Klimaatverandering beïnvloedt het vóórkomen in Nederland van ziekten overgebracht door teken, muggen en zandvliegen
|
|
- Janne Cools
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Ziekte van Lyme. De afgelopen jaren is in Nederland, net als in grote delen van Europa, een toename gemeld van patiënten met de ziekte van Lyme Deze ziekte wordt op de mens overgedragen door een beet van een geïnfecteerde harde teek, Ixodes ricinus, de meest voorkomende teek in Nederland (figuur 1a). 15 De ontwikkelingscyclus van de teek bestaat uit drie actieve stadia: het larvestadium, het nimfcapita selecta Klimaatverandering beïnvloedt het vóórkomen in Nederland van ziekten overgebracht door teken, muggen en zandvliegen J.C.Rahamat-Langendoen, J.A.van Vliet en C.B.E.M.Reusken Zie ook het artikel op bl Veranderingen in het vóórkomen van aandoeningen die door geleedpotigen (vectoren) worden overgebracht hangen samen met veranderingen in klimaat. Het is moeilijk te voorspellen welke vectorgebonden ziekten onder invloed van klimaatveranderingen in Nederland de kop zullen opsteken. Klimaatveranderingen beïnvloeden het vóórkomen van teken, en leiden mogelijk tot een verdere toename van de incidentie van de ziekte van Lyme en een verhoogde kans op introductie van rickettsiosen. Door het warmer worden van het klimaat lijkt de vestiging van de mug Aedes albopictus in Nederland een reële mogelijkheid; ook wordt de kans op de introductie van de zandvlieg groter. Het is nog onbekend of de micro-organismen die door deze vectoren worden overgebracht, zoals het West-Nijl-virus, het denguevirus en Leishmania, blijvend kunnen circuleren in Nederland. Alertheid blijft noodzakelijk, ook ten aanzien van vectorgebonden ziekten die ogenschijnlijk minder van belang zijn voor Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd. 2008;152:863-8 Sinds een aantal jaren staan de mogelijke effecten van eventuele klimaatveranderingen volop in de belangstelling. 1-3 De aarde warmt op en men voorziet dat er wereldwijd gemiddeld meer neerslag zal vallen, die ook heviger zal zijn. 4 Voor Zuid-Europa zal de kans op verdroging toenemen, terwijl het klimaat in Noord-Europa milder en natter wordt (www. ipcc.ch/ipccreports/ar4-wg2.htm). 4 5 Voor diverse ziekten veronderstelt men dat er een relatie is tussen veranderingen in het klimaat en prevalentie, zoals voor salmonellose (deze aandoening is temperatuurafhankelijk) en legionellose (hierbij wordt een relatie met neerslag verondersteld). 6 7 Deze relatie is het duidelijkst bij de zogenaamde vectorgebonden aandoeningen, en daarvoor zijn dan ook de grootste veranderingen te verwachten. 8 Bij een vectorgebonden aandoening wordt de ziekteverwekker (virus, bacterie of parasiet) van de ene gastheer overgebracht naar de andere door een geleedpotige (vector: mug, teek, zandvlieg of knut). De aanwezigheid van een vector in een gebied is een noodzakelijke, maar niet de enige voorwaarde voor het vóórkomen van deze aandoeningen. 9 De interacties tussen de gastheer, de vector en het pathogene micro-organisme zijn complex en worden beïnvloed door diverse omgevingsfactoren, waaronder temperatuur en neerslag Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Centrum Infectieziektebestrijding, afd. Epidemiologie en Surveillance, Postbak 75, Postbus 1, 3720 BA Bilthoven. Mw.J.C.Rahamat-Langendoen en hr.j.a.van Vliet, artsen infectieziektebestrijding; mw.dr.ir.c.b.e.m.reusken, viroloog. Correspondentieadres: mw.j.c.rahamat-langendoen (janette.rahamat@rivm.nl). In dit artikel bespreken wij de effecten van klimaatver andering op vectorgebonden ziekten die voor Nederland van belang zijn. Dit artikel is gebaseerd op een hoofdstuk uit het rapport Staat van Infectieziekten in Nederland 2006 van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). 12 voor nederland relevante vectorgebonden ziekten en de invloed van klimaat Het klimaat kan via twee mechanismen het vóórkomen van vectoren en vectorgebonden ziekten in Nederland beïnvloeden. Klimaatveranderingen kunnen leiden tot een toename van al in Nederland levende vectoren en van vectorgebonden ziekten. Ook kan onder invloed van klimaatveranderingen het verspreidingsgebied van de vector en het pathogeen verschuiven, waardoor vectoren of pathogenen die nu nog alleen in Zuid-Europa voorkomen langzaam opschuiven naar het noorden. De vectorgebonden ziekten die voor Nederland relevant zijn, worden overgebracht door drie grote groepen vectoren: teken, muggen en zandvliegen (tabel). ziekten overgedragen door teken Ned Tijdschr Geneeskd april;152(15) 863
2 Voor Nederland relevante vectoren, hun huidige verspreiding, en aan de vector gebonden ziekten vector huidige verspreiding vector in Europa door vector overgebrachte ziekte reservoir teek Ixodes ricinus Europa, uitgezonderd het uiterste teken-encefalitis, ziekte kleine knaagdieren noorden van Lyme, ehrlichiose Rhipicephalus sanguineus Middellandse Zeegebied, sporadisch in mediterranean spotted fever honden Centraal-Europa Hyalomma marginatum marginatum Oost-Europa, Balkan krim-congo-hemorragische- gewervelde dieren koorts (hazen, geiten, koeien) mug Culex pipiens, Culex modestus Europa (Cx. modestus, vooral beperkt tot West-Nijl-koorts vogels Zuid- en Centraal-Europa) Aedes albopictus Italië, Albanië, sporadisch in Frankrijk, dengue, chikungunya mens Spanje, België en Griekenland Anopheles-spp. Zuid- en Zuidoost-Europa malaria mens (An. saccharovi, An. labranchiae en An. superpictus), noordelijkere streken inclusief Nederland (An. atroparvus, An. messeae) zandvlieg Phlebotomus-spp. Middellandse Zeegebied, leishmaniasis, Toscana-virus- mens, hond Centraal-Europa infecties stadium en het volwassen stadium (zie figuur 1b). In elk stadium voedt de teek zich op één enkele gastheer. Er zijn 2 tot 15 dagen nodig om een compleet bloedmaal op te nemen; daarna valt de teek van de gastheer af en ontwikkelt deze zich tot het volgende stadium. Gemiddeld duurt de ontwikkelingscyclus van de teek 2-3 jaar. 16 Omdat de teek de meeste tijd doorbrengt op de grond moeten de omstandigheden daar zo zijn dat deze kan overleven. De luchtvochtigheid (een combinatie van temperatuur en neerslag) moet tenminste 80-85% bedragen. De teek houdt zich daarom vooral op in vegetatie waar de luchtvochtigheid constant hoog is: bosrijke gebieden met een dichte ondergroei die beschermt tegen kou en droogte. 17 In Europa is de gemiddelde nachttemperatuur gestegen, net als de gemiddelde temperatuur in de winter. De lente begint eerder dan gebruikelijk en de herfst loopt langer door. Al deze veranderingen hebben de verspreiding van teken bevorderd en de dichtheid van de tekenpopulatie vergroot, 13 hetgeen weer van invloed is op het al of niet vóórkomen van teekgebonden ziekten. In welke mate de toename van het b a figuur 1. (a) Volwassen stadium van de teek Ixodes ricinus; (b) levensstadia van de teek (afbeelding: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu; RIVM). 864 Ned Tijdschr Geneeskd april;152(15)
