Het toenemend gebruik van psychofarmaca: slikken we te veel pillen? Senioren Universiteit Hasselt 28 Januari 2013
|
|
- Pepijn Aerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Het toenemend gebruik van psychofarmaca: slikken we te veel pillen? Senioren Universiteit Hasselt 28 Januari 2013
2 Metaforum werkgroep Prof. dr. Stephan Claes, Psychiatrie (coördinator) Prof. dr. Minne Casteels, Farmacologie Prof. dr. Marina Danckaerts, Kinder- en Jeugdpsychiatrie Prof. dr. Jan De Lepeleire, Huisartsgeneeskunde Prof. dr. Koen Demyttenaere, Psychiatrie Prof. dr. Gert Laekeman, Farmacie Prof. dr. Patrick Luyten, Psychologie Prof. dr. Bart Pattyn, Ethiek Prof. dr. Erik Schokkaert, Economie Dr. Tom Truyts, Economie 2
3 3
4 Het toenemend gebruik van psychofarmaca 1. Basisgegevens over psychofarmaca 2. Neemt het gebruik toe en waarom? 3. Wegen naar een rationeler gebruik 4
5 Wat bedoelen we met psychofarmaca? Officieel geregistreerde geneesmiddelen die via hun werking op de hersenen een invloed hebben op psychologische fenomenen zoals de stemming, het angstniveau, het denken, de waarneming, Antidepressiva Antipsychotica Tranquillizers Stimulantia 5
6 Antidepressiva Serlain, Sipralexa, Cipramil, Seroxat, Prozac, Efexor, Cymbalta, Remergon, Trazolan, Anafranil, Redomex, Werken in op de hersenen: versterken de werking van serotonine, noradrenaline Zijn aangewezen in de behandeling van depressie Werken ook bij angststoornissen 6
7 Depressie, stress, verdriet, Depressie: ziektebeeld dat minstens enkele weken duurt, leidt tot ernstig dysfunctioneren en gepaard gaat met verschillende symptomen Emotioneel verdrietig zijn, van niets meer genieten, angst, prikkelbaarheid, emotionele labiliteit,... Cognitief problemen met aandacht en concentratie, geheugenstoornissen, negatief denken, suïcidaliteit Lichamelijk slaapproblemen, eetlustdaling, pijnklachten, seksuele disfunctie, Probleem: hoe lijn je dit af van verdriet, rouw, chronische stress, uitputtingssyndromen, 7
8 Zijn antidepressiva effectief? Procedures voor registratie en terugbetaling vormen een kwaliteitsgarantie Preklinische studies Klinische studies: Fase 1, 2, 3 Fase 3: gerandomiseerde gecontroleerde proeven Antidepressiva: Werkzaam bij de ernstige vorm van depressie in engere zin Bij milde depressie geen duidelijke meerwaarde placebo Werkzaam bij angststoornissen zoals paniekstoornis, OCD, veralgemeende angststoornis Effect bij verwerkingsproblemen, spanningstoestanden, rouw? 8
9 Zijn antidepressiva gevaarlijk? Geen nadelige gevolgen, ook op lange termijn Niet verslavend Geen gewenning Geen craving Grote discussie over suïcidaliteit, wellicht verwaarloosbaar risico bij volwassenen 9
10 Antipsychotica Zyprexa, Seroquel, Risperdal, Abilify, Solian, Invega, Haldol, Impromen, Blokkeren de werking van de neurotransmitter dopamine In de eerste plaats gericht op de behandeling van psychotische symptomen: wanen, hallucinaties Psychotische symptomen komen vooral voor bij ernstige psychiatrische ziektebeelden: schizofrenie, manisch-depressieve ziekte, 10
11 Zijn antipsychotica effectief? Bij psychose zeker wél Grote werkzaamheid bij psychotische symptomen Kunstfout om ze niet voor te schrijven bij wanen, hallucinaties, Bij andere indicaties / symptomen Zekere werkzaamheid bij depressie Zekere werkzaamheid bij gedragsstoornissen bij kinderen, vb. in het kader van autisme Bij angst, slaapproblemen,? 11
12 Zijn antipsychotica gevaarlijk? Niet verslavend Wel lange-termijn problemen Neurologische effecten: Extrapyramidaal syndroom (EPS) = Parkinsonisme Metabole effecten: stijging van cholesterol, lipiden, meer neiging tot diabetes, 12
13 Tranquillizers (benzodiazepines) Temesta, Seresta, Lexotan, Xanax, Tranxene, Stilnoct, Valium, Staurodorm, Rivotril, Loramet, Efficiënte angstremmers Veel gebruikte slaapmiddelen Potentieel verslavend karakter The Rolling Stones: Mother s little helper "Mother needs something today to calm her down / And though she's not really ill There's a little yellow pill / She goes running for the shelter of a mother's little helper. " 13
14 Stimulantia Rilatine, Concerta, Strattera, Middelen tegen Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) concentratiestoornissen (problemen met vasthouden van aandacht) impulsiviteit (problemen met impulsbeheersing) hyperactiviteit (overbeweeglijkheid en moeite met stil zitten) Effectiviteit op korte termijn hoog en zijn de effecten tot 14 maand erg stabiel. Stimulantia zijn veel effectiever dan heel intensieve gedragsondersteuning Niet verslavend, wel oneigenlijk gebruik 14
15 oneigenlijk gebruik De Standaard, 4 oktober
16 Het toenemend gebruik van psychofarmaca 1. Basisgegevens over psychofarmaca 2. Neemt het gebruik toe en waarom? 3. Wegen naar een rationeler gebruik 16
17 Neemt het gebruik van psychofarmaca toe? Gegevens voornamelijk verkregen via Pharmanet en data van CM DDD 1997 (in miljoen eenheden) DDD 2010 (in miljoen eenheden) Antidepressiva X 2,6 14 Antipsychotica X 1,8 3,4 Tranquillizers X 1,2 9,4 Toename % van de populatie dat 2009 minstens één voorschrift kregen Stimulantia 1 7 x 7 1,8% van de kinderen tussen 6 en 17 jaar 17
18 18
