Samenvatting Economie Consument en producent

Transcriptie

1 Samenvatting Economie Consument en producent Samenvatting door een scholier 3043 woorden 14 jaar geleden 8,2 36 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 1: de klant 1.1 Het totale marktaandeel van een merk geeft aan wat de verhouding is tussen afzet en merk (bijvoorbeeld Coca Cola) en de totale afzet van een productievorm (bv. Cola). Het marktaandeel van Coca Cola op de colamarkt kan als volgt berekend worden: Marktaandeel Coca Cola= afzet Coca Cola x100% Totale cola afzet Het markt aandeel kan ook op basis van de omzet berekend worden. Marktaandeel Coca Cola= omzet Coca Cola x100% totale colaomzet preferentie: ook wel voorkeur. Consumenten hebben bepaalde behoeften: eten, kleding, drinken, ontspanning. Bedrijven proberen die behoeften om te zetten in voorkeuren. 1.2 Individuele reclame: er is sprake van individuele reclame als een bedrijf reclame maakt voor zijn eigen merk. Er wordt geprobeerd de voorkeur en behoeften van de consumenten te beïnvloeden. Collectieve recalme: bedrijven maken samen reclame maken voor hetzelfde product. Vb: Van je groentespecialist moet je het hebben,de reclame van de groenteboeren. Door een marktonderzoek krijgt een bedrijf inzicht in de belangrijkste vraagbepalende factoren. Deze factoren zijn: - de behoeften en voorkeuren van de consument. - Het inkomen van de consument. - De prijs van het goed. - De prijs van andere goederen. Pagina 1 van 8

2 - Het aantal vragers. Een prijslijn is in het algemeen dalend: hoe hoger de prijs hoe lager de gevraagde hoeveelheid. 1.3 Als de overheid door een prijsverhoging het tabaksverbruik wil verminderen, is er spaken van een oorzaakgevolgrelatie. De oorzaak is een stijging van de tabaksprijs. Het gevolg is dat er minder sigaretten worden verkocht. Elasticiteit: zo noemen economen het verband tussen oorzaak en gevolg. De elasticiteit uitgedrukt in een procentuele verandering reken je als volgt uit: Elasticiteit= relatieve verandering gevolg relatieve verandering oorzaak Verschillende soorten elasticiteitbeen. - de prijselasticiteit van de vraag: deze geeft aan in welke mate de gevraagde hoeveelheid van een goed reageert op de verandering van de prijs van dat goed. - De inkomenselasticiteit van de vraag: deze geeft aan in welke mate de gevraagde hoeveelheid van een goed reageert op een verandering van het inkomen. - De prijselasticiteit van het aanbod: deze geeft aan hoe sterk de aangeboden hoeveelheid van een goed reageert op een verandering van de prijs van dat goed. We gaan in deze lesbrief alleen uit van de eerste elasticiteit: de prijselasticiteit van de vraag (Ev). Je kunt de Ev als volgt berekenen: Ev= Qv (procentuele verandering van de gevraagde hoeveelheid P (procentuele verandering van de prijs) Als je de Ev uitrekent met getallen zul je er altijd een negatief getal uitkrijgen. Dat komt omdat prijs en gevraagde hoeveelheid altijd tegengesteld op elkaar reageren: als de prijs van aardbeien stijgt, zal de gevraagde hoeveelheid ervan dalen en omgekeerd zal de gevraagde hoeveelheid stijgen als de prijs daalt. En -/+ of +/- is altijd min. elastisch l i n e l a s t i s c h e l elastisch De vraag naar een goed is prijselastisch bij niet zo noodzakelijke goederen als dure vakanties of kostbare sieraden. De vraag naar een goed is prijsinelastisch bij noodzakelijke goederen zoals brood, vlees en melk. Dit zijn eerste levens behoeften en dus noodzakelijk. 1.4 Bedrijven meten hun verkopen op twee manieren. In hoeveelheden ( aantallen, stuks, kilo s, liters, etc). de Pagina 2 van 8