3 aantal patiënten met de ziekte van Lyme toegeschreven kan worden aan een toename van de tekendichtheid is niet duidelijk. Teken-encefalitis. Een ander door I. ricinus overgedragen pathogeen is het teken-encefalitis( tick-borne encefalitis )- virus (TBEV). Infectie met TBEV kan leiden tot ernstige neurologische verschijnselen, zoals meningitis en meningoencefalitis, waarbij er een kans is op restverschijnselen en sterfte. Op basis van modelstudies lijkt het minder waarschijnlijk dat TBEV zich onder invloed van klimaatveranderingen vanuit centraal Europa naar Nederland zal verspreiden Mediterranean spotted fever. Mediterranean spotted fever (MSF), ook wel bekend als fièvre boutonneuse, is endemisch in het Middellandse Zeegebied en wordt veroorzaakt door Rickettsia conorii. 20 Deze infectie kenmerkt zich door een griepachtig ziektebeeld met een eschar (zwarte korst) op de plaats van de tekenbeet; in Nederland komt de aandoening niet voor. Rhipicephalus sanguineus, de bruine hondenteek, is een belangrijke vector van MSF. Honden die vanuit endemische gebieden terugkeren naar Nederland kunnen de teek meenemen. Als de lokale condities goed zijn, zoals het geval is in woonhuizen, kan de teek overleven en kan lokale transmissie van R. conorii optreden. Incidenteel zijn er humane infecties gemeld in noordelijkere delen van Europa. Ook in Nederland zijn patiënten met MSF beschreven die niet kort daarvoor endemische gebieden hadden bezocht en waarbij transmissie via teken die waren geïmporteerd door honden aannemelijk was. 23 Wat de precieze invloed is van klimaatveranderingen op het vóórkomen van deze en andere rickettsiosen is onduidelijk. Gezien de veranderingen in de verspreiding van teken in Europa en de verschillende Rickettsiae die de afgelopen jaren in teken zijn aangetroffen, lijken rickettsiosen wel een probleem te zijn waarmee serieus rekening gehouden moet worden. 24 Krim-congo-hemorragische-koorts. Krim-congo-hemorragische-koorts is een ernstige teekgebonden virale infectie, die voorkomt in delen van Afrika, Azië, Oost-Europa en het Midden-Oosten. 25 Krim-congo-hemorragische-koortsvirus (CCHF) wordt verspreid door Hyalomma-teken, die alleen in steppe- en savanneachtige gebieden voorkomen; ze komen niet in Nederland voor. 26 Hoewel klimaatveranderingen het verspreidingsgebied van teken kunnen beïnvloeden, lijkt het vooralsnog niet waarschijnlijk dat Hyalomma-teken zich in Nederland kunnen vestigen en daardoor de verspreiding van het virus hier mogelijk maken. Voor al deze teekgebonden ziekten geldt dat het klimaat slechts een van de vele factoren is die het al of niet vóórkomen ervan kunnen beïnvloeden. Menselijk gedrag, zoals recreatie, veranderingen in landgebruik en in de omvang van gastheerpopulaties zijn eveneens van groot belang. Het relatieve aandeel van elk van deze factoren is niet duidelijk. figuur 2. Een mug van het geslacht Anopheles, volgezogen met bloed; de werkelijke grootte van de mug is 6-8 mm (afbeelding: Centers for Disease Control and Prevention (CDC), Atlanta, VS). ziekten overgedragen door muggen Malaria. De transmissie van malaria door Anopheles-muggen (figuur 2) wordt mede beïnvloed door de temperatuur en de hoeveelheid neerslag Een hoge luchtvochtigheid heeft een gunstig effect op de overleving en de verspreiding van muggen. Ook de vermenigvuldiging van het micro-organisme in de mug wordt gunstig beïnvloed door hogere temperaturen Hoewel de klimatologische omstandigheden in Nederland gunstiger kunnen worden voor zowel de malariavector als de parasiet zelf, is de kans op voortdurende transmissie van malaria erg klein. Bij mensen die malaria hebben wordt de aandoening snel ontdekt en behandeld, waardoor besmetting van de mug met de malariaparasiet niet mogelijk is. Dit is al eerder in dit tijdschrift beschreven. 31 Dengue. Dengue of knokkelkoorts wordt veroorzaakt door één of een combinatie van de 4 serotypen denguevirus (1-4), een Flavivirus. Het ziektebeeld kan variëren van vrijwel symptoomloos tot ernstige hemorragische ziekte met fatale afloop. 32 De muggensoort Aedes albopictus is, naast Aedes aegypti, een belangrijke vector voor denguevirus, en komt voor in streken met een gematigder klimaat. Deze soort kan overwinteren als eitje in diapauze (dat wil zeggen: stilstand in groei) en is in dat stadium bestand tegen lagere temperaturen. Introductie van Aedes albopictus heeft in Nederland plaatsgevonden via de import van de plant lucky bamboo (Dracaena sanderiana) vanuit Zuidoost-China. Het huidige verspreidingsgebied van de mug wordt beperkt door de 0 Cjanuari-isotherm (dat wil zeggen een gemiddelde temperatuur in januari van 0 C) en de 20 C-juli-isotherm. Een jaarlijkse hoeveelheid neerslag van 500 mm is voldoende om Ned Tijdschr Geneeskd april;152(15) 865
4 broedplaatsen voor de mug te creëren. 33 Uitgaande van deze criteria is vestiging van de mug in Nederland niet uit te sluiten. Zo voldeed januari, als koudste wintermaand de meest kritische periode, in 2006 in geheel Nederland aan de voorwaarde van een 0 C-isotherm (K.Takumi, persoonlijke mededeling, RIVM/Centrum Infectieziektebestrijding). Veranderingen in het klimaat, met name warmere zomers, kunnen de vestigingskansen voor deze mug vergroten. Of dit ook leidt tot verspreiding van het denguevirus is de vraag. Waarschijnlijk spelen woonomstandigheden en een gebrekkige infrastructuur een grote rol; in Nederland zal de kans op verdere verspreiding van het virus dus beperkt zijn. 34 Wel betekent een eventuele vestiging van deze muggensoort dat er een efficiënte vector is voor een reeks arbovirussen die momenteel nog niet in Noordwest-Europa circuleren, waaronder het West-Nijl-virus (WNV) en het Chikungunya virus. De recente uitbraak van chikungunya in Italië illustreert dat de permanente aanwezigheid van de vector kan resulteren in de efficiënte verspreiding van een exotisch virus na de introductie ervan via een in het buitenland geïnfecteerde persoon. 35 In Nederland is chikungunya in 2006 voor het eerst als importziekte gediagnosticeerd. 36 West-Nijl-virus. Het is nog onduidelijk in hoeverre het klimaat bijgedragen heeft aan het ontstaan van uitbraken van WNV. De cyclus van WNV wordt op gang gehouden door transmissie van het virus tussen wilde vogels en muggen die zich op vogels voeden. Muggen die zich zowel op vogels als op zoogdieren voeden, zogenaamde brugvectoren, leveren een belangrijke bijdrage aan de overdracht van het virus op zoogdieren. Zoogdieren, inclusief de mens, zijn veel minder belangrijk dan vogels als virusvermeerderende gastheer. Ze vormen een eindgastheer, omdat zich bij hen over het algemeen een viremie ontwikkelt die te kort duurt en waarbij de titers te laag zijn om bij te dragen aan de verspreiding van het virus via muggen. 