19 Door wie worden psychofarmaca gebruikt? Meer door vrouwen (behalve voor stimulantia) Antidepressiva: x 2 Antipsychotica: x 1,4 Tranquillizers: x 1,8 Stimulantia: 4 maal meer bij jongens Meer door ouderen % gebruikers antidepressiva % gebruikers antipsychotica 25,00 6,00 20,00 5,00 15,00 4,00 10,00 3,00 2,00 5,00 1,00 0, ,
20 De cruciale rol van de huisarts Eerste voorschrift meestal door huisarts 70% voor antipsychotica 75-80% voor antidepressiva Ook bij kinderen en jongeren vaak eerste voorschrift door huisarts Antidepressiva in 55% door huisarts, ook bij kinderen jonger dan 12 jaar 20
21 Worden psychofarmaca doelmatig gebruikt (1)? - Sterke verschillen per leeftijdsgroep, die niet altijd overeenkomen met de leeftijdsgebonden prevalenties - Sterke regionale verschillen: - Antidepressiva: Wallonië >> Vlaanderen - Rilatine tegen ADHD: - Vlaanderen >> Wallonië - West-Vlaanderen >> Limburg - >10% van de West-Vlaamse jongens tussen 8 en 11 jaar krijgt stimulantia voorgeschreven 21
22 Worden psychofarmaca doelmatig gebruikt (2)? Duur van het gebruik klopt niet 70 Percentage patiënten in functie van duur gebruik antidepressiva (in trimester)
23 Waarom neemt het gebruik toe? 1) Reële toename van het aantal psychiatrische aandoeningen? Wellicht niet, behalve misschien voor depressie 1 2) Mensen met psychiatrische problemen zoeken sneller hulp? 3) De criteria voor een psychiatrische stoornis worden breder geïnterpreteerd, zodat emotionele en gedragsproblemen in toenemende mate een diagnostisch etiket krijgen? Depressie als ziekte versus de medicalisering van verdriet 1. Kessler RC. N Engl J Med 352: ,
24 Psychofarmaca en maatschappelijke context La fatigue d être soi (A. Ehrenberg, 2000) Le culte de la performance L individu incertain Gekoppeld aan een maatschappij die een groot vertrouwen heeft in de neurowetenschappen en in de geneeskunde Decade of the brain Medicalisering 24
25 L individu incertain: Pavlov wist het al! Dog becomes agitated, barkes, salivates, bites at its harness, and generally goes beserk. When placed back in the kennel, it may remain "insane" for months or years. 25
26 Het belang van sociale steun 26
27 Van alle tijden? 27
28 Te veel psychofarmaca: is dat een probleem? Uit het oogpunt van patiëntveiligheid Antidepressiva, antipsychotica, tranquillizers Uit het maatschappelijk oogpunt: Als het waar is dat het toenemend gebruik van psychofarmaca al is het maar deels- te maken heeft met maatschappelijke factoren, dan kan het medicaliseren van deze nood niet het juiste antwoord zijn. 28
29 Het toenemend gebruik van psychofarmaca 1. Basisgegevens over psychofarmaca 2. Neemt het gebruik toe en waarom? 3. Wegen naar een rationeler gebruik 29
30 Psychofarmaca versus psychotherapie Minder pillen, meer praten? Onderscheid counseling versus psychotherapie Counseling mag en moet iedere arts / hulpverlener bieden bij mensen in psychische nood Psychotherapie is iets voor de goed opgeleide specialist 1. Lambert MJ et al. (2002). In MJ Lambert, ed., Bergin and Garfield s handbook of psychotherapy and behavior change (5th ed.). John Wiley & Sons, New York. 30
31 Counseling Luisteren naar de patiënt Psychoeducatie U heeft een milde depressie U heeft een uitputtingssyndroom ( burn out ) Oorzaken verkennen Acute stressoren Chronische stressoren Psychologische knoopunten Deculpabiliseren Perspectief aanbrengen Rust creëren 31
32 Psychotherapie Wanneer counseling en relatieve rust onvoldoende blijken Cognitieve en gedragstherapie, cliëntgerichte therapie, psychodynamische therapie, familie- en systeemtherapie Psychotherapie is even effectief als psychofarmaca voor een aantal veel voorkomende psychische problemen zoals depressies, angststoornissen en aanpassingsproblemen 1 32
33 Hinderpalen voor psychotherapie Beschikbaarheid, Patiëntvoorkeur, Kwaliteit, Kostprijs Moet psychotherapie als effectieve behandeling worden opgenomen in de reguliere ziekteverzekering? Gebonden aan probleem van erkenning van beroepstitel psychotherapeut De beroepstitel van psychotherapeut dient beschermd te worden. De titel van psychotherapeut moet voorbehouden worden voor hulpverleners met een universitaire opleiding op masterniveau als klinisch psycholoog (of equivalent diploma) of arts, en met een erkende opleiding in één van de vier therapierichtingen met evidentie voor effectiviteit: de cognitieve en gedragstherapie, de cliëntgerichte therapie, de psychodynamische therapie en de familie- en systeemtherapie (Aanbeveling) 33
34 Naar een meer verantwoord gebruik van psychofarmaca Nieuwe psychofarmaca voor terugbetaling onderbrengen in hoofdstuk 4? Artsen vragen de diagnose formeel te bevestigen via vragenlijsten Bijkomende administratieve belasting, zonder veel effect op het voorschrijfgedrag Artsen die volgens hun voorschrijfprofiel herhaaldelijk afwijken door het veelvuldig voorschrijven van psychofarmaca moeten hierover ter verantwoording kunnen geroepen worden. Evident dient er rekening gehouden te worden met het specifieke patiëntenprofiel van de betreffende arts (Aanbeveling) 34
35 Psychofarmaca en de huisarts Rol van de huisarts in de behandeling van mensen met emotionele problemen en psychiatrische aandoeningen is cruciaal Watchful waiting en counselling zijn nuttig en dienen gestimuleerd te worden (Aanbeveling) 35
