Duurzaam cateren. Whitepaper.
|
|
- Heidi Verstraeten
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Duurzaam cateren Samenvatting Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een vast onderdeel geworden van professionele bedrijfsvoering. Dit geldt ook voor facility management. De uitwerking blijkt in de praktijk niet altijd eenvoudig, en kent door de breedheid van het vakgebied veel facetten. In dit artikel aandacht voor een herkenbaar onderdeel van de dienstverlening: duurzaam cateren. Inleiding De titel van dit artikel doet vermoeden dat er al een eenduidige definitie bestaat van duurzaam cateren. Dat blijkt echter niet het geval. Je ziet vrijwel overal aandacht voor duurzaam cateren: in een eigen beheersituatie wordt beleid geformuleerd en bij aanbestedingen maakt maatschappelijk verantwoord ondernemen ondertussen standaard deel uit van het Programma van Eisen. Maar de verschillen in benaderingswijze en uitwerking zijn enorm. In dit artikel wordt aan de hand van een aantal vragen en antwoorden een overzicht van de stand van zaken gegeven. 1. Wat is duurzame catering? Duurzaam cateren is eigenlijk al geen handig begrip. Het nadeel is dat de verbinding te snel wordt gelegd met biologisch en/of het gebruik van duurzame producten. Maar echt duurzame catering is natuurlijk veel meer. Criteria voor duurzaam cateren zijn onder andere terug te vinden in de uitgave Criteria voor duurzaam inkopen van catering van Agentschap NL. De in deze uitgave opgenomen criteria zijn ontwikkeld in opdracht van het ministerie van VROM en kennen hun basis in de doelstellingen van de overheid om duurzaam in te kopen. Duurzaamheidsaspecten zouden volgens deze uitgave betrekking hebben op: productie van dranken en voedsel; gezondheid; verpakkingen en afval; energie- en waterverbruik; reiniging; toelevering assortiment; arbeidsomstandigheden; arbeidsparticipatie. Op zich een vrij volledige opsomming. In de verdere uitwerking wordt echter nog vooral ingegaan op producten en het assortiment.
2 De minimumeis voor duurzame catering is als volgt gedefinieerd: Op jaarbasis bestaat 40 procent van het assortiment, uitgedrukt in een percentage van het inkoopvolume van dat jaar, aantoonbaar uit biologische producten en/of producten met een of meer andere duurzaamheidskenmerken. Voor meer informatie zie de website Voor écht duurzame catering zal echter ook aandacht moeten worden besteed aan de andere duurzaamheidsaspecten. Dat wordt vaak wel gedaan, maar niet altijd even overtuigend. Om werkelijk stappen te zetten in duurzaam cateren zal er sprake moeten zijn van een integrale benadering. Helaas bestaat er nog geen meetinstrument om de mate van duurzaamheid van catering vast te stellen. Inzicht in de foodprint zou een basis kunnen zijn voor een meer integrale afweging. 2. Zijn duurzame producten verkrijgbaar en betaalbaar? Waar een wil is, is een weg! Vrijwel 100 procent gebruikmaken van biologische producten en/of producten met duurzaamheidskenmerken kan. Dit wordt onder andere aangetoond in de catering van het ministerie van EL&I. Het productenaanbod is de afgelopen jaren sterk uitgebreid en vrijwel alle onderdelen van een assortiment zijn in te vullen met duurzame producten. Dit was onder andere te zien op de Biovak 2011 in Zwolle. In enkele gevallen moet gekozen worden voor een alternatief. Maar dat heeft dan vooral te maken met de beleidskeuzes die een organisatie maakt. Duurzame producten zijn vaak nog wel wat duurder. Daarbij zijn er grote verschillen in de productgroepen. Grosso modo kan gesteld worden dat volledig duurzaam cateren leidt tot een stijging van de inkoopkosten van 5 tot 15 procent. Overigens betekent een keuze voor volledig duurzaam inkopen wel dat gerichter keuzes gemaakt moeten worden. Niet altijd is het volledige assortiment bij één leverancier te verkrijgen. Het aantal leveranciers kan dus toenemen. Daarnaast kost het ook meer inspanning om leveranciers te selecteren. De criteria worden immers uitgebreid. Want: hoe beoordeel je de echtheid van duurzame producten? En welke aspecten neem je mee: leg je de focus op alleen het product of gaat het ook om andere aspecten zoals transport, productieproces, goed werkgeverschap en dergelijke? 3. Wat is de rol van de diverse keurmerken? Ook duurzame catering wordt ondertussen overspoeld met keurmerken. Bekende keurmerken zijn onder andere het EKO-keurmerk, het keurmerk erkend streekproduct, het MSC-keurmerk voor duurzame vis en het Ik Kies Bewustkeurmerk.