37 Milde winters gevolgd door hete, droge zomers vergemakkelijken de transmissie van het virus tussen vogels, muggen en mensen, zoals het geval was in Amerika in 1999, toen WNV voor het eerst uitbrak. 38 In Nederland vindt voor zover bekend geen circulatie plaats van WNV onder vogels. Op basis van gegevens uit buitenlandse veldstudies kan worden geconcludeerd dat in Nederland negen muggensoorten in potentie kunnen optreden als WNV-vector. 37 Circulatie van het WNV is dus in theorie mogelijk onder de juiste klimatologische omstandigheden. ziekten overgedragen door zandvliegen In Europa wordt de zandvlieg (genus Phlebotomus; figuur 3) vooral gevonden in de landen rondom de Middellandse Zee als vector voor onder andere de Leishmania-parasiet en het Toscana-virus. Leishmania infantum is de veroorzaker van viscerale leishmaniasis in Zuid-Europa. Honden vormen het belangrijkste dierreservoir voor L. infantum en kunnen een bijdrage leveren aan de verspreiding van leishmaniasis in nieuwe gebieden. Regelmatig is leishmaniasis als importziekte bij honden in niet-endemische gebieden beschreven, ook in Nederland Besmetting van mensen via een hond is in niet-endemische gebieden als Nederland tot nu toe niet beschreven. Temperatuur en vochtigheid zijn de twee belangrijkste klimaatfactoren die de overleving, ontwikkeling en activiteit van de zandvlieg bepalen. Phlebotomus-zandvliegen kunnen overwinteren in relatieve kou. De activiteit van volwassen zandvliegen en de ontwikkeling van larven worden vertraagd bij een gemiddelde temperatuur beneden de 20 C. 41 Ook het vóórkomen van de Leishmania-parasiet wordt beperkt door de temperatuur (januari-isotherm van 5 tot 10 C, juli-isotherm van 20 tot 30 C). 41 Met de verwachte stijging van de temperatuur wordt de kans op introductie van de zandvlieg groter. Introductie van de zandvlieg in Nederland betekent dat hier ook ziekteverwekkende micro-organismen geïntroduceerd kunnen worden. De kans op voortfiguur 3. Het vrouwtje van een zandvlieg (Phlebotomus-species), een bloedzuigend insect dat onder andere de verwekker van leishmaniasis kan overbrengen; de werkelijke grootte is 2-5 mm (afbeelding: Public health image library, nr 6273, CDC; phil.cdc.gov/ phil/home.asp, zoek op Phlebotomus ). 866 Ned Tijdschr Geneeskd april;152(15)
5 durende transmissie van leishmaniasis en Toscana-virus in Nederland lijkt vooralsnog gering. beschouwing Het vóórkomen van vectorgebonden aandoeningen is meer dan een simpele optelsom van de aanwezigheid van een vector, een pathogeen en een gastheer. Het is vaak het resultaat van complexe interacties tussen het micro-organisme, de gastheer, de vector en de omgeving, waarbij het klimaat slechts een van de factoren is die hierop van invloed zijn. Veel van de epidemiologie en ecologie van vectorgebonden ziekten is nog onbekend. Dit bij elkaar maakt het moeilijk om te bepalen wat de relatieve bijdrage van klimaatverandering is aan veranderingen in het vóórkomen van vectorgebonden ziekten. Klimaatveranderingen beïnvloeden het vóórkomen van teken, en leiden mogelijk tot een verdere toename van de ziekte van Lyme en een verhoogde kans op de introductie van rickettsiosen. Door het warmer worden van het klimaat lijkt de vestiging van Aedes albopictus in Nederland een reële mogelijkheid; ook de kans op introductie van de zandvlieg is groter. Of een voortdurende circulatie van micro-organismen, verbonden aan deze vectoren, in Nederland mogelijk is, is de vraag. Andere factoren, zoals woonomstandigheden, infrastructuur en het niveau van de gezondheidszorg, spelen waarschijnlijk een belangrijkere rol. Wel moet worden opgemerkt dat vectorgebonden aandoeningen, net als veel andere infectieziekten, onvoorspelbaar zijn; aandoeningen waarvan de kans op introductie, vestiging en verspreiding in Nederland als gering wordt ingeschat, kunnen toch de kop opsteken. Alertheid blijft daarom noodzakelijk, ook voor vectorgebonden ziekten die voor Nederland ogenschijnlijk minder van belang zijn. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: het rapport Staat van Infectieziekten in Nederland 2006 is uitgevoerd door het Centrum Infectieziektebestrijding in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Aanvaard op 30 november 2007 Literatuur 1 McMichael AJ, Woodruff RE, Hales S. Climate change and human health: present and future risks. Lancet. 2006;367: Patz JA, Campbell-Lendrum D, Holloway T, Foley JA. Impact of regional climate change on human health. Nature. 2005;438: Mackenbach JP. Mondiale milieuveranderingen en volksgezondheid. Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150: Dorland R van, Jansen B, redacteuren. Staat van het klimaat De Bilt/Wageningen: Platform Communication on Climate Change; Working group II of the intergovernmental panel on climate change. Climate change 2007 impacts, adaptation and vulnerability. Cambridge: Cambridge University Press. [in press]. 6 Kovats RS, Edwards SJ, Hajat S, Armstrong BG, Ebi KL, Menne B. The effect of temperature on food poisoning: a time-series analysis of salmonellosis in ten European countries. Epidemiol Infect. 2004;132: Hicks LA, Rose jr CE, Fields BS, Drees ML, Engel JP, Jenkins PR, et al. Increased rainfall is associated with increased risk for legionellosis. Epidemiol Infect. 2007;135: Barker I, Brownlie J, Peckham C, Pickett J, Stewart W, Waage J, et al. Foresight. Infectious diseases: preparing for the future. Londen: Office of Science and Innovation; Hunter PR. Climate change and waterborne and vector-borne disease. J Appl Microbiol. 2003;94 Suppl:37S-46S. 10 Sutherst RW. Global change and human vulnerability to vector-borne diseases. Clin Microbiol Rev. 2004;17: Kovats RS, Campbell-Lendrum DH, McMichael AJ, Woodward A, Cox JS. Early effects of climate change: do they include changes in vector-borne disease? Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 2001;356: Lier EA van, Rahamat-Langendoen JC, Vliet JA van. Staat van infectieziekten in Nederland RIVM-rapport Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu; Randolph SE. The shifting landscape of tick-borne zoonoses: tick-borne encephalitis and Lyme borreliosis in Europe. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 2001;356: Hofhuis A, Giessen JWB van der, Borgsteede FHM, Wielinga PR, Notermans DW, Pelt W van. De ziekte van Lyme in Nederland tussen 1994 en Drievoudige toename van het aantal huisartsconsulten en verdubbeling van het aantal ziekenhuisopnames. Infectieziekten Bulletin. 2006;17: Boer R de, Nohlmans MK, Bogaard AE van den. Nederlandse teken als overbrengers van infectieziekten. Ned Tijdschr Geneeskd. 