36 Watchful waiting, counselling Aanvaarding voor watchful waiting bevorderen, niet enkel bij de huisarts, maar ook bij arbeids- en verzekeringsgeneeskunde Extra erkenning na extra opleiding tot counselor : te veel administratie, met wellicht weinig effect? Deskundigheid van huisarts als counselor versterken via de opleiding van de huisartsen 36
37 Psychofarmaca en de huisarts Huisartsen hebben duidelijke vraag naar een éénmalig consult of korte termijn interventie door de psychiater / psychotherapeut Proefprojecten met een telefonische collegiale consultatie tussen huisarts en psychiater waren succesvol 1 Psychiaters, Centra Geestelijke Gezondheidszorg en psychiatrische ziekenhuizen moeten, naast hun huidige focus op lange termijn behandelingen, de mogelijkheid bieden aan huisartsen om op korte termijn een éénmalig consult te vragen, eventueel zelfs telefonisch advies (Aanbeveling) 1. De Coster I, et al. (2004). Huisarts Nu 33:
38 Kinderen en psychofarmaca 38
39 Kinderen en psychofarmaca Het voorschrijven van psychofarmaca aan minderjarigen is extra complex Zorgvuldige diagnostiek Bezorgdheid over de zich ontwikkelende hersenen Autonomie? Een behandeling mag slechts mits een geïnformeerde instemming (voor ouders én kind), en mits een nauwgezette monitoring van de effecten en nevenwerkingen, en een zorgvuldige afweging van voor- en nadelen. Psycho-educatie en psychotherapie hebben veelal de voorkeur, tenzij het gaat om een erg acuut en zeer ernstig probleem (bijvoorbeeld: psychose, ernstige depressie met suïcidaliteit, ernstige pervasieve ADHD) 39
40 40
41 Kinderen en psychofarmaca Grote discussie over het voorschrijven van antidepressiva aan kinderen en jongeren black box warning Stevige maatschappelijke discussie over stimulantia bij ADHD Opstarten van psychofarmaca bij kinderen / jongeren gebeurt vaak door huisarts Het initiëren van psychofarmaca omwille van psychiatrische ziektebeelden bij kinderen en jongeren dient voorbehouden te worden voor artsen, gespecialiseerd in gedragswetenschappen (kinder- en jeugdpsychiater, kinderneuroloog) (Aanbeveling) 41
42 Ouderen en psychofarmaca 42
43 Ouderen en psychofarmaca In 2007 kreeg bijna 20% van de 75+ populatie antidepressiva voorgeschreven, iets meer dan 5% werd behandeld met antipsychotica In RVT s: 46% krijgt antidepressiva, 68% psycholeptica (antipsychotica en / of tranquillizers) 1 Ronduit alarmerende cijfers, die niet louter terug te voeren zijn tot reële prevalentie van psychiatrische stoornissen bij ouderen 1. Vanderstichele RH et al. (2006). KCE reports vol. 47A. 43
44 Waarom zo veel psychofarmaca bij ouderen? Meer emotionele instabiliteit, meer neiging tot depressie Omgaan met verlies op verschillende vlakken Toegenomen neurobiologische kwetsbaarheid? Meer slaapproblemen Rol van psychoeducatie Weinig bezorgdheid om lange-termijn effecten Een pilleke extra valt niet zo op Hoe ouder, hoe meer kans op een medicamenteuze behandeling van emotionele symptomen 44
45 Preventie! Preventie bij ouderen in de algemene bevolking: Het predictief aflijnen van een groep ouderen met hoog risico op depressie is mogelijk 1 Bij deze hoogrisicogroep zijn andere strategieën mogelijk, die, los van psychofarmaca, de incidentie van depressie verlagen 2 1. Smit F et al. (2006). Arch Gen Psychiatry 63: van't Veer-Tazelaar PJ et al. (2009). Arch Gen Psychiatry 66:
46 Psychofarmaca in rusthuizen Bewoners moeten rustig zijn Bewoners moeten voldoende slapen In bed om uur? Weinig tijd/expertise voor niet-farmacologische benadering Huisarts wordt ingeroepen, heeft weinig alternatieven Don t blame the doctor 46
47 Rust- en Verzorgingstehuizen Rust- en Verzorgingstehuizen: Verband tussen de bestaffing van rusthuizen enerzijds en het gebruik van antipsychotica 1 en benzodiazepines 2 anderzijds Het gebruik van antipsychotica ook bij geagiteerde dementerende bejaarden- kan teruggedrongen worden door een aangepaste training van de verpleegkundigen / verzorgenden 3 1. Shorr RI et al. (1994). JAMA 271: Svarstad BL et al (1991). Journal of the American can Geriatrics Society 39: Fossey J et al. (2006). BMJ 332 :
48 Besluit Slikken we te veel pillen? Wellicht wel Onderliggende maatschappelijke factoren zijn aanwijsbaar Het gebruik van psychofarmaca kan in elk geval doelmatiger dan nu het geval is De erkenning van psychotherapeut als beroepstitel is een dringende vereiste De huisarts dient extra ondersteund te worden in zijn/haar taak Twee kwetsbare groepen, kinderen en ouderen, vragen extra aandacht 48
VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA
VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA Het voorschrijven van geneesmiddelen is = een proces en niet louter een beslissing van de arts. Hierbij is een belangrijke taak weggelegd
DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC
DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC Infomoment voor huisartsen en verplegend personeel van WZC Sint-Camillus in Wevelgem Dokters Fien Dendoncker en Jan Vanroose 25/09/2014
Farmacotherapeutische en verpleegkundige strategieën in de psychiatrie. Marc De Vos Apotheker PC Sint-Jan-Baptist ZELZATE
Farmacotherapeutische en verpleegkundige strategieën in de psychiatrie Marc De Vos Apotheker PC Sint-Jan-Baptist ZELZATE Structuur 1. Psychofarmaca Antipsychotica Antidepressiva Benzodiazepines Kalmeer
WAT MET psyche & pillen?