3 Met het gebruik van producten voorzien van een keurmerk wordt vaak de indruk gewekt dat ook wordt voldaan aan de uitgangspunten van duurzaam cateren. Dat is niet helemaal waar. Een keurmerk is een logo op een product waarmee de fabrikant een bepaalde kwaliteit van dat product belooft. Dit mag alleen gedaan worden als daar toestemming voor is gegeven door de keurmerkeigenaar. De keurmerkeigenaar is de persoon of de organisatie die controleert of producten voldoen aan de belofte van zijn keurmerk. Om de waarde van een keurmerk goed te kunnen beoordelen is dus eigenlijk inzicht vereist in de uitgangspunten van het keurmerk. Vooral ook omdat een keurmerk vaak specifiek is. Dikwijls heeft een keurmerk maar betrekking op een beperkt aantal eigenschappen van het product. Zo geeft het CPE-keurmerk aan dat dieren een vrije uitloop hebben gehad of hebben kunnen scharrelen. Maar aspecten als transport, of laat staan de smaak van het product, zijn niet in de criteria opgenomen. Kortom, criteria kunnen behulpzaam zijn bij het invulling geven aan duurzame catering. Maar ze geven geen garantie. Een groot bord met keurmerken bij de entree van het restaurant is dus nog niet voldoende. 4. Hoe neem je duurzame producten in het assortiment op? Enkele jaren geleden werd de keuze gemaakt om - toen nog vooral - biologische producten extra in het assortiment op te nemen (dus naast het reeds aanwezige, reguliere assortiment). Dat werkte om een aantal redenen niet. Er bestonden prijsverschillen. Dus aan de gast werd overgelaten om te kiezen voor een duurder biologisch product. En gasten kozen vaak toch nog voor de reguliere producten vanwege de uitstraling. Om het met een cliché te zeggen: de appel met bruine vlekjes bleef liggen. De ervaring heeft geleerd dat de beste methode is om duurzame producten een normaal onderdeel te laten zijn van het assortiment. En dus vooral gasten geen keuze te bieden. Een goed voorbeeld is melk en karnemelk, een product dat eenvoudig te vervangen is door een duurzame variant. Deze keuze is al op veel cateringlocaties gemaakt, en leidt niet tot minder afname of discussie. Je zou je zelfs kunnen afvragen of uitgebreid over het gebruik van duurzame producten gecommuniceerd moet worden. Het lijkt erop dat het beter is om in algemene termen te communiceren over keuzes die gemaakt zijn op het gebied van duurzame catering (voorbeeld: In dit restaurant is de helft van het assortiment duurzaam ) maar dit op productniveau achterwege te laten. De gemiddelde gast wil gewoon gebruik kunnen maken van een goede en smaakvolle saladebar. Of het de gast op dat moment nu echt interesseert dat de gebruikte tomaten en komkommers duurzaam zijn, is maar de vraag.
4 5. Wat is het effect van concept en inrichting op duurzaam cateren? Vaak is dit een ondergeschoven kindje in het denken over duurzaamheid. Maar de conceptkeuze is van grote invloed op duurzaamheidsaspecten. We zien bijvoorbeeld een ontwikkeling naar meer gebruik van espresso- of lunchcorners met een andersoortig aanbod dan in de traditionele restaurants. Vooral om ook de wens naar take-away in te kunnen vullen wordt veel gebruikgemaakt van verpakte producten. Ook in de grotere restaurants zien we een toename in het gebruik van disposables. De melkkoe verdwijnt, en met het aanbod aan trendy producten zoals smoothies en saladshakers neemt de afvalberg toe. De conceptkeuze heeft dus veel invloed op duurzaam cateren. Het kan dus zomaar gebeuren dat de winst die wordt gemaakt door te kiezen voor een duurzaam assortiment, teniet wordt gedaan door de toename van afval. Hier komt dus het belang van de integrale benadering van duurzame catering weer om de hoek kijken. Op het gebied van apparatuur is een aantal invalshoeken te formuleren. Relevante milieuaspecten van grootkeukenapparatuur zijn opgenomen in de uitgave Duurzaamheidskenmerken voor duurzaam inkopen van Grootkeukenapparatuur van Agentschap NL en hebben betrekking op: Ontwerpfase: in deze fase wordt immers bepaald welke apparatuur wordt ingezet en hoe zuinig de apparatuur is. Maar ook wat het ontwerp betekent voor oppervlaktegebruik. Productiefase: materiaalgebruik, ook gerelateerd aan de levensduur van de apparatuur. Gebruik- en onderhoudsfase: energieverbruik van de apparatuur. Afval- en hergebruikfase: recycling van de apparatuur. Keuzes in het ontwerp bepalen het energieverbruik, waterverbruik of de afzuigcapaciteit. Effecten die lang doorwerken, vooral omdat de ervaring leert dat cateringlocaties vaak zo n tien tot vijftien jaar meegaan. Bewust kiezen in het ontwerp en voor apparatuur kan dus daadwerkelijk bijdragen aan duurzame catering. Daarnaast heeft het op termijn ook vaak een financieel voordeel door lagere energiekosten. Het belangrijkste effect wordt echter toch gerealiseerd tijdens het gebruik. Een organisatie kan een duurzame vaatwasser aanschaffen, maar als deze de gehele dag aanstaat terwijl dit alleen nodig is tussen en uur, wordt het positieve effect snel tenietgedaan. Bewustwording en een verandering in het gedrag van cateringmedewerkers moeten dus zeker worden meegenomen in de weg naar duurzaam cateren.
5 6. Welke eisen moet ik opnemen bij een aanbesteding? Stel, een organisatie is bezig met de voorbereiding van een aanbesteding. Wat is zinvol om op te nemen? Hierop is niet zomaar een eenduidig antwoord mogelijk. De opdrachtgever moet ten eerste vaststellen wat hij belangrijk vindt. Welke ambities heeft de organisatie, en hoe moet dat terugkomen in de facilitaire dienstverlening en dus ook bij catering? Echt kiezen voor duurzaam cateren gaat verder dan het verwijzen naar de criteria voor duurzame catering van Agentschap NL. Er zijn tal van andere aandachtspunten die in het Programma van Eisen en de aanbesteding uitgewerkt kunnen worden, zoals: goed werkgeverschap; gedrag (zie onder andere hiervoor het gebruik van apparatuur); gebruik van seizoens- en streekproducten; aanbod van verse en gezonde producten; logistiek (onder andere de herkomst van producten en aflevermomenten); afval en het beperken van verpakkingsmaterialen; communicatie; gebruik van schoonmaakmiddelen; managementinformatie op de relevante aspecten van duurzaam cateren. Kortom, het realiseren van duurzame catering is niet een verantwoordelijkheid die een organisatie zomaar kan overdragen aan een cateraar, een opdrachtgever moet ook zijn eigen verantwoordelijkheid nemen. Opdrachtgevers moeten zich verder realiseren dat de wens om de cateringkosten terug te dringen soms tegenstrijdig kan zijn met het streven naar duurzaam cateren. Cateraars kunnen, ook in semi-commerciële contracten, prima invulling geven aan de criteria voor duurzaam inkopen van Agentschap NL. Eventueel aangevuld met aspecten als hierboven opgenomen. Het overstijgen van die richtlijn is op dit moment niet haalbaar zonder dat daarvoor sprake is van compensatie van de cateraar. Auteur Drs. John Dommerholt is managing partner bij Hospitality Consultants in Amersfoort.