3 verkopen gemeten in hoeveelheden noemen we de afzet. Ze kunnen ook de waarde van hun verkopen meten. De waarde is de hoeveelheid vermenigvuldigd met de prijs per eenheid. De waarde van de verkopen noemen we de omzet. De omzet van een product hangt af van de prijs en de gevraagde hoeveelheid. Tegelijkertijd hangt de verkochte hoeveelheid ook weer af van de prijs. Een hogere prijs leidt tot een hogere omzet Een hogere prijs leidt tot een lagere gevraagde hoeveelheid een lagere gevraagde hoeveelheid leidt tot een lagere omzet Als de vraag inelastisch is, stijgt de omzet als de prijs stijgt, omdat de prijsstijging in verhouding groter is dan de daling van de gevraagde hoeveelheid. Als de vraag elastisch is, gebeurt precies het omgekeerde. Als de prijs stijgt, word er in verhouding veel minder van het product verkocht. De omzet zal dalen. 1.6 negatief extern effect: vb. er is geen vliegtuigmaatschappij die mensen die onder een vliegtuigroute wonen een vergoeding geeft. Zowel bij de productie van goederen en dienste als de consumptie van goederen en diensten kunnen zich externe effecten voordoen. Externe effecten zijn bijkomende effecten van productie en consumptie die niet in de (kost)prijs tot uitdrukking komen. Met andere woorden:de veroorzaker van het negatieve externe effect hoeft degene die daar last van heeft niet te betalen. Externe effecten kunnen ook positief zijn. Als de Betuwe en de bollenstreek in bloei staan, komen daar toeristen op af. Die toeristen brengen bij de horeca geld in het laatje. Terwijl de horeca niet meebetaalt aan de bollenteelt. Duurzame ontwikkeling is (economische) ontwikkeling die niet ten koste gaan van toekomstige generatie en het milieu. Hoofdstuk 2: de kosten 2.1 De aangeboden hoeveelheid is groot bij een hoge prijs en klein bij een lage prijs. Prijs en aanbod reageren op elkaar in dezelfde richting. Voor producenten is er bij een hogere prijs meer kans op winst dan bij een lagere prijs. Redenen voor het schuiven van de aanbodlijn: - de productiekosten veranderen. - De natuurlijke omstandigheden. Pagina 3 van 8

4 - Door verandering van het aantal aanbieders. 2.2 De afzet waarbij de kosten precies gedekt zijn noemen we de break-evenafzet. In een break-evenanalyse worden de verwacht opbrengsten en kosten van een product tegenover elkaar gezet. Bij een breakevenanalyse gaat een onderneming ervan uit dat alle geproduceerde eenheden ook verkocht worden en dat alle eenheden voor dezelfde prijs worden verkocht. Constante kosten zij kosten die in totaal niet afhangen van de productieomvang. Voorbeelden van constante kosten zijn: - kosten voor de aanschaf machines ( = afschrijvingskosten) - ontwikkelingskosten. Om een nieuw product te ontwikkelen worden kosten gemaakt.(bijvoorbeeld voor marktonderzoek, voor technische ontwikkeling etc.) Variabele kosten zijn kosten die in totaal wel afhangen van de productieomvang. Als er meer geproduceerd word stijgen de variabele kosten. Naast totale variabele kosten (TVK) en totale constante kosten (TCK) heb je ook het gemiddelde constante kosten (GCK) en het gemiddelde variabele kosten (GVK). Als je TVK en TCK bij elkaar optelt krijg je TK (totale kosten. Het verband tussen totaal en gemiddeld is altijd: Gemiddeld= totaal/aantal of Totaal=gemiddeld x aantal Al de productieomvang groter word zullen de constante kosten per product dalen. De omzet kun je berekenen met: TO= afzet x verkoopprijs= q x p Opbrengstenfunctie: TO= 250q TO= totale opbrengst (omzet) Q= geproduceerde en verkochte hoeveelheid Het getal 250 geeft de verkoopprijs aan. Kostenfunctie: TK=150q TK= totale kosten in euro s Q= geproduceerde en verkochte hoeveelheid. Het getal is de totale kosten Het getal 150 is de variabele kosten per product Hoofdstuk 3: de concurrentie Een markt waar vragers en aanbieders elkaar werkelijk ontmoeten noemen we een concrete markt. Een groenteveiling is een voorbeeld van een concrete markt. Een abstracte markt omvat het geheel van vraag en aanbod en is niet gebonden aan een bepaalde plaats. Kopers en verkopers kunnen elkaar dus niet ontmoeten. In principe bestaat er van elk product een abstracte markt als er een prijs tot stand komt. Functies van een markt in de economie: - Vragers en aanbieders komen bij elkaar. Er worden zaken gedaan. - Er komt op de markt een prijs tot stand. - In het algemeen ruimen markten. Hiermee word bedoeld dat alle aanbieders hun spullen kunnen verkopen en alle vragers die iets willen kopen ook iets kunnen kopen. Als een markt niet ruimt zal de prijs Pagina 4 van 8