WAT MET psyche & pillen? psyche & pillen? Stephan Claes & Jan De Lepeleire D/2014/45/12 ISBN 978 94 014 1308 4 NUR 875 Vormgeving cover: Studio Luc Derycke Vormgeving binnenwerk: Fulya Toper De auteurs
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca Informatiebrochure patiënten INHOUD Inleiding 1. Wat zijn psychofarmaca en hoe werken ze? 2. Seksuele bijwerkingen van psychofarmaca 2.1. Angstdempende middelen 2.2.
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca Informatiebrochure patiënten 1 INHOUD Inleiding 1. Wat zijn psychofarmaca en hoe werken ze? 2. Seksuele bijwerkingen van psychofarmaca 2.1. Angstdempende middelen
Hyperacusis vanuit psychiatrisch perspectief: diagnostiek en psychofarmacologische behandeling Ines Sleeboom-van Raaij consulent-psychiater
Hyperacusis vanuit psychiatrisch perspectief: diagnostiek en psychofarmacologische behandeling Ines Sleeboom-van Raaij consulent-psychiater 24 april 2014 Jaarvergadering KNO en HHH Disclosures Geen Hyperacusis
InFoP 2. Inhoud. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Behandeling van Psychose De rol van medicatie
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
INHOUDSOPGAVE. Pagina 2 van 28
Pagina 2 van 28 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding: het toenemend gebruik van psychofarmaca... 3 A. Neemt het gebruik van psychofarmaca inderdaad toe?... 3 B. Wie krijgt psychofarmaca voorgeschreven door wie en
Informatieavond Bipolaire stoornis. Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater
Informatieavond Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater Bipolaire Stoornis Bipolaire Stoornis = Manisch Depressieve Stoornis (MDS) Algemeen Ziekteverschijnselen Beloop
Inhoud. Ontgifting en stabilisatie. Observatie en Diagnostiek en Behandeling. Cijfers en Onderzoek. Aanbod Jeugd in Nederland
Polls drugsweb Kun je op eigen houtje van drugs afkomen Ja: 85% Moeten we minder gaan drinken Ja: 57% Bang om verslaafd te worden Ja: 21% Drugs meenemen naar buitenland Ja: 73% Wiet is een harddrug Ja:
Inleiding Hoe het allemaal begon Soorten psychofarmaca, werking, bijwerkingen en indicatiegebieden
Inhoud Inleiding 9 1 Hoe het allemaal begon 13 1.1 Inleiding 13 1.2 Gebruik van medicatie in de psychiatrie vóór 1950 13 1.3 De eerste antipsychotica 16 1.4 De tweede generatie antipsychotica 17 1.5 De
Deel I Wat we weten over de stoornis ADHD
Inhoud Inleiding 12 Deel I Wat we weten over de stoornis ADHD Hoofdstuk 1 Kenmerken van ADHD 1.1 De basiskenmerken 16 1.2 Aandachts- en concentratiestoornissen 17 1.3 Impulsiviteit 17 1.4 Hyperactiviteit
Swingt het gebruik van psychofarmaca bij kinderen de pan uit? Hans Hellemans Universitair Centrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie Antwerpen
Swingt het gebruik van psychofarmaca bij kinderen de pan uit? Hans Hellemans Universitair Centrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie Antwerpen Psychofarmaca werken in op het centraal zenuwstelsel: verbindingen
Angst Stemming Psychose Persoonlijkheid Gebruik middelen Rest
Ad Kaasenbrood, psychiater/psychotherapeut Congres Een te gekke wijk, Bunnik, 8 November 2017 Psychiatrische ziekten Komen vaak voor Zijn ernstig Zijn duur Zijn complex Verhouden zich tot geestelijke gezondheid,
SAMENVATTING. Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift
153 SAMENVATTING Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift Angst en depressie zijn de meest voorkomende psychische stoornissen, de ziektelast is hoog en deze aandoeningen brengen hoge kosten met
Geestelijke gezondheid in de 21 ste eeuw
Geestelijke gezondheid in de 21 ste eeuw Stand van zaken en uitdagingen voor de toekomst Prof. Dr. Ronny Bruffaerts Universitair Psychiatrisch Centrum Katholieke Universiteit Leuven Onze GGZ anno 2014
Diagnose en classificatie in de psychiatrie
Diagnose en classificatie in de psychiatrie Klinische Validiteit Research Betrouwbaarheid Prof dr Bert van Hemert psychiater en epidemioloog Afdelingshoofd psychiatrie DBC Kosten-baten 2 Diagnosen in de
Verdiepingsstage Vroege Psychosen. Dorpsblik. informatie voor aios
Verdiepingsstage Vroege Psychosen Dorpsblik informatie voor aios Verdiepingsstage Vroege Psychosen Dorpsblik Hoe eerder mensen met een vroege psychose worden behandeld, hoe groter de kans op functioneel
Psychiatrisering en de terreur van het perfecte kind. Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen
Psychiatrisering en de terreur van het perfecte kind Psychiatriseren = Het moeilijke kind stelt de volwassene vragen: Wie is de volwassene is die hem of haar zo moeilijk vindt? Met welke ver(w)achtingen
Anders denken over drukke, dwarse en dromerige kinderen