Yorick Vlaar & Mariëlle Hintzen
HTC Advies Duurzaam, gezond én geld besparen Yorick Vlaar & Mariëlle Hintzen Yorick & Mariëlle We geloven in de kracht van gastvrij denken en handelen Duurzaamheid Maatschappelijk verantwoord ondernemen
Nadere informatieDuurzaam contractmanagement
Duurzaam contractmanagement Samenvatting Hoe wordt de duurzaamheid van de ingekochte producten en diensten ondergebracht in facilitaire contracten en wat betekent dat voor het contractmanagement? Inleiding
Nadere informatieExterne vergader- en verblijffaciliteiten
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Externe vergader- en verblijffaciliteiten 1. Scope/afbakening De productgroep Externe vergader- en verblijffaciliteiten omvat externe faciliteiten
Nadere informatieTips& Tricks HOE KOOP JE ÉCHT DUURZAAM IN?
Tips& Tricks HOE KOOP JE ÉCHT DUURZAAM IN? Op zoek naar een nieuwe cateraar? En je vindt duurzaamheid belangrijk? Vergeet niet de juiste balans te vinden tussen duurzame, gezonde en gewenste voeding. Alleen
Nadere informatieDe kritische consument
De kritische consument Inleiding Om producten te kunnen maken heb je grondstoffen nodig. Mensen werken met deze grondstoffen en maken er producten van die we consumeren. Een ondernemer is tevreden als
Nadere informatieMilieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Automaten. Versie 8 april 2015
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Automaten 1. Scope/afbakening De productgroep Automaten omvat automaten voor: warme dranken; gekoelde dranken / bronwater; snacks / snoep.
Nadere informatieMilieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Automaten Versie 26 januari 2016
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Automaten 1. Scope/afbakening De productgroep Automaten omvat automaten voor: warme dranken; gekoelde dranken / bronwater; snacks / snoep.
Nadere informatieMilieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van. Bedrijfskleding. Versie 8 april 2015
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Bedrijfskleding 1. Scope/afbakening De productgroep bedrijfskleding omvat zowel leveringen van bedrijfskleding als de diensten die met de
Nadere informatieAls u zaken doet met de overheid...
Als u zaken doet met de overheid... Het duurzame inkoopbeleid van de overheid Duurzaamheid staat hoog op de agenda van de overheid. Om de markt voor duurzame producten te stimuleren, geeft zij zelf het
Nadere informatieMilieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van. Bedrijfskleding. Versie 26 januari 2016
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Bedrijfskleding 1. Scope/afbakening De productgroep bedrijfskleding omvat zowel leveringen van bedrijfskleding als de diensten die met de
Nadere informatieWijzer worden van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
De Meeuw Nederland Industrieweg 8 Postbus 18 5688 ZG Oirschot T +31 (0)499 57 20 24 F +31 (0)499 57 46 05 info@demeeuw.com www.demeeuw.com De Meeuw en MVO Wijzer worden van Maatschappelijk Verantwoord
Nadere informatieHet maken van een duurzaamheidsbeleid
Het maken van een duurzaamheidsbeleid Workshop Lekker Betrokken! Phyllis den Brok Projectleider Lekker Betrokken! phyllis@phliss.nl 06-22956623 hhp://www.phliss.nl/lb.html Duurzaamheid Definitie duurzaamheid:
Nadere informatieCriteria voor duurzaam inkopen van Openbare Verlichting (OVL)
Criteria duurzaam inkopen van Openbare Verlichting (OVL) Versie: 1.5 Datum: oktober 2011 Overzicht van criteria In onderstaande tabel is een onderscheid gemaakt naar de verschillende contractvormen, zoals
Nadere informatieMilieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van. Gas. Versie 8 april 2015
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Gas 1. Scope/afbakening De productgroep Gas omvat alle gas die van het openbare gasnet en via transport over de weg betrokken wordt door
Nadere informatieMilieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van. Gas. Versie 26 januari 2016
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Gas 1. Scope/afbakening De productgroep Gas omvat alle gas die van het openbare gasnet en via transport over de weg betrokken wordt door
Nadere informatieMilieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van. Elektriciteit. Versie maart 2017
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Elektriciteit 1. Scope/afbakening De productgroep Elektriciteit omvat alle elektriciteit die van het openbare net betrokken wordt door een
Nadere informatieDuurzaamheid bij Landal GreenParks
Duurzaamheid bij Landal GreenParks Kenniswerkplaats Vitale Vakantieparken Noord-Veluwe Harderwijk - 18 februari 2015 Landal een duurzame organisatie? Onze belofte naar de gasten Waarom D&BO? Externe
Nadere informatieDuurzaamheidscriteria van inkoopbeleid Ordina
Duurzaamheidscriteria van inkoopbeleid Ordina Datum Auteur(s) Versie Classificatie Status 9 augustus 2013 Hke08033/Apo20090 1.1 Definitief Ordina Nederland B.V. ING Bank 069.68.64.649 KvK 30086514 BTW
Nadere informatieDiervriendelijke keuzes door consumenten
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Diervriendelijke keuzes door consumenten Monitor Duurzame Dierlijke Producten 2009 Deze brochure is een uitgave van: Rijksoverheid Postbus 00000 2500
Nadere informatieNatural Delicious. Professionals in uw restaurant. De juiste mensen op de juiste plek
Natural Delicious Professionals in uw restaurant De juiste mensen op de juiste plek Genieten van vers en ge in een sfeervolle ambia Lekker, vers, natuurlijk en gezond komen samen in Natural Delicious.