1990; 134: Parola P, Raoult D. Ticks and tickborne bacterial diseases in humans: an emerging infectious threat. Clin Infect Dis. 2001;32: Lindgren E, Jaenson TGT. Lyme borreliosis in Europe: influences on climate and climate change, epidemiology, ecology and adaptation measures. In: Menne B, Ebi KL, editors. Climate change and adaptation strategies for human health. Genève: Wereldgezondheidsorganisatie; Randolph S. Tick-borne encephalitis in Europe. Lancet. 2001;358: Wijngaard C van den, Reusken C, Giessen JWB van der, Koopmans MPG. Is tickborne encefalitis (TBE) een dreiging voor Nederland? Infectieziekten Bulletin. 2006;17: Parola P, Paddock CD, Raoult D. Tick-borne rickettsioses around the world: emerging diseases challenging old concepts. Clin Microbiol Rev. 2005;18: Lambert M, Dugernier T, Bigaignon G, Rahier J, Piot P. Mediterranean spotted fever in Belgium. Lancet. 1984;2(8410): Senneville E, Ajana F, Lecocq P, Chidiac C, Mouton Y. Rickettsia conorii isolated from ticks introduced to northern France by a dog. Lancet. 1991;337: Ruys TA, Schrijver M, Ligthelm R, Wout JW van t. Fièvre boutonneuse opgelopen in Nederland: een reizende hond als bron van Rickettsia conorii. Ned Tijdschr Geneeskd. 1994;138: Vorou RM, Papavassiliou VG, Tsiodras S. Emerging zoonoses and vector-borne infections affecting humans in Europe. Epidemiol Infect. 2007;135: Ergönül O. Crimean-Congo haemorrhagic fever. Lancet Infect Dis. 2006;6: Estrada-Peña A, Jongejan F. Ticks feeding on humans: a review of records on human-biting Ixodoidea with special reference to pathogen transmission. Exp Appl Acarol. 1999;23: Kuhn K. Malaria. In: Menne B, Ebi KL, editors. Climate change and adaptation strategies for human health. Genève: Wereldgezondheidsorganisatie; Ned Tijdschr Geneeskd april;152(15) 867
6 28 Kuhn KG, Campbell-Lendrum DH, Armstrong B, Davies CR. Malaria in Britain: past, present, and future. Proc Natl Acad Sci USA. 2003; 100: Hales S, Wet N de, Maindonald J, Woodward A. Potential effect of population and climate changes on global distribution of dengue fever: an empirical model. Lancet. 2002;360: Lindsay SW, Birley MH. Climate change and malaria transmission. Ann Trop Med Parasitol. 1996;90: Takken W, Kager PA, Kaay HJ van der. Terugkeer van endemische malaria in Nederland uiterst onwaarschijnlijk. Ned Tijdschr Geneeskd. 1999;143: Guzmán MG, Kourí G. Dengue: an update. Lancet Infect Dis. 2002; 2: Knudsen AB. Global distribution and continuing spread of Aedes albopictus. Parassitologia. 1995;37: Gubler DJ. Dengue and dengue hemorrhagic fever. Clin Microbiol Rev. 1998;11: Beltrame A, Angheben A, Bisoffi Z, Monteiro G, Maracco S, Calleri G, et al. Imported chikungunya infection, Italy. Emerg Infect Dis. 2007;13: Hassing RJ, Heijstek MW, Beek Y van, Doornum GJJ van, Overbosch D. Chikungunya voor het eerst gediagnosticeerd in Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd. 2008;152: Reusken CBEM. Samenstelling vectorenbestand van West Nile virus; literatuurreview. RIVM-briefrapport 164/06 MGB CR. Bilthoven: RIVM; Epstein PR. West Nile virus and the climate. J Urban Health. 2001; 78: Teske E, Knapen F van, Beijer EG, Slappendel RJ. Risk of infection with Leishmania spp. in the canine population in the Netherlands. Acta Vet Scand. 2002;43: Slappendel RJ. Canine leishmaniasis. A review based on 95 cases in the Netherlands. Vet Q. 1988;10: Lindgren E, Naucke T. Leishmaniasis: influences of climate and climate change, epidemiology, ecology and adaptation measures. In: Menne B, Ebi KL, editors. Climate change and adaptation strategies for human health. Genève: Wereldgezondheidsorganisatie; Abstract Climate change influences the incidence of arthropod-borne diseases in the Netherlands Climate change is associated with changes in the occurrence of arthropod-borne diseases. It is difficult to foresee which arthropod-borne diseases will appear in the Netherlands due to climate change. Climate change influences the prevalence of ticks and may lead to a further increase in Lyme disease and an increased risk of the introduction of rickettsioses. With further warming of the climate there is a real possibility of settlement of the mosquito Aedes albopictus and introduction of the sandfly in the Netherlands. Whether this will lead to circulation of micro-organisms transmitted by these vectors (e.g. West Nile virus, Dengue virus, Leishmania) is not clear. Continued vigilance is necessary, even for vector-borne diseases that appear to be less relevant for the Netherlands. Ned Tijdschr Geneeskd. 2008;152: Ned Tijdschr Geneeskd april;152(15)
Reizen door Europa, ongevaarlijk?
Reizen door Europa, ongevaarlijk? Dr Perry JJ van Genderen, internist Havenziekenhuis en Instituut voor Tropische Ziekten 25 november 2016 Epidemiological triad PATHOGEN VECTOR HOST ENVIRONMENT Mug Zandvlieg
Nadere informatieTeken-encefalitis: Een teken aan de wand?
Teken-encefalitis: Een teken aan de wand? Marieta Braks Medisch Entomologe, Ph.D. Centrum voor Zoőnosen en Omgevingsmicrobiologie/ RIVM Teken-encefalitis: Een teken aan de wand? 29 november 2013 Disclosure
Nadere informatieMonitoring Vectoren. Achtergrondinformatie bij de monitoring van steekmuggen en teken, uitgevoerd door het Centrum Monitoring Vectoren.
Monitoring Vectoren Achtergrondinformatie bij de monitoring van steekmuggen en teken, uitgevoerd door het Centrum Monitoring Vectoren. Het Centrum Monitoring Vectoren (CMV) voert sinds 2010 in heel Nederland
Nadere informatieLaat je niet steken door muggen of teken: Marieta Braks, Medisch Entomoloog RIVM
Laat je niet steken door muggen of teken: Marieta Braks, Medisch Entomoloog RIVM 1 Laat je niet bijten door muggen of teken: Marieta Braks, Medisch Entomoloog RIVM 2 Inhoud 1. Plaagdieren 2. Vector-overdraagbare
Nadere informatieHet Scalibor teken-abc
Scalibor Protectorband De doodsteek voor teken Beschermt ook tegen zandvliegen en de hartwormmug (Culex pp) Het Scalibor teken-abc Teken kunnen levensbedreigende ziekten overbrengen. Teken zijn spinachtige
Nadere informatieDermatologie casus van de maand maart 2010
Dermatologie casus van de maand maart 2010 ================================================================= Extra informatie: inmiddels is middels microscopie leishmaniasis bevestigd! Leishmaniasis
Nadere informatieOnderzoek naar de relatie tussen immature teken en knaagdieren
Studiedag 17 maart 2011 Starters in het bosonderzoek Onderzoek naar de relatie tussen immature teken en knaagdieren Wesley Tack Maxime Madder Kris Verheyen Verscheidenheid aan soorten Wereldwijd: 850 à
Nadere informatieWinters in Nederland zijn niet te koud voor overleving van diapauze-competente Aziatische tijgermuggen
Winters in Nederland zijn niet te koud voor overleving van diapauze-competente Aziatische tijgermuggen RIVM Briefrapport 330341001/2008, bijlage bij briefnummer 044/08/ LZO/CR. K. Takumi, M. Braks, E.J.