Anders denken over drukke, dwarse en dromerige kinderen Laura Batstra 25 november 2014 In deze online lezing: Druk, dwars, dromerig of ADHD? ADHD en de hersenen ADHD en de maatschappij Stepped Diagnosis
Samenvatting SAMENVATTING Hoofdstuk 1 is de algemene introductie over de inhoud van dit proefschrift. Depressie en angststoornissen zijn de meest voorkomende psychische stoornissen en brengen een grote
Begeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn. Het zijn net gewone mensen
Begeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn Het zijn net gewone mensen Voorstellen Julia Machielsen (POH-GGZ/verpleegkundig specialist GGZ) Ingrid Houtman (Huisarts/Kaderarts
Patiënteninformatie. Medische Psychologie. Informatie over neuropsychologisch onderzoek
Patiënteninformatie Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek U bent door een specialist van het ziekenhuis verwezen
De huisarts. De psycholoog. Published on 113Online zelfmoordpreventie (https://www.113online.nl)
Published on 113Online zelfmoordpreventie (https://www.113online.nl) Home > Over hulpverleners Verschillende soorten hulpverleners hebben verschillende opleidingen. Door dit verschil zijn ze goed in verschillende
Cognitieve gedragstherapie
Cognitieve gedragstherapie Een succesvolle psychotherapie voor diverse emotionele stoornissen en problemen Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie Wat is Cognitieve Gedragstherapie? Cognitieve gedragstherapie
Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg
Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Prof. Dr. Brenda Penninx Vakgroep psychiatrie / GGZ ingeest Neuroscience Campus Amsterdam Mental Health EMGO+ Institute for Health and Care Research b.penninx@vumc.nl
Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,
Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling
Psychologische zorg voor kinderen en jongeren. De Golfbreker Preventie en psychologische zorg voor kinderen en jongeren. Samen werken aan jezelf
Psychologische zorg voor kinderen en jongeren De Golfbreker Preventie en psychologische zorg voor kinderen en jongeren Samen werken aan jezelf Inhoud Belang psychologische zorg voor jeugd Psychologische
Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen
Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Congres Focus op Onderzoek, 22 juni 2015 Gerda de Kuijper, AVG/senior senior onderzoeker CVBP/UMCG Dederieke Festen AVG/senior onderzoeker
Samen met de kinderartsen
Samen met de kinderartsen L.H.M. Berg, kinder- en jeugdpsychiater GGNet Jeugd Indeling Visie beroepsvereniging (NVvP) op plaatsbepaling van psychiatrie Aanvulling afdeling Kinder en Jeugd Casus 5-jarige
Online Cognitieve Gedragstherapie (CGT) voor Volwassenen met Diabetes en symptomen van Depressie
Online Cognitieve Gedragstherapie (CGT) voor Volwassenen met Diabetes en symptomen van Depressie Van Bastelaar KMP a, Pouwer F a, Cuijpers P b, Snoek FJ a Research Programme > Diabetes & Overweight a Afdeling
Patiënteninformatie. Medische Psychologie. Informatie over neuropsychologisch onderzoek
Patiënteninformatie Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek U bent door een specialist van het ziekenhuis verwezen
INDIGO HET ANTWOORD OP DE BASIS GGZ
INDIGO HET ANTWOORD OP DE BASIS GGZ Inhoudsopgave Indigo Brabant 2 Wat is de Basis GGZ? 2 Wat kan Indigo mij bieden? 4 1. POH-GGZ 2. Generalistische Basis GGZ Specialistische GGZ 7 Heeft u vragen? 7 Contact
Generalistische Basis GGZ en Specialistische GGZ
Generalistische Basis GGZ en Specialistische GGZ Informatie voor huisartsen Organisatie voor geestelijke gezondheidszorg GGZ Rivierduinen biedt vele vormen van geestelijke gezondheidszorg voor alle leeftijden;
Stepped care bij Angst & Depressie: van eerste tot tweede lijn
Stepped care bij Angst & Depressie: van eerste tot tweede lijn Het SAD-project Een onderzoek naar de behandeling van angst- en stemmingsklachten. Informatie voor deelnemers Drs. L. Kool Dr. A. van Straten
Wanneer de vlag de lading niet meer dekt: over het gebruik van labels voor stoornissen
Wanneer de vlag de lading niet meer dekt: over het gebruik van labels voor stoornissen Het moeilijke kind stelt ons vragen: Wie is de volwassene is die hem of haar zo moeilijk vindt? Met welke ver(w)achtingen
Ambulante behandeling
Ambulante behandeling Ouderen Ambulante behandeling Mondriaan Ouderen geeft behandeling aan mensen met psychische en psychiatrische problemen vanaf de derde levensfase. Mondriaan Ouderen heeft verschillende
Aanmelding, intake en diagnostiek. Kinderen en Jeugdigen. Informatie voor ouders/verzorgers
Aanmelding, intake en diagnostiek Kinderen en Jeugdigen Informatie voor ouders/verzorgers Aanmelding, intake en diagnostiek Inleiding In deze brochure geven wij u informatie over de aanmelding, de intake
Wanneer school een lijdensweg wordt.