5 veranderen. Aantal aanbieders Als er veel aanbieders zijn is de macht van een individuele producent klein. Een aardappelteler heeft geen invloed op de prijs van zijn product. De NS echter kan de prijs zelf bepalen, al moet hij wel rekening houden met de prijzen van andere vervoersmiddelen. Het soort product We maken hier onderscheid tussen homogene en heterogene producten. Wanneer het voor de consument niet uitmaakt van welke aanbieder het product afkomstig is noemen we het product homogeen. Voorbeelden zijn ruwe olie en bepaalde agrarische producten, zoals graan. Maar zelfs daar kun je verschillen in kwaliteit ontdekken. Echte homogene producten tref je eigenlijk alleen op financiële producten. Op de valutamarkt maken de vragers en aanbieders geen onderscheid tussen de ene en de andere Amerikaanse dollar. Op de effectenbeurs wordt geen verschil gemaakt tussen het ene of het andere aandeel van Philips. Producten die niet homogeen zijn, noemen we heterogeen. (verschillend van elkaar). Het gaat niet alleen om de kenmerken van een product maar ook om de service van een bedrijf en het imago van een merk. Bier is een heterogeen product. Hoewel de smaak van bier soms nauwelijks van elkaar is te onderscheiden, ziet de consument van Heineken, Grolsch en Brand als duidelijk verschillend. Reclame speelt hierbij een belangrijke rol. Op een markt met homogene producten is de marktmacht van individuele producent kleiner dan op een markt met heterogene producten Vier verschillende marktvormen. Volkomen concurrentie Kenmerken: - veel vragers - veel aanbieders - homogene goederen deze markt komt in de praktijk nauwelijks voor. Dit heeft twee redenen. Allereerst is er alleen sprake van volkomen concurrentie indien de individuele aanbieder geen enkele invloed heeft op de prijs; de prijs is voor de individuele aanbieder dus gegeven. In de praktijk zijn er op bijna alle markten wel één of enkele grote aanbieders die wel invloed hebben op de prijs. Ten tweeden is er eigenlijk bijna nooit sprake van echte homogene producten. Een aanbieder op een markt met volkomen concurrentie noemen we ook wel een hoeveelheidsaanpasser. Monopolistische concurrentie Er is sprake van een monopolistische markt indien en op deze markt: - veel vragers - veel aanbieders - heterogene producten verhandeld worden deze markt komt in de praktijk veel voor. Er is veel concurrentie op de markt met monopolistische concurrentie. Toch zijn de bedrijven ook een beetje monopolist. Dat komt omdat zij, in de ogen van de consumenten, producten aanbieden die net iets anders zijn dan de producten die de concurrenten verkopen. Zo kunnen eetcafés die hetzelfde eten op het menu hebben staan door bijvoorbeeld een andere inrichten, verschil van sfeer en kwaliteit van bediening, toch verschillend zijn in de ogen van het publiek. Pagina 5 van 8

6 Op deze manier hebben bedrijven beperkte invloed op de prijs en kunnen hun eigen prijs bepalen. Ze moeten wel degelijk rekening houden met wat hun concurrenten doen. Oligopolie Er is sprake van een markt met oligopolie indien: - Er veel vragers zijn. - Enkele aanbieders zijn. Bij oligopolie kunnen de goederen zowel homogeen als heterogeen zijn. In praktijk komt een markt met oligopolie veel voor. Een voorbeeld is de benzinemarkt waar de grote oliemaatschappijen benzine verkopen aan de benzinepompen. Oligopolisten hebben enige vrijheid in het vaststellen van hun verkoopprijzen, maar moeten terdege rekening houden met de concurrenten. Soms is er op een oligopolistische markt één bedrijf dat in feite de prijzen bepaalt. Als dit bedrijf de prijzen verhoogt, doen andere dit meestal ook. Een voorbeeld van zo n prijsleider is Douwe Egberts. Meestal zijn de goederen heterogeen: computers, koffiesoorten. Soms zijn ze min of meer homogeen: benzine. Monopolie - veel vragers - één aanbieder op een markt met monopolie stelt de individuele aanbieder zelf de prijs vast. PTT en NS waren zulke bedrijven. Monopolie komt nog wel voor bij openbare nutsbedrijven, die gas, water en elektriciteit leveren. Aanbieder op markt met monopolie noemen we een prijszetter. Doorzichtigheid op de markt Als de belangrijke gegevens van de markt duidelijk te verkrijgen zijn noemen we die markt een doorzichtige markt, ook wel transpiratie markt genoemd. Bij oligopolie is de markt bij homogene goederen ook redelijk transparant, bij heterogene monopolie is het al wat minder. De veel voorkomende vorm van monopolistische concurrentie is het minst doorzichtig. Er zijn veel aanbieders die een vergelijkbaar product of dienst aanbieden maar in telkens iets andere vorm. Grote verpakkingen met veel stuks naast kleine verpakkingen met enkele stuks. Verschillende gewichten. Alles door elkaar heen. Daarom noemen we deze marktvorm ondoorzichtig. Marketingmix De marketingmix omvat een aantal instrumenten, de marketinginstrumenten, die bedrijven gebruiken in de concurrentiestrijd. We noemen het mix omdat de instrumenten meestal in combinatie worden toegepast. Het eerste marketingsinstrument is de prijs. Het prijsinstrument wordt vaak gebruikt in detailhandel, bijvoorbeeld door supermarkten. Productbeleid: een product kan aantrekkelijk zijn omdat het van een goeden kwaliteit is of omdat het speciale eigenschappen heeft. Ook het verlenen van service en garantie en het hanteren van een merknaam horen bij productbeleid. Productbeleid speelt een belangrijke rol bij produc3eenten waarbij de techniek een overheersende rol speelt: autofabrikanten, computerfabrikanten. Innovatie speelt ook een belangrijke rol. Innovatie is het ontwikkelen en in productie nemen van nieuwe producten en productieprocessen. Nog een voorbeeld van productbeleid is productdifferentiatie. Bedrijven passen dan hun producten aan aan verschillende doelgroepen. Autofabrikanten brengen verschillen typen auto s op de markt. Ze houden zo rekening met de wensen van verschillende doelgroepen. Bij winkels is het assortiment het belangrijkste onderdeel van productbeleid. Promotiebeleid: dit beleid is erop gericht om een product en de eigenschappen van een product onder de aandacht van potentiële afnemers te brengen. Een belangrijk onderdeel van promotiebeleid is reclame. Pagina 6 van 8

7 Ook verkoopacties zoals het gratis aanbieden van artikelen bij aankoop van een bepaald product of acties drie halen twee betalen zijn voorbeelden van promotiebeleid. Plaatsbeleid: ook wel distributiebeleid. Enkele beslissingen die een bedrijf moet nemen: - via welke kanalen worden de producten verkocht? Verkoop je als bedrijf je producten zelf rechtstreeks aan de klant? Of verkoop je je producten aan winkels die ze aan de consument verkopen? Of verkoop je aan groothandels die de producten vervolgen aan winkels verkopen? - Waar moet het product te koop zijn? Wil je dat het product in zo veel mogelijk winkels ligt of juist alleen in speciale winkels? De winkelformule is voor veel winkels een belangrijk onderdeel van plaatsbeleid. Consumentenorganisaties geven voorlichting aan hun leden over producten en over de rechten die je als consument hebt. Ook verlenen ze juridische bijstand aan hun leden. Hoofdstuk 4: De prijsvorming Als de aangeboden hoeveelheid niet gelijk is aan de gevraagde hoeveelheid is de markt niet evenwichtig ofwel de markt ruimt niet. Als bij voor een bepaalde prijs er even veel gevraagd word als aangeboden noemen we dit de evenwichtsprijs ( bijvoorbeeld 150 euro). De evenwichtshoeveelheid is dan bijvoorbeeld varkens. Op een markt met volkomen concurrentie komen evenwichtsprijs en hoeveelheid tot stand. (marktmechanisme) Bij een vraagsoverschot zal de prijs stijgen en bij een aanbodoverschot zal de prijs dalen. Als bekend is het verband tussen prijs en aangeboden hoeveelheid van positief: als de prijs hoger is, zijn de producenten bereid mee aan te bieden, en bij een lagere prijs bieden ze minder aan. Markten met monopolie, oligopolie en monopolistische concurrentie noemen we ook wel markten met onvolkomen concurrentie. Onvolkomen concurrentie ontstaat doordat er weinig vragers of aanbieders zijn doordat er weinig vragers of aanbieders zijn of doordat er sprake is van heterogene producten. monopolie een monopolist is alleen heerser op de markt. Hij kan in principe zelf de prijs bepalen. Als de vraagfunctie bekend is, weet hij ook meten hoeveel producten hij bij de vastgestelde prijs verkoopt. Hij moet dus wel rekening houden met de vraagfunctie. Ook moet hij rekening houden met substitutiegoederen. Een subsituatiegoed is een goed dat als vervanging kan dienen zoals het busvervoer voor de trein. Oligopolie Bij oligopolie zijn er enkele aanbieders. Een paar grote aanbieders heersen de markt. bij prijsbeleid moeten ze rekening houden met hun concurrenten. Het is moeilijk voor een oligopolist de prijs van zijn goed te veranderen. Als hij zijn prijs verhoogt bestaat de kans dat zijn concurrenten de prijsverhoging niet volgen. Zo prijst hij zich uit de markt. oligopolisten kunnen ook onderling een prijs afspreken om de concurrentie te verminderen. Zo n afspraak noemen we een kartel. Eén van de bekendste kartels in OPEC Monopolistische concurrentie Het is de meest voorkomende marktvorm. Tientallen winkels concurreren met vergelijkbare maar niet homogene producten. Ze moeten hun prijsbeleid goed in de gaten houden met wat hun concurrenten doen. In de kleinhandel zie je vaak dat fabriekanten adviesprijzen aan klanten vertrekken. Het prijsbeleid is dat gebaseerd op de adviesprijs: als ze zich niet daaraan houden kunnen ze uitgesloten worden van de levering van het artikel Pagina 7 van 8

8 Hoofdstuk 5: De overheid Behalve via belastingen, heffingen en subsidies kan de overheid op andere manieren het consumentengedrag en producentengedrag beïnvloeden. Bijvoorbeeld door het geven van voorlichting, het stellen van kwaliteiteisen aan producten en het verbieden van bepaalde producten. In de warenwet stelt de overheid bijvoorbeeld allerlei eisen aan de kwaliteit van producten. De sigaret en de zuinige auto zijn bemoeigoederen. Bemoeigoederen zijn goederen waarvan de overheid het gebruik wil stimuleren (merit-goederen) of waarvan ze het willen afremmen (demerit-goederen). De qua omvang indirecte belasting is de Belasting op Toegevoegde Waarde (BTW). BTW wordt ook wel omzetbelasting genoemd. Voor sommige eerste levensbehoeften is de BTW 6%, voor andere goederen 19%. Voor artikelen zoals geneesmiddelen wordt geen BTW gerekend. BTW is een van de belangrijkste inkomstenbronnen van de overheid. Met heffingen en accijnzen wil de overheid het gedrag van de consumenten en producenten beïnvloeden. Bijvoorbeeld ecotax, op milieuvervuilende productieprocessen. Als bedrijven heffingen en accijnzen van de overheid doorberekenen in de prijzen worden deze hoger. Hierdoor zal er minder geconsumeerd worden. er worden ook producten gesubsidieerd zodat producenten hun producten goedkoper kunnen maken. Als het marktmechanisme vrij zijn werk kan doen, komt er uiteindelijk evenwicht tot stand. Op zo n markt met volledige mededinging zijn dan geen overschotten of tekorten. Er zijn ook nadelen aan volkomen concurrentie. Er kan een evenwichtsprijs tot stand komen die voor sommige consumenten gewoon onbetaalbaar is. Het kan ook voorkomen dat de prijs zo laag is dat er voor producenten geen droog brood mee is te verdienen. De overheid kan dan ingrijpen. Het bemoeit zich rechtstreeks met de prijsvorming, bijvoorbeeld met heffingen en subsidies. Maar ook door het instellen van,minimum- en maximumprijzen. Minimumprijzen beschermen de producent maximumprijzen de consument. Ook verbied de overheid dat je onder de 16 geen alcohol mag kopen en harddrugs mag je ook niet als volwassene gebruiken. In de bierverordening staat precies geregeld wat er in bier mag zitten. De bierverordening is een onderdeel van de warenwet. Een andere belangrijke poot van het economische beleid van de overheid is het mededingingsbeleid. Mededinging is een ander woord voor concurrentie. Een voorbeeld hiervan is het verbod op kartels. Voor producenten is kartelvorming op korte termijn gunstig; immers de winstgevendheid neemt door het beperken van de concurrentie toe. Bedrijven zullen minder geprikkeld worden om nieuwe activiteiten en techniek (innovatie) te ontwikkelen, waardoor het concurrentievermogen op lange termijn toch weer aangetast kan worden. met alle nadelige gevolgen voor de economische groei. Bij overtreding kan de Nma (Nederlandse mededingings autoriteiten) boetes uitdelen. Overigens zijn er in navolging van de Europese richtlijnen wel enkele regelingen die kartelvorming in bepaalde gevallen toestaan. In een convenant beloven bedrijven bepaalde dingen te doen (of juist niet te doen). Een voorbeeld is het verpakkingsconvenant. Het bedrijfsleven beloofde de hoeveelheid verpakkingsconvenant terug te dringen. In ruil daarvoor beloofde de overheid niet met wettelijke maatregelen met betrekking tot de verpakking te komen. Pagina 8 van 8