Tips voor de leerkracht. De Streek Centraal

Transcriptie

1 De Streek Centraal Inleiding De Streek Centraal is een nieuw erfgoedproject voor leerlingen uit groep 5 en 6 in Overijssel. Centraal staan aspecten uit het dagelijks leven die typisch zijn voor de directe omgeving van de leerlingen. Welke onderwerpen maken van hun woonomgeving, ook echt hun streek? De Streek Centraal is een uniek Overijssels concept, en mogelijk gemaakt door de provincie Overijssel en een aantal gemeentes. Het concept is overal hetzelfde, maar de invulling is in iedere gemeente anders. Immers, in iedere gemeente zijn het andere onderwerpen die typisch zijn voor die omgeving. Leerdoelen Het Historisch Centrum Overijssel wil met De Streek Centraal de volgende leerdoelen bereiken: leerlingen leren het (im)materieel erfgoed in hun omgeving herkennen leerlingen leren hoe je het dagelijks leven vanuit erfgoedperspectief kunt bekijken leerlingen leren open te staan voor verschillende tradities en zich zo een sociale identiteit te vormen leerlingen leren werken met primaire historische bronnen leerlingen leren samenwerken leerlingen leren de opgedane kennis te verwerken in een eindproduct Met deze leerdoelen sluit De Streek Centraal aan bij de kerndoelen van het leergebied Oriëntatie op jezelf en de wereld. In dit leergebied oriënteren leerlingen zich op zichzelf, op hoe mensen met elkaar omgaan, hoe ze problemen oplossen en hoe ze zin en betekenis geven aan hun bestaan. Leerlingen oriënteren zich op de natuurlijke omgeving en op verschijnselen die zich daarin voordoen. Leerlingen oriënteren zich ook op de wereld, dichtbij, veraf, toen en nu en maken daarbij gebruik van cultureel erfgoed. Op lokaal niveau sluit het project zoveel mogelijk aan bij reeds bestaande erfgoedprojecten, de gebruikte methodes en lokale ontwikkelingen zoals de plaatselijke canon. Het Historisch Centrum Overijssel vindt het belangrijk dat leerlingen op jonge leeftijd ontdekken dat geschiedenis zich niet in de leerboeken afspeelt op plaatsen ver van huis maar dat het verleden ook tastbaar en herkenbaar in de eigen omgeving te vinden is.

2 Opzet van het project De Streek Centraal bestaat uit vier uitgewerkte thema s. De thema s Zo draait de molen, Lekker spelen! en Maak je huis mooi zijn voor groep 5-6. Staphorst op de kaart is bestemd voor groep 7-8. De thema s kennen activerende opdrachten die deels in de klas en deels daarbuiten uitgevoerd kunnen worden. Alle opdrachten zijn ontwikkeld door het Historisch Centrum Overijssel, in nauwe samenwerking met lokale erfgoedinstellingen: historische verenigingen en musea. U kunt ervoor kiezen alle thema s uit te voeren, of per jaar of periode een keuze te maken uit de onderwerpen. De Streek Centraal in de gemeente Staphorst Zo draait de molen In dit thema staan de molens in de gemeente Staphorst centraal. De leerlingen ontdekken waarom er vroeger veel meer molens waren dan nu en waar de molens voor gebruikt werden. Ook leren ze over de relatie tussen de boeren, molenaars en bakkers. Achtergrondinformatie over molens in de gemeente Staphorst In een landbouwgemeente als Staphorst stonden al eeuwenlang wind- en watermolens. In de molens werd boekweit, gerst, rogge, haver en later ook maïs gemalen. Ook werden de molens gebruikt om gerst te pellen, olie uit lijn- of koolzaad te slaan en hout te zagen. De boeren uit de omgeving kwamen naar de molens toe om hun graan te laten malen. Tijdens het wachten wisselden de boeren de laatste nieuwtjes uit. In het begin van de twintigste eeuw leidde het gebruik van mechanische hulpkracht, zoals de elektromotor, tot de ondergang van de molens in de gemeente Staphorst en de rest van Nederland. Kapotte molens werden niet langer gerepareerd en de molenaars waren niet langer nodig.