Nadere informatieKoorts en huidafwijkingen uit de tropen. Oorzaken? Van Gompel. NTvDV 2014;24:
Koorts en huidafwijkingen uit de tropen. Oorzaken? Van Gompel. NTvDV 2014;24:106-114 2 Dengue en Chikungunya, wat is niet waar? 1. Ze worden door dezelfde muggensoort overgebracht 2. In Nederland komen
Nadere informatieScalibor Protectorband. De doodsteek voor teken. Het Scalibor teken-abc
Scalibor Protectorband De doodsteek voor teken Beschermt ook tegen zandvliegen en de hartwormmug (Culex pp) Het Scalibor teken-abc Met bloed volgezogen teek. Waarom zijn teken gevaarlijk? Teken zuigen
Nadere informatieKiezen én delen: De uitdaging bij integratie!
Integrale aanpak van Zoönosen Aanhaken en haken aan One Health Kiezen én delen: De uitdaging bij integratie! 11 december 2018 Marieta Braks, Dr. Medisch Entomologe Vectoren 2 Vector borne diseases 18 November
Nadere informatieTopje van de ijsberg!
Wetenschapsdag Topje van de ijsberg! ZONDAG 21 OKTOBER 2007 12.00-17.00 UUR Infectieziekten 4 Gekriebel en gezoem In warme landen brengen muggen, knutten en teken door hun steken of beten infectieziekten
Nadere informatieRegelmatig zijn muggen, zoals de tijgermug, in het
Stand van zaken Muggenbestrijding in Nederland Risico's en bestrijding van exotische muggen Diederik A.H. Brandwagt, C.J. (Arjan) Stroo, Marieta A.H. Braks en Ewout B. Fanoy Steekmuggen spelen wereldwijd
Nadere informatieEcologie van teken en Lyme en opties tot risicobeperking voor de (bos-)beheerder
Teken en Tekenziekten in Limburg 27 april 2017 Ecologie van teken en Lyme en opties tot risicobeperking voor de (bos-)beheerder Kris Verheyen Sanne Ruyts Wesley Tack Overzicht presentatie Ecologie van
Nadere informatieEen tekenbeet, altijd vervelend, soms ook gevaarlijk, maar eenvoudig te voorkomen.
Een tekenbeet, altijd vervelend, soms ook gevaarlijk, maar eenvoudig te voorkomen. Teken kunnen levensbedreigende ziekten overbrengen. Teken zijn spinachtige beestjes die zich vanuit de struiken op uw
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 16 februari 2016 Betreft Kamervragen uitbraak Zikavirus
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340
Nadere informatieCentrum Monitoring Vectoren (CMV, NRC, NVWA) : Muggen, Knutten en Teken. 22 oktober 2014. Arjan Stroo
Centrum Monitoring Vectoren (CMV, NRC, NVWA) : Muggen, Knutten en Teken 22 oktober 2014 Arjan Stroo 2 Afdeling Nationaal Referentie Centrum (NRC) Afdelingshoofd Mariëtte Edema Team Diagnostische methoden
Nadere informatieWilde fauna als reservoir van opkomende zoönosen. Thijs Kuiken 7e Nationale Symposium Zoönosen, Utrecht, 3 december 2013.
Wilde fauna als reservoir van opkomende zoönosen Thijs Kuiken 7e Nationale Symposium Zoönosen, Utrecht, 3 december 2013. Belang van infectieziekten in de wereld regionaal sterk verschillend (Murray et
Nadere informatieInsectensteken. Mogelijke ziektes en maatregelen
Insectensteken Mogelijke ziektes en maatregelen Algemene maatregelen Sommige insecten steken alleen van zonsondergang tot zonsopgang (zoals malariamuggen en zandvliegjes), maar andere insecten (zoals de
Nadere informatieDe beste band tussen baas en hond
De beste band tussen baas en hond Scalibor Protectorband; Teken-ABC Dermacentor reticularis Deze teek komt oorspronkelijk in Zuid-Europa voor, maar is via vakantieverkeer nu ook in Nederland terecht gekomen.
Nadere informatieWat zou u tegen vlooien en teken doen als u een hond was?
Wat zou u tegen vlooien en teken doen als u een hond was? In deze brochure vindt u informatie over vlooien- en tekenbestrijding bij de hond Belangrijke tips voor een goede bescherming binnen- en buitenshuis!
Nadere informatieHet Scalibor teken-abc
Scalibor Protectorband De doodsteek voor teken Beschermt ook langdurig tegen zandvliegen en hartwormmuggen Het Scalibor teken-abc Teken kunnen levensbedreigende ziekten overbrengen. Teken zijn spinachtige
Nadere informatieTeek some time for. De teek - Verspreiding. De teek - Stamboom. Teken en de ziekte van Lyme. De schapenteek Ixodes ricinus 06/06/2011
Teken en de ziekte van Lyme Teek some time for De ecologie van de ziekte van Lyme De ziekte van Lyme in Nederland Algemeen publiek Groensector Preventie Fedor Gassner Stichting voor duurzame ontwikkeling
Nadere informatieTeken kunnen levensbedreigende. overbrengen. Wat brengen teken precies over? Welke teken komen in Nederland voor?
Scalibor Teken-ABC Dermacentor reticularis Deze teek komt oorspronkelijk in Zuid-Europa voor, maar is via vakantieverkeer nu ook in Nederland terecht gekomen. Deze teek brengt ook de bloedparasiet Babesia
Nadere informatieKLIMAATVERANDERING EN OPRUKKENDE ZIEKTEN: EEN COMPLEX SAMENSPEL VAN FACTOREN
40 2009, n 2 W. Van Bortel 1, V. Versteirt 1, F. Van Gompel 2, M. Coosemans 1 KLIMAATVERANDERING EN OPRUKKENDE ZIEKTEN: EEN COMPLEX SAMENSPEL VAN FACTOREN Sleutelwoorden Vector, Malaria, Chikungunya, Ziekte
Nadere informatiegegevens van TekenNet 2017 en resultaten van de studie op ziektekiemen in teken die werden verzameld op mensen [1]
Gepubliceerd op sciensano.be (https://www.sciensano.be) Home > Surveillance van tekenbeten in België: gegevens van TekenNet 2017 en resultaten van de studie op ziektekiemen in teken die werden verzameld
Nadere informatieDe mug achter de olifant
Dutch Good Safety Authorithy De mug achter de olifant Marieta Braks Centrum Infectieziektenbestrijding RIVM Marieta.braks@rivm.nl Arjan Stroo Centrum Monitoring Vectoren, NVWA c.j.stroo@nvwa.nl 3 Vector
Nadere informatieWerken in het groen (z)onder tekenbeten
Werken in het groen (z)onder tekenbeten 16 april 2019 Werkschuurbijeenkomst De Waterlely, Natuurpark Lelystad Fedor Gassner Gassner Biologisch Risico Advies www.gassneradvies.nl fedorgassner@gmail.com
Nadere informatieEen teek? Pak m beet!
Een teek? Pak m beet! Informatie over teken en de ziekte van Lyme Een tekenbeet is meestal onschuldig, maar kán u ziek maken als de teek lang vastgebeten in uw huid zit. Geef de teek dus geen kans. Een
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 2. Deze bijlage bevat informatie. 800045-2-739b
Bijlage VMBO-KB 2008 tijdvak 2 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. 800045-2-739b Ziek van de natuur Lees eerst informatie 1 tot en met 4 en beantwoord dan vraag 38 tot en met 49. Bij het beantwoorden
Nadere informatieCentrum Zoönosen en Omgevingsmicrobiologie
Centrum Zoönosen en Omgevingsmicrobiologie Het centrum Zoönosen en Omgevingsmicrobiologie (Z&O) doet onderzoek naar microbiële risico s veroorzaakt door besmet voedsel, door pathogenen (ziekteverwekkers)
Nadere informatieAls u een hond was, hoe zou u vlooien en teken aanpakken?