Nadere informatieMateriaal keuzes. Globaal genomen zijn er 4 basis functies denkbaar waarom men het product wilt verpakken.
Materiaal keuzes Waarom verpakken we het product? Dit is de eerste vraag die beantwoord moet worden. Immers als het niet nodig is om een product te verpakken, is een materiaal keuze ook niet nodig en ontstaat
Nadere informatieProduct Sustainability Indicator
Product Sustainability Indicator Waarom een scorecard? Duurzaam bouwen is al lang geen trend meer. De vraag naar duurzame gebouwen groeit en daarmee de vraag naar duurzame producten. Maar wat is een duurzaam
Nadere informatieHoe festivals de overstap kunnen maken naar een (meer) circulaire drankverpakking. Gumbeer. Marc Breugem & Kayleigh de Ruiter
Hoe festivals de overstap kunnen maken naar een (meer) circulaire drankverpakking Gumbeer Marc Breugem & Kayleigh de Ruiter Leeswijzer Dit document beschrijft hoe festivals de overstap kunnen maken naar
Nadere informatieEindrapport Universiteit Maastricht
Eindrapport Universiteit Maastricht VRAAG MAXIMALE BEOORDELING TOELICHTING SCORE ONDERWIJS 1. Aanbod: cursussen/minoren 5 3 Goed, gedeelte van het totaal aantal punten toegekend. De onderwijsinstelling
Nadere informatieSustainaBul 2016 #3 Universiteit Utrecht
SustainaBul 2016 #3 Universiteit Utrecht Vraag 1 Aanbod cursussen & minoren Biedt de onderwijsinstelling minoren en/of cursussen aan gericht op duurzaamheid, die inzichtelijk en toegankelijk zijn voor
Nadere informatieJade Beheer. Communicatieplan CO 2 Prestatieladder 3.C.1. 3.C.2 Invalshoek C: Transparantie Handboek CO2 Prestatieladder, versie 2.2 / 3.
Jade Beheer Communicatieplan CO 2 Prestatieladder 3.C.1. 3.C.2 Invalshoek C: Transparantie Handboek CO2 Prestatieladder, versie 2.2 / 3.0 Document : Communicatieplan CO 2-prestatieladder Auteur : Jade
Nadere informatieStappenplan Aanbesteding catering
Stappenplan Aanbesteden catering SB 6.6-1 SB 6.6 Stappenplan Aanbesteding catering Inleiding Problemen bij de uitvoering van cateringdienstverlening door een leverancier komen vaak voor, omdat de opdrachtgever
Nadere informatieDuurzaam inkopen, gewoon doen!
Duurzaam inkopen, gewoon doen! Duurzaam Inkopen, 27 januari 2010 ir. Mark Hoogbergen Adviseur Agenda 1 Introductie 4 Criteria 2 Waarom 5 Aan de slag 3 Doelstelling > Menu extra s Agentschap NL Als het
Nadere informatieMilieu Management V1.4
V1.4 Milieu Management Pagina 1 van 6 V1.4 Inhoudsopgave 1. ALGEMEEN 3 2. INLEIDING 3 3. DOELSTELLING 3 4. BEPALEN PRIORITEITEN 3 5. INKOOP 4 6. MANAGEMENT INFORMATIE 4 7. COMMUNICATIE 5 8. EVALUATIE 6
Nadere informatieInspiratielijst voor het verduurzamen van festivals en evenementen in Twente
Inspiratielijst voor het verduurzamen van festivals en evenementen in Twente Onderdeel 1. Gegevens en indicatoren van het evenement Gegevens Evenement Naam: Datum: Korte Omschrijving Bezoekers: Deelnemers:
Nadere informatieEindrapport Vrije Universiteit Amsterdam
Eindrapport Vrije Universiteit Amsterdam ONDERWIJS VRAAG MAXIMALE SCORE BEOORDELING TOELICHTING 1. Aanbod: cursussen/minoren 5 5 Uitstekend, totaal aantal punten toegekend. 2. Aanbod voor grote publiek
Nadere informatieMilieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Automaten. Versie maart 2017
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Automaten 1. Scope/afbakening De productgroep Automaten omvat automaten voor: warme dranken; gekoelde dranken / bronwater; snacks / snoep.