Wanneer school een lijdensweg wordt. Dr. D. Neves Ramos Kinder- & Jeugdpsychiater ZNA UKJA Tegenwoordig heeft iedere leerling wel iets! Leerlingen met een psychiatrische stoornis horen niet in een klas
Postpartum psychiatrie op de moeder-baby unit
Oprichtingssymposium LKPZ 9 september 2010, Corpus, Oegstgeest Postpartum psychiatrie op de moeder-baby unit Kathelijne Koorengevel, psychiater Monica Ouwens, dans- en bewegingstherapeut Afdeling Psychiatrie
Kennislacunes NHG-Standaard Depressie
Kennislacunes Kennislacunes 1. Het nut van screening naar depressie bij mensen met een chronische somatische aandoening in de (noot 15-16). 2. De 4DKL als instrument om het verloop van de (ernst van de)
Aardbevingen en psychische klachten
Aardbevingen en psychische klachten (Karin Folkers, Klinisch Psycholoog) Jantien Mast, Verpleegkundig Specialist Peter Pijper en Coosje Klootwijk, verpleegkundigen Bouke Koopmans, psychiater Loppersum,
De beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen
De beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen 3 Parnassia Groep is specialist in geestelijke gezondheid Psychische klachten, een psychische stoornis of ziekte: ze kunnen iedereen treffen en ernstig
Organogram Werkgebied
Wat doet Tactus Verslavingszorg? Tactus is specialist op het terrein van de verslavingszorg. Mensen die door hun verslaving aan alcohol, drugs, medicijnen, gokken, gamen, eten of andere verslavingen in
Cognitieve gedragstherapie in en voor de Basis GGz
Cognitieve gedragstherapie in en voor de Basis GGz Mark van der Gaag PhD Hoogleraar Klinische Psychologie, Vrije Universiteit Amsterdam Hoofd Psychose Onderzoek, Parnassia, Den Haag 1 Wat is gedragstherapie
Patiënteninformatie. Psychiatrie- Obstetrie- Paediatrie (POP)-poli. Informatie voor patiënten over de POP-poli van Tergooi.
Patiënteninformatie Psychiatrie- Obstetrie- Paediatrie (POP)-poli Informatie voor patiënten over de POP-poli van Tergooi. Inhoudsopgave Pagina Inleiding 4 Psychiatrische aandoeningen en kinderwens of
Benzo Moe. Over het terugdringen van chronisch benzodiazepinegebruik
Benzo Moe Over het terugdringen van chronisch benzodiazepinegebruik Ineke van Waard Februari 2010 Inhoud presentatie Voorstellen Kennisquiz Informatie over benzodiazepinen Geschiedenis Werking Toepassing
Door dwang gegijzeld. (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen. Roos C. van der Mast
Door dwang gegijzeld (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen Roos C. van der Mast OCS bij ouderen De obsessieve-compulsieve stoornis is een persisterende en stabiele diagnose die zelden
Behandeling van verslaving en comorbiditeit. de Noord Nederlandse ervaring
Behandeling van verslaving en comorbiditeit de Noord Nederlandse ervaring Gent 14 nov2014 Primaire problematiek naar voorkomen in bevolking en % in behandeling 1 Setting van hulp in VZ VNN 34 ambulante
ACTUELE ONTWIKKELINGEN IN DE EERSTELIJNS GGZ. Martin Beeres, kaderhuisarts ggz io Marian Oud, coördinator kaderopleiding ggz
ACTUELE ONTWIKKELINGEN IN DE EERSTELIJNS GGZ Martin Beeres, kaderhuisarts ggz io Marian Oud, coördinator kaderopleiding ggz Programma Somatische zorg - met beleid - voor mensen met psychische stoornissen
Meer informatie MRS 0610-2
Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie en angststoornissen. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren, verlatingsangst,
Behandeling bij psychose
Behandeling bij psychose Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Dienst kwaliteit E-mail: info@jessazh.be Tel: 011 33 55 11 Jessa Ziekenhuis vzw Maatschappelijke
PERMANENTE VORMING IN DE GGZ
PERMANENTE VORMING IN DE GGZ Doelgoep: Verpleegkundigen met minimum 2 jaar werkervaring in psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg. A. Deze voldoen aan de voorwaarden voor het behalen van de bijzondere
Genetica en erfelijkheid bij bipolaire stoornis
Genetica en erfelijkheid bij bipolaire stoornis Forum Ups & Downs 13 oktober 2018 Prof. dr. Stephan Claes UPC KU Leuven Genetica en erfelijkheid bij bipolaire stoornis 1. Hoe genetisch is bipolaire stoornis?
Grensoverschrijdend gedrag. Les 2: inleiding in de psychopathologie
Grensoverschrijdend gedrag Les 2: inleiding in de psychopathologie Programma Psychopathologie; wat is het? Algemene functionele psychopathologie DSM Psychopathologie = Een onderdeel van de psychiatrie
Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie
Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 3 Cognitieve gedragstherapie Een effectieve psychotherapie In deze brochure kunt u lezen
Psychofarmaca bij d e de ouderen Waarom slikken zij? A D. D Hooghe Hooghe
Psychofarmaca bij de ouderen Waarom slikken zij? A. D Hooghe Psychofarmaca Benzodiazepines en aanverwanten Antidepressiva Antipsychotica Antipsychotica Assessment of antipsychotic prescribing in Belgian
Informatie voor patiënten van Ziekenhuis Rijnstate/Zevenaar. Het ADHD-team
Informatie voor patiënten van Ziekenhuis Rijnstate/Zevenaar Het ADHD-team Uw kind heeft AD(H)D of er bestaat het vermoeden dat uw kind deze aandachtsstoornis heeft. Op het ADHD-spreekuur van de polikliniek
TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009.
TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009. Werkafspraken De afdeling psychiatrie, gevestigd in het Academisch Psychiatrisch Centrum van het AMC, kent 4 zorglijnen: 1. Acute zorg 2.
Universitair Medisch Centrum Groningen
Universitair Medisch Centrum Groningen Beter af met minder Reduction of Inappropriate psychotropic Drug use in nursing home residents with dementia Claudia Groot Kormelinck Prof.dr. Sytse Zuidema Probleemgedrag
Predictieve genetische tests
Predictieve genetische tests De ervaring bij de ziekte van Huntington Gerry Evers-Kiebooms (1) De genetica in de gezondheidszorg (2) Predictieve test voor de ziekte van Huntington (3) Predictief testen
Geneeskundige Dagen Antwerpen 2016. Voorzitter: Prof. Dr. Bernard Sabbe Covoorzitter: Dr. André Wildiers
Geneeskundige Dagen Antwerpen 2016 Voorzitter: Prof. Dr. Bernard Sabbe Covoorzitter: Dr. André Wildiers GDA 2016: Zorg voor de Psyche! Thema: Psychiatrie: vandaag en morgen Waar: Campus Drie Eiken Wanneer:
Gebruik van antidepressiva en antipsychotica in de rusthuizen Persconferentie 12 mei 2011
Gebruik van antidepressiva en antipsychotica in de rusthuizen Persconferentie 12 mei 2011 Als gevolg van de studie Geneesmiddelengebruik in rusthuizen: grote verschillen 1 en de ontmoetingen met de rustoordsector
Infospot. De antidepressiva. April - Mei - Juni 2014
Infospot De antidepressiva April - Mei - Juni 2014 Infospot - De antidepressiva - April - Mei - Juni 1 Inhoud Inleiding 3 I. Gebruik van de antidepressiva 4 II. Resultaten Farmanet 4 1. Aantal patiënten
AD(H)D bespreken. BEN/LO/ADHD/14/0003a April 2014
AD(H)D bespreken N.B.: de inhoud van dit programma is slechts van adviserende aard en dient niet als vervanging voor professioneel en/of medisch advies. Als u verdere consultatie wenst, of wanneer u zich
De revisie van de richtlijn angststoornissen
De revisie van de richtlijn angststoornissen Ton van Balkom VU-MC/GGZ ingeest Amsterdam Dagelijkse behandeling angststoornis (Young et al, Arch Gen Psychiatry 2001) Depressie Angst Angst + Depressie
NIEUWE EUROPESE RICHTLIJN VOOR PREVENTIE, DETECTIE EN BEHANDELING VAN DEPRESSIE IN
NIEUWE EUROPESE RICHTLIJN VOOR PREVENTIE, DETECTIE EN BEHANDELING VAN DEPRESSIE IN PALLIATIEVE ZORG Referentie. Rayner, L., Price, A., Hotopf, M., Higginson, I.J. (2011). The development of evidencebased
Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen
Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Congres Focus op Onderzoek, 22 juni 2015 Gerda de Kuijper, AVG/senior senior onderzoeker CVBP/UMCG Dederieke Festen AVG/senior onderzoeker
PTSS - diagnostiek en behandeling. drs. Mirjam J. Nijdam psycholoog / onderzoeker Topzorgprogramma Psychotrauma AMC De Meren
PTSS - diagnostiek en behandeling drs. Mirjam J. Nijdam psycholoog / onderzoeker Topzorgprogramma Psychotrauma AMC De Meren Opbouw Diagnose PTSS Prevalentiecijfers PTSS en arbeid Preventie van PTSS Behandeling
De ouderrol van mensen met (ernstige) psychische aandoeningen. Lectoraat Rehabilitatie Groningen
De ouderrol van mensen met (ernstige) psychische aandoeningen Peter van der Ende Senior-onderzoeker Lectoraat Rehabilitatie Hanzehogeschool Groningen p.c.van.der.ende@pl.hanze.nl Website: www.ouderschap-psychiatrie.nl
Inleiding in de Jeugd-GGZ
Inleiding in de Jeugd-GGZ Werkbijeenkomst Jeugd-GGZ Bertine Lahuis, voorzitter BOJOG Ede, 31 mei 2013 Wat is kinder- en jeugdpsychiatrie? Onderdeel van de reguliere gezondheidszorg (ZvW en klein deel AWBZ).