Als u een hond was, hoe zou u vlooien en teken aanpakken? Vlooien - en tekenb esmettingen kunnen effectief w orden aangepakt. Vlooien Alleen van het woord al krijgt u misschien direct jeuk. Maar hoe zou
Nadere informatieKamervragen aan de ministers van VWS en LNV over nieuwe gevallen van Q-koorts besmettingen bij mensen in Brabant
08-05-2008 Kamervragen aan de ministers van VWS en LNV over nieuwe gevallen van Q-koorts besmettingen bij mensen in Brabant Vragen van het lid Thieme aan de ministers van Volksgezondheid Welzijn en Sport
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2008 tijdvak 2 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. 800045-2-617b Ziek van de natuur Lees eerst informatie 1 tot en met 4 en beantwoord dan vraag 36 tot en met 52.
Nadere informatieInformatie over de Ziekte van Lyme en andere tekenbeetziekten.
Informatie over de Ziekte van Lyme en andere tekenbeetziekten. Zie voor nadere beschrijvingen van de tekenbeet co-infecties en de WWW.TEKENBEETZIEKTEN.NL bijbehorende symptomen de website van de Stichting
Nadere informatieSpeed Duo Leish K/Ehrli TM
Speed Duo Leish K/Ehrli TM Virbac Nederland BV 11 2015 www.speedrange.nl Shaping the future of animal health NL Speed Duo Leish K/Ehrli TM Veterinaire diagnostische kit Alleen voor in-vitro diagnostiek
Nadere informatieVoorkomt dat teken en andere parasieten steken of bijten
Voorkomt dat teken en andere parasieten steken of bijten Doodt teken, vlooien en vlooienlarven Afwerende werking tegen teken, muggen, zandvliegen en stalvliegen. Hierdoor kunnen deze parasieten niet steken
Nadere informatieMuggenoverdraagbare infectieziekten: een wijdverspreid probleem
1 Muggenoverdraagbare infectieziekten: een wijdverspreid probleem Mosquito-borne infectious diseases: a widespread problem R.A.C. van Huet, M.A.H. Braks en J.G.M. Hoefnagel Samenvatting Muggenoverdraagbare
Nadere informatieStaatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2014 278 Besluit van 4 juli 2014, houdende aanpassing van het Besluit publieke gezondheid vanwege een meldingsplicht voor chikungunya 0 Wij Willem-Alexander,
Nadere informatieDengue update. Dr. P.J.J. van Genderen, internist Havenziekenhuis en Instituut voor Tropische Ziekten
Dengue update Dr. P.J.J. van Genderen, internist Havenziekenhuis en Instituut voor Tropische Ziekten Dengue historie 265-420 Beschrijving mogelijke ziekte in China 1789 Eerste beschrijving breakbone fever
Nadere informatiebètavakken, VMBO Economie, VMBO Groen, VMBO Techniek, VMBO Zorg, zaakvakken. VO
TekenQuiz Vakgebied: Leerniveau: bètavakken, VMO conomie, VMO Groen, VMO Techniek, VMO Zorg, zaakvakken. VO antal items: 15 Max. aantal punten: 44 ls je de bronnen uit het artikel op Onderwijsvanmorgen.nl
Nadere informatieTekenencefalitisvirus
Telefonische vragenlijst voor onderzoek naar Tekenencefalitisvirus in Nederland Bij voorkeur wordt deze vragenlijst mondeling (telefonisch) afgenomen door een GGD-medewerker. Wilt u ingevulde vragenlijsten
Nadere informatieEpidemiologie van de ziekte van Lyme vastgesteld door huisartsen in 2008 en 2009
Epidemiologie van de ziekte van Lyme vastgesteld door huisartsen in 2008 en 2009 Katrien Vanthomme 1, Nathalie Bossuyt 1, Nicole Boffin 1, Viviane Van Casteren 1 Samenvatting Op internationaal vlak is
Nadere informatieHOND OF KAT MEE OP VAKANTIE:
HOND OF KAT MEE OP VAKANTIE: De vakantie is altijd een leuke tijd. Mensen willen vaak hun hond meenemen op vakantie omdat deze ook recht heeft op vakantie, veel minder vaak nemen mensen hun kat mee maar
Nadere informatieInformatie over de Ziekte van Lyme en andere tekenbeetziekten.
Informatie over de Ziekte van Lyme en andere tekenbeetziekten. www.tekenbeetziekten.nl Verdeeldheid De medische wetenschap is verdeeld over diagnosestelling en behandeling van deze ziekte. Volgens de CBO
Nadere informatiePrikaccidenten: epidemiologie, opvang en mogelijkheden voor reductie
Prikaccidenten: epidemiologie, opvang en mogelijkheden voor reductie Paul van Wijk, september 2014 VU medisch centrum, Amsterdam Jeroen Bosch Ziekenhuis, s-hertogenbosch Inhoud Prikaccidenten risico s
Nadere informatieNieuwsbrief 42 Maart - April 2008 DE WEEK VAN DE TEEK
Nieuwsbrief 42 Maart - April 2008 DE WEEK VAN DE TEEK Naar aanleiding van de internationale week van de teek (30 maart tot en met 6 april) is het interessant om de gevaren van teken op landbouwgebied even
Nadere informatieSectie Infectieziekten
Sectie Infectieziekten 1 December 2015 U kunt helpen de HIV / AIDS epidemie te beëindigen You can help to end the HIV / AIDS epidemic Sectie Infectieziekten Weet uw HIV status Know your HIV status by 2020
Nadere informatiePRAKTISCH TEKEN EN DOOR TEKEN OVERGEDRAGEN ZIEKTEN. www.licg.nl over houden van huisdieren
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n PRAKTISCH TEKEN EN DOOR TEKEN OVERGEDRAGEN ZIEKTEN over houden van huisdieren Teken zijn kleine, spinachtige parasieten
Nadere informatieExotische muggen in België en. verhoogd risico door een steeds kleiner wordende wereld? V. Versteirt Institute of Tropical Medicine
Exotische muggen in België en Europa: verhoogd risico door een steeds kleiner wordende wereld? V. Versteirt Institute of Tropical Medicine Introductie een beetje historiek Belangrijkste muggen overdraagbare
Nadere informatieDirector of the Office for Risk Assessment of the Food and Consumer Product Safety Authority
Document type: Title: Author: Country: Please refer to this document as follows: Opinion Recommendation on vectors and vector-transmitted diseases Director of the Office for Risk Assessment of the Food
Nadere informatieKoorts na tropenreis. Epidemiologie van reizigersziekten. Epidemiologie van reizigersziekten. Epidemiologie van reizigersziekten
Koorts na tropenreis Les ASO 22 november 2017 EuroTravNet studie (2011) : 5965 ill-returned travellers in Western-Europe Acute diarrhea 35% Dermatologic syndrome 18% Respiratory syndrome 11% Systemic febrile
Nadere informatieWhat s hot and what s not? Paul Bijkerk Epidemiologie en Surveillance Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM
What s hot and what s not? Paul Bijkerk Epidemiologie en Surveillance Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM 1 RIVM - 1909 Opgericht in Utrecht - 1953 Verhuizing naar Bilthoven - 2016 +- 1500 medewerkers
Nadere informatieKlimaatverandering en gezondheid
Stand van zaken Klimaatverandering en gezondheid Pim Martens De doelstellingen voor uitstoot van broeikasgassen die in Kyoto bij het Verdrag over klimaatverandering van de Verenigde Naties zijn overeengekomen
Nadere informatieAcute gastro-enteritis Rubriekhouder: Dr. W. van Pelt, (RIVM-CIE) (1992-1993) (1996-2013)
Acute gastro-enteritis Rubriekhouder: Dr. W. van Pelt, (RIVM-CIE) (1992-1993) (1996-2013) Inleiding Gastro-enteritis behoort tot de top tien van aandoeningen in Nederland wat betreft incidentie en draagt
Nadere informatieTekenencefalitis (TBE) in Nederland
Tekenencefalitis (TBE) in Nederland Diederik Brandwagt, arts infectieziektebestrijding KNMG Fedor Gassner, bioloog, GGDrU & Gassner Biologisch Risico Advies Disclosure belangen spreker DB (potentiële)
Nadere informatieNaar aanleiding van de recente uitbraak van de ziekte blauwtong in Nederland en omringende landen deelt de COGEM u het volgende mee.
