteit voeding sport/bewegen geen enkel onderwerp 0% 10% 20% 30% 40% Jongeren willen over deze onderwerpen het liefst geïnformeerd worden via internet (48%) en ruim een kwart (26%) geeft aan dit (ook) via school te willen. 9.2 Internet De tijd die jongeren doorbrengen op het internet neemt nog altijd toe. Mede door de toename in gebruik van mogelijkheden, zoals de smartphones, raakt het internet steeds meer verweven in het dagelijks patroon en, zeker bij jongeren, ook in het sociale leven. Internet: plek voor complimenten en beledigingen Aan de jongeren is gevraagd naar een aantal positieve en negatieve ervaringen op internet (zie tabel 2). Veruit de meeste jongeren hebben positieve ervaringen, zoals het krijgen van complimenten. De negatieve ervaringen zijn minder in omvang maar kunnen wel een duidelijk impact hebben, zeker als het in het openbaar gebeurt (zoals via facebook of twitter). Het percentage jongeren dat zegt digitaal gepest te zijn (10%) is duidelijk kleiner dan het aantal jongeren dat via internet beledigd is (36%), of belachelijk Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de regio Nijmegen pagina 45 van 63