3 Bij de opdrachten: Opdracht 1 U kunt er ook voor kiezen deze opdracht klassikaal op het digitale schoolbord uit te voeren. Opdracht 2 Beeldmateriaal over molens: Hoe wordt van graan meel gemaakt?: Hoe maalt een molen?: Hoe wordt graan in een fabriek gemalen?: Uitzending van Het Klokhuis over het beroep molenaar. Verdeel de klas in groepjes door het aantal leerlingen door zes te delen. Kopieer de afbeeldingen voor ieder groepje en knip ze uit. Deel de afbeeldingen willekeurig uit aan de leerlingen. Het is de bedoeling dat de leerlingen door de klas gaan lopen en 5 klasgenoten zoeken met een ander plaatje dan zijzelf. Zo ontstaat er steeds een groepje van 6 kinderen, die ieder een onderdeel van het proces van broodbakken hebben. De leerlingen denken na over het verband tussen de afbeeldingen, en leggen de afbeeldingen in de goede volgorde.

4 Opdracht 7 U kunt het spel ook op het digitale schoolbord projecteren en het vervolgens met de hele klas spelen. Maak teams van maximaal vier leerlingen. Leg het papieren spel voor in de klas op tafel om met pionnen de stand bij te houden. Extra tips: U kunt de lessen over molens combineren met een bezoek aan Stichting Molen Massier in Nieuwleusen. U kunt hiervoor contact opnemen met mevrouw N. de Vries. Telefoonnummer: Westeinde 39a 7722 XC Nieuwleusen De kosten voor een bezoek aan de molen liggen tussen de 2,- en de 2,50 per leerling, afhankelijk van uw wensen voor het bezoek. Molen Massier heeft een leskist over de molen. De leskist kan gebruikt worden om het bezoek aan de molen voor te bereiden. U kunt de opdrachten uitbreiden door samen met de leerlingen broodjes te bakken. Maak je huis mooi! In dit thema staat het traditionele Staphorster neuteboom schilderen centraal. De neuteboomschildering is een houtimitatie die in veel Staphorster boerderijen rond 1900 werd aangebracht. De leerlingen onderzoeken hoe deze schildering eruit zag en hoe het gemaakt werd. Wordt deze schildertechniek nog steeds gebruikt of decoreren de Staphorsters hun huizen nu op een andere manier? Bij dit thema horen drie voorwerpen die met neuteboom beschilderd zijn. Het dienblad, de stoof en een kistje kunt u op de Willem de Zwijgerschool in Staphorst ophalen. Contactgegevens: Willem de Zwijgerschool Geesje Slager Bergerslag DS Staphorst

5 Bij de opdrachten Opdracht 1 Kopieer de poster op A3-formaat. U kunt de leerlingen van tevoren vragen een paar foto s van hun woonkamer mee te nemen. U kunt de tekeningen (of foto s) klassikaal vergelijken. Vroeger hadden veel mensen neuteboomschilderingen in huis. Zijn er nu andere trends waar te nemen? De film duurt ongeveer 15 minuten. Het is aan te raden om de film van te voren zelf te bekijken. Opdracht 4 Nodig: acrylverf: oker en wit. Plakkaatverf: oker en gebrande siënna (deze kleur is alleen in tubes te verkrijgen. Het kan eventueel vervangen worden door een mengsel van donkerrood met donkerbruin), plankjes, kwasten, doekjes, veren, scharen, schilderstape, karton, liniaal Een goede verfsoort om neuteboom mee te schilderen is acrylverf. Het nadeel van acrylverf is dat het niet meer uit de kleren te wassen is. U kunt dit ondervangen door zelf een aantal plankjes te beschilderen met acrylverf. De onderste laag is lichtgeel. Meng hiervoor oker en wit tot lichtgeel en beschilder daar een aantal plankjes mee. De leerlingen maken het werkstuk dan met plakkaatverf af. Voor de tweede laag verf kan plakkaatverf (of acrylverf) gebruikt worden in oker kleur. De leerlingen moeten de verf wat verdunnen. Het kan zijn dat de verf niet direct op de acrylverf hecht. Dat kan opgelost worden door goed te wrijven. De kleur voor de versiering is gemaakt van gebrande siënna. Deze kleur is in acryl- en in plakkaatverf verkrijgbaar. Laat de leerlingen niet teveel verf bij het tamponneren van het sjabloon gebruiken, dan ontstaan er vlekken onder het sjabloon. Opdracht 5 Als alle posters af zijn, kunt u een mini-tentoonstelling in de klas inrichten.

