Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 8

Transcriptie

1 Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 8 Samenvatting door een scholier 204 woorden 9 jaar geleden 5,8 5 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Memo Aardrijkskunde Hoofdstuk 8 1. landschap: zichtbare deel van het aardoppervlak. Geologie: wetenschap die de eigenschappen van de aardkorst bestudeert. Jura: de tijdperk van dinosaurussen. Het laatste tijdperk wordt kwartair genoemd, hierin is het Nederlandse landschap gevormd, kwartair wordt verdeeld in: - Pleistoceen: begon 2,5 miljoen jaar geleden, kenmerkend: ijstijden. - Holoceen: begon 10,000 jaar geleden, kenmerkend: mens speelt steeds belangrijkere rol. Diepere, meestal onzichtbare ondergrond van Nederland bestaat uit oudere lagen. Fosiellen: vertellen iets over de tijd dat planten en dieren leefden, over: - De ouderdom van aardlagen en de vorm van het vroegere landschap. - Het klimaat en de flora en de fauna in dat geologische tijdvak. Tijdens het kwartair daalde de ondergrond van Nederland, het laaggelegen gebied werd opgevuld met sedimenten: grind, zand, klei en veen. - Het noorden en westen daalden snel: daardoor konden dikke lagen sedimenten worden afgezet. - In het zuiden en oosten ging de daling langzamer: de lagen sedimenten zijn er dunner. Oudere gesteenten liggen aan oppervlakte. - Het zuidoosten van limburg is gestegen: hier zijn aan oppervlak zeer oude gesteenten. De kantelende beweging in Nederland wordt veroorzaakt door gebergtevorming in Midden- Europa. - Horst: langs breuk opgeheven gebied. - Slenk: zakt langs breuken naar beneden. Als langs breuken een verschuiving plaatsvindt ontstaat er een aardbeving. Hoe is het landschap onstaan in nederland? Het is gevormd in de laatste 2 miljoen jaar en neergelegd door water, wind en ijs. 2. Pleistoceen bestaat uit perioden: 1. In het begin van de pleistoceen lag er nog geen landijs in Nederland. De grote rivieren hadden veel (smelt)water en stroomden snel. Er werden dikke lagen grind en zand afgezet. Landijs: ijsmassa die grote delen van het vasteland bedekt. 2. Tijdens de voorlaatste ijstijd kwam het ijs tot lijn Haarlem-Nijmegen. Zand en grind werden in Midden-Nederland Pagina 1 van 5

2 opgestuwd tot stuwwallen. Het landijs bracht veel ongesorteerd materiaal mee: - Keileem: Onder landijs fijngemalen mengsel van keien en leem. - Zwerfstenen: Grote en zware rotsblokken. (werden op of in het ijs vervoerd). Aan het eind van het Pleistoceen werd een groot deel van nederland bedekt door windafzettingen. De omstandigheden daarvoor waren gunstig. - De noordzee was droog en lag vol sedimenten. - Er groeide vrijwel niets dat de sedimenten kon tegenhouden. - Er heerste een guur en droog toendraklimaat. Het fijne zand kon dus makkelijk worden meegenomen door de wind. De wind legde in Nederland 2 soorten afzettingen neer: - Dekzand:. In zuid- en Oost-Nederland ontstond een zachtgolvend deklandschap. - Löss: Werd in de luwte van de Limburgse heuvels neergelegd. Het smeltwater van het landijs zocht zich tijdens de ijstijd een weg dwars door de stuwwallen heen in stuwwallen dalen uitgeschuurd stuwwallen staan nu droog droogdal. De Zevenheuvelenweg in nijmegen loopt via een aantal droge dalen. Het meegevoerde zand en grind werd door smeltwater aan de buitenzijde van de stuwwal afgezet als fluvioglaciale afzetting: afzetting door smeltwater. Goed onthouden: Tijdens de prehistorie werden in Drenthe de doden begraven in een hunebed: bestaat uit opgestapelde zwerfstenen.. In het holoceen werd Nederlandsche landschap gevormd door: zee, wind & rivieren. Ze sorteren de sedimenten naar korrelgrootte. Bij afnemende snelheid worden eerst stenen afgezet grind zand klei. De zee heeft langs de kust tamelijk grof sediment afgezet: strandzand. Als na overstromingen het water achter het strand tot rust komt bezinkt het fijnere sediment: zeeklei; gebeurde vooral in West- en Noord-Nederland. Zeeklei: fijn sediment dat afgezet is door de zee in rustig water. Langs grote rivieren wordt nu vooral fijne rivierklei afgezet, omdat ze langzaam stromen. Als een rivier uitmondt in een rustige zee blijft het meegenomen materiaal voor de monding liggen rivier zoekt weg naar zee gaat vertakken rivier vormt delta. Delta: aangeslibd land tussen de vertakte monding van een rivier. (West- en Midden- Nederland) In t laagland stroomt een rivier met weinig snelheid en stroomt met grote bochten naar de zee; meanderen: bocht in rivier. Als de hoeveelheid water die een rivier afvoert en de stroomsnelheid vaak veranderen wordt er veel verweringspuin neergelegd. De rivier raakt verstopt en zoekt een andere bedding; zo ontstaat een vlechtende rivier: rivier met allerlei vertakkingen. De wind was ook actief: Er waaiden duinen op langs de kust. Ze zijn soms tientallen meters hoog, doordat het duinzand telkens weer wordt vastgelegd door vegetatie. Duinen vormen goede bescherming tegen de zee. Duinen: door de wind opgeblazen zandheuvels. In het dekzandgebied ontstonden zandverstuivingen. De vegetatie werd door mens en dier vernield. Het zand ging dan opnieuw stuiven. Zandverstuivingen: zand dat na vernieling opnieuw is gaan stuiven. Voorwaarden voor vorming van duinen: Een ondiepe zee met een flauw hellende, zandige zeebodem. Er wordt dan veel zand aangevoerd. Een tamelijk groot verschil tussen eb en vloed. Bij vloed wordt het zand op het strand neergelegd. Voldoende zonneschijn om het zand te drogen. Pagina 2 van 5