Aan de staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer De heer drs. P.L.B.A. van Geel Postbus 30945 2500 GX Den Haag DATUM 24 oktober 2006 KENMERK CGM/061024-03 ONDERWERP Advies
Nadere informatieTeken, de ziekte van Lyme en de invloed van klimaatverandering Lesmodule Wageningen Universiteit, juni 2007
Teken, de ziekte van Lyme en de invloed van klimaatverandering Lesmodule Wageningen Universiteit, juni 2007 Annemieke Brinkerink Annelies Davis I - Teken en de ziekte van Lyme Elk jaar lopen 17.000 Nederlanders
Nadere informatieHumane surveillance van ziekten die door teken worden overgedragen in België
Humane surveillance van ziekten die door teken worden overgedragen in België Tinne Lernout Epidemiologie van infectieziekten 22/09/2016 Rue Juliette Wytsmanstraat 14 1050 Brussels Belgium T +32 2 642 51
Nadere informatieEikenprocessierups en klimaatverandering,
Indicator 31 januari 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Sinds de eerste waarneming van
Nadere informatieREIS GERELATEERDE VACCINATIES. Dr. Perry JJ van Genderen, internist Havenziekenhuis en Instituut voor Tropische Ziekten Rotterdam
REIS GERELATEERDE VACCINATIES Dr. Perry JJ van Genderen, internist Havenziekenhuis en Instituut voor Tropische Ziekten Rotterdam Risicolanden: vaccineren? Increased risk for infectious diseases standard
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 Aanhangsel van de Handelingen Vragen gesteld door de leden der Kamer, met de daarop door de regering gegeven antwoorden 1547 Vragen van het lid
Nadere informatieHoe een modelleur een mug vangt het nut van wiskundige modellen voor het bestuderen en bestrijden van vector-overgedragen ziekten
136 entomologische berichten Hoe een modelleur een mug vangt het nut van wiskundige modellen voor het bestuderen en bestrijden van vector-overgedragen ziekten TREFWOORDEN Epidemiologie, muggen, risicokaarten,
Nadere informatieVrijstelling op grond van artikel 65, inzake het middel Dimilin Spuitpoeder 25% (6774N).
Vrijstelling op grond van artikel 65, inzake het middel Dimilin Spuitpoeder 25% (6774N). IENM/BSK-2013/233700 De Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, Handelende in overeenstemming met de Staatssecretaris
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22114 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Jiang, Xiaohong Title: Construction characterization and application of Flavivirus
Nadere informatieColofon. www.stichtinggezondheid.nl. Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid. Teksten: Stichting Gezondheid
Colofon Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid Teksten: Stichting Gezondheid Vormgeving: Michael Box (Internet Marketing Nederland) Correspondentie: Stichting Gezondheid (Stefan Rooyackers)
Nadere informatieSamenvatting: De afgelopen jaren zijn in Europa uitbraken van een
Het toenemend belang van infectieziekten die worden overgebracht door vectoren E.J. Scholte (,2), C.B.E.M. Reusken (), W. Takken (3), F. Jongejan (4), J.W.B. van der Giessen () Samenvatting: De afgelopen
Nadere informatieAcute gastro-enteritis Rubriekhouder: Dr. W. van Pelt, (RIVM-CIE) ( ) ( )
Acute gastro-enteritis Rubriekhouder: Dr. W. van Pelt, (RIVM-CIE) (1992-1993) (1996-2016) Inleiding Gastro-enteritis behoort tot de top tien van aandoeningen in Nederland wat betreft incidentie en draagt
Nadere informatieLeptospirose Knaagdieren en Zoὃnosen 11e Nationale Symposium Zoὃnosen 23 november 2017
Leptospirose Knaagdieren en Zoὃnosen 11e Nationale Symposium Zoὃnosen 23 november 2017 Marga Goris, PhD Nationaal Referentielaboratorium voor Leptospirosen (NRL) (OIE) Leptospirose Referentie Centrum Academisch
Nadere informatieFiguur 1: aantal nieuwe gevallen (incidentie) van influenza in functie van de leeftijd.
Figuur 1: aantal nieuwe gevallen (incidentie) van influenza in functie van de leeftijd. Figuur 2: conceptueel kader voor globalisatie en volksgezondheid. Stilleestekst deel 2 Pagina 1 van 9 Figuur 3A:
Nadere informatie9 Acute gastro-enteritis Rubriekhouder: Dr. W. van Pelt, (RIVM-CIE) ( ) ( )
9 Acute gastro-enteritis Rubriekhouder: Dr. W. van Pelt, (RIVM-CIE) (1992-1993) (1996-2012) Inleiding Gastro-enteritis behoort tot de top tien van aandoeningen in Nederland wat betreft incidentie en draagt
Nadere informatieQ-koorts. Dr. Janna Munster AIOS gynaecologie Pathologendagen
Q-koorts Dr. Janna Munster AIOS gynaecologie Pathologendagen 30-03-2017 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring
Nadere informatieCentrum Infectieziekteonderzoek, Diagnostiek en Screening
Centrum Infectieziekteonderzoek, Diagnostiek en Screening Het centrum Infectieziekteonderzoek, Diagnostiek en Screening (IDS) doet microbiologisch onderzoek, (bijzondere) humane diagnostiek en laboratoriumsurveillance
Nadere informatieInformatie over Q-koorts
Informatie over Q-koorts De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor Q-koorts. De afgelopen weken ontvingen gemeenten hierover brieven van de Vereniging Nederlandse Gemeenten, het ministerie van Volksgezondheid
Nadere informatieHumane salmonellose overgedragen door reptielen
Humane salmonellose overgedragen door reptielen Feiten en cijfers Lapo Mughini-Gras, DVM, PhD Wilfrid van Pelt, PhD 1 2 december 2014 Salmonella en reptielen - basics Salmonella is een natuurlijke darmbewoner
Nadere informatieVul het schema in. Gebruik hierbij: + (voordeel), (nadeel), 0 (geen voor- en geen nadeel).