Nadere informatieEindrapport Avans Hogeschool
Eindrapport Avans Hogeschool VRAAG MAXIMALE SCORE BEOORDELING TOELICHTING ONDERWIJS 1. Aanbod: cursussen/minoren 5 5 Uitstekend, totaal aantal punten toegekend. 2. Aanbod voor grote publiek 5 5 Uitstekend,
Nadere informatieeel multifunctionele bedrijven verkopen hun
Vers voedsel Als je tussenhandel kunt voorkomen, blijft er meer voor de boer over. Dat is een argument voor korte ketens. Die vormen ook een antwoord op de toenemende vraag naar vers en ambachtelijke
Nadere informatieDuurzaam inkopen en milieumanagementsystemen (ISO 14001)
pag.: 1 van 8 code: SPE-MVI-art-017-bl Duurzaam inkopen en milieumanagementsystemen (ISO 14001) Bron: SCCM, pp. 1-7 Auteur(s): www.sccm.nl Duurzaam inkopen en milieumanagementsystemen (ISO 14001) 1 Duurzaam
Nadere informatieJury rapport Verkiezing beste, leukste, aansprekendste energieneutrale huis van NL november 2012
Jury rapport Verkiezing beste, leukste, aansprekendste energieneutrale huis van NL 2012 29 november 2012 De jury was verheugd te zien dat er maar liefst 15 woningeigenaren met trots hun woning hebben ingediend
Nadere informatieBijeenkomst PROEVEN AAN contractmanagement
Bijeenkomst PROEVEN AAN contractmanagement Thor Mesman Inleiding Doelstelling Het geven van een beknopt ervaringsoverzicht over contractmanagement, zodat de deelnemers van deze bijeenkomst hier eventueel
Nadere informatieHero Benelux. Natuurlijk maatschappelijk verantwoord!
Hero Benelux. Natuurlijk maatschappelijk verantwoord! Milieubewuste inkoop Hero Benelux breidt haar inspanningen voor een duurzame inkoop van grondstoffen verder uit. We letten daarbij niet alleen op kwaliteit.
Nadere informatieVakinhoudelijke uitwerking Keuzevak Milieu, hergebruik en. duurzaamheid van het profiel D&P vmbo beroepsgericht
Vakinhoudelijke uitwerking Keuzevak Milieu, hergebruik en duurzaamheid van het profiel D&P vmbo beroepsgericht Deze vakinhoudelijke uitwerking is ontwikkeld door het Redactieteam van de Schooleamenbank
Nadere informatieCriteria voor duurzaam inkopen van Catering
Criteria voor duurzaam inkopen van Catering Versie: 1.4 Datum: oktober 2011 Colofon Dit criteriadocument voor het duurzaam inkopen van Catering is opgesteld in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur
Nadere informatieBiobrandstoffen, Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (
Indicator 24 mei 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel biobrandstoffen in de
Nadere informatieWelke meningen over reclame staan tegenover elkaar? Teken een verbindingslijn tussen de 2 zinnen die bij elkaar horen:
Welke meningen over reclame staan tegenover elkaar? Teken een verbindingslijn tussen de 2 zinnen die bij elkaar horen: Reclame is cool en gaaf! Reclame geeft nuttige informatie Reclame laat zien hoe het
Nadere informatieCirculair Inkopen Utrecht op weg naar duurzame markttransformatie
Circulair Inkopen Utrecht op weg naar duurzame markttransformatie Opdrachtgevers: - Provincie Utrecht - Gemeente Utrecht - Gemeente Amersfoort Middag/avond over biobased aanbesteden Centre of Expertise
Nadere informatieEindrapport Universiteit Utrecht
Eindrapport Universiteit Utrecht VRAAG MAXIMALE BEOORDELING TOELICHTING SCORE ONDERWIJS 1. Aanbod: cursussen/minoren 5 5 Uitstekend, totaal aantal punten toegekend. 2. Aanbod voor grote publiek 5 5 Uitstekend,
Nadere informatieCriteria voor duurzaam inkopen van Catering
Criteria voor duurzaam inkopen van Catering Versie: 1.5 Datum: november 2012 Colofon Dit criteriadocument voor het duurzaam inkopen van Catering is opgesteld in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur
Nadere informatieInhoudsopgave. Bewust willen en kunnen 4. Performance Support 5. Informele organisatie 5. Waarom is het zo moeilijk? 6
Inleiding De afgelopen vijftien jaar hebben we veel ervaring opgedaan met het doorvoeren van operationele efficiencyverbeteringen in combinatie met ITtrajecten. Vaak waren organisaties hiertoe gedwongen
Nadere informatieVoor 2014 vragen we u bijgaande documenten, waarin u de uitgangspunten onderschrijft, ondertekend met uw offerte mee te sturen.
Rijksbrede beleidsregels Inkoop De overheid koopt per jaar voor bijna 60 miljard euro in en heeft daarmee een belangrijke invloed op het milieu en sociale aspecten binnen Nederland en in andere landen.