Stemmingsstoornissen. Van DSM-IV-TR naar DSM-5. Johan van Dijk, klinisch psycholoog-psychotherapeut Max Güldner, klinisch psycholoog-psychotherapeut
Stemmingsstoornissen Van DSM-IV-TR naar DSM-5 Johan van Dijk, klinisch psycholoog-psychotherapeut Max Güldner, klinisch psycholoog-psychotherapeut Inhoud Veranderingen in de DSM-5 Nieuwe classificaties
Parkinsonismen Vereniging. Parkinson en Psychose
Parkinsonismen Vereniging Parkinson en Psychose Inhoudsopgave Inleiding 4 Psychose 4 Oorzaak 5 Door de ziekte van Parkinson 5 Door het gebruik van anti-parkinsonmedicatie 5 Door een lichamelijke aandoening
Bevraging DEPRESSIE IN DE HUISARTSPRAKTIJK Samenvatting van de resultaten November 2005
Bevraging DEPRESSIE IN DE HUISARTSPRAKTIJK Samenvatting van de resultaten November 2005 Opdrachtgever: PC Sint-Hiëronymus Werkgroep depressie Dataverwerking, analyse en rapport uitgevoerd door: Onderzoeksgroep
Parkinson en Psychoses
Parkinson en Psychoses Inleiding Mensen met de ziekte van Parkinson kunnen last krijgen van ongewone belevingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid. Dit zijn psychotische belevingen die de vorm
Waarom stigma rondom AD(H)D bestaat
Waarom stigma rondom AD(H)D bestaat N.B.: de inhoud van dit programma is slechts van adviserende aard en dient niet als vervanging voor professioneel en/of medisch advies. Als u verdere consultatie wenst,
InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Behandeling van psychose De rol van andere interventies
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Reeks 14: Ik ben toch niet gek?! Dr. Maarten Bak, psychiater
Reeks 14: Ik ben toch niet gek?! Dr. Maarten Bak, psychiater Ziekte Gezondheid Gek Normaal Wat is een psychose? Waarnemen Denken Betekenis geven Wat is een psychose? Hallucinatie Waan Hallucinaties
1. Angst. 1.1 Observatie. 1.2 Oorzaak
1. Angst 1.1 Observatie Emotionele reacties : huilen, Spanning van de spieren Verstarring v.d. aangezichtsspieren R u s t e l o o s h e i d S l a p e l o o s h e i d V e r s t r o o i d h e i d Angst voor
Brijder Verslavingszorg Hoofddorp
Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,
Ambulante behandeling
Ambulante behandeling Ouderen Ambulante behandeling Mondriaan Ouderen geeft behandeling aan mensen met psychische en psychiatrische problemen vanaf de derde levensfase. Mondriaan Ouderen heeft verschillende
volwassenen en ouderen
volwassenen en ouderen Inhoudsopgave 1. Aanmelding... 1 2. Eerste gesprek... 1 3. De verdere behandeling... 2 4. Privacy en kwaliteit... 2 5. Kosten... 3 6. Eigen risico... 3 7. Tot slot... 4 AmaCura is
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
To sleep or not to Sleep. over slaap bij psychiatrische ziektebeelden door B.M. Klop- de Vries, psychiater
To sleep or not to Sleep over slaap bij psychiatrische ziektebeelden door B.M. Klop- de Vries, psychiater To sleep or not to sleep Een goede slaapkwaliteit is belangrijk voor ons psychisch welbevinden,
Antwoord van staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten-Hyllner (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 9 december 2010)
AH 740 2010Z13219 Antwoord van staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten-Hyllner (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 9 december 2010) 1 Bent u bekend met nieuw onderzoek van Michigan State University
Medicatie bij Probleemgedrag
Medicatie bij Probleemgedrag Reehorst 10-6-2016 Dr. Martin Kat psychiater M.C.Alkmaar afd. Klin. Geriatrie/ Amsterdam/ CCE psykat@hetnet.nl inhoud Probleemgedrag en de ouderenpsychiatrie Wat doet medicatie
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
168 Samenvatting 169 HOOFDSTUK 1: INLEIDING Bij circa 13.5% van de ouderen komen depressieve klachten voor. Met de term depressieve klachten worden klachten bedoeld die klinisch relevant zijn, maar niet
INTER-PSY Vechtdal Kliniek
Polikliniek en deeltijdbehandeling INTER-PSY Vechtdal Kliniek Polikliniek en deeltijdbehandeling Informatie voor patiënten, familie en naastbetrokkenen INTER-PSY Vechtdal Kliniek Algemene informatie INTER-PSY
KWALITEITSONTWIKKELING GGZ
KWALITEITSONTWIKKELING GGZ Kwalitatief goede zorg tegen aanvaardbare kosten Door Sebastiaan Baan Korte uitleg animatie: https://youtu.be/dl6n5hix2d Y 2 NETWERK KWALITEITSONTWIKKELING GGZ Landelijk Platform
VEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS
VEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS OVER MIJ Veiligheid & voorschrijven van medicatie 6-11-2014 2 IK ZAL HET VANDAAG HEBBEN OVER Onderzoek doen OF waarom onderzoek doen leuk is en soms
Suïcidaal gedrag epidemiologie, psychologie en biologie, en behandeling. Prof. dr. C. van Heeringen
Suïcidaal gedrag epidemiologie, psychologie en biologie, en behandeling Prof. dr. C. van Heeringen WHO 2004 de Europese context nu de Europese context toen Kruyt 1960 Suïcide in Vlaanderen SMR, per
De verschillen tussen Eerstelijns én Tweedelijns
De verschillen tussen Eerstelijns én Tweedelijns & In de Bres biedt 'Eerstelijns Kortdurende Hulp' en 'Tweedelijns Specialistische Zorg', maar wat is het verschil? In Nederland ziet de zorgstructuur er
Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014
Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014 Comorbiditeit: Voorkomen van verschillende stoornissen bij 1 persoon. Dubbele diagnose: Verslaving (afhankelijkheid en misbruik
Gedwongen opname en verslaving Dr Anne Van Duyse - De Sleutel en PC Sint Jan Baptist
Gedwongen opname en verslaving Dr Anne Van Duyse - De Sleutel en PC Sint Jan Baptist Deel 1: Wet op de gedwongen opname Deel 2: problematisch middelengebruik Toetsing van de wet bij verslaving Geesteszieke
EEN NETWERKBENADERING
EEN NETWERKBENADERING VOOR PSYCHOSE DE ROL VAN SYMPTOMEN EN TRAUMA dr. Hanneke Wigman Januari 2017 De Amsterdamse School DISCLOSURES (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog/onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant
Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog/onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Film: fragmenten Iedereen depressief (VPRO) Wat is een depressie?
Dilemma s rondom actieve levensbeëindiging bij bejaarden. Paul Beuger, huisarts, Scenarts Jos Verkuyl, geriater
Dilemma s rondom actieve levensbeëindiging bij bejaarden Paul Beuger, huisarts, Scenarts Jos Verkuyl, geriater Programma Inleiding Casuistiek, in groepen Centrale terugkoppeling Inzicht vanuit geriatrisch
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module