6 Extra tips Het is mogelijk om de schilder uit de film, Gerard van Oosten, op school een les over neuteboom schilderen te laten geven. Hij zal de leerlingen vertellen over de geschiedenis van het neuteboom schilderen en de techniek demonstreren. De kosten hiervoor zijn 60,- per uur. Mocht u uw leerlingen ook met hem willen laten schilderen, dan komen de materiaalkosten er overheen. De reiskostenvergoeding voor scholen buiten Staphorst bedraagt 0.19 per kilometer. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Gerard van Oosten, info@gvanoosten.nl, tel: Lekker spelen! Dit thema laat de leerlingen zien hoe kinderen vroeger hun vrije tijd doorbrachten. Dit is gekoppeld aan een onderzoek naar de Witte Bergen, waar vroeger veel vertier voor kinderen georganiseerd werd. Bij de opdrachten Opdracht 1 U kunt de kaart ook op het digitale schoolbord projecteren. De leerlingen kunnen de opdracht dan met de bordpen op het bord maken. Opdracht 4 Laat de kinderen al voordat u met dit thema begint weten dat ze hun opa/oma of een ander ouder persoon gaan interviewen. De leerlingen kunnen dan vast een afspraak maken. Opdracht 5 Verzamel alle stripverhalen en maak er een mooi boek voor in de klas van. U kunt het boek ook kopiëren en aan de leerlingen mee naar huis geven. Extra tips Op is veel achtergrondinformatie en fotomateriaal over de Witte Bergen te vinden.

7 Staphorst op de kaart - groep 7 en 8 Aan de hand van een oude en een nieuwe kaart van de gemeente Staphorst ontdekken de leerlingen de ontwikkeling die de gemeente de afgelopen 150 heeft doorgemaakt. Is alles veranderd? Of zijn er juist ook dingen hetzelfde gebleven? Deze les is ontwikkeld voor groep 7-8. Tips bij de opdrachten Opdracht 1 Als introductie bij deze opdracht kunt de aflevering 13 van Geo Clips Kijk op de kaart! bekijken. Deze aflevering is te vinden via: Opdracht 1 t/m 5 U kunt de opdrachten zowel klassikaal, in groepjes of individueel laten maken. Kiest u voor klassikaal, en heeft u de beschikking over een digitaal schoolbord, dan kunt u de leerlingen met de bordpen op de oude kaart laten tekenen. Laat u de leerlingen zelfstandig of in groepjes aan de kaart werken, dan kunt u de oude kaart het beste op A3-formaat uitvergroten. Opdracht 6 Maak in de klas een minitentoonstelling van de posters. Laat de leerlingen kort wat over hun idee vertellen. Extra Meer oud kaartmateriaal kunt u vinden op: of

8 Antwoorden Zo draait de molen Opdracht 2 1. Op de nieuwe foto staat molen Mogelijk antwoord: de bovenkant is er af. 3. Mogelijk antwoord: de onderkant; het huis staat er nog steeds. 4. Mogelijk antwoord: de molen werd niet meer gebruikt en is daarom deels afgebroken. 5. Molen 1 = standerdmolen, molen 2 = stellingmolen, molen 3 = grondzeiler. Goede volgorde van de afbeeldingen: graankorrels, oogst, molen, meel, deeg kneden, gebakken brood. Beroepen: boer, molenaar, bakker Opdracht 4 Molen 1 = rechtstand, molen 2 = vreugdestand, molen 3 = ruststand, molen 4 = rouwstand Opdracht 5 De wind liet de wieken van de molen draaien. Maar als het windstil was, kon de molenaar niets doen. Hij moest wachten tot het weer ging waaien. Daarom bedacht de molenaar een oplossing: een motor in de molen. Zo kon de molenaar altijd graan malen. Maar er kwamen steeds meer mensen. Er was veel meel nodig om brood te bakken. Het lukte de molenaars niet om zoveel meel te malen. De meelfabriek nam daarom het werk van de molens over. De molens waren niet meer nodig. Vaak werden ze afgebroken. Opdracht 6 1. A 2. B 3. B 4. A 5. B 6. B