Nadere informatieDuurzaam inkopen en milieumanagementsystemen (ISO 14001)
Duurzaam inkopen en milieumanagementsystemen (ISO 14001) Duurzaam inkopen en milieumanagementsystemen (ISO 14001) Dit informatieblad is bedoeld voor inkoopafdelingen die duurzaam willen inkopen en willen
Nadere informatieMaatschappelijk Verantwoord Inkopen
Actieplan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Auteurs: Bettina Blok, Frieda den Heyer Goedgekeurd door: Karin Cornet Datum: 14.06.2017 Versie: 0.2 Actieplan: MVI - MVS Pagina 1 Aanleiding Meerdere gemeenten,
Nadere informatieDe 6 best hanteerbare KPI s in de schoonmaak
De 6 best hanteerbare KPI s in de schoonmaak en de link met kritieke succesfactoren KPI s in de schoonmaak Margriet van Dijken Heel kort nog de theorie van KPI s in de schoonmaak Er gaat tegenwoordig geen
Nadere informatiePresentatie - gezond en duurzaam eten & drinken in de Sint Maartenskliniek - Presentatie - Vers van de boer voor instellingen
Presentatie - gezond en duurzaam eten & drinken in de Sint Maartenskliniek -Jelle Ferwerda Achtergrond Sint Maartenskliniek en het eten & drinken concept Aanpak en waardering van eten in de Sint Maartenskliniek
Nadere informatieBachelor s Award 2014
Bachelor s Award 2014 Betreft: Opdracht en beoordelingscriteria Bachelor s Award 2014 Beste studenten, Welkom bij de speciale jubileumeditie van de Voedingscentrum Bachelor s Award. Slepen jullie straks
Nadere informatieEindrapport 2014. HAS Den Bosch. Nummer 14 van de SustainaBul 2014. met 93 punten. Conclusie:
Eindrapport 2014 HAS Den Bosch Nummer 14 van de SustainaBul 2014 met 93 punten Conclusie: - VRAAG MAX. PUNTEN BEOORDELING TOELICHTING Onderwijs 1. 5 4 Prima. Wel definitie, maar is te breed. Geen definitie/visie
Nadere informatieInkoopbeleid VRU. Versie 1.2 Vastgesteld d.d door het DB
Inkoopbeleid VRU Versie 1.2 Vastgesteld d.d. 11-12-2017 door het DB Inhoudsopgave 1 Inleiding 1 2 Het Inkoopbeleid 2 2.1 Vier pijlers 2 2.2 De VRU is een integere opdrachtgever 2 2.3 De VRU koopt doelmatig
Nadere informatieDuurzaam Inkopen langs de maatlat
Duurzaam Inkopen langs de maatlat Kees Clement Programmadirectie Duurzaam Inkopen 5e PIANOo-congres 27 mei 2010 Duurzaam Inkopen Maatschappelijk doel is de verduurzaming van produceren en consumeren Overheden
Nadere informatieAanpak duurzaam GWW in de praktijk Meerwaarde door een integrale aanpak. Imagine the result
Aanpak duurzaam GWW in de praktijk Meerwaarde door een integrale aanpak Even voorstellen: Esther Heijink Sr. adviseur veiligheid en duurzaamheid bij ARCADIS Programmamanager Duurzaamheid divisie Mobiliteit
Nadere informatie- Wat is Paper For paper en hoe werkt het? - Wordt lid en daarmee uw eigen grondstoffenleverancier - Direct een afspraak maken om verder te praten?
- Wat is Paper For paper en hoe werkt het? - Wordt lid en daarmee uw eigen grondstoffenleverancier - Direct een afspraak maken om verder te praten? Dat kan Een nieuw leven voor al uw papier Snelle printjes,memo
Nadere informatieFacilitaire tips & tricks André de Reus. www.factomagazine.nl/opleidingen
Facilitaire tips & tricks André de Reus Op één dag veel actuele kennis over uw facilitaire contracten en contacten! Wat leert u vandaag? Waar hoopt u op? Waar hoopt u op? Uw toekomst: 1. De manier waarop
Nadere informatieInkopen en de sociale impact over de grens
Inkopen en de sociale impact over de grens Thea Smid-Verheul, gemeente Amersfoort Jaap Stokking en Shirley Justice Namens Programmadirectie DI, Ministerie VROM 27 sept 2010 Programma workshop Starring:
Nadere informatieMinisterie van Infrastructuur en Milieu. Duurzaamheid. Ervaringen van een Rijkswaterstaat medewerker. Harald Versteeg Programmamanager RWS Duurzaam
Duurzaamheid Ervaringen van een Rijkswaterstaat medewerker Harald Versteeg Programmamanager RWS Duurzaam Duurzaamheid maatschapelijke meerwaarde leveren PPP samenhang (met alle maatschappelijke doelen)
Nadere informatieDuurzaam inkopen bij Rijkswaterstaat. Harald Versteeg Programmamanager RWS Duurzaam. Wat doen we zelf. Ministerie van Infrastructuur en Milieu
Duurzaam inkopen bij Rijkswaterstaat Harald Versteeg Programmamanager RWS Duurzaam Wat doen we zelf 2 1 Doel Duurzaam Inkopen: Gebruik maken van inkoopproces om opdrachtnemers aan te zetten tot leveren
Nadere informatieMilieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Kantoorstoffering. Versie 26 januari 2016
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Kantoorstoffering ap 1. Scope/afbakening De productgroep Kantoorstoffering omvat de levering en het aanbrengen van vloerbedekking en binnenzonwering.
Nadere informatieGREAT COFFEE MADE EASY
GREAT COFFEE MADE EASY HÉt koffieconcept dat iedereen perfect past Dat is de uitdaging! We hebben goed naar uw wensen geluisterd 1... Wisselende kwaliteit De vraag naar variatie Afval Tijdrovend Ingewikkelde
Nadere informatieCase study Nieuwbouw DC Conakryweg Amsterdam
Case study Nieuwbouw DC Conakryweg Amsterdam Beschrijving van het project Aan de Conakryweg te Amsterdam, wordt in het voorjaar 2018 gestart met de realisering van een nieuw distributiecentrum voor Caprev
Nadere informatieMaatschappelijk Verantwoord Ondernemen
MVO prestatieladder Niveau 3 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Jaarverslag 2018 BlijWerkt gaat in 2018 voor het certificeren van Niveau 3 van de MVO Prestatieladder. In dit jaarverslag vertellen we
Nadere informatieC O N C E P T. Bedrijfsautobeleid 2012. Waterschap Peel en Maasvallei
C O N C E P T Bedrijfsautobeleid 2012 Waterschap Peel en Maasvallei Concept versie 15 februari 2012 INHOUDSOPGAVE Inleiding... 3 1. AANLEIDING EN DOEL VAN HET BEDRIJFSAUTOBELEID... 4 1.1 Aanleiding...
Nadere informatieEllen Parma, milieucoördinator 28 maart Duurzaam inkopen in OLVG
Ellen Parma, milieucoördinator 28 maart 2018 Duurzaam inkopen in OLVG Wat is duurzaam inkopen? Naast de prijs wordt ook gelet op: milieu aspecten: energie- en waterverbruik, afval, chemische stoffen,..