3 Een aanlandige wind om het zand landinwaarts te verplaatsen. Vegetatie om het zand vast te houden. Welke landschappen zijn nog jong? Zee- en rivierklei, duinen en zandverstuivingen in het holoceen. 4. Planten en dieren kunnen landschap opbouwen: veen en kalksteen. Veen Veen is ontstaan in het holoceen en bestaat uit plantenresten. Als afgestorven planten onder water terechtkomen afgestoten van lucht vergaan niet vormt zich veen veen ontstaat in gebieden met slechte afwatering (moerassen.) Er zijn 2 soorten veen: Veenvorming begint met laagveen. Laagveen: wordt gevormd uit waterplanten of planten die leven van grondwater. Hoogveen: ontstaat als veenlagen zo dik zijn geworden dat de laagveenplanten met hun wortels niet bij het grondwater kunnen. Er gaan planten leven die alleen van regenwater leven (veenmos). Hoogveen kan boven het grondwaterniveau en het omringense landschap uitgroeien. Gedroogd veen/turf werd vroeger gebruik als brandstof; Hoogveen werd ontwaterd door het graven van kanalen daarna wer turf gestoken zoveel turf gestoken dat weinig hoogveen over is resten hoogveen zijn nu beschermde natuurgebieden. Laagveen werd weggebaggerd onder grondwaterspiegel. Daardoor ontstonden grote waterplassen. Er is veel laagveen over. Kalksteen: kalksteen is veel ouder dan veen. Kalksteen dateert uit de krijt-periode dat is 100miljoen jaar geleden. Kalksteen is ontstaat uit kalkskeletten van zeedieren. Er zitten vaak mooie fossielen in. (kalksteen wordt mergel genoemd in Zuid- Limburg) Veen ontstaat meestal in laagten. Dat geldt voor het Oostermoer. Daar zat een ondoorlaatbare keileemlaag op geringe diepte. Zo ontstond een moerassige situatie. De verheven Peel is ontstaan op de hoger gelegen Peelhorst. Toch is hier ook de horizontale en verticale afwatering slecht: Breuken laten het water slecht door omdat er langs de breuk ijzer is afgezet en leem is uitgesmeerd. De breuk is dus afgekit. Op geringe diepte zit een laag die ondoorlaatbaar is voor water. De riviertjes die van de horst afkwamen, waaiden dicht door stuivend zand Zijn planten en dieren ook landschapbouwers? Ja, planten bouwen veenlandschappen en dieren kalklandschappen. 5. Natuurlandschap: gevormd door natuur. Cultuurlandschap: door de mens omgevormd en ingericht. Bij een cultuurlandschap wordt het landschap fors veranderd - Er worden wegen en nederzettingen gebouwd. Vroeger werden die aangepast aan het landschap. Tegenwoordig verdwijnen oorspronkelijke nederzettingsvormen door het aanleggen van eenvormige nieuwbouwwijken. Om mooie, oude cultuurlandschappen in stand te houden kunnen ze door de regering worden aangewezen als waardevol cultuurlandschap. Waardevol cultuurlandschap: mooi oud cultuurlandschap dat de overheid in stand wil houden. De landbouw verandert het landschap door de keus van gewassen en bouw van boerderijen en stallen, vooral door verkaveling. Vroeger had elke streek zijn eigen vorm van de landbouw maar daar ging veel van verloren: - Door mechanisatie, specialisatie en ruilverkaveling ontstaan grote rechthoekige Pagina van 5