1. Samenleven Afb. 1 Ossenpikker op de kop van een buffel. In de basisstoffen heb je geleerd dat de verschillende populaties in een ecosysteem op veel manieren met elkaar te maken hebben. Ze leven immers
Nadere informatie8 maanden bescherming* tegen
Aanhoudende doeltreffendheid Gegarandeerde gemoedsrust voor uzelf! 8 maanden bescherming* tegen Biedt hun tot zijn spinachtigen, die zich vasthaken bij honden en katten (en soms ook bij de mens!) om hun
Nadere informatieKlimaat-adaptatie: mogelijke risico's van infectieziekten in groen en blauw en ontwikkeling van een nationaal versnellingsprogramma
Klimaat-adaptatie: mogelijke risico's van infectieziekten in groen en blauw en ontwikkeling van een nationaal versnellingsprogramma Marieta Braks Centrum Infectieziektenbestrijding RIVM Marieta.braks@rivm.nl
Nadere informatieHoe exotisch zijn exotische parasieten?
Hoe exotisch zijn exotische parasieten? Exotische parasieten bij paarden Bloedvatenstelsel Babesia caballi Theileria equi Zenuwstelsel Sarcocystis neurona (EPM) Huid Parafilaria multipapillosa piroplasmose,
Nadere informatieSpreekbeurt Nederlands Ziekte van Lyme
Spreekbeurt Nederlands Ziekte van Lyme Spreekbeurt door een scholier 2614 woorden 19 maart 2006 6,8 116 keer beoordeeld Vak Nederlands De geschiedenis van de ziekte Veel mensen denken dat de ziekte van
Nadere informatieO N D E R Z O E K N A A R Z I E K T E K I E M E N I N T E K E N
EPIDEMIOLOGIE V AN IN FECTIEZIEKTEN O N D E R Z O E K N A A R Z I E K T E K I E M E N I N T E K E N Tekeninzameling april-oktober 2017 1 W IE WE Z I J N SCIENSANO telt meer dan 700 medewerkers die zich
Nadere informatieZ O Ö N O S E N E N V E C T O R O V E R D R A A GBA R E Z I E K T E N. Epidemiologische surveillance
EPIDEMIOLOGIE V AN IN FECTIEZIEKTEN Z O Ö N O S E N E N V E C T O R O V E R D R A A GBA R E Z I E K T E N Epidemiologische surveillance Samenvattend jaaroverzicht 2017 1 W IE WE Z I J N SCIENSANO telt
Nadere informatieWerkstuk Biologie De lymneziekte en teken
Werkstuk Biologie De lymneziekte en teken Werkstuk door een scholier 1833 woorden 14 mei 2003 6,3 12 keer beoordeeld Vak Biologie De Lymeziekte Wat is een teek? Teken zijn kleine, geleedpotige (spinachtige)
Nadere informatieVossen en Lyme. Invloed van de vos op de verspreiding van teken
Vossen en Lyme Invloed van de vos op de verspreiding van teken Tim Hofmeester Dierecoloog, Wageningen Universiteit Vaak wordt gesteld dat vossen een belangrijke rol zouden spelen bij de verspreiding van
Nadere informatieKlimaat, Microbiologie & Infectieziekten. Kees Verduin, arts-microbioloog
Klimaat, Microbiologie & Infectieziekten Kees Verduin, arts-microbioloog Demografische ontwikkelingen en het effect op de epidemiologie van infectieziekten: vergrijzing! Wie heeft er nog klimaat nodig?
Nadere informatieCGM/ Advies: Classificatie van Chikungunya virus
BEZOEKADRES: A. VAN LEEUWENHOEKLAAN 9 3721 MA BILTHOVEN POSTADRES: POSTBUS 578 3720 AN BILTHOVEN Aan de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Mevrouw J.C. Huizinga-Heringa
Nadere informatieIs hepatitis C eliminatie in Nederland wel mogelijk? Andy IM Hoepelman Hoogleraar Interne Geneeskunde & Infectieziekten UMC Utrecht
Is hepatitis C eliminatie in Nederland wel mogelijk? Andy IM Hoepelman Hoogleraar Interne Geneeskunde & Infectieziekten UMC Utrecht Disclosures Gilead, Pfizer, ViiV Eliminatie van infectie: Incidentie
Nadere informatieSpeed Leish K TM. Virbac Nederland B.V., Postbus 313, 3770 AH Barneveld Tel
Speed Leish K TM www.speedrange.nl Virbac Nederland B.V., Postbus 313, 3770 AH Barneveld Tel. 0342 427 127 E-mail: info@virbac.nl ALLEEN VOOR IN VITRO GEBRUIK NEDERLANDS Klinische toepassing Leishmaniasis
Nadere informatieChikungunya en de opmars van de tijgermug
Chikungunya en de opmars van de tijgermug Petra Claes 1, Koen De Schrijver 2 Samenvatting Chikungunya is een arbovirose die veroorzaakt wordt door het chikungunyavirus. De gemiddelde incubatieperiode bedraagt
Nadere informatieDe Belgische Vereniging voor Kindergeneeskunde
De Belgische Vereniging voor Kindergeneeskunde De Belgische Vereniging voor Kindergeneeskunde (BVK) ondersteunt deze sensibileringsbrochure. De BVK is een wetenschappelijke vereniging zonder winstoogmerk
Nadere informatieSymptomen. Er zijn paarden die een infectie doormaken maar niet ziek zijn. Als paarden wel ziek worden kunnen de ziekteverschijnselen
Het West-Nijlvirus Het West-Nijlvirus (WNV) wordt overgedragen van besmette (trek-)vogels op zoogdieren door de beet van verschillende soorten muggen, in het bijzonder muggen van de Culex-soorten. Vooral
Nadere informatieArtikelen Tekenencefalitis, een nieuwe ziekte in Nederland?
Artikelen Tekenencefalitis, een nieuwe ziekte in Nederland? D. Brandwagt, S. Spit, H. Sprong, A. Hofhuis, C.J. Stroo, F. Gassner, E. Fanoy In het voorjaar 2016 werd voor het eerst de aanwezigheid van het
Nadere informatieVoor vakantiegangers, pensionvrienden en thuisblijvers!
Voor vakantiegangers, pensionvrienden en thuisblijvers! Voorbereid op reis Heerlijk! U gaat binnenkort lekker op vakantie. Om zonder zorgen op reis te kunnen, helpt een goede voorbereiding. Dat geldt voor
Nadere informatieHet effect van bosomvorming op het voorkomen van de ziekte van Lyme
SR6 Starters in het natuur- en bosonderzoek 28 maart 2014 Het effect van bosomvorming op het voorkomen van de ziekte van Lyme Sanne Ruyts Achtergrond Tekenstudie 1.0 Doctoraat Wesley Tack: Impact van bosomvorming
Nadere informatieVerslag PWN Lymebijeenkomst donderdag 9 november 2017 in De Hoep, Castricum
Vervolg verslag Blad 1 Verslag PWN Lymebijeenkomst donderdag 9 november 2017 in De Hoep, Castricum Aanwezig; PWN Jolanda ten Cate Secretariaatsmedewerker Vrijwilligers PWN Paul Duynstee KAMS coördinator
Nadere informatieLees eerst informatie 1 tot en met 4 en beantwoord dan vraag 36 tot en met 52. Bij het beantwoorden van die vragen kun je de informatie gebruiken.
Ziek van de natuur Lees eerst informatie 1 tot en met 4 en beantwoord dan vraag 36 tot en met 52. Bij het beantwoorden van die vragen kun je de informatie gebruiken. Informatie 1 Malaria 1.1 De levensloop
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Mondiaal en in Nederland J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in Europa
Nadere informatie