Nadere informatieDuurzaamheidsKompas Wijzer in duurzaam bouwen
DuurzaamheidsKompas Wijzer in duurzaam bouwen DuurzaamheidsKompas Tauw heeft in samenwerking met TNO en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen het DuurzaamheidsKompas ontwikkeld. Het DuurzaamheidsKompas
Nadere informatieEen duurzame boodschap. Duurzaamheidsbeleid en resultaten over 2013
Een duurzame boodschap Duurzaamheidsbeleid en resultaten over 2013 Een duurzame koers als familiebedrijf Jumbo is een echt familiebedrijf, dat middenin de samenleving staat. Daar zijn we trots op. Een
Nadere informatieVraag naar duurzame producten blijkt crisisproof Duurzaamheidkompas #9 thema: Duurzaamheid in tijden van crisis
Vraag naar duurzame producten blijkt crisisproof Duurzaamheidkompas #9 thema: Duurzaamheid in tijden van crisis November 2012 Inleiding Duurzaamheidkompas Antwoord op duurzaamheidvragen In deze tijd van
Nadere informatieKOFFIE THEE APPARATUUR
KOFFIE THEE APPARATUUR Al vier generaties lang voorzien we bij Brandsma horeca, bedrijven en particulieren van koffie, thee en allerhande bijproducten. Met jarenlange passie en kennis bieden we u met onze
Nadere informatieDuurzaam inkopen & overheidscatering in de praktijk
FACTSHEET Duurzaam inkopen & overheidscatering in de praktijk 1 Inleiding Overheden zijn binnen de verduurzaming van inkoopbeleid en de Nota Duurzame Voeding van het ministerie van EL&I bezig met verduurzaming
Nadere informatieHoe benaderen we de inkoop van begeleiding en hoe voorkomen we opportunistisch inschrijven CBP
Hoe benaderen we de inkoop van begeleiding en hoe voorkomen we opportunistisch inschrijven CBP Combined Business Power B.V. Zonnedauw 3, 7322 EA Apeldoorn Postbus 4350, 7320 AJ Apeldoorn Tel: +31 (0)55
Nadere informatieStreekproducten en eten uit de buurt
Spreekbeurt of werkstuk Streekproducten en eten uit de buurt Inhoud Stap 1. Ga zelf op onderzoek uit Stap 2. Streekproducten of gewoon producten uit de buurt Stap 3. Waarom zijn streekproducten zo bijzonder?
Nadere informatieOpdrachtomschrijving Werkstuk. DuBo-materialen
Opdrachtomschrijving Werkstuk DuBo-materialen van de module bougms01c, jaar 1, kw2, Opleiding Bouwkunde, Hogeschool Rotterdam, Njs16 De lessenreeks Materiaalkunde bestaat naast de inleidende les met een
Nadere informatieEindrapport Hogeschool van Amsterdam
Eindrapport Hogeschool van Amsterdam ONDERWIJS VRAAG MAXIMALE SCORE BEOORDELING TOELICHTING 1. Aanbod: cursussen/minoren 5 5 Uitstekend, totaal aantal punten toegekend. 2. Aanbod voor grote publiek 5 3
Nadere informatieEindrapport HAS Hogeschool
Eindrapport HAS Hogeschool ONDERWIJS VRAAG MAX.IMALE SCORE BEOORDELING TOELICHTING 1. Aanbod: cursussen/minoren 5 5 Uitstekend, totaal aantal punten toegekend. 2. Aanbod voor grote publiek 5 5 Uitstekend,
Nadere informatieVoorwoord Preview Voorbeeld
Voorwoord In 1996 werd de eerste versie van ISO 14001 gepubliceerd. Daarmee werd het mogelijk een milieumanagementsysteem op te zetten volgens een wereldwijd erkend model en het te laten certificeren tegen
Nadere informatieKoffie en thee. met oog voor duurzaamheid en kwaliteit. Gastvrije zorg food special
Koffie en thee met oog voor duurzaamheid en kwaliteit Kwalitatief hoogwaardige koffie en thee die op een aantrekkelijke manier gepresenteerd worden. Dat is waar zorginstellingen volgens de koffie- en theedeskundigen
Nadere informatieVerklaring van de symbolen
Verklaring van de symbolen lactosevrij UTZ CERTIFIED gecertificeerde koffieboeren verbouwen hun koffie met zorg en aandacht voor mens en milieu. Inter IKEA Systems B.V. 2009 Producten die geschikt zijn
Nadere informatieLEKKER BETROKKEN! Copyright VHVG / Phyllis den Brok- Phliss, jan. 2012 Lekker Betrokken! 1
LEKKER BETROKKEN! Projectvoorstel voor het verduurzamen van de zorgsector wat betreft het aanbod van duurzame producten alsmede verduurzaming van de processen en de mens daarbinnen, uitgaande van het brede
Nadere informatieAb Arbo-advisering i en duurzaamheid + MVO
Ab Arbo-advisering i en duurzaamheid + MVO Esther Loozen Atze Boerstra (Stanley Kurvers) NvvA Symposium 2010 1 Programma Introductie door Esther Loozen Korte inleiding over duurzaamheid+ MVO door Atze
Nadere informatieMilieuthermometer Zorg
met duurzaam inkopen Adriaan van Engelen, directeur Milieu Platform Zorgsector www.milieuplatform.nl info@milieuplatform.nl 1 Milieu Platform Zorgsector Vereniging van intramurale zorginstellingen voor
Nadere informatieReiniging bedrijfskleding
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Reiniging bedrijfskleding 1. Scope/afbakening De productgroep Reiniging Bedrijfskleding omvat alle bedrijfskleding die voor reiniging wordt