9 Antwoorden Maak je huis mooi! Opdracht 2 1. Kastdeurtjes 2. Groen, rood en geel 3. hout 4. aan de houtnerf bijvoorbeeld: de versiering is symmetrisch 6. foto 1, 3 en 5 1. Nee, echt notenhout is veel donkerder. 2. Ja, in oude boerderijen 3. Alleen op hout 4. Lichtgeel 5. Mooie houten planken waren te duur. 6. Alleen in Staphorst en Rouveen 7. Bijvoorbeeld: vingers, veer, kwast, doek 8. Hij tamponneert er met een kwast een vormpje op en schildert er lijntjes bij. 9. Deuren, dekenkist, kastdeuren, dienbladen 10. Stipwerk en appelbloesem 11. Nee, er zijn nog 3 mensen die het kunnen. 12. Het zal verdwijnen. Lekker spelen! Opdracht 2 1. Kinderen 2. Schommel, wip, klimtoestellen 3. Eigen antwoord Badkleding vroeger: de badkleding van vroeger bedekt veel meer, en zijn geen bikini s te zien. Sommige jongens (voorgrond) dragen ook een soort badpakken. Opdracht 4 1. Waarschijnlijk heeft de leerling de meeste vrije tijd, en opa of oma de minste vrije tijd. 2. Opa s en oma s moesten na school vaak meehelpen op de boerderij of in het bedrijf van hun ouders. Dat spaarde personeel en dus geld uit.

10 Antwoorden Staphorst op de kaart Opdracht 2 1. Kleiner. Er woonden toen veel minder mensen in Staphorst, Rouveen en IJhorst. 2. De snelweg. 3. Mogelijke antwoorden: er is veel meer verkeer gekomen; mensen willen snel kunnen reizen, dat kan het beste op een aparte weg. 4. Onder andere de Rijksweg en de Gemeenteweg 5. De spoorweg ligt nog steeds op dezelfde plek. 6. Eigen antwoord, bijvoorbeeld: de dorpen zijn veel groter geworden. 7. Eigen antwoord, bijvoorbeeld: veel van de wegen en de spoorlijn liggen nog steeds op dezelfde plek. 3c. Ongeveer 2x 3d. 2 halve uren, en dus 1 heel uur. 3e. 1 uur 4a. 3 x half uur gaans, dus ongeveer 1,5 uur. 5. Bijvoorbeeld: fiets, auto, bus 6. Korter: een auto gaat veel sneller dan iemand die loopt. 7. Er is nu waarschijnlijk meer contact tussen de mensen binnen de gemeente. Je bent veel sneller dan vroeger in een andere plaats. Daardoor ben je niet meer alleen aangewezen op de mensen in je eigen dorp. Dat was vroeger wel zo. Opdracht 4 1. Rouveen: lange streep; Staphorst: lange streep; IJhorst: rond 2. Rouveen en Staphorst: lange rij langs de weg IJhorst: verspreid door het dorp 3. Rouveen en Staphorst Opdracht 5 1. De akkers zijn heel smal en lang. 2. Nee, de vorm van de akkers is niet echt handig; ze moeten nu heel ver lopen als ze naar hun achterste weilanden willen. 3. De akkers liggen nu dichter bij de boerderijen. Met medewerking van lokale instellingen: Beertje Boldewijn & Geesje Slager Historische Vereniging Staphorst Gerard van Oosten Colofon De Streek Centraal is een product van het Historisch Centrum Overijssel. Het lesmateriaal is ontwikkeld door Kirsten Bos, Geschiedenis Beleven. Het materiaal is vormgegeven door Frank de Wit. De Streek Centraal Staphorst is financieel mogelijk gemaakt door de provincie Overijssel en de gemeente Staphorst.