4 kavels. - Door moderne landbouwtechnieken, zoals beregening, drainage en kassenbouw, werd de landbouw steeds minder gebonden aan de mogelijkheden die de grond biedt. Verkaveling: manier waarop het land in stukken is verdeeld. Tegenwoordig proberen ze de landinrichting te combineren met recreatiemogelijkheden en landschapsschoon De afwatering werd verbeterd - Er werden polders aangelegd in de lagere delen. Polders: door dijken omgeven gebied waar de waterstand kunstmatig kan worden geregeld. - Er werden rivieren genormaliseerd in de hogere delen. Normaliseren: verminderen van de bochtigheid van een rivierdoor het afsnijden van grote bochten of het aanbrengen van kribben en strekdammen. Er worden grondstoffen en brandstoffen gewonnen. Door het winnen van bouwmaterialen: zand, grind, klei en mergel ontstaan: zandgroeven, grindgaten, kleiputten en grotten. Door turfwinning in laagveengebieden ontstaan veenplassen. Soorten polders: Droogmakerij: polder die is ontstaan door het droogleggen van een meer (veenplas) of een deel van de zee. Ligt onder het zeeniveau. Zeepolder: polder die ontstaat door het inpolderen van een door de zee aangeslibd stuk land. Zeepolders liggen meestal boven zeeniveau. Veenpolder: ontstaat door het inpolderen van een laagveengebied. 6. typen verkaveling: 1) Blokverkaveling: min of meer rechthoekige blokken. 2) Strokenverkaveling: kavels zij lang en zeer smal. ) Moderne verkaveling: kavels zijn zeer groot en rechthoekig. Bebouwing verspreid over het landschap: 1) Langgerekte, lineaire/lintbebouwing; zie je in laagveengebieden(veenstroompje) of rivierkleigebieden (dijk) 2) Geconcentreerde bebouwing;huizen in een dorp bij elkaar; zandgronden en zeeklei. ) Verspreide bebouwing; regelmatig verdeeld; jonge polders. Hoe ver het uitzicht reikt hangt af van: bebouwing, reliëf en vegetatie. Open landschap: heeft wijde vergezichten. Gesloten landschap: kun je niet ver kijken omdat er reliëf, hegjes of bosjes zijn. Halfopen landschap: een tussenvorm. Nederzettingsvormen in Nederland: Terpdorp: zeekleigebieden was veel overstromingsgevaar daarom zijn de woningen op kunstmatige ronde woonheuvels. Laagveenontginningsdorp: boerderijen in één lange rij langs veenstroompje en een beetje klei waarop gebouwd kan worden. Veenkolonie: In hoogveengebieden zijn boerderijen gebouwd langs kaarsrechte kanalen, dienden voor ontwatering en turfafvoer. Esdorp: (zandgronden) De brink: een driehoekig plein, ligt in het midden in het dorp. Boerderijen eromheen, zandgronden. Dijkdorp: boerderijen langgerekt naast elkaar tegen een rivierdijk; daar was het hoger, droger en veiliger. Daldorp: boerderijen langgerekt langs een beek in een dal (ZuidLimburg). Pagina 4 van 5

5 Plateaudorp: boerderijen in geconcentreerde vorm op de hoge, vlakke plateaus; (Zuid-Limburg) 7. Het grootste deel van Europa bestaat uit berglandschappen. Deze hebben een grote variatie aan landschapstypen: Alpenlandschap: Jong, hooggebergte met spitse toppen, scherpe kammen, diepe dalen, eeuwige sneeuw en gletsjers. Dit levert veel verkeersproblemen op en de wegen zijn steil.. Veel haarspeldbochten en viaducten moeten worden aangelegd om een pas te kunnen bereiken. Het boren van tunnels is een oplossing maar erg duur. Voordelen van alpen: - Door de hoogteverschillen zijn ze geschikt voor het bouwen van hydro-elektrische centrales. - Er is veel wintertoerisme maar ook zomertoerisme. (dubbelseizoen) Pas: laagste deel van een bergketen. Hydro-elektrische centrales: centrale die elektriciteit opwekt met behulp van vallend of snelstromend water. De Spaanse Meseta (hoogvlakte) is ouder dan de Alpen. Er ontstond door langdurige verwering en erosie een hoogvlakte: gebied met weinig reliëf, hoger dan 200 m. De landbouw bestaat uit: - Droogtebestendige gewassen: tarwe, olijven en druiven; - Gewassen die verbouwd worden met irrigatie: citrusvruchten. Vooral rivierdalen die in de hoogte zijn uitgeslepen zijn hiervoor geschikt. Het Scandinavische Hoogland is het allesoudste gebergte en bestaat grotendeels uit de Fjell. De rotsachtige fjell is koud en boomloos. Er zijn Fjorden in uitgeschuurd. Ze hebben zeer steile wanden, dit spectaculaire landschap trekt veel toerisme. De nadelen zijn: - verkeersproblemen - weinig plaats voor nederzettingen - weinig bestaansmogelijkheden. Fjell: door het landijs afgesleten hoogvlakte. Fjorden: breden dalen die door het landijs zijn uitgeslepen en daarna overstroomd de door zee. Oude gebergten zijn sterk afgevlakt door verwering. Soms bleven in de harde rots laagten achter die zich vulden met regenwater: bergmeren. Meren in jonge gebergten zijn vaak gevormd achter een eindmorenewal. Toen het ijs smolt werd de laagte achter die eindmorenewal opgevuld met water. Eindmorenewal: wal van verweringspuin die door een gletsjer wordt voortgeschoven. Pagina 5 van 5