Nadere informatieMaatschappelijk Verantwoord Ondernemen
MVO prestatieladder Niveau 3 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Jaarverslag over 2018 BlijWerkt gaat, na het behalen van het MVO certificaat in 2018, in 2019 haar MVO beleid steviger verankeren in
Nadere informatieVERSLAG CPD-EVENT: RONDE TAFEL CONTRACT MANAGEMENT
VERSLAG CPD-EVENT: RONDE TAFEL CONTRACT MANAGEMENT Datum: 14 juni 2012 Doel Doelstelling van de ronde tafel was ervaringen en kennis delen op het gebied van contractmanagement: De groep bestond uit een
Nadere informatieBiologisch, Inherent duurzaam. VBP Ledenvergadering Mariëtte van Amstel 20 mei 2010
Biologisch, Inherent duurzaam VBP Ledenvergadering Mariëtte van Amstel 20 mei 2010 Schuttelaar & Partners Adviseurs met overtuiging _Al 15 jaar werken we aan een duurzame en gezonde samenleving _Met meer
Nadere informatiePraktijkinstructie Magazijnbeheer 3 (CLO07.3/CREBO:50201)
instructie Magazijnbeheer 3 (CLO07.3/CREBO:50201) pi.clo07.3.v2 ECABO, 1 september 2003 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, overgenomen, opgeslagen of gepubliceerd
Nadere informatieAdviesrapport Koffieautomaat
Adviesrapport Koffieautomaat Samantha Klop Datum: 23 november 2009 Hogeschool Utrecht te Amersfoort Opdrachtgever: Pon Automotive B.V., Mevrouw M. van den Bos Titel: Adviesrapport Koffieautomaat Auteur:
Nadere informatieDe Koffie Consultant
De Koffie Consultant Onafhankelijk adviesbureau voor efficiënte en verantwoorde oplossingen binnen organisaties op het gebied van de warme drankenvoorziening. Koffie maak de juiste keus. Bedrijven, instellingen,
Nadere informatieEindrapport Universiteit van Amsterdam
Eindrapport Universiteit van Amsterdam ONDERWIJS VRAAG MAXIMALE SCORE BEOORDELING TOELICHTING 1. Aanbod: cursussen/minoren 5 5 Uitstekend, totaal aantal punten toegekend. 2. Aanbod voor grote publiek 5
Nadere informatieDe ABS EffeX serie De eerste afvalwaterpompen ter wereld die aangedreven worden door een premium-efficiency motor.
De ABS EffeX serie De eerste afvalwaterpompen ter wereld die aangedreven worden door een premium-efficiency motor. www.absgroup.com The ABS EffeX range complies fully with Een geheel nieuwe benadering
Nadere informatieDuurzaamheidk. Denken en doen over groente Duurzaamheidkompas meting #12 Mei 2014
Duurzaamheidk mpas Denken en doen over groente Duurzaamheidkompas meting #12 Mei 2014 Inleiding Het Duurzaamheidkompas Antwoord op duurzaamheidvragen In deze tijd van milieu-, klimaat-, voedsel- en economische
Nadere informatieMaatschappelijk Verantwoord Ondernemen
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Visie en Beleid (samenvatting) MVO loont! Duurzaamheid is onontbeerlijk om onze planeet en maatschappij voor nu en op langere termijn leefbaar te houden. Maatschappelijk
Nadere informatieStad Gent biedt lekkere, gezonde en duurzame schoolmaaltijden aan vanaf 2017
Stad Gent biedt lekkere, gezonde en duurzame schoolmaaltijden aan vanaf 2017 De Stad Gent heeft een nieuwe partner voor het leveren van lekkere, gezonde en duurzame schoolmaaltijden. Zo zet het stadsbestuur
Nadere informatieonderneemt maatschappelijk verantwoord
onderneemt maatschappelijk verantwoord www.coffeefresh.nl Coffee Fresh investeert in MVO Koffie is tegenwoordig meer dan zomaar een kopje koffie. Het is een beleving waarbij wij u nét dat beetje meer bieden.
Nadere informatieWestluidense Poort. Het nieuwe cultuurcluster van Tiel
Westluidense Poort Het nieuwe cultuurcluster van Tiel Arjan Verboom, OPPS (Ine van den Hurk, gemeente Tiel) Apeldoorn, 16 oktober 2013 Inhoud Gebiedsontwikkeling Westluidense Poort Hoe in de markt gezet?
Nadere informatieONDERZOEK NATUURSTEEN DE VRAAG NAAR DUURZAAMHEID 16:00. Jan-Paul Schop Florens van der Gaag Reinoud de Jager 7 oktober 2009
ONDERZOEK NATUURSTEEN DE VRAAG NAAR DUURZAAMHEID 16:00 Jan-Paul Schop Florens van der Gaag Reinoud de Jager 7 oktober 2009 Overzicht marktstructuur USP voert in Nederland voor WGDN een studie uit een studie
Nadere informatieInnovatief en toekomstgericht
Missie Wij zijn de meest trendy en innovatieve Event Cateraar op het gebied van Food & Drinks, waarbij de beste customer service, kwaliteit en beleving onze Core Business is. In onze missie is full service,
Nadere informatieSamenvatting. Indicatoren voor ecologische effecten hangen sterk met elkaar samen
Samenvatting Er bestaan al jaren de zogeheten Richtlijnen voor goede voeding, die beschrijven wat een gezonde voeding inhoudt. Maar in hoeverre is een gezonde voeding ook duurzaam? Daarover gaat dit advies.
